Informacja

Drogi użytkowniku, aplikacja do prawidłowego działania wymaga obsługi JavaScript. Proszę włącz obsługę JavaScript w Twojej przeglądarce.

English (EN)·Polski (PL)·Yкраїнський (UK)
Przejdź do strony domowej biblioteki Centralna Biblioteka Wojskowa Link otwiera się w nowym oknie Logo biblioteki Prolib Integro - strona głównaCentralna Biblioteka Wojskowa

Wyszukujesz frazę "Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii" wg kryterium: Wszystkie pola

  Lista filtrów
Wyrównaj
Wyświetlanie 1-100 z 250
Tytuł:
Wprowadzenie do filozofii Karla Jaspersa
Autorzy:
Błaszczyk, Marek
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31340764.pdf
Data publikacji:
2022
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
filozofia
człowiek
egzystencja
egzystencjalizm
Karl Jaspers
philosophy
human being
existence
existentialism
Opis:
Celem artykułu jest omówienie książki Mirosława Żelaznego zatytułowanej „Filozofia” Jaspersa Mirosława Żelaznego. Praca przybliża najważniejsze wątki Jaspersowskiego myślenia – dialektyczną metodę filozofowania, rozumienie światopoglądu, fenomen komunikacji egzystencjalnej oraz koncepcję sytuacji granicznych.
The article presents a critical approach to „Filozofia” Jaspersa [Jaspers’ „Philos- ophy”] by Mirosław Żelazny (WN UMK, Toruń 2019). It discusses the main theses presented in the dissertation and invites to reflection on the existential philosophy of Karl Jaspers. The paper exposes the most important themes of Jaspersian think- ing — the dialectical method of philosophizing, understanding the worldview, the phenomenon of existential communication and the concept of borderline situations.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2022, 10; 295-302
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
„Czarnoskrzynkowy” model eksperymentu EPR-B
Autorzy:
Czerniawski, Jan
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31233785.pdf
Data publikacji:
2023
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
mechanika kwantowa
twierdzenie Bella
eksperyment EPR-B
Opis:
Zgodnie z twierdzeniem Bella, żaden model lokalny i realistyczny nie odtworzy wszystkich przewidywań mechaniki kwantowej dla eksperymentu EPR-B. Każdy taki model musiałby przewidzieć zarazem doskonałą korelację i złamanie nierówności CHSH, lecz to wydaje się niemożliwe, gdyż aby dostarczyć pierwszego z tych przewidywań, musiałby być deterministyczny, podczas gdy to wydawałoby się uniemożliwiać drugie. Przedstawiony zostanie model eksperymentu EPR-B, w którym spodziewane jest uniknięcie tej pozornej sprzeczności dzięki deterministycznie chaotycznemu mechanizmowi leżącemu u podstaw pomiarów. Model jest w fazie modelu „czarnoskrzynkowego”, gdyż nie został jeszcze sprecyzowany ten mechanizm, lecz jedynie odpowiadająca mu funkcja odpowiedzi.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2023, 11; 113-131
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
O postulacie kwantowej zasady względności
Autorzy:
Kopyciński, Jakub
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31234084.pdf
Data publikacji:
2022
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
filozofia fizyki
wybieg konwencjonalistyczny
paradygmat
instrumentalizm
przypadkowość ontyczna
Opis:
W tym artykule analizuje się jedną z prób zszycia i tym samym usunięcia niewspółmierności teoretycznej szczególnej teorii względności z mechaniką kwantową poprzez sformowanie kwantowej zasady względności, przedstawioną w pracy Quantum Principle of Relativity Dragana i Ekerta (2020). Analizowany jest charakter postulatu Dragana i Ekerta i argumentuje się, że bliżej mu jest do wybiegu konwencjonalistycznego niż do nowego paradygmatu w fizyce teoretycznej. Zwraca się też uwagę na faworyzowanie w omawianym artykule instrumentalizmu matematycznego i ontycznego charakteru prawdopodobieństwa w fizyce.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2022, 10; 271-280
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
O możliwych kierunkach nauczania filozofii
On Posible Ways of Teaching of Philosophy
Autorzy:
Soin, Maciej
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31341707.pdf
Data publikacji:
2014
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
nauczanie filozofii
myślenie krytyczne
Wittgenstein
teaching of philosophy
critical thinking
Opis:
Artykuł jest próbą odpowiedzi na postulaty wprowadzone w Krajowych Ramach Kwalifikacji, wymagające by programy nauczania na poziomie wyższym kształtowały „zdolności do autonomicznego i odpowiedzialnego działania”. Autor rozważa przydatność różnych kierunków nauczania filozofii do tego celu, dochodząc do wniosku, że największe szanse na jego osiągnięcie ma nauczanie krytycznego myślenia w wersji wzorowanej na dociekaniach filozoficznych Wittgensteina. Program tak rozumianego nauczania nie sprowadza się do logicznej analizy argumentacji i obejmuje między innymi problematykę wieloznaczności pojęć i wynikających z niej sporów werbalnych, a także umiejętność unikania trudności wynikających z niedostrzegania różnic między rozmaitymi sposobami użycia języka. Nauczanie myślenia krytycznego na poziomie zaawansowanym dotyczyć mogłoby natomiast problematyki prawdy: zróżnicowania kryteriów uznawania prawdziwości zdań, umiejętności odróżniania wypowiedzi empirycznych i gramatycznych oraz porównawczej roli wzorców w praktyce badawczej różnych dziedzin nauki.
The paper attempts to respond to the postulates included in the National Frameworks of Qualifications. Those require syllabuses in higher education be shaped by “abilities of autonomous and responsible actions”. The Author considers the usefulness of various fields of teaching of philosophy for this goal, and he concludes that the greatest prospects for its attaining lie in the teaching of critical thinking in the version based on Wittgenstein’s philosophical investigations. The syllabuses of such teaching are not being reduced to the logical analysis of argumentation, but embrace among others problems of polysemousness of concepts and the verbal disputes emerging when differences between various ways of language use are neglected. The teaching of critical thinking at an advanced level can be engaged in the problem of truth: the diversification of criteria of truthfulness, abilities of differentiating empirical and grammatical statements, and the comparative role of samples in research practices in various domains of science.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2014, 2; 47-64
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Filozofia jako instancja rezerwująca niektóre miejsca dla nauk i interpretująca kulturę w jej całości
Autorzy:
Habermas, Jürgen
Romaniuk, Adam
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31343582.pdf
Data publikacji:
2017
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Opis:
Niniejszy artykuł Jürgena Habermasa, w odróżnieniu od poprzednich opublikowanych w naszym czasopiśmie, jest dość dawny, ale stanowi poniekąd definitywne dla autora rozstrzygnięcie kwestii zwanej „metafilozoficzną” – słynnego pytania: „Po cóż jeszcze filozofia?” Zdecydowaliśmy się rozszerzyć trudny do przełożenia, hasłowy tytuł oryginału (podany w przypisie), trzymając się ściśle wyjaśnień zawartych w tekście. Przekład na podstawie: Jürgen Habermas, Moralbewußtsein und kommunikatives Handeln, Suhrkamp Verlag, Frankfurt/M. 1983, rozdział 1.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2017, 5; 11-26
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
O postawach fizyków wobec filozofii
On physicists’ attitudes towards philosophy
Autorzy:
Łukasik, Andrzej
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/41302697.pdf
Data publikacji:
2020
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
physics
philosophy
apriorism
positivism
Platonism
beauty
fizyka
filozofia
aprioryzm
pozytywizm
platonizm
piękno
Opis:
Celem artykułu jest analiza postaw fizyków wobec filozofii na przykładach stanowisk wybitnych teoretyków. Można wyróżnić postawy profilozoficzne (Einstein, Bohr, Heisenberg, von Weizsäcker, Penrose, Rovelli) oraz antyfilozoficzne (Weinberg, Hawking, Feynman). Analizie poddano argumenty fizyków za filozofią lub przeciw niej z uwzględnieniem kierunków filozoficznych, do których omawiani fizycy się odnoszą. Okazuje się, że najbardziej krytycznie odnoszą się fizycy do wszelkich koncepcji filozoficznych dopatrujących się czynników apriorycznych w ludzkim poznaniu, natomiast ci, którzy dostrzegają pozytywne znaczenie filozofii dla nauki, najczęściej nawiązują do tradycji pitagorejsko-platońskiej jako właściwej podstawy rozumienia fizyki współczesnej.
The article analyses physicists’ attitudes towards philosophy on the examples of the positions of eminent theorists. There are two physicists’ philosophical attitudes towards philosophy: pro-philosophical (Einstein, Bohr, Heisenberg, von Weizsäcker, Penrose, Rovelli) and anti-philosophical (Weinberg, Hawking, Feynman). I analyse some physicists’ arguments for or against philosophy. It is demonstrated that physicists are most critical of all philosophical conceptions that accept a priori factors in cognition, while those who recognize the significance of philosophy for science most often refer to the Pythagorean-Platonic tradition as the proper basis for understanding modern physics.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2020, 8, 2; 9-34
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Bühler i “Prorok z prawej strony: filozofia”
Autorzy:
Cattaruzza, Serena
Dudzińska-Facca, Anna
Czerniak, Stanisław
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31341791.pdf
Data publikacji:
2014
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Opis:
Celem tego artykułu jest omówienie związków wybitnego niemieckiego uczonego Karla Bühlera1 z filozofią, zarówno pod względem tematyki filozoficznej, która odegrała ważną rolę w jego badaniach psychologicznych, jak i wpływu tych ostatnich na myśl filozoficzną XX wieku. Rozważania skupione będą wokół głównego dzieła Bühlera pt. Teoria języka,2 stanowiącego obowiązkowy punkt odniesienia w dyskusji nad ukonstytuowaniem się rygorystycznej metodologii w dziedzinie nauk społecznych.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2014, 2; 437-460
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
From Names to Objects—Philosophically about Psychiatric Classifications
Autorzy:
Grabizna, Adrianna
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/42803700.pdf
Data publikacji:
2024
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
psychiatric classifications
DSM
ICD
essentialism
nosography
abstraction
Opis:
At each introduction of a new edition of psychiatric classifications, a vivid debate resurfaces and concerns their very validity: should classifications be based on etiology or should they be descriptive, based on observation, and not on some or other theories of etiopathogenesis? I shift the attention to the philosophical aspect of the debate. Psychiatric classifications employ (and have always employed) taxonomic methodology but in fact are not (and never were) based on biological mechanisms leading to mental disorders. Therefore I tried to catch the moment where certain observable features, recognized as symptoms, begins to be perceived as an ontologically independent entities and we start to think that nosological units must have a specific cause (e.g. a neuropathogenesis), which is simply reflected in the diagnostic picture. I tried to catch the moment, when by naming, classifying and diagnosing, we, in a sense, create objects. Then I show how from there we can slide into objectification: we can stop to see a person and start to an illness.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2024, 12; 203-211
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Peircean Metaphor Reexamined: Creation, Function and Interpretation
Autorzy:
Shirmahaleh, Shekoufeh Mohammadi
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/41168657.pdf
Data publikacji:
2019
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
Charles Sanders Peirce
iconic metaphor
final interpretation
iconicity
Opis:
The Peircean iconic metaphor takes the concept of metaphor beyond linguistic and literary metaphors and does not even limit it to the “conventional metaphor” of Lakoff and Johnson’s cognitive theory. Given Peirce’s short and somewhat ambiguous definition of the metaphorical icon, a closer study of this category of icons is necessary for a better understanding of a concept that surpasses in many respects the earlier definitions of metaphor. It is also necessary to observe metaphors from the perspective of their creator: a perspective that is not usually adopted in other theories of metaphor, since much of the debates consider only the structure of the metaphor and its function with a focus on its interpretation, and do not discuss how the creator of the metaphor reaches or creates a metaphor. The present article aims at filling the mentioned blanks.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2019, 7, 1; 35-54
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Semiosis in History. The Emergence of Alter-Culture
Autorzy:
Sonesson, Göran
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/41169187.pdf
Data publikacji:
2019
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
cognition
semiotics
empathy
altruism
bio-cultural coevolution
Opis:
Following upon Merlin Donald’s claim that human specificity emerges in history, and not exclusively in evolutionary time, it will be suggested that the diversified means of producing semiosis created by human beings account for the spread of empathy and altruism not only beyond the kin group, but to humankind in general. This amounts to treating other cultures as different from us, but still able to enter into communication with us (as an Alter), as opposed to treating these cultures as being part of nature, and thus only susceptible to being communicated about (as an Alius). Starting out from the theory of bio-cultural evolution defended by Peter J. Richerson and Robert Boyd, as well as from the multi-level selection theory of Elliott Sober and David Sloan Wilson, we try to lay bare the way in which semiotic structures play a role for transforming cultural evolution, contrary to biological evolution, into human history. We inquiry into what makes the existence of Alter-culture possible, if, as Sober and Wilson have claimed, armed with game theory, an altruistic society (an Ego-culture in our terms), is only possible in opposition to another group in relation to which group egoism rules (that is, in our terms, an Alius-culture). We will follow Michael Tomasello in arguing for the primacy of games of cooperation, rather than competition, while adding an historical dimension, which serves to explain how such cooperation can be extended beyond the primary group (our Ego-culture). However, we will insist on the importance of multiple semiotic resources for the boot-strapping of empathy and altruism, as well as on the genesis of this process in cultural encounters, as reflected in the spirit of the Enlightenment.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2019, 7, 1; 13-34
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Matematyczność biologii
Mathematical Nature of Biology
Autorzy:
Uchmański, Janusz
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31342342.pdf
Data publikacji:
2015
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
matematyzacja biologii
matematyka
biologia
mathematics
biology
mathematical nature of biology
Opis:
Matematyka w naukach przyrodniczych stosowana jest jako bardzo użyteczny język. Fizyka odnosiła i odnosi ogromne korzyści z używania języka matematycznego, mając przy tym duży wpływ na rozwój matematyki. Natomiast stopień matematyzacji biologii jest niewielki – biologia nie ma wpływu na matematykę. W biologii stosuje się te metody matematyczne, których używa się do opisu układów fizycznych. Czy nie popełniamy w ten sposób błędu? A może biologia wymaga zupełnie nowych metod matematycznych dostosowanych do potrzeb tej złożoności, którą reprezentują układy biologiczne.
In natural sciences mathematics is used as a very useful language. Great achievements of physics are related to the application of mathematical methods. Physics has also great influence on the development of mathematics. The degree of the application of mathematics in biology is very small. Biology has no influence on mathematics. Mathematical methods used to describe physical systems are also used to describe biological systems. It can be a mistake. May be biology needs entirely new mathematical methods appropriate for describing the complexity of biological systems?
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2015, 3; 345-352
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
The Appearance of Life
Autorzy:
Krzymowski, Richard
Ługowski, Włodzimierz
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/42563036.pdf
Data publikacji:
2024
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
Biogenesis
chemical evolution
pre-biological natural selection
Opis:
The article presents the hypothesis of the origin of life. All the basic ideas of the 20th century research program in this area can be found there: the extrapolation of Darwinism into the area of chemical evolution, the influence of solar energy, the large “chemical possibilities” of carbon compounds, early heterotrophy, the gradual increase of organic purpose as a result of natural selection.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2024, 12; 43-54
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Modelowanie komputerowe w filozofii – uwagi metodologiczne
Computational modelling in philosophy – some methodological remarks
Autorzy:
Polak, Paweł
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/41318682.pdf
Data publikacji:
2020
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
Computational modeling
methodology of philosophy
defining technology
modelowanie komputerowe
metodologia filozofii
technologia definiująca
Opis:
Modelowanie komputerowe odgrywa istotną rolę we współczesnej nauce. Epistemologiczna rola, jaką odgrywają takie modele oraz prowadzone na ich bazie symulacje skłaniają do postawienia pytań o możliwe użycie podobnych metod w filozofii. Pomysły wykorzystania narzędzi matematycznych do sformułowania koncepcji filozoficznych sięgają czasów Barucha Spinozy i Isaaca Newtona. Newtonowska filozofia przyrody stała się przykładem udanego zastosowania matematycznych rozwa- żań do opisu przyrody na poziomie fundamentalnym. Oczywiście podejście Newtona otworzyło zarówno nowe obszary badań w fizyce, jak i stało się źródłem dla nowych rozważań o rzeczywistości fizycznej. Według Michała Hellera niektóre teorie fizyczne można traktować jako specyficzne formalizacje koncepcji filozoficznych. Modelowanie komputerowe w filozofii może być traktowane jako rozszerzenie tej idei, co będę starał się ukazać w niniejszym artykule. Będę również rozważał rolę modelowania komputerowego jako źródła nowych metafor filozoficznych zgodnie z koncepcją technologii definiującej D. J. Boltera. Rozważania te wiodą do konkluzji mówiącej, że w metodologii filozofii zachodzą istotne zmiany. Nowe podejście nie sugeruje odrzucenia bądź zanegowania dotychczasowych metod, a wskazuje raczej nowe narzędzie analityczne filozofii i źródło inspirujących metafor.
Computational modeling plays an important role in the methodology of contemporary science. The epistemological role of modeling and simulations leads to questions about a possible use of this method in philosophy. Attempts to use some mathematical tools to formulate philosophical concepts trace back to Spinoza and Newton. Newtonian natural philosophy became an example of successful use of mathematical thinking to describe the fundamental level of nature. Newton’s approach has initiated a new scientific field of research in physics and at the same time his system has become a source of new philosophical considerations about physical reality. According to Michael Heller, some physical theories may be treated as the formalizations of philosophical conceptions. Computational modeling may be an extension of this idea; this is what I would like to present in the article. I also consider computational modeling in philosophy as a source of new philosophical metaphors; this idea has been proposed in David J. Bolter’s conception of defining technology. The consideration leads to the following conclusion: In the methodology of philosophy significant changes have been taking place; the new approach do not make traditional methods obsolete, it is rather a new analytical tools for philosophy and a source of inspiring metaphors.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2020, 8, 1; 203-212
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Filozofia przypadku w ujęciu Mariana Smoluchowskiego
Autorzy:
Grzanka, Jan
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31233784.pdf
Data publikacji:
2023
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
kauzalna przyczynowość
ruchy Browna
skutek
przypadek
rachunek prawdopodobieństwa
Opis:
W artykule omówiono ewolucję rozumowania Mariana Smoluchowskiego w kontekście prowadzonych przez niego badań nad przyczynowością i rozumieniem istoty przypadku. Początkowo Smoluchowski skupiał się na epistemicznym badaniu przyczynowości, szukając dowodów potwierdzających teorię kinetyczno-molekularną. Dowodząc przyczyny ruchów Browna, wykorzystał koncepcję kauzalnej przyczynowości. Zasadniczą zmianą w postrzeganiu przez niego przyczynowości było zrozumienie roli przypadku występującego na linii przyczyna ‒ skutek. Wprowadzając do rozważań relacje matematyczne, skupił się na aspekcie zaistnienia skutku. Zdaniem Smoluchowskiego przypadek nadający się do obliczenia prawdopodobieństwa różni się od przypadku w szerszym znaczeniu istotną prawidłowością częstego powtarzania się zjawiska. Zasługą polskiego uczonego było rozróżnienie filozoficznego i fizykalnego pojmowania przyczynowości, przypadku i rachunku prawdopodobieństwa. Przesunięcie rozważań nad naturą przypadku na płaszczyznę ontologiczną przeniosło jego badanie w obszar działania nauki, doprowadzając tym samym do praktycznego zastosowania rachunku prawdopodobieństwa w fizyce.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2023, 11; 93-112
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Kryteria estetyczne w nauce w ujęciu Grzegorza Białkowskiego
Autorzy:
Gileta, Marcin
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31234082.pdf
Data publikacji:
2022
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
Grzegorz Białkowski
kryteria estetyczne
filozofia fizyki
filozofia nauki
przeżycie estetyczne
Opis:
Ten tekst jest prezentacją i analizą poglądów Grzegorza Białkowskiego w kwestii obecności kryteriów estetycznych w praktyce nauki, głównie w praktyce fizyki. Białkowski należy do fizyków – obok m.in. Henri Poincaré’go, Wernera Heisenberga i Paula Diraca – którzy nie tyko konstatują obecność kryteriów estetycznych w procesie tworzenia i oceniania teorii naukowych, ale też starają się uzasadnić odwoływanie się do takich kryteriów. Białkowski zwraca też uwagę na rolę przeżycia estetycznego w działalności naukowej, a obecność kryteriów estetycznych uzasadnia na podstawie tez naturalizmu.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2022, 10; 259-270
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Naturalism and conventionalism in Plato’s Dialogues and nativistic theories of language
Autorzy:
Sodomora, Pavlo
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/41302954.pdf
Data publikacji:
2020
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
language
conventionalism
naturalism
interpretation
etymology
semiotics
Opis:
For Plato, language was the way to cognize the universe. The philosophy of language, which was primarily initiated by Plato in the Cratylus, still has not received answers to the questions settled by this great Greek thinker. In fact, it just offered various solutions formed in different conceptions and approaches in the ancient, scholastic, modern and postmodern periods. The questions raised by Plato in his dialogue have been continued in various nativistic theories of language, especially in works of Noam Chomsky. Language—as it is seen by Plato, i.e., as uniting our inner world with the outer world, is a significant feature of humankind, is still underinvestigated.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2020, 8, 2; 47-55
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Ewolucja jako realizacja projektu?
Evolution as the Realization of a Project?
Autorzy:
Lemańska, Anna
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31342343.pdf
Data publikacji:
2015
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
ewolucja
cel
przypadek
projekt
evolution
purpose
chance
project
Opis:
W przyrodniczych teoriach ewolucji biologicznej ewolucja jest przedstawiana jako bezkierunkowy proces, w którym istotną rolę odgrywa przypadek. Metody nauk przyrodniczych nie są bowiem w stanie wykryć żadnego narzuconego z zewnątrz celu czy projektu. Nie oznacza to jednak, że taki projekt nie istnieje. W artykule próbuję pokazać, że filozoficzne interpretacje ewolucji dopuszczają możliwość, by ewolucja była realizacją projektu.
In the scientific theories of biological evolution, evolution is presented as an undirected process in which chance plays an important role because the methods of the sciences are not able to detect any externally imposed order or project. This does not mean, however, that such a project does not exist. In this article I try to show that the philosophical interpretations of evolution allow for the possibility that evolution was the implementation of the project.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2015, 3; 353-358
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
On the Biological Relation of Leaf Dye to Blood Dye
Autorzy:
Nencki, Marceli
Ługowski, Włodzimierz
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/42565205.pdf
Data publikacji:
2024
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
Chlorophyll
haemoglobin
origins of the living world
Opis:
The author formulates conclusions for biological sciences from the discovery resulting from his cooperation with Leon Marchlewski. It is about the similarity of hematoporphyrin (a derivative of haemoglobin) isolated by Marceli Nencki and phylloporphyrin (a derivative of chlorophyll) obtained by Marchlewski, which suggests their genetic relationship, and thus a common origin of the world of animals and plants.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2024, 12; 89-94
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
The Origin of Life: Atmospheric Hypothesis
Autorzy:
Zemnukhov, Vladimir V.
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/42802893.pdf
Data publikacji:
2024
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
Origin of life
non-equilibrium
chirality
ancient Earth
atmosphere
protobionts
Venus
Opis:
An original hypothesis of the origin of life in an atmosphere of ancient Earth is proposed. It is shown that the atmospheric conditions of ancient Earth had been beneficial not only for initial abiogenic synthesis of organic monomers, but also for their polymerization and decomposition of protobiopolymers. Protobionts are particles of water aerosol the size of 1–10 microns. The proposed hypothesis can tie together all relevant facts on the early Earth’s history, antiquity and ecology features of methanogenic Achaea, the small size of prokaryotes, the discovery of fossilized prokaryotes in meteorites and others. The hypothesis provides an opportunity to consider the evolution of all principal components of the cell in a continuous relationship with each other and with the environment, from the earliest stages of the origin of life. According to the proposed hypothesis, the origin of life can be considered in conjunction with the development of formation of biogeochemical cycles as a natural process, which is an integral part of the birth of planets.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2024, 12; 55-63
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Modern Forms of Surveillance and Control
Autorzy:
Gray, Dustin
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31234161.pdf
Data publikacji:
2022
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
philosophy of technology
data privacy
surveillance
autonomy
Opis:
In todays advanced society, there is rising concern for data privacy and the diminution thereof on the internet. I argue from the position that for one to enjoy privacy, one must be able to effectively exercise autonomous action. I offer in this paper a survey of the many ways in which persons autonomy is severely limited due to a variety of privacy invasions that come not only through the use of modern technological apparatuses, but as well simply by existing in an advanced technological society. I conclude that regarding the majority of persons whose privacy is violated, such a violations are actually initiated and upheld by the users of modern technology themselves, and that ultimately, most disruptions of privacy that occur are self-levied.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2022, 10, zeszyt specjalny; 213-228
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Betryzacja i etykosfera – dwie literackie konkretyzacje lemowskiej idei technologii etyki
Autorzy:
Kobiela, Filip
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31234066.pdf
Data publikacji:
2022
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
Stanisław Lem
technologia
etyka
zło
betryzacja
etykosfera
Doktryna Trzech Światów
Opis:
Celem artykułu jest rekonstrukcja, analiza i porównanie dwóch lemowskich wizji zastosowania przyszłego rozwoju nauki i techniki do konstrukcji doskonalszego społeczeństwa, lub innymi słowy, dwóch literackich konkretyzacji jego idei technologii etyki. Są nimi betryzacja – przedstawiona w powieści Powrót z gwiazd oraz etykosfera – przedstawiona w powieści Wizja lokalna. Wprawdzie Lem podejmował taką problematykę także w innych utworach, jednak zestawienie Powrotu z gwiazd oraz Wizji lokalnej wydaje się naturalne ze względu na podobieństwo ideowe tych utworów oraz szczegółowość zawartych w nich wizji zastosowania technologii etyki. We „Wprowadzeniu” omawiam specyfikę filozofowania Lema, zarówno od strony formalnej, jak i treściowej, a jako jego główny przedmiot wskazuję problem wpływu rozwoju technologii na człowieka, społeczeństwo i sferę wartości. Następnie („Życie w świecie nieżyczliwym”) omawiam kontekst, stanowiący tło dla prezentacji dwóch lemowskich wizji technologii etyki. Jest nim Doktryna Trzech Światów, która wprawdzie stanowi integralną cześć Wizji lokalnej, ale jej wymowa wyjaśnia też motywację Lema dla podjęcia idei betryzacji. W części „Życie w społeczeństwie pozbawionym agresji i ryzyka” omawiam hipotetyczne społeczeństwo poddane betryzacji – zabiegowi eliminującemu skłonności agresywne. W części „Życie w środowisku całkowicie bezpiecznym” omawiam hipotetyczne społeczeństwo żyjące w etykosferze, czyli „inteligentnym” środowisku zaprogramowanym tak, by dbać o bezpieczeństwo jego członków, a także przedstawiam krótkie porównanie betryzacji i etykosfery. W „Zakończeniu” wskazuję na miejsce rozważań Lema w ramach typologii utopii zaproponowanej przez Bernarda Suitsa.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2022, 10; 67-84
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Prawda o przyszłości i pojęcie obliczeń
Future Truth and the Concept of Computability
Autorzy:
Wilk, Andrzej
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31341591.pdf
Data publikacji:
2013
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
theory of computability
knowledge about the future
philosophy
Opis:
Tekst jest poświęcony problemowi wykorzystania teorii obliczalności w naukach empirycznych, które kierują swoją uwagę na zdarzenia przyszłe. Podstawowy rozważany problem jest taki: jak połączyć intuicyjne pojęcie nieprzewidywalności ze ścisłym pojęciem obliczalności? Centralną dla tej linii myślenia jest jednak następująca kwestia: czy świat realny można modelować na komputerze? Autor zakłada, po pierwsze, że wiedza o przyszłości magazynowana jest w zdaniach, po drugie, że jeden ze sposobów jej uzyskania polega na wykorzystaniu matematycznych formuł opisujących ewolucję w czasie, to jest równań ruchu (zdania o przyszłości są więc zdaniami o położeniach obiektów w przyszłości). Cel jest ujęty trywialnie: pokazać, że zdania o przyszłości mogą być formułowane w sposób, który wymaga zaangażowania matematyki niealgorytmicznej. Bardziej precyzyjnie: pokazać, że dla każdego równia ruchu i wszelkich możliwych warunków początkowych nie istnieje program, który odpowiada tak/nie na pytanie, czy równanie posiada okresowe rozwiązania, czy nie. Schemat rozumowania jest następujący: zakładamy (reductio od absurdum), że maszyna Turinga wyposażona jest w program, który wycina okresowość w rozwiązaniach równań ruchu. Postulat testowania okresowości bierze się stąd, że jej obecność świadczy o efektywności operacji/funkcji. Jest jasne, że warunki początkowe muszą być obliczalne/ rekurencyjne. Z tego względu, że zbiór liczb rzeczywistych jest nieskończony/ nieprzeliczalny możemy dopuścić, że któraś operacja (funkcja) z ich udziałem będzie w końcu nieefektywna (rezultaty Banacha/Mazura, Turinga, Pour- El/Richardsa, Chaitina, Battermana). To upoważni nas do wykorzystania „twierdzenia o stopie” dla maszyny Turinga i w rezultacie do stwierdzenia, że klasa równań ruchu jest nierozstrzygalna.
The text is devoted to the problem of the application of the computability theory to empirical knowledge on future events. The fundamental problem examined in this paper is the following one: how to connect the intuitive concept of impredictability with the exact concept of computability? Central to this line of thought is the problem: can the real world be modeled on a computer? The author assumes: firstly, that the knowledge about the future is stored in statements, secondly, that a way of its acquiring depends on the usage of mathematical formulas which describe the evolution in time, that is, which are motion equations (statements about the future are statements about the positions of objects in the future). The task is trivial: to show that the statements about the future can be formulated in a way that demands the non-algorithmic mathematics application. More precisely: to show that for every motion equation and all possible initial (input) data, there is no programme which answers yes/no to the question whether the equation has the periodic solutions or no. The scheme of reasoning is as follows: we assume (reductio ad absurdum) that the Turing machine that solves every motion equation is equipped with the programme that cuts out periodic solutions. The testing of periodicity follows from the fact that its existence would show the computability of operation/function. It is obvious that the initial data must be computable/recursive. From that that the set real numbers is infinite/denumerable we can admit that some operation (function) will be uncomputable (results: Banach/Mazur, Turing, Pour-El/Richards, Chaitin, Batterman). That allows to apply the “Stop-Theorem” for the Turing machine, and, in the effect, to set forth that the class of motion equations is undecidable.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2013, 1; 149-184
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Uwagi o tomie prac zebranych Krzysztofa Chodasewicza "Zagadka Życia"
Autorzy:
Gecow, Andrzej
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31234086.pdf
Data publikacji:
2022
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
Krzysztof Chodasewicz
filozofia życia biologicznego
definicja życia
Opis:
Krzysztof Chodasewicz (1982–2016) zmarł bardzo młodo, ale jego publikacje silnie wpłynęły na polskie środowisko naukowe w zakresie filozofii życia w sensie biologicznego procesu, jego rozumienia i definiowania. Był to temat w Polsce praktycznie zapomniany. To Chodasewicz zgromadzonymi w omawianym zbiorze artykułami dał polskiemu czytelnikowi obraz obecnego stanu rozważań w tym temacie na świecie. Nie jest to jedynie przegląd współczesnych stanowisk – w każdym artykule Chodasewicz przedstawia jakieś swoje nowe koncepcje. Podstawową zaletą zebranych tu publikacji jest delikatna forma uświadamiania rozpiętości możliwych poglądów i problemów, co w temacie istoty i pochodzenia życia budzi zwykle duże emocje i wstępne zastrzeżenia. Niniejszy artykuł to przegląd zgromadzonych w książce tematów i materiałów z uwagami autora tego artykułu.
Krzysztof Chodasewicz (1982–2016) died young, but his publications strongly in- fluenced the Polish scientific community in the field of the philosophy of life when life is understood as a biological process. This topic was an almost forgotten in Po- land. It was Chodasewicz who, through the articles republished in the collection presented here, gave the Polish reader a picture of the current state of reflection on this issue. The articles are not only overviews of the contemporary positions; in each article Chodasewicz presents some of his new concepts. The main advantage of the published collection is a delicate form of making people aware of the range of possi- ble views and problems, which in the subject of the essence and origin of life usually arouses great emotions and preliminary reservations. My paper is an overview of the topics and materials collected in the book, with my comments.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2022, 10; 281-293
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Wittgenstein – przykłady błędów językowych
Wittgenstein – Some Examples of Linguistic Errors
Autorzy:
Maciejczak, Marek
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31341597.pdf
Data publikacji:
2013
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
Wittgenstein
meaning
grammar
use
linguistic errors
Opis:
Artykuł przedstawia kilka podanych przez Wittgensteina przykładów językowych źródeł koncepcji filozoficznych. Głównymi czynnikami, które prowadzą filozofów na manowce, są analogie i podobieństwa struktur gramatycznych. Zwrócenie uwagi na konteksty użycia słów interesujących z filozoficznego punktu widzenia: piękno, dobro, prawda, czas, myślenie, umysł... itd. przekonuje, że pełnią one określoną rolę w naszym sposobie mówienia, lecz nie denotują faktów.
The article presents linguistic sources of philosophical conceptions. The main reasons that lead philosophers astray are grammatical analogies and the similarity of grammatical structure. Wittgenstein points contexts of use of philosophically interesting words. Beauty, goodness, truth, time, thinking, mind…etc. – these words play a certain role in our way of speaking, but they do not denote facts.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2013, 1; 245-255
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Modele teoretyczne
Scientific Theoretical Models
Autorzy:
Mazurek, Mariusz
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31342327.pdf
Data publikacji:
2015
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
reprezentacja
teoria
model
Peter Achinstein
Michael Redhead
Ryszard Wójcicki
representation
theory
models
Opis:
W tekście analizuję trzy najciekawsze i najbardziej rozbudowane ujęcia modelu teoretycznego: dwa niejako już klasyczne, Petera Achinsteina i Michaela Redheada, oraz stosunkowo rzadko analizowane ujęcie Ryszarda Wójcickiego, z późniejszej fazy jego badań, w której zrezygnował z posiłkowania się aparatem pojęciowym semantyki logicznej. Biorę pod uwagę te ujęcia modeli teoretycznych, w których są one kwalifikowane jako modele reprezentujące rzeczywistość. Z tego względu pomijam koncepcje Maxa Blacka i Mary Hesse takich modeli, ponieważ obie te pokrewne koncepcje modelu teoretycznego należy zaliczyć do grupy modeli analogowych, jeśli za kryterium klasyfikacji uznaje się główną funkcję pełnioną przez model danej klasy. Ograniczam się do modeli teoretycznych o funkcjach reprezentujących, ponieważ właśnie modele reprezentujące i, szerzej, kwestia reprezentacji stoją w centrum obecnie prowadzonych badań w filozofii nauki. Te zatem nieco starsze pomysły ujmowania modeli teoretycznych stanowią cenny i aktualny wkład w najważniejsze rozpatrywane obecnie problemy.
I analyse three most interesting and extensive approaches to theoretical models: classical ones—proposed by Peter Achinstein and Michael Redhead, and the relatively rare analysed approach of Ryszard Wójcicki, belonging to a later phase of his research where he gave up applying the conceptual apparatus of logical semantics. I take into consideration the approaches to theoretical models in which they are qualified as models representing the reality. That is why I omit Max Black’s and Mary Hesse’s concepts of such models, as those two concepts belong to the analogue model group if we consider the main function of the model of a given class as its classification criterion. My main focus is on theoretical models with representative functions as these very models and, in a broader context, the question of representation.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2015, 3; 141-157
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Philosophy as a Theory over Theories
Autorzy:
Bołtuć, Piotr (Peter)
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31233694.pdf
Data publikacji:
2023
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
Philosophy as paradigm building
physicalism over the current sciences
Opis:
We view philosophy as paradigm setting: largely, spread over leading sciences of the epoch, as well as the main developing technologies, and even socio-economic and managerial patterns. This is, obviously, a “regulatory definition,” not quite a descriptive one. We examine whether it is the science of sciences, or the science over the sciences. Thus, it is not quite a meta-science. Our point is not to view philosophy as a methodology of science, or as its maid (ancilla). Philosophy is viewed as the pinnacle of the sciences, providing them with ontological and axiological meanings. Here is one proposed definition: Philosophy is built upon the sum of general theories of all leading sciences (broadly understood); it is a theory based on this sum. The aim of philosophy so defined is to stipulate and approximate veridical worldviews, rooted in the strongest available background, which is largely the background provided by the sciences, but not quite limited to what is scientifically provable at a given point in time—this last clause is due to temporary limitedness of any science, always existing at a given time-slice. Thus, limited dependency on any principles, not only factual statements. As we know from Albert Einstein’s relativity theories and other scientific revolutions, both factual statements and higher-level principles, are always already inductively questionable, e.g., through inference to the best explanation following pragmatic, context dependent, criteria of what counts as “the best” of explanations. We also question the intuitive requirements of physicalism that are crucial to Daniel Stoljar’s thesis that physicalism cannot be properly defined. In contrast to the broadly scientistic predilection beneath the approach in the main bulk of this article we also need and require a philosophical focus on the human existential condition, which is complementary to, and not contradictory with, the above definition of philosophy. The proposed approach may be viewed as an Enlightenment approach, aware of its strengths and limits; thus, with a post-Enlightenment zing.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2023, 11; 7-22
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Towards the Pragmatic Concept of Knowledges
Autorzy:
Maciąg, Rafał
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31234155.pdf
Data publikacji:
2022
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
knowledge
metamathematics
artificial intelligence
sociology of knowledge
truth
Opis:
The article presents and justifies the thesis that the way of understanding knowledge has changed significantly over the last century. This change consists in departing from the classic definition of knowledge formulated by Plato, and in particular in questioning the subjective role of man as the holder of knowledge and abandoning claims to the truthfulness of knowledge. This process was an intensive evolution; its elements are given and justified in the text. Its source was a deep reconstruction of the mode of creating epistemic structures in mathematics and geometry, based on the abandonment of the principle of representation. Knowledge turned out to be determined by the social context, it became dispersed, decentralized, which led to the rejection of the condition of its truthfulness. The last phase of this evolution is knowledge as a phenomenon in the area of digital technologies, in particular artificial intelligence. This evolution has led to the emergence of many variants of knowledge that act as local knowledge, which justifies the use of the plural in this case.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2022, 10, zeszyt specjalny; 245-262
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
A Caution against the Artificialistic Fallacy
Autorzy:
Hill, Robin K.
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31234164.pdf
Data publikacji:
2022
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
philosophy of computing
ethics of computing
artificial intelligence
Opis:
The casual justification of the influence of a technology, particularly artificial intelligence, by appeal to the existence of the technology constitutes an artificialistic fallacy, analogous to the naturalistic fallacy that is well-known in philosophy. Similar to an invocation of nature to provide moral warrant (the naturalistic fallacy), modern tech evangelists invoke the burgeoning of hardware and software products in order to promote that burgeoning (the artificialistic fallacy). This fallacy is often tacit or committed by omission. Emerging ethical initiatives emphasize the refinement, explanation, and oversight of AI products rather than their fundamental ethical effect, making the fallacy recursive.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2022, 10, zeszyt specjalny; 275-284
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Melioryzm Stevena Pinkera
Steven Pinker’s meliorism
Autorzy:
Dziedziul, Paweł
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/41304012.pdf
Data publikacji:
2020
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
meliorism
pejorism
optimism
progressivism
melioryzm
pejoryzm
optymizm
progresywizm
Opis:
W tym tekście dyskutuję w skrócie stanowisko Stevena Pinkera przedstawione w jego książce Enlightenment Now. The Case for Reason, Science, Humanism and Progress (wydanie polskie: Nowe Oświecenie. Argumenty za rozumem, nauką, humanizmem i postępem, przeł. Tomasz Bieroń, Zysk i S-ka, 2019,). Pinker oferuje bogaty zbiór faktów empirycznych przemawiających za ogólnym postępem, jaki się dokonał między innymi za sprawą ludzkiego rozumu, humanizmu i nauki. Stanowisko Pinkera może stanowić odtrutkę na skrajny pesymizm, jakim epatują zarówno masowe media jak i wielu intelektualistów. Jest ono głosem w aktualnie toczącej się debacie o kondycji ludzkości, opatrzonym obszernymi komentarzami i dowodami faktograficznymi. Melioryzm Pinkera wydaje się cenny z perspektywy perturbacji, jakich doświadczamy na przestrzeni ostatnich lat.
This article considers Steven Pinker’s recent outlook presented in his book Enlightenment Now. The Case for Reason, Science, Humanism and Progress. The paper discusses not only current political and philosophical Pinker’s views on a considerable number of evidences in favor of mankind’s progress in the last period. The authors claims that Pinker’s views may serve as an antidote to the contemporary pessimism that is being spread inter alia by mass media. The reader is pulled into a debate regarding issues surrounding the contemporary state of being of the human race. This is something more than just pop-scientific excursion of a well-established specialist beyond his area of expertise, but a valuable aggregate of data enticing also to professionals from the realm of sociology, philosophy and politics. Above all Pinker’s voice should be regarded as a counterbalance to all-pervasive pejorism and however momentary relief.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2020, 8, 2; 81-87
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Semiotic Determinants in Episode-Building: Beyond Autonoetic Consciousness
Autorzy:
West, Donna
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/41168440.pdf
Data publikacji:
2019
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
Episode-building
episodic memory
indexical signs
autonoetic consciousness
Opis:
This account examines how episodes are constructed and measured, and how Peirce’s Index informs and even hastens the advancement of this process—from binding spatial features, to the awareness of participant roles and temporal sequencing. It provides semiotic rationale for how episodes develop from static single pictures (dependent on verbatim memory) to events whose frames reflect a deictic and sequential character—superseding the consciousness inherent in autonoesis. Empirical evidence will trace children’s event memory—first iconic and static, and later characteristic of increasingly more complex interpretants which specify directional and logical relations, and memory sources. The signs which promote episodic thought are indexical in nature, given their largely relational character. They incorporate deictic projections of the self in diverse orientations, entering into different participant slots inherent to the event. Notice of the latter entails the influence of index to apprehend the spatial, participatory, and temporal directionality within and across event frames. This progression requires a rudimentary consciousness of aspectual features (telicity, dynamicity), as well as an appreciation for the events’ purposes/goals. Anticipating how, where, and when events conclude is critical to realizing the event’s purpose/goal, since, according to Bauer 2006: 384, it constitutes the basis upon which episodes are constructed.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2019, 7, 1; 55-75
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
On the Theory of Prebiotic Evolution
Autorzy:
Rudenko, Alexander Prokofievich
Ługowski, Włodzimierz
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/42565016.pdf
Data publikacji:
2024
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
biogenesis
theory of evolution of open catalytic systems
Opis:
The main theorems of the theory of evolution of open catalytic systems are briefly presented. The difference between the “natural-historical” and “actualistic” approach to the problem of the origins of life was highlighted.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2024, 12; 83-88
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
What Did Lem Think Over?
Autorzy:
Dzida, Barbara
Jędrejek, Tomir
Łukasik, Andrzej
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31234069.pdf
Data publikacji:
2022
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
Stanisław Lem
fantasy
futurology
consciousness
virtual reality
transhuanism
anthropic principle
evolution
Opis:
Stanisław Lem is considered the most outstanding representative of Polish and one of the most eminent representatives of world science-fiction literature, as well as a futurologist and—at least by some—a philosopher who, in the form of novels and short stories written in the convention of science fiction and the so-called discursive prose, touched upon important philosophical problems concerning the place of man in the Universe, the effects of technological and civilisational progress and the issue of the limits of cognition. The article reconstructs and analyses the main philosophical problems presented in the work Filozoficzny Lem. Wybór tekstów Stanisława Lema i opracowania [The Philosophical Lem. A Selection of Texts by Stanisław Lem and Studies] edited by Filip Kobiela and Jakub Gomułka.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2022, 10; 97-116
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Umysł ucieleśniony. Problem istnienia przestrzeni w nowej teorii widzenia George’a Berkeleya
Autorzy:
Gańko, Anna
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31234073.pdf
Data publikacji:
2022
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
George Berkeley
Nowa Teoria Widzenia
przestrzeń
immaterializm
problem Molyneux
Opis:
Berkeley – filozof powszechnie kojarzony ze swoją tezą o nieistnieniu świata materialnego, nie zgodziłby się ze stwierdzeniem, że cały świat składający się z – jak twierdzi – idei znajduje się jedynie w umyśle poznającej osoby. Nie zgodziłby się również z tym, że postrzegane rzeczy znajdują się w absolutnej, zewnętrznej przestrzeni. Artykuł ma na celu przedstawienie Berkeleyowskiego rozwiązania powyższej alternatywy związanej z kategorią przestrzeni wyłaniającej się z tekstu Próby stworzenia nowej teorii widzenia. W Nowej Teorii Widzenia Berkeley wykłada swój pogląd na postrzeganie wzrokowe. Zaczyna wywód od rozstrzygnięcia kwestii wzrokowego postrzegania odległości, a ta kwestia prowadzi go do znacznie dalszych rozstrzygnięć – w tym do koncepcji przestrzeni relatywnej, ugruntowanej w cielesnym doświadczeniu poznającego podmiotu.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2022, 10; 153-171
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Badania językowego obrazu świata a hermeneutyka Hansa Georga Gadamera
Autorzy:
Sima, Zuzanna
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31340765.pdf
Data publikacji:
2022
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
językowy obraz świata
hermeneutyka
Gadamer
JOS
linguistic worldview
hermeneutics
Hans Georg Gadamer
Opis:
Hans Georg Gadamer w swoich rozważaniach nad istotą hermeneutyki w szczególny sposób akcentuje rolę języka w poznaniu i rozumieniu świata. W artykule podejmowana jest próba znalezienia zastosowania hermeneutyki Gadamera w prowadzonych przez lingwistów badaniach nad językowym obrazem świata. Pierwsza część pracy poświęcona jest językowemu obrazowi świata (JOS) w lingwistyce, druga dotyczy zaś hermeneutyki Hansa Georga Gadamera. Trzeci rozdział, łączący tematykę dwóch poprzednich, odpowiada na pytanie stawiane jako cel pracy. Prezentowane tu rozważania mieszczą się w szerszej refleksji nad filozoficznymi podstawami badań lingwistycznych.
Hans Georg Gadamer in his studies on the essence of hermeneutics emphasizes in a special way the role of language in cognition and the understanding of the world. The paper intends to find an application of Gadamer’s hermeneutics in the linguists’ research of the linguistic worldview. Section 1 of the paper considers the worldview in linguistics, section 2 analyzes some aspects of Gadamer’s hermeneutics, while section 3 connects the problems considered in sections 1 and 2 and determines the aim of the paper. The presented considerations are situated in the reflection on the philosophical foundations of linguistic research.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2022, 10; 187-204
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Jaka przyszłość dla cielesności?
What Future for Corporeality?
Autorzy:
Pawlaczyk, Jonasz
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31343616.pdf
Data publikacji:
2017
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
modyfikacja ciała ludzkiego
technologia
przyszłość
bionika
Juan Enriquez
evolving body
technology
future
bionics
Opis:
Artykuł przedstawia debatę nad potencjałem technologicznej modyfikacji ludzkiego ciała. Przywołuje stanowisko Juana Enriqueza, który uzasadnia potrzebę przeobrażania ciała i dobrodziejstwa płynące zeń dla jednostek i całej ludzkości. Czy mając możliwość technologicznego doskonalenia „standardowego" ciała biologicznego, powinniśmy z niej korzystać? Pytanie to nabiera jeszcze większego znaczenia, gdy pomyślimy o kolonizacji innych planet w razie jakiejś katastrofy. Enriquez uważa, że nieetycznie byłoby zaniechać doskonalenia ciała. Autor artykułu wykazuje pewne braki w rozumowaniach Enriqueza, w tym brak refleksji nad podmiotowością radykalnie zmodyfikowanego ciała ludzkiego.
The article discusses the potentialities of body’s technological enhancement. It refers to Juan Enriquez who advocated a need for human body transformations and benefits resulting from them for individuals and the whole humanity. Should the "standard" biological embodiment be enhanced if a favorable opportunity is at our disposal? The importance of that question increases when facing a colonization of another planets in case of a planetary disaster. According to Enriquez, it would be unethical not to modify the human body. The article examines some lacks in Enriquez’ reasoning, including the lack of reflection towards the subjectivity of radically modified human body.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2017, 5; 117-126
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
The Protobiological Theory of Ceilings and Floors, or Chemical Evolution as a Planetary Process
Autorzy:
Kubica, Alicja
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/42564822.pdf
Data publikacji:
2024
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
Origins of Life
chemical evolution
phase transitions
Opis:
The article presents a modern protobiological theory based on the classical archetype. It connects the issues of origins of life with the theory of the hierarchy of matter and recognizes that error correction occurs within hierarchical and dynamic living systems. The paper briefly reproduces Morowitz-Smith prebiotic scenario. It highlights the importance of rTCA for theory, and the observation that the transition from a planet “without life” to a planet “with life” is a thermodynamic problem. Reflections on the philosophical foundations and worldview consequences of the theory are presented. The book and articles by the authors are crafted in a holistic approach and are critical towards the premature (and excessive) extrapolation of Darwinian selection as a means of explaining the process of abiogenesis.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2024, 12; 65-82
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Wieloraka realizacja i życie
Multiple Realization and Life
Autorzy:
Chodasewicz, Krzysztof
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31341588.pdf
Data publikacji:
2013
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
multiple realization
definition of life
evolution
convergence
shadow biosphere
astrobiology
Opis:
Analizuję problem wielorakiej realizacji życia. Refleksja nad samym zagadnieniem wielorakiej realizacji była wielokrotnie podejmowana na gruncie filozofii umysłu i ogólnej filozofii nauki, jednak filozofowie biologii na ogół omijali ten temat. Z pewnego punktu widzenia, jest to zastanawiające, gdyż większość argumentów na rzecz samej tezy o wielorakiej realizacji opiera się na wiedzy biologicznej (argument z konwergencji, argument z neuroplastyczności). Moje filozoficzne badania koncentrują się w szczególności na fundamentalnych własnościach życia. Chociaż nie posiadamy uniwersalnej i niekontrowersyjnej definicji życia, do własności tych roboczo zaliczam zdolność do samopodtrzymywania się (metabolizm) oraz zdolność do podlegania darwinowskiej ewolucji. Na tej podstawie rozpatruję różne argumenty na rzecz wielorakiej realizacji istot żywych. Pochodzą one z różnych obszarów współczesnej biologii oraz filozofii tej dyscypliny. Analizuję m.in. argument z konwergencji Jerry'ego Fodora, argument z arbitralności kodu genetycznego, argument z hipotetycznego istnienia tzw. biosfery cieni oraz pokrewny argument z analizy kalifornijskich bakterii GFAJ-1 z Jeziora Mono. Pokazuję także, dlaczego, pomimo dostarczania niewątpliwego wsparcia dla analizowanej tezy, obiekty tworzone przez badaczy specjalizujących się w dziedzinie sztucznego życia, nie mają decydującego znaczenia w sporze na temat wielorakiej realizacji życia w ogóle. Sygnalizuję ponadto znaczenie refleksji nad wieloraką realizacją życia m.in. w takich obszarach jak: poszukiwanie definicji i scenariuszy powstania życia, poszukiwania nowych form życia poza Ziemią, dyskusja nad statusem obiektów sztucznego życia. Czynię także wzmiankę na temat znaczenia tych analiz dla filozofii nauki i metodologii nauk.
The paper discusses the problem of multiple realization of life. This problem has been broadly discussed in the philosophy of mind and the general philosophy of science, but most philosophers of biology ignored it. This is astonishing, because the biology provides the majority of arguments for the thesis of multiple realization of life (argument from convergence and argument from neural plasticity). My investigations concern the fundamental properties of life. Although we have not a universal and broadly accepted definition of life, I assume, as a working hypothesis, that the most important features of life are self-maintenance and the capability of the undergoing of the Darwinian evolution. Taking into account such a view of nature of life, I present different arguments for the possibility of multiple realization of living beings. The arguments are taken from the different fields of modern biology and philosophy of biology. The arguments are the following ones: Fodor’s argument from convergence, an argument from the arbitrariness of genetic code, an argument form so-called shadow biosphere and similar argument connected with GFAJ-1 arsenic bacteria. I also show why artificial life’s objects are not of special significance, when we search for the arguments for the thesis on the multiple realization of life. Finally, I show the significance of this thesis for searching for the definition and creating the scenarios of life’s origin, exploring the universe in the searching of alien life forms and in the discussion about artificial life’s objects status and signification of this status for different branches of philosophy of science and the scientific research.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2013, 1; 114-134
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Rola wiedzy naukowej w poetyckiej kreacji świata życia Wisławy Szymborskiej. Część I
Autorzy:
Krakowiak, Józef Leszek
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31234079.pdf
Data publikacji:
2022
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
Wisława Szymborska
wiedza
nauka
światopogląd naukowy
Opis:
Ten tekst jest pierwszą częścią badań nad Wisławy Szymborskiej refleksjami i rozważaniami – podanymi w jej poezji – nad wiedzą, nauką i światopoglądem naukowym. Przedstawione są one na szerokim tle filozoficznych wątków obecnych w jej twórczości.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2022, 10; 205-228
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Filozof w uczelni technicznej
The Philosopher in Technical Universities
Autorzy:
Pyszczek, Grzegorz
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31341708.pdf
Data publikacji:
2014
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
uczelnia techniczna
nauczanie filozofii
technofilia
technofobia
filozofia technologii
technical university
teaching of philosophy
technophilia
technophobia
philosophy of technology
Opis:
W artykule rozważane są problemy związane z nauczaniem filozofii na uczelniach technicznych. Pierwsza bariera nauczania dotyczy stereotypów i uprzedzeń związanych z techniką (technofilia, technofobia). Następna związana jest z brakiem elementów filozofii techniki w programie nauczania filozofii, ostatnia – z brakiem refleksji metatechnicznej w treściach przedmiotów technicznych.
The paper concerns the problems of the teaching of philosophy in technical universities. Stereotypes and prejudices concerning technology (technophilia, technophobia) are the first barrier in this enterprise. The second barrier is caused by the lack of philosophy of technology in philosophical courses, and the third one is brought on by the absence of meta-technical reflection in technical subjects.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2014, 2; 71-80
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
O transcendentalizmie oddziaływań zwrotnych
On the Feedback Based Transcedentalism
Autorzy:
Kościuszko, Krzysztof
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31341580.pdf
Data publikacji:
2013
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
transcendentalism
chemical
biological
psychological
economical
cultural conditions of cognition
Opis:
W artykule proponuję nową wersję transcendentalizmu, uwzględniającą współczesny stan nauki oraz filozofii. Idee tego transcendentalizmu prezentuję w toku dyskusji z P. Churchlandem, J.J.C. Smartem, K. Popperem, J. Searlem, S. Pinkerem, E. Husserlem, I. Kantem i J. Konorskim. Transcendentalizm winien uwzględnić całkiem inne warunki możliwości ludzkiej wiedzy, aniżeli warunki opisywane przez ortodoksyjne interpretacje transcendentalizmu Kanta i Husserla. Powinno się uwzględnić warunki chemiczne, biologiczne (neuronalne), psychologiczne, ekonomiczne i kulturowe. Myślące ja (ja tworzące wiedzę) może zaistnieć dzięki tym warunkom. Wszystkie one oddziałują na siebie wzajemnie (np. procesy biologiczne wpływają na procesy mentalne i na odwrót), lecz oddziałując na umysł są też te warunki przezeń formowane w działaniach zwrotnych.
In the article I put forth a new version of transcendentalizm which takes into account the current developments in science and philosophy. Ideas behind this transcendentalism are laid down in the course of discussion with authors like P.M. Churchland, J.J.C. Smartem, K. Popper, J. Searl, S. Pinker, E. Husserl, I. Kant and J. Konorski. I argue that transcendentalism should allow for conditions of possibility of knowledge quite different from those highlighted in orthodox accounts of transcendetalism by Kant or Husserl. More precisely, it should take into account the chemical, biological (neuronal) as well as psychological, economical and cultural conditions of cognition. The thinking self (the knowledge-producing self) can emerge granted that these conditions are met. All the possibility conditions interact (e.g. biological processes influence mental processes and vice versa), and while influencing the mind, they are also created and modulated by it feedback mechanisms.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2013, 1; 54-62
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Teoretyczne modele ewolucji prebiotycznej
Theoretical Models of Prebiological Evolution
Autorzy:
Ługowski, Włodzimierz
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31341590.pdf
Data publikacji:
2013
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
life’s origin
self-organization
theories of prebiological evolution
Opis:
Problem filozoficznych podstaw nauki o biogenezie był w ostatnich latach przedmiotem ożywionych dyskusji na łamach czasopism z zakresu biologii teoretycznej. Jak się okazało, głoszony przez akademickich filozofów (orientacji pozytywistycznej) pogląd, wedle którego „dojrzała” nauka może i powinna być wolna od filozoficznych uwarunkowań, znajduje wciąż zwolenników wśród samych badaczy. Konsekwencją przyjęcia takiego poglądu jest brak możliwości adekwatnego przedstawienia dokonań tej dziedziny badań w wymiarze teoretycznym (nie zaś wyłącznie empirycznym).
The problem of philosophical foundations of the theories of prebiological evolution and life’s origin has been vividly discussed in the recent years. As it outcomes, the opinion according which a “mature” branch of science can and should be “philosophy- free” (expressed by academic philosophers of neopositivistic orientation) is, unfortunately, shared sometimes also by scientists themselves. In the present article it is argued that the lack of philosophical consciousness by some origin-of-life researchers may deeply cause an erroneous presentation of this branch of science.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2013, 1; 135-147
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
The Semantic Web—Introducing Meaning to the Internet
Autorzy:
Sopek, Maciej
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31341759.pdf
Data publikacji:
2014
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
internet
sieć
semantyka
desygnator
znaczenie
odniesienie
web
semantics
designators
meaning
reference
Opis:
Celem niniejszej pracy jest analiza wybranych aspektów filozoficznych sieci World Wide Web, ze szczególnym naciskiem położonym na technologie Sieci Semantycznej. Jest to umotywowane przekonaniem, iż Sieć dostarcza zagadnień interesujących z punktu widzenia filozofii, a jednocześnie pozostaje tematem, który rzadko jest analizowany z perspektywy filozoficznej. Praca zawiera krótki zarys rozwoju sieci World Wide Web i podkreśla konceptualną zmianę, jaką technologie semantyczne wprowadzają do dziedziny; zawiera także przykłady ich praktycznego zastosowania. Do pojęć, które pojawiają się w pracy należą znaczenie, referencja i kwestia ontologicznego statusu przedmiotów, z których składa się Sieć.
The aim of the present article is to explore selected philosophical aspects of the World Wide Web, with particular emphasis on the Semantic Web technologies. This is motivated by the conviction that the Web as such provides grounds for philosophical investigation, and at the same time remains a subject that is rarely approached from philosophical perspective. The article contains a brief sketch of the development of the World Wide Web and emphasizes the conceptual novelty that the Semantic technologies introduce to the area; as well as examples of their practical application. Some of the notions approached in the article include meaning, reference and the question of the ontological status of objects being part of the Web.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2014, 2; 339-350
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Gestalt as a Specialized Term: Its Conceptual Definition in Psychology and Philosophy
Autorzy:
Bonacchi, Silvia
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31343105.pdf
Data publikacji:
2016
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
Gestalt theory
terminologization
crisis of science
holism
Opis:
In the present paper the author attempts to reconstruct the process of terminologization of the expression Gestalt in the philosophical and psychological debates which laid the way for the emergence of the Berlin School of Gestalt Theory. Gestalt (English translations are: “form,” “shape,” “configuration,” “aspect”) is a German word, which is already documented in Old High German (gistalt) as meaning “appearance, way of appearing.” From the end of the 18th century onward, the word had a very interesting semantic enrichment and found uses in the arts and sciences, since it started to be used in specific domains (literature, philosophy, psychology) to designate an organic whole. In the first few decades of the 20th century, it became a specialized term − a terminus technicus in philosophical and psychological thought − as Gestalt psychology and Gestalt theory emerged as a new scientific and philosophical orientation. The exact conceptual definitions of Gestalt, Gestalt qualities and Gestalt perception were heatedly discussed in the philosophical and psychological debates that raged in the first two decades of the 20th Century after the publication of the famous paper by Christian von Ehrenfels — On Gestalt Qualities (1890)—and it was developed in various psychological schools (the Berlin School, the Graz School) and philosophical orientations (phenomenology, neokantism), till the formulation in 1923 of the Gestalt laws by Max Wertheimer. In the concluding part of the paper, the author attempts to trace the development of the Gestalt approach after the Second World War.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2016, 4; 295-304
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Rola wiedzy naukowej w poetyckiej kreacji świata życia Wisławy Szymborskiej. Część II
Autorzy:
Krakowiak, Józef Leszek
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31234081.pdf
Data publikacji:
2022
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
Wisława Szymborska
wiedza
nauka
światopogląd naukowy
Opis:
Ten tekst jest drugą częścią badań nad Wisławy Szymborskiej refleksjami i rozważaniami – podanymi w jej poezji – nad wiedzą, nauką i światopoglądem naukowym. Przedstawione są one na szerokim tle filozoficznych wątków obecnych w jej twórczości
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2022, 10; 229-257
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Dual-Process Approach to the Problem of Artificial Intelligence Agency Perception
Autorzy:
Rabiza, Marcin
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31234153.pdf
Data publikacji:
2022
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
artificial intelligence
perceived agency
agency attribution
Opis:
Thanks to advances in machine learning in recent years the ability of AI agents to act independently of human oversight,respond to their environment, and interact with other machines has significantly increased, and is one step closer to human-like performance. For this reason, we can observe contemporary researchers’ efforts towards modeling agency in artificial systems.In this light, the aim of this paper is to develop a dual-process approach to the problem of AI agency perception, and to discuss possible triggers of various agency perceptions. The article discusses the agency attribution phenomenon, based on which theargument for the dual-process nature of agency perception is developed. Two distinct types of thinking (processing)involved in human reasoning on AI agency are suggested: Type 1 and Type 2. The first one is fast, automatic, routine, and often unconscious; the second is a slower, controlled, more conscious one. Thesetwo distinct types of processing can yield differing and sometimes conflicting results for human cognition and interaction. Thepreliminary philosophical findings may contribute to further investigations in philosophy of mind or cognitive psychology andcould also be empirically tested in HCI and UX studies.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2022, 10, zeszyt specjalny; 303-313
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Epistemology as a Semiotic Cartography of Human Knowledge and Cognition
Autorzy:
Wąsik, Zdzisław
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/41164023.pdf
Data publikacji:
2019
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
cartography of ideas
epistemology
knowledge
cognition
semiotics
Opis:
The subject matter of this article constitutes the semiotic mapping of human of knowledge which results from cognition. Departing from the presentation of human subjects as world-model-builders, it places epistemology among the sciences of science and the sciences of man. As such the understanding of epistemology is referred either to a static state of knowledge or to a dynamic acquisition of knowledge by cognizing subjects. The point of arrival, in the conclusive part of a this article, constitutes the substantiation of the two understandings of epistemology, specified, firstly, as a set of investigative perspectives, which the subject of science has at his/her disposal as a knower on the metascientific level, or, secondly, as a psychophysiological endowment of a cognizing subject who possesses the ability of learning and/or knowing a certain kind of information about cognized reality.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2019, 7, 1; 137-156
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
The Physical Platonism of Galileo Galilei: Ernst Cassirer’s Interpretation in His Published and Unpublished Writings
Autorzy:
Borbone, Giacomo
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31233790.pdf
Data publikacji:
2023
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
abstraction
Cassirer
Galileo Galilei
idealization
science
Opis:
The struggle undertaken by Galileo Galilei against Aristotelian physics—and his subsequent defense of Nicolaus Copernicus’s theories—led the Pisan scientist to bring about the so-called modern scientific revolution and to lay the foundations of the experimental method, the fundamental result of which was to deprive the natural world of subjective qualities and to reconfigure it in purely quantitative terms. On the purely historical level, agreement among historians of science and philosophy is almost unanimous, while the same cannot be said for questions concerning interpretations of Galilei’s modus operandi and the basic philosophical options adopted by Galilei during his demolition of the entire Aristotelian-scholastic framework. Not all experts in the Galilean thought or of science, in fact, agree in tracing the Galilean reflection within the Platonic tradition, but one authoritative voice that has instead argued for its deep intertwining between Plato and Galilei is the German philosopher Ernst Cassirer. In this contribution I will attempt to demonstrate, partly considering two unpublished manuscripts of Cassirer, the plausibility of the Cassirerian thesis about Galilei’s physical Platonism.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2023, 11; 161-178
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Unspeakable Otherness—an Essay on the Failure of Cognitive and Epistemic Communication Tools in Stanislaw Lem’s Solaris
Autorzy:
Doubinsky, Sébastien
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31234047.pdf
Data publikacji:
2022
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
Lem
Solaris
Language
Communication
Existentialism
Opis:
Stanislaw Lem is one of the most famous figures of the Polish science fiction in post-world war two Europe. Solaris. His most famous novel, was published in 1961, and was adapted twice for the big screen, first in 1971 by Andrej Tarkovski, and in 2002 by Steven Soderbergh. The plot revolves around the psychologist Kris Kelvin, who is sent on the planet Solaris to try to find out if it is possible to communicate with the alien ocean that covers almost all of its surface. Confronted with a strange phenomenon and colleagues turned paranoid, Kelvin tries at first to understand what is going on at the space station. The unexplained arrival of the döppleganger of his ex-partner, Harey, will little by little make him accept the absurdity of his task and possibly of life itself. As Lem himself refused any final interpretation of his novel, there has of course been a flourish of them. One can however choose this exegetic impossibility as a major theme in the novel, and reflect on the implications of the situation Kelvin faces, caught between a desire to understand the nature of Solaris’s ocean and the sheer failure of doing so. In this essay, we will try to suggest that, by showing the limits of language as the means to express a satisfying epistemic frame, Lem’s parabol could be seen as an attempt to show the reader the existential limits of our anthropocentrism and scientific hubris.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2022, 10; 13-25
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
The Cassandra Syndrome, or How not to be a Prophet
Autorzy:
Swirski, Peter
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31234051.pdf
Data publikacji:
2022
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
Stanisław Lem
Hugo Gernsbacher
Herbert George Wells
futurology
conceptual limits of science
Opis:
The central question of the article is should Stanisław Lem be read as a futurologist? The main thesis is that more than in predicting the future Lem always has been more interested in exploration the conceptual limits of science and its technological offshoots.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2022, 10; 31-40
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
The Body and the Universe: On Corporeality in Stanisław Lem’s Return from the Stars
Autorzy:
Kucharczyk, Łukasz
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31234067.pdf
Data publikacji:
2022
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
body
corporeality
universe
utopia
dystopia
Stanisław Lem
Opis:
The paper develops the implicit as well as explicit meaning which evokes Stanisław Lem’s concept of the Body and the Corporality portrayed in the novel Return from the Stars. Moreover, Lem’s novel about an astronaut Hal Bregg and his return on Earth is analysed. In this novel author uses the idea of Einstein’s twin paradox. Hal Bergg—the stereotype of masculinity—is confronted with decadent and egalitarian society, which may be refers to the reunion masculinity with femininity. Such storyline shows the multidimensionality of the issue of Corporality, and presents the Body as a epistemological metaphor of modernism and postmodernism. In addition, the Body is depicted in the Return of the Stars as a figure of a mask and a costume. Furthermore, the Body in Lem’s novel is also interpreted as part of the Universe—as the boundary between what is temporary and what is infinite and transcendent.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2022, 10; 85-96
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Sunt Intelligibilia Entia Quae Sunt Vera. A Late Medieval Interpretationof Intentionality
Autorzy:
Lacca, Emanuele
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31234072.pdf
Data publikacji:
2022
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
Lope de Barrientos
School of Salamanca
intentionality
first intentions
second intentions
Opis:
The aim of this contribution is to present the theory of intentionality proposed by the Spanish Dominican Lope de Barrientos (1382–1469), as it is offered by his Clavis Sapentiae: in this erudite work, written at the turn of the 15th century in the context of the new-born School of Salamanca, the terms proper to the gnoseological lexicon of the Thomist scholasticism are taken into consideration, analysed and renewed in a new original way. This makes possible to demonstrate from one hand how the tradition opened by Thomas Aquinas is inherited in the upcoming Renaissance and from another hand to look how a typical Renaissance scholar as Barrientos builds a theory of knowledge that is original, although faithful to the Thomist tradition to which it has been continuously and cogently referred and consulted.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2022, 10; 137-151
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
A Circle or a Spiral? The Primeval, Tropological Scheme Identified in the Structure of Truth Theories
Autorzy:
Cirillo, Giulia
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31234074.pdf
Data publikacji:
2022
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
Truth
tropes
Hayden White
Giambattista Vico
figuration
Opis:
Applying linguistic tropes to the deep structure which underlay the 19th century historical imagination Hayden White derived from the vault of philosophical richness contained in Giambattista Vico’s La Scienza Nuova. Now the treasure trove becomes a source of one more illuminating analogy. The following study demonstrates how metaphor, metonymy, synecdoche and irony can be identified with five major theories of truth: the correspondence, pragmatic, coherence, deflationary and the semantic one. Theories are evoked on the basis of texts by philosophers themselves (Bertrand Russell, Charles Sanders Peirce, Brand Blanshard et al.). Moreover, a numerical mismatch between them and the four tropes should be seen as everything but unwanted. The concept of irony has multiple interpretations, and so mapping it onto the semantic theory will expose the relation between truth accounts and the principle of their development. In the end, there emerges a pattern in the shape of a circle or a spiral—two models of infinity along which runs the human quest for meaning of truth.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2022, 10; 173-185
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Natura post-prawdy
The Nature of Post-Truth
Autorzy:
Czarnocka, Małgorzata
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/41200062.pdf
Data publikacji:
2021
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
post-prawda
prawda pragmatyczna
William James
partykularny interes
post-truth
pragmatic truth
particular interest
Opis:
Wykazuję, że post-prawda jest blisko pokrewna prawdzie pragmatycznej w ujęciu Williama Jamesa, tj. prawdzie „użytecznościowej”. Jako taka post-prawda nie może być kwalifikowana – jak to się nagminnie utrzymuje – jako fałsz (negacja prawdy) w sensie zadanym w klasycznej idei prawdy. Post-prawdziwość nie jest bowiem wartością poznawczą w klasycznym systemie wartości poznawczych, a środkiem działania, a konkretniej środkiem realizowania interesów jej dysponentów przy pomocy kamuflażu poznawczego. Obecna erupcja post-prawd jest efektem rozpowszechnienia się pragmatycznego systemu wartości i infekowania nim całej sfery publicznej oraz prywatnej.
The paper demonstrates a close relationship of post-truth to pragmatic truth as William James put it. As such post-truth cannot be treated—as it is commonly perceived—as a falsehood in the sense given it by the classical idea of truth. Post-truth is not a classical cognitive value, but a means of action, more concretely, a means of realizing interests of its operator by using the method of cognitive camouflage; it means that post-truth is disguised as a truth in its classical (correspondence) sense, but it only seemingly communicates in the objective way (i.e., impartially and nonsubjectively) real facts. In my view, the present eruption of post-truths is an effect of the spreading of the pragmatic system of values and infecting by it the whole public sphere and, in consequence, also individual principles and norms of action.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2021, 9; 147-170
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
O problematyce konceptualizacji pojęcia genu
Issues with gene concept
Autorzy:
Ziemny, Aleksander A.
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/41177509.pdf
Data publikacji:
2019
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
philosophy of biology
genetics
new experimentalism
filozofia biologii
genetyka
nowy eksperymentalizm
Opis:
W tym artykule prowadzona jest wstępna analiza historyczno-problemowa dotycząca konceptualizacji pojęcia genu na gruncie genetyki molekularnej. Punktem wyjścia jest historyczny zarys relacji genetyki klasycznej oraz genetyki molekularnej; wskażę, w jaki sposób bagaż konceptualny genetyki klasycznej wpływał na rozwój pojęcia genu stosowanego w ramach genetyki molekularnej. Następnie zaprezentuję kilka prób uchwycenia w ramach filozofii nauki różnych podejść do zagadnienia pojęcia genu, m. in. sceptycyzmu względem genów oraz koncepcji genu nominalnego. Na bazie tych tropów nakreślę intuicję mówiącą, że koncepcja genu funkcjonująca w ramach genetyki molekularnej powinna być rozpatrywana z punktu widzenia eksperymentalizmu oraz pragmatyzmu. Wydaje się, iż należy pojęcie genu na gruncie genetyki molekularnej konceptualizować możliwie szeroko i w odniesieniu do materiału genetycznego, aby mogło pozostać funkcjonalne.
This article provides an initial analysis, from a historical standpoint, of the problematic nature of conceptualizations of the notion of gene in molecular genetics. The starting point is an historical outline of the relation between classical genetics and molecular genetics; it is indicated how the conceptual baggage of classical genetics influenced the development of the concepts of gene used later in molecular biology. I also reveal two problems of genes in the philosophy of science, i.e., skepticism concerning genes and the concept of nominal gene. I conclude that concept of gene functioning within the framework of molecular genetics should be considered from the point of view of experimentalism and pragmatism. It seems that the concept of gene on the molecular level should be conceptualized—in order to remain functional—as broadly as possible and in relation to genetic material.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2019, 7, 2; 149-160
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Obiektywność a obiektywizacja w naukach społecznych
Objectivity and Objectification in Social Sciences
Autorzy:
Kuszyk-Bytniewska, Mariola
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31343630.pdf
Data publikacji:
2017
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
obiektywność
obiektywizacja
nauki społeczne
epistemocentryzm
objectivity
objectification
social sciences
epistemocentrism
Opis:
Obiektywność to kategoria mająca podwójne odniesienie; do poznania jako wartościowa jego cecha i do bytu jako określenie rzeczywistego istnienia tego, co domniemane jako realne. Tym niemniej nowożytne pojęcie obiektywności zmierza ku jego epistemologicznej interpretacji i dostosowane jest do nauk przyrodniczych, nie zaś społecznych. Tak więc na gruncie nauk przyrodniczych zrównano obiektywność z metodologiczną neutralizacją subiektywności. Ten powszechnie akceptowany pogląd stał się bardziej skomplikowany, gdy do głosu dochodzą nauki społeczne. Wskazanie na społecznie określone cechy obiektywności to punkt komplikacji w historii tego pojęcia, ponieważ nauki społeczne są uwikłane we wskazane powyżej podwójne odniesienie. W rezultacie wyłoniła się zasadnicza kwestia: problem relacji między obiektywnością a obiektywizacją jako praktycznym procesem urzeczywistnienia. Wzajemna zależność obiektywizacji i obiektywności wprowadza do teorii społecznej onto-epistemolgiczne charakterystyki obydwu określeń. Uczestniczą one na równi w problematyzowaniu pojęcia rzeczywistości społecznej. Głównym celem artykułu było ukazanie i dyskusja tego zagadnienia. W konkluzji zmierzam do wskazania swoistego statusu obiektywności w naukach społecznych.
Objectivity is a category which has double reference: to cognition, as its valuable trait, and to being, as a very existence of what is assumed as real. Nonetheless, modern concept of objectivity lean toward epistemological interpretation and is accommodate to requirements of modern natural science, but not to needs of social sciences. Thus, in a ground of natural sciences, objectivity is equating with methodologically carrying neutralization of subjectivity. This received view becomes more complicated as social sciences allowed to speak. An exposure of socially determined traits of objectivity is a point of complication in a history of its interpretation, because social sciences are entangled with a double reference mentioned above. As a result, essential question emerged: a problem of relation between objectivity and objectification as a practical process of realisation. Interdependence of objectivity and objectification puts into social theory an onto-epistemological characterisation of both qualification. They participate in the problematisation of a concept of social reality to the same extent. The main purpose of paper is to show and discuss the problem. The conclusion is intended to indicate special status of objectivity in social sciences.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2017, 5; 187-196
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
O związkach filozofii form symbolicznych z psychologią postaci
On the Relations between Philosophy of Symbolic Forms and Gestalt Theory
Autorzy:
Parszutowicz, Przemysław
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31343117.pdf
Data publikacji:
2016
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
Ernst Cassirer
symboliczna pregnancja
forma symboliczna
teoria Gestalt
Cassirer
symbolic pregnancy
symbolic form
Gestalt Theory
Opis:
Pojęcie symbolicznej pregnancji uchodzi w opinii wielu badaczy za kluczowe pojęcie Cassirerowskiej filozofii form symbolicznych. Właściwe zrozumienie tego pojęcia i jego miejsca w systemie filozoficznym Cassirera pozwala na ugruntowanie tej koncepcji oraz uchwycenie mechanizmu podziału i struktury form symbolicznych. Pojęcie symbolicznej pregnancji ma swoje źródło w teorii Gestalt. W dokonaniach Berlińskiej Szkoły Psychologii Postaci Cassirer widział najważniejszy przykład generalnej tendencji myśli naukowej, zgodnie z którą pojęcie funkcji ma prymat nad pojęciem substancji, a idea systematycznej całości nad pojęciem pierwotnych elementów. Przedstawione w niniejszym artykule wzajemne związki Cassirerowskiej myśli z myślą gestaltystów dają wyobrażenie o zakresie projektu filozofii form symbolicznych, która ma za zadanie objąć wszystkie możliwe dziedziny rozwoju ludzkiego ducha.
The concept of “symbolic pregnancy” is in the opinion of many scholars one of the key concepts in Ernst Cassirer’s philosophy of symbolic forms. Without a proper understanding of its conceptual frame Cassirer’s philosophy lacks a consistent foundation. The concept “symbolic pregnancy” offers a mechanism of the distinction of symbolic forms. The newest investigations (also on unpublished or less known, neglected writings of the philosopher) has shown that the key-notion of “symbolic pregnancy” has its roots in Gestalt Theory (Gestalt Psychology). In this school Cassirer saw the most important example of a general tendency in scientific thought, according to which the primacy of the notion of “function” had to override the primacy of the notion of “substance”, the idea of “integrated whole” the notion of “primary elements”.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2016, 4; 349-359
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Filozofia, nauka i studiowanie według Maxa Horkheimera
Philosophy, Science, Studying in Max Horkhemer’s Views
Autorzy:
Walentowicz, Halina
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31341595.pdf
Data publikacji:
2013
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
philosophy
science
education
cultural crisis
Opis:
Celem niniejszego artykułu jest rekonstrukcja stanowiska Horkheimera w odniesieniu do relacji między filozofią i nauką. Autorka wykazuje, że lider Szkoły Frankfurckiej poddaje krytyce zarówno neopozytywistyczny scjentyzm, który czyni naukę monopolistką poznania, jak i neoromantyczny antyintelektualizm, który poznanie naukowe deprecjonuje, pozbawiając je waloru prawdziwości. Jest on bowiem zdania, że filozofia ani nie może zastąpić nauki, ani nie powinna służyć jej za narzędzie. Ślepą wiarę w naukę uznaje za odpowiednik ślepej wiary religijnej, równie zgubny w skutkach dla myślenia i rozwoju kultury a w rezultacie – także dla ludzkiego życia. Opowiada się za autonomią myśli filozoficznej wobec wszelkiego rodzaju dogmatyzmu. Uważa, że jej niedostatek we współczesności prowadzi do kulturowego kryzysu. Nadzieję na jego złagodzenie wiąże z postulowaną reformą edukacji akademickiej; chodzi mu o to, by owocowała ona nie tylko określonymi kompetencjami zawodowymi, ale i rekomendowaną już przez Kanta postawą duchowej pełnoletniości.
This paper reconstructs Max Horkheimer’s views on interrelations between science and religion. It is shown that Horkheimer criticizes both the neopositivistic scientism which renders science the role of monopoly of cognition, and neo-romantic anti-intellectualism which depreciates scientific cognition by removing from it truth. According to Horkheimer, philosophy is not able to substitute science, and it should not be its instrument. He equalizes blind faith in science with blind faith in religion, treating both as equally disastrous for thinking and the development of culture, and, in consequence, for human life. He proclaims himself in favour of the autonomy of philosophical thinking towards all forms of dogmatism. He considers the lack of autonomy in modernity as leading to a cultural crisis. He sees a hope for its weakening in the postulated reform of academic education; he postulates that it should offer not only professional competencies, but also the attitude of mental maturity recommended already by Kant.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2013, 1; 225-233
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Filozofia i uniwersytet techniczny
Philosophy and the Technical University
Autorzy:
Piłat, Robert
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31341698.pdf
Data publikacji:
2014
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
politechnika
uniwersytet
filozofia
cywilizacja techniczna
technical high school
university
philosophy
technical civilization
Opis:
W tej wypowiedzi, poświęconej relacji pomiędzy humanistyką (filozofią w szczególności) i uczelnią techniczną analizuję paradoks, który powstaje przy jednoczesnej akceptacji czterech twierdzeń: (1) politechniki coraz wyraźniej wykazują aspiracje uniwersyteckie i nabywają cech uniwersytetu; (2) nieodłączną częścią klasycznego uniwersytetu są nauki społeczne i humanistyczne, w tym filozofia; (3) na całym świecie odnotowuje się głęboki kryzys klasycznego uniwersytetu oraz zanik legitymizacji społecznej dla życia poświęconego badaniom humanistycznym; (4) to właśnie mentalność i cywilizacja techniczna jest odpowiedzialna za ten kryzys. Staram się usunąć ten paradoks przez wykazanie fałszywości stwierdzenia (4). W konkluzji stwierdzam nie tyle odwrót od humanistyki, co nihilistyczną tendencję obecną w stosunku nowoczesnych społeczeństw do wiedzy w ogóle.
In this report, devoted to the relation between the humanities (especially philosophy) and technical high schools, I analyse the paradox emerging when four claims are accepted: (1) technical high schools demonstrate more and more clearly university aspirations and get properties of the university; (2) the humanities and social sciences are an inherent part of the classical university; (3) in all the world a deep crisis of the classical university occurs; also the social legitimization of the life disinterestingly concentrated on knowledge disappears; (4) the technical mentality and the technical civilization are responsible for this crisis. It is easily seen that the last claim is contradictory to the first one. I try to indicate the sources of this paradox by demonstrating the falsity of claim (4). In conclusion, I maintain a real nihilistic tendency present in the attitude of modern societies toward knowledge.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2014, 2; 35-45
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Chaos a nieobliczalność
Chaos and Incomputability
Autorzy:
Wilk, Andrzej
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31341757.pdf
Data publikacji:
2014
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
teoria obliczalności
teoria chaosu
teza Churcha
theory of computability
theory of chaos
Church’s thesis
Opis:
Tekst jest poświęcony problemowi implementacji nieobliczalności w świecie realnym. Podstawowe pytanie jest takie: czy logiczna nieefektywność ma swoją realizację w świecie fizycznym, albo, czy niealgorytmiczność posiada swój „fizyczny/ materialny” nośnik? Konkluzja jest zaś następująca: algorytmicznie zinterpretowana teoria chaosu deterministycznego koresponduje z przypadkową/nierozstrzygalną częścią matematyki. Trzeba przy tym jednak stale mieć na względzie, że zawsze jest to nierozstrzygalność, niealgorytmiczność, przypadkowość z modelu, w którym dokonujemy deskrypcji.
The paper is devoted to the problem of the implementation of incomputability in the real world. It considers the following basic question: has logical noneffectiveness its realization in the physical world or, has non-algorithmicity a physical/ material medium? The conclusion is: the algorithmically interpreted theory of deterministic chaos corresponds with the non-random/decidable part of mathematics. It should be, however, taken into account that it is always the nonalgorithmicity, randomness of models in which a description is formed.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2014, 2; 323-337
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Unveiling AI’s Existential Threats and Societal Responsibilities
Autorzy:
Baumberger, Jessica
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31233775.pdf
Data publikacji:
2023
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
Artificial Intelligence (AI)
open-source AI
AI ethics
AI transparency
AI Education
Opis:
Artificial Intelligence (AI) stands at the intersection of unprecedented opportunities and profound challenges. As AI is increasingly integrated into societal structures, the necessity for transparency and open-source approaches becomes paramount to foster both innovation and ethical considerations. Collaborative efforts among academia, industry, and policymakers are essential for addressing the multifaceted complexities that AI presents. While AI promises transformative benefits, potential challenges, such as its weaponization, corporate exploitation, and job displacement, warrant careful attention. Striking a balance between regulation with innovation is critical. Academic institutions can play a pivotal role, guiding AI’s trajectory, nurturing interdisciplinary learning, and equipping future professionals. Embracing open-source AI can ensure its ethical use and mitigate the risks associated with its exploitation. The existential threats posed by AI are significant, yet with strategic collaboration and foresight, a bright, AI-driven future is within reach.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2023, 11; 65-79
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Digital Education Strategies
Autorzy:
Targowski, Andrew
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31234071.pdf
Data publikacji:
2022
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
computational thinking
digital citizenship
digital humanities
global citizenship
informational thinking
Internetization
STEAM
STEAMPL
systemic thinking
panoramic leadership
Opis:
This study analyzes and discusses key strategies for digital education. It begins by examining and defining several key concepts, including global citizenship, digital citizenship, computational thinking, informational thinking, and systemic thinking. Moreover it analyzes the role of leadership in the age of digitalization and advocates for panoramic leadership. Then it compares STEM-based education with STEAM-based education extended by panoramic leadership – STEAMPL.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2022, 10; 117-135
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
The Problem of Existence of Virtual Objects from the Philosophical Perspective
Autorzy:
Mazurek, Mariusz
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31234163.pdf
Data publikacji:
2022
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
ontology
virtual existence
virtual objects
artefacts
fictions
Opis:
I consider the problem of existence of virtual objects, mainly their mode of existence, while omitting the issue of the criteria of their existence. I present and analyze the concepts of modes (forms, kinds) of existence of virtual objects proposed in the literature of the subject, and then I demonstrate my own position on the issue. My position on the existence of virtual objects has certain points coinciding with the already postulated views, but at the same time it differs from them in some basic aspects. In my view virtual objects are “born” in human individual consciousness as the objects of specific creative states of the mind. So initially they are private objects belonging to the individual subjective sphere. However, their final and ready forms emerge in complex processes of objectifying and autonomizing the respective private conscious states and their objects. In these processes the private objects are transformed into objects intersubjectively accessible and existing in the collective cultural sphere. In both their forms, initial and final, virtual objects are non-material entities: first subjective, then objective. The ontic status of virtual objects is very similar to the status of intangible ideas and all the non-material objects created by the human mind. The main difference consists in that virtual objects are expressed by the use computers programmes, while other non-material objects created by human beings are expressed by use of words, pictures, literature and art works, etc.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2022, 10, zeszyt specjalny; 137-156
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Idea sztucznej inteligencji
The Idea of Artificial Intelligence
Autorzy:
Trzęsicki, Kazimierz
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/41310546.pdf
Data publikacji:
2020
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
Artificial Intelligence
Ramon Lullus
Athanasius Kircher
Gottfried Leibniz
sztuczna inteligencja
Lullus
Opis:
Sztuczna inteligencja, nadzieja na wielki postęp a zarazem obawa przed nieznanym i niewyobrażalnym, ma początki w ludzkich marzeniach, których urzeczywistnianie dokonuje się przez racjonalny wysiłek intelektualny. Zarodka intelektualnej idei sztucznej inteligencji dopatrujemy się w pomysłach Lullusa. Rozwój sztuki lullusowej, ars combinatoria, był udziałem wielu. Szczególną postacią w tym łańcuchu entuzjastów i badaczy był Athanasius Kircher. Okres kształtowania się idei sztucznej inteligencji kończy Gottfried Leibniz, a zarazem od niego zaczyna się historia sztucznej inteligencji jako nauki we współczesnym rozumieniu.
Artificial Intelligence, both as a hope of making a substantial progress, and a fear of the unknown and unimaginable, has its roots in human dreams. These dreams were materialized by means of rational intellectual efforts. We see beginnings of such a process in Lullus’s fancies. Many scholars and enthusiasts participated in the development of Lullus’s art, ars combinatoria. Amongst them, Athanasius Kircher was distinguished. Gottfried Leibniz ended the period in which the idea of artificial intelligence had been shaped, and started a new one when artificial intelligence could be considered a part of science, according to today’s standards.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2020, 8, 1; 69-96
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
The Organization of Biological Matter and the Process of Evolution
Autorzy:
Grieb, Paweł
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/42566880.pdf
Data publikacji:
2024
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
Theory of biological evolution
biological organization
biological matter
living organisms
Opis:
The theory of biological evolution by natural selection and the theory of levels of biological organization are general concepts intended to enable understanding of the existence of biological matter defined as living organisms that reproduce sexually. These two theories were formulated independently of each other, but later their integration was postulated. This study is an attempt to implement such a postulate. The starting point is the statement that both theories concern the way in which biological matter composed of individuals constituting populations exists. The theory of biological organization is intended to explain the functioning of organisms by maintaining homeostasis (relative independence from the environment) during the life cycle, while the theory of evolution concerns the changes that populations undergo in response to a changing environment.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2024, 12; 147-165
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Lem’s Philosophy of Chance in his Fiction and Non-Fiction
Autorzy:
Graefrath, Bernd
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31234049.pdf
Data publikacji:
2022
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
Stanislaw Lem
chance
science fiction
philosophy of technology
philosophy of biology
philosophy of culture
Opis:
Stanislaw Lem recognizes the far-reaching role of chance both in gaining knowledge and in explaining the development of cultural norms. The consequences are explored by him in fiction and non-fiction.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2022, 10; 27-30
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Privacy and Transparency in the 4th Space: Implications for Conspiracy Theories
Autorzy:
Abels, Christoph M.
Hardegger, Daniel
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31234178.pdf
Data publikacji:
2022
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
Transparency
privacy
disinformation
conspiracy theory
4th space
Opis:
This article investigates the role of privacy and transparency in the 4th Space and outlines their implications for the development and dissemination of conspiracy theories. We argue that privacy can be exploited by individuals and organizations to spread conspiracy theories online, while organizational transparency, intended to increase accountability and ultimately trust, can have the adverse effect and nurture conspiracy beliefs. Through the lens of the 4th Space concept, we offer suggestions on how to approach those challenges which emerge as a result of the complex entanglements of both actual and virtual world across time.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2022, 10, zeszyt specjalny; 187-212
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Kierunkowość procesów ewolucji
The directness in processes of evolution
Autorzy:
Żuk, Leszek
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/41180943.pdf
Data publikacji:
2019
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
evolution
directness
goal directness
teleonomy
levels of matter organization
ewolucja
poziomy organizacji materii
procesy teleonomiczne
Opis:
Jednym z fundamentalnych problemów w naukach o ewolucji jest kierunek ewolucji na różnych poziomach organizacji materii. Zgodnie z tradycyjnymi interpretacjami teleologicznymi, ewoluujące układy powinny rozwijać się ku stanowi ostatecznemu – celowi. Jednak w większości przypadków taki cel jest nieokreślony; uczeni go nie znają. Jednak mogą oni odkryć ogólna tendencję lub serię zmian w czasie – teleonomię lub kierunkowość opartą głównie na wewnętrznym wzorcu ewoluującego układu, jednak modyfikowaną także przez oddziaływania z zewnątrz. Procesy teleonomiczne są odpowiedzialne za wszystkie procesy ewolucyjne włączając w to przejścia z jednego układu organizacji do innego.
One of the fundamental problems in evolutionary sciences is the direction of evolution at different levels of matter organization. According to traditional teleological interpretations, the evolving systems should develop toward a final state—a goal. However, in most cases such a goal is not determinable—scientists do not know it. However, they can reveal a general tendency or a series of changes in time: a teleonomy or a directness based mainly upon an internal pattern of the evolving system although modified also by external influences. Teleonomical processes are responsible for all evolutionary processes including transitions from one level of organization to another.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2019, 7, 2; 173-182
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Podmiotowość w neokantyzmie
Subjectivity in Neo-Kantianism
Autorzy:
Czarnocka, Małgorzata
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31342326.pdf
Data publikacji:
2015
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
neokantyzm
podmiot poznania
antypsychologizm
obiektywizm
fundamentalizm epistemologiczny
Neo-Kantianism
cognitive subject
the paradigm of consciousness
linguistic paradigm
Opis:
W tekście analizuję neokantowskie poglądy w kwestii podmiotowości poznawczej, skupiając uwagę na relewantnych konstrukcjach Heinricha Rickerta (podmiot wartościujący oraz podmiot epistemologiczny), Bruno Baucha (podmiot właściwy – principium), Hermanna Cohena (logiczny zastępnik wiążący zasady myślenia, metody i procedury poznawcze) oraz Paula Natorpa wykluczenie podmiotowości. Stosunek neokantystów do podmiotowości jest określany przez trzy ich główne metatezy: antypsychologizm, obiektywizm oraz fundamentalizm epistemologiczny. Pokazuję, że neokantyzm dokonał destrukcji kategorii podmiotowości, wypracował podstawy do filozofowania bez pojęcia podmiotu, zainicjował metafilozoficzną zmianę do paradygmatu lingwistycznego. Aktualizując koncepcję Kanta neokantyści doprowadzili do porzucenia jej podstaw – poprzez przyjęcie aksjomatu głoszącego, iż wiedzę obiektywną jest w stanie uzyskać tylko niesubiektywny podmiot.
The paper analyses Neo-Kantianism views on cognitive subjectivity: constructions by Heinrich Rickert (valuing subject and epistemological subject), by Bruno Bauch (proper subject – principium), by Hermann Cohen (a logical substitution linking rules of thinking, methods and cognitive procedures) and Paul Natorp’s exclusion of subjectivity. The Neo-Kantianism conceptions of subjectivity are determined by the Neo-Kantianism metatheses: anti-psychologism, objectivism, and epistemological fundamentalism. It is demonstrated that Neo-Kantianism elaborated a foundation to philosophize without the category of subject, and initiated the metaphilosophical transformation to the linguistic paradigm. The basis of this change holds that only the objective subject is able to acquire objective knowledge.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2015, 3; 119-139
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Deflacyjna koncepcja reprezentowania Mauricio Suáreza
The Deflationary Conception of Representation in Maurizio Suárez’s Conception of Science
Autorzy:
Mazurek, Mariusz
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31342328.pdf
Data publikacji:
2015
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
reprezentacja
deflacyjna koncepcja
Maurizio Suárez
representation
deflationary conception
Opis:
Analizuję tu koncepcję reprezentowania Maurizio Suáreza następujących powodów. Po pierwsze, koncepcja ta deklaratywnie (choć, jak pokazuje, pozornie) wyłamuje się z obiegowych, standardowych sposobów ujmowania relacji reprezentowania, a mianowicie z identyfikowania reprezentowania z podobieństwem własności lub z izomorfizmem. Po drugie, dociekania Suáreza pokazują, jak trudno jest zerwać ze standardowym przedstawianiem relacji reprezentacji, opartym na intuicjach zdroworozsądkowych, związanych z naiwnym realizmem epistemologicznym i nawet będących wersją takiego realizmu. Próba Suáreza pokazuje, że problem reprezentacji – tak szeroko obecnie rozpatrywany – wymaga prawdopodobnie (w celu uzyskania istotnie nowych rozstrzygnięć) wprowadzenia zupełnie nowego aparatu pojęciowego i oparcia go z zupełnie nowej perspektywy. Koncepcja Suáreza – mimo swej wadliwości – ukazuje, jak trudno jest odejść od konwencjonalnych sposobów myślenia i identyfikowania relacji reprezentowania z izomorfizmem i podobieństwem.
I analyse Maurizio Suárez’s concept of representation due to the following reasons. Firstly, the aforementioned concept declaratively (yet, as it turns out, only seemingly) breaks out of the mainstream, standard ways of approaching the relation of representation; those identify the representation with similarities of properties or with isomorphism. Secondly, Suárez's investigations show how difficult is to disregard the standard presentation of the relation of representation based on commonsense intuitions, related to the naive epistemological realism and even being a version of such realism. Suárez's attempt indicates that the problem of representation, so broadly discussed nowadays, probably requires (in order to achieve new solutions) the introduction of an entirely new conceptual apparatus and thus approaching the problem of representation from an entirely new perspective.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2015, 3; 159-169
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Ambiwalencja transhumanizmu wobec cielesności
Transhumanism’s Ambivalent View Towards Corporeity
Autorzy:
Ciniewski, Paweł
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31343595.pdf
Data publikacji:
2017
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
transhumanizm
ambiwalencja
cielesność
ucieleśnienie organizmoidalne
ucieleśnienie organizmiczne
transhumanism
ambivalence
corporeity
organismoid embodiment
organismic embodiment
Opis:
Artykuł rozpatruje stosunek nurtu transhumanistycznego do cielesności człowieka. Autor w pierwszym rzędzie przedstawia sześć rozumień cielesności według Toma Ziemke'go, w tym również takie, które przybliżają transhumanistyczną człowieka przyszłości. Następnie analizuje rolę ciała w projekcie postczłowieka, aby w sekcji końcowej ukazać dwuznaczne, ambiwalentne nastawienie do cielesności, stanowiące centralny problemat artykułu.
The article examines the relation between transhumanism and the notion of corporeity. The author presents six approaches to corporeity according to Tom Ziemke, including those which are favorable to the transhumanist vision of the future. Then the author examines the role of the human body in the transhumanist project of the posthuman. In the last, central section it is argued that transhumanism displays an ambivalent view towards corporeity.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2017, 5; 105-116
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
On Nicholas Rescher’s Orientational Pluralism in Metaphilosophy
O Nicholasa Reshcera orientacyjnym pluralizmie w metafilozofii
Autorzy:
Gurba, Marek
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31343868.pdf
Data publikacji:
2018
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
metaphilosophy
Nicholas Rescher
relativism
methodology of philosophy
orientational pluralism
metafilozofia
relatywizm
metodologia filozofii
pluralizm orientacyjny
Opis:
Artykuł przedstawia metafilozoficzne poglądy Nicholasa Reschera i pewne uwagi krytyczne pod adresem jego koncepcji orientacyjnego pluralizmu. W swym tekście Philosophical Disagreement: An Essay towards Orientational Pluralism in Metaphilosophy Rescher wyjaśnia istotną różnicę pomiędzy filozofią a nauką: filozofowie nieustannie proponują i odrzucają różne rozstrzygnięcia tych samych dawnych problemów. W filozofii trudno dostrzec konsens lub konwergencję teorii. Zdaniem Reschera pluralizm stanowisk jest spowodowany tym, że filozofowie przyjmują różne zbiory i hierarchie wartości poznawczych, tj. różne metodologiczne orientacje, wybierane na mocy pewnych postulatów praktycznych i mające charakter aksjologiczny, normatywny. Różne takie orientacje rozmaicie oceniają filozoficzne tezy i argumenty. W artykule pokazuję, że Rescher nie wyznacza jasno zbioru dopuszczalnych wartości poznawczych. Jeśli nie ma kryteriów oceny orientacji metodologicznych, to stanowisko Reschera wydaje się identyczne z tezą radykalnego relatywizmu: „wszystko jest dozwolone”. Ponadto, gdy akceptuje się orientacyjny pluralizm, trudno jest uniknąć konkluzji mówiącej, że dyskusje pomiędzy różnymi szkołami filozoficznymi są daremne lub redukowalne do nieracjonalnej perswazji.
The article discusses Nicholas Rescher’s metaphilosophical view of orientational pluralism. In his essay Philosophical Disagreement: An Essay towards Orientational Pluralism in Metaphilosophy Rescher explains a substantial difference between philosophy and science—namely, that philosophers—differently than scientists— continuously propose and undermine various solutions to the same old problems. In philosophy it is difficult to find any consensus or convergence of theories. According to Rescher, this pluralism of theoretical positions is caused by holding by philosophers different sets and hierarchies of cognitive values, i.e. methodological orientations. These orientations are chosen in virtue of some practical postulates, they are of axiological, normative, but not strictly theoretical character. Different methodological orientations yield different evaluations of philosophical theses and arguments. This article shows that Rescher’s account does not determine clearly acceptable cognitive values. If there are no clear criteria of evaluation of methodological orientations, then the described view seems to be identical to relativism adopting the everything goes rule. In addition, accepting orientational pluralism it is hard to avoid the conclusion that discussions between various philosophical schools are futile or can be reduced to non-rational persuasion.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2018, 6; 175-180
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Arystotelesowskie pojęcie formy i jego zastosowanie we współczesnej filozofii
The Aristotelian Notion of Form and Its Applications in Contemporary Philosophy
Autorzy:
Facca, Danilo
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31343108.pdf
Data publikacji:
2016
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
Arystoteles
forma
korespondencyjna teoria prawdy
idealizm
realizm
Aristotle
form
correspondence theory of truth
idealism
realism
Opis:
W artykule analizowane jest pojęcie formy (gr.: eidos, morphe), który leży u podstaw teoretycznej refleksji Arystotelesa. Arystotelesa krytyka Platońskiej koncepcji form była punktem wyjścia do opracowania jego własnej filozofii natury („fizyki”) oraz filozofii bytu w ogóle (metafizyki). Koncepcja form w istocie dostarczyła Arystotelesowi teoretyczne podwaliny dla wszystkich dziedzin badań naukowych, toteż pojęcie formy stało się w jego myśli wszechobecne. Artykuł pokazuje także, jak Arystotelesowskie pojęcie formy jest obecne lub można je wprowadzić do współczesnych debat, m.in. dotyczących poznania zmysłowego i rozumowego, tożsamości oraz tzw. mind-body problem.
The papers analyses the Aristotelian concept of form (eidos, morphe) which is a basis of Aristotle’s philosophy. Aristotle’s critique of Plato’s conception of forms was for Aristotle a starting point for elaborating his own theory of forms. This theory provided Aristotle with a theoretical equipment applied in all the fields of scientific inquiry. So his concept of form proved to be all-pervasive. The article also deals with some recent debates, concerning the questions of sense and intellectual cognition, the problem of identity, the mind-body problem.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2016, 4; 305-314
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Koncepcja uprzestrzennionego podmiotu w filozofii Arnolda Gehlena
The Concept of the Spatialized Subject in the Philosophy of Arnold Gehlen
Autorzy:
Michalski, Rafał
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31343086.pdf
Data publikacji:
2016
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
Arnold Gehlen
antropologia filozoficzna
uprzestrzenniony podmiot
urządzenia instytucjonalne
philosophical anthropology
spatialized subject
imagination
language
institution
discipline
habitualization
ritualisation
consciousness
Opis:
Artykuł podejmuje problematykę podmiotowości w świetle antropologii filozoficznej i teorii instytucji Arnolda Gehlena. Głównym jego celem jest rekonstrukcja teorii upodmiotowienia obecna w dziele niemieckiego antropologa w postaci heterogenicznych, często niepowiązanych ze sobą bezpośrednio motywów. Opisując kolejne stadia upodmiotowienia, pokażemy, że proces ten zachodzi w „fenomenalnej przestrzeni” ludzkiej cielesności podporządkowanej wymogom działania (1) i wymaga wsparcia ze strony zewnętrznych, instytucjonalnych urządzeń. Kolejne omówione w artykule stadia rozwojowe to: sensomotoryczna kontrola i regulacja popędów (2), habitualizacja i rytualizacja zachowań (3) oraz instytucjonalizacja (4). Rezultatem tych procesów jest, według Gehlena, powstanie charakteru (hexis) (5) oraz świadomości (6).
The article considers the problem of subjectivity in the light of Arnold Gehlen’s philosophical anthropology and theory of institutions. The main objective of the prsened analysis is a constructive reconstruction of the theory of subjectification, present in the work of the German anthropologist in the form of a heterogeneous, often directly unrelated motifs. Describing the successive stages of subjectification, we will show that this process occurs in a “phenomenal space” of human embodiment subordinated to the requirements of action (1), and requires a support from external institutional devices. Other discussed development stages are: the sensorimotor control and regulation of drives (2), habitualization and ritualisation of human behavior (3) and institutionalization (4). The result of these processes is, according to Gehlen, the formation of character (hexis) (5) and awareness (6).
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2016, 4; 95-117
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Problem big data w naukach eksperymentalnych
The big data problem in experimental sciences
Autorzy:
Leciejewski, Sławomir
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/41319209.pdf
Data publikacji:
2020
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
big data
experimental sciences
philosophy of science
methodologyof science
nauki eksperymentalne
filozofia nauki
metodologia nauk
Opis:
W artykule opisuję fenomen big data i jak ma się on do pracy badawczej realizowanej w ramach nauk eksperymentalnych. Poszukuję odpowiedzi na dwa ważne pytania. Czy metody badawcze zaproponowane w ramach paradygmatu big data mają zastosowanie w naukach eksperymentalnych? Czy zastosowanie metod badawczych z paradygmatu big data w konsekwencji prowadzi do nowego rozumienia tego, czym jest nauka?
In the paper the phenomenon of big data is presented. I pay my special attention to the relation of this phenomenon to research work in experimental sciences. I search for answers to two questions. First, do the research methods proposed within the paradigm big data can be applied in experimental sciences? Second, does applying the research methods subject to the big data paradigm lead, in consequence, to a new understanding of science?
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2020, 8, 1; 235-242
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
From Signals to Knowledge and from Knowledge to Action: Peircean Semiotics and the Grounding of Cognition
Autorzy:
Camargo, Eduardo
Gudwin, Ricardo
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31234162.pdf
Data publikacji:
2022
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
Peircean semiotics
knowledge representation
cognitive science
Opis:
Cognition is meant as the process of acquiring knowledge from the world. This process is supposed to happen within agents, which build such knowledge with the purpose to use it to determine their actions on the world. Following Peircean ideas, we postulate that such knowledge is encoded by means of signs. According to Peirce, signs are anything that can be used to represent anything else. Also, for Peirce, to represent means to be able to generate another sign, called the interpretant of the original sign, which still holds the same power of interpretability, I.e, its power to be transformed into a new sign, holding this same power. This happens through a processcalled semiosis, the process by which a sign is transformed into an interpretant. This whole process is performed with the aim of subsidizing the agent in deciding its behavior. So, even though the semiosis process has the power to continue infinitely, it usually stops whenever the generated interpretant brings enough information in order for the agent to effectively act in the world. We take signals to be the substract of signs. Signals are any physical property, which can be measured and captured by the agent, by means of its sensors. This includes any kind of internal memory the agent is able to have access, in order to operate. In this sense, signs can be both in the world (if these signals come from sensors) and within the own agent’s mind (if signals come from an internal memory). We understandan agent’s mind as the agents’ control system. In either case, signals can be abstracted as numbers. Not simply numbers, but numbers coming from specific sensors or specific memories. Using ideas from Peircean philosophy, in this work we postulate a pathway, in which signals, collected by either sensors or memory, can be organized in such a way that they can be effectively used as knowledge, in order for an agent to be able to decide its actions on the world, on the pursuit of its internal motivations. We postulate that agents identify and create a model of the world based on possibilities, existents, and laws, and based on this model, they are able to decide an action that maximizes the chance for the world to gain a shape, which the agents intend for it to be. This theory is postulated particularly for the case of artificial autonomous agents, meant to be constructed by engineering artifacts.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2022, 10, zeszyt specjalny; 101-136
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Zaangażowana filozofia ochrony zdrowia
Engaged Philosophy of Health Protection
Autorzy:
Jagiełłowicz, Alina Bernadetta
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/41205195.pdf
Data publikacji:
2021
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
engaged philosophy
emergency
synergic effect
health care
peace
filozofia zaangażowana
emergencja
efekt synergiczny
ochrona zdrowia
pokój
Opis:
W studium omówiono koncepcję zaangażowanej filozofii ochrony zdrowia; za jej twórcę można uznać Juliana Aleksandrowicza, polskiego lekarza i humanistę. Dyskursywne tło analizy stanowią problemy moralne współczesnego świata, rozwiniętego pod względem ultratechnologicznym oraz informacyjnym. Wyeksponowano potrzebę przewartościowania spuścizny neopozytywistycznej i nowego systemowego projektowania metodologii prozdrowotnej, uwzględniającego ochronę zdrowia na poziomie jednostkowym oraz zaprowadzanie ładu „dobrze stworzonej natury” i pokoju w globalnej społeczności. Według tej koncepcji cel ów osiągnąć można dzięki procesowi integrowania rewolucji naukowo-technicznej z rewolucją humanistyczną, zgodnie z holistyczną interpretacją zdrowia definiowanego w kategoriach emergentnej, dynamicznej i witalnej całości osiąganej jako efekt synergiczny. W modelu filozofii zaangażowanej idea autokreacji przyjmuje wartość „subiektywnego zdrowia”, znajdując przeciwwagę w „zobiektywizowanej chorobie”. Nie pozostaje ona obojętna na etyczny wymiar wyboru życia albo śmierci, określanego w charakterze alternatywy wykluczającej. W studium zastosowano metodę badań jakościowych. Uzasadniono podstawowe tezy filozofii zaangażowanej, ujęte w świetle problemu ochrony.
The text considers the concept of engaged philosophy of health protection. The recognized precursor of this philosophy is Julian Aleksandrowicz, a Polish doctor and humanist. Moral problems of the contemporary world, developed in the aspect of ultratechnology and information, are a discursive background of the presented analysis. The paper highlights a need of revaluating the neopositivitist legacy and systemic projects of pro-health methodology. The methodology includes the ideas of health protection at the individual’s level as well as of implementing order and peace in global society. According to this concept the aim can be achieved through integrating the scientific–technical revolution with the humanistic one and with the holistic interpretation of health. Health is defined in the category of emergent, dynamic and vital whole, reached as a synergic effect. In the model of the engaged philosophy the idea of self-creation assumes the value of „subjective health,” its counterweight is “objectified disease.” It is not indifferent to the ethical dimension of choice between life or death, determined in the character of an exclusive alternative. The study uses the method of qualitative research. The basic theses of engaged philosophy , defined in the light of the health care problem have been justified.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2021, 9; 337-355
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Kontekst habitualności w husserlowskiej teorii świadomości
The Context of Habitatuality in the Husserlian Theory of Consciousness
Autorzy:
Maciejczak, Marek
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/41220213.pdf
Data publikacji:
2021
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
Husserl
consciousness
habitualities
typification
empirical concepts
świadomość
habitualności
typifikacja
pojęcia empiryczne
Opis:
Świadomość była nicią przewodnią fenomenologicznych dociekań Edmunda Husserla. Rozumiał je jako krytykę doświadczenia a następnie opartej na nim metafizyki i nauki. Fenomenologia to krytyka poznania, metoda badania i stawiania pytań. Husserl, w późniejszych pismach, określił świadomość jako „system intencjonalnych funkcji”, „system intencjonalnych operacji”. Jego korelatem jest spójny i nacechowany prawidłowościami świat. W systemie intencjonalnych funkcji jednym z ważniejszych aspektów są habitualności – wzorce, reprezentacje mentalne, które powstają w procesie „typizacji” i odtąd kierują naszym zwykłym myśleniem i działaniem. Dzięki nim wstępnie określony jest rodzaju obiektu, jego cechy i własności oraz wyznaczone w zasadzie sposoby jego poznawania. Moim zadaniem jest podać charakterystykę szerokiego kontekstu powstawania habitualności, czyli strumienia świadomości i możliwości czucia i ruchu cielesnego podmiotu. Omówię kolejno temporalną strukturę doświadczenia i jego zależność od ruchu i działania cielesnego podmiotu, a następnie scharakteryzuję formę ogólnej zażyłości ze światem. W tym kontekście „nieokreślonej rzeczywistości” rozgrywa się konstytucja i przywoływanie zdeponowanego sensu, antycypacja rodzaju przedmiotu i jego cech. W zakończeniu sformułuję kilka uwag dotyczących habitualności jako źródła pojęć empirycznych.
Edmund Husserl understood consciousness as a critique of experience and the metaphysics and science based on it. Phenomenology is a critique of cognition, a method of investigation and questioning. In his later writings Husserl defined consciousness as a “system of intentional functions,” a “system of intentional operations.” Its correlate is a coherent and regularized world. One of the most important aspects of the system of intentional functions are habitualities—patterns, mental representations which arise in the process of “typification” and henceforth guide our ordinary thinking and acting. Thanks to them, the type of object, its features and properties are predetermined and, in principle, the ways of knowing it are determined. My task is to characterize the broad context of habituality formation, that is, the stream of consciousness and the possibilities of feeling and movement of the bodily subject. I will discuss in turn the temporal structure of experience and its dependence on the movement and action of the bodily subject, and then characterize the form of general intimacy with the world. It is in this context of “indeterminate reality” that the constitution and evocation of the deposited sense, the anticipation of the type of object and its qualities play out.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2021, 9; 277-290
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Ideał nauki w silnym programie a problem autonomiczności nauki
The Strong Programme’s Ideal of Science. The Autonomy of Science Problem
Autorzy:
Czarnocka, Małgorzata
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31341594.pdf
Data publikacji:
2013
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
autonomy of science
ideal of science
Opis:
Artykuł ukazuje ideał nauki fundujący koncepcję nauki zaproponowaną w silnym programie. Problem autonomii nauki, tak, jak jest on postrzegany na gruncie silnego programu jest rozważany i porównywany z wielowymiarowym brakiem autonomii we współczesnych racjonalistycznych ujęciach nauki.
The paper reveals the ideal of science founding the conception of science proposed by the Strong Programme. The problem of autonomy of science as it is viewed in the Strong Programme is discussed and compared with the multi-dimensional lack of autonomy in contemporary rationalistic approaches to science.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2013, 1; 215-225
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Drapieżne czasopisma jako przykład nieetycznego publikowania
Predatory Journals as an Example of Unethical Publishing
Autorzy:
Burdzik, Tomasz
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31343619.pdf
Data publikacji:
2017
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
drapieżne czasopisma
etyka publikacyjna
drapieżni wydawcy
predatory journals
publication ethics
predatory publishers
Opis:
Artykuł opisuje zjawisko “drapieżnych czasopism”, przedstawia ich charakterystyczne cechy, takie jak spamowanie czy wykorzystywanie fałszywych metryk oraz opisuje spowodowane tym problemy przynoszące szkodę nauce. Drapieżne czasopisma często nie prowadzą rzetelnego procesu recenzyjnego, pozwalając na tworzenie pseudonauki pod pozorem prawdziwej nauki. Drapieżne czasopisma często mają fikcyjny zespół redakcyjny, nie są przejrzyste w kwestiach finansów oraz siedziby, zawierają plagiaty i publikują niemalże wszystko. Wydawcy drapieżnych czasopism zachowują się nieetycznie. W zakończeniu artykułu wskazane jest, jak można uniknąć bycia ofiarą drapieżnych czasopism oraz jak można walczyć z drapieżnymi czasopismami.
This paper describes the phenomenon of predatory journals, the characteristics of predatory journals, including spamming and using fake metrics, and the problems they cause for science. Predatory journals often fail to properly manage peer review, allowing pseudo-science to be published dressed up as authentic science. Predatory journals frequently have imaginary editorial boards, do not operate any quality control, are unclear about payment requirements and about ownership or location, include plagiarised content. Predatory publishers generally behave unethically. Towards the end of the paper it is discussed what can and should be done to eliminate or reduce the effects of this development and how researchers can avoid becoming victimized by them.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2017, 5; 131-149
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Wiedza w ujęciu determinizmu memetycznego
Knowledge from the Perspective of Memetic Determinism
Autorzy:
Urbaniak, Marcin
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31343636.pdf
Data publikacji:
2017
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
memy
memetyka
ewolucja
wiedza proceduralna
wiedza deklaratywna
memes
memetics
evolution
procedural knowledge
declarative knowledge
Opis:
Artykuł prezentuje próbę przezwyciężenia teoretycznych ograniczeń związanych z rozumieniem i wyjaśnianiem pojęcia wiedzy. Przedstawione tutaj zostanie memetyczne ujęcie problematyki wiedzy, którego pierwszorzędnym celem jest pogłębiona analiza fenomenu wiedzy oraz wzbogacenie dotychczasowego pojęcia wiedzy o krzyżującą się perspektywę przyrodoznawczo-semiotyczną. Kolejnym celem jest próba odpowiedzi na pytanie o istotę wiedzy, sposób jej istnienia oraz zakres występowania. Omawiane są główne właściwości memów, ich cechy charakterystyczne, podstawowe funkcje i możliwa klasyfikacja. Rekonstruowane są również działania memetycznych mechanizmów wiedzy: formy uzewnętrzniania się wiedzy; proliferacji wiedzy; kooperacji i rywalizacji informacji.
The article attempts to overcome some theoretical limitations as regards understanding and explanation of the knowledge notion. I present the memetic perspective of the issue of knowledge. The main aim is to deepen the analysis of knowledge phenomenon and to enrich previous knowledge notion with crossing, natural and semiotical points of view. The next aim is to try to answer the question about the nature of knowledge, the way of knowledge existence and the area of occurrence of knowledge. Some main attributes of memes, their hallmarks, basic functions and possible classification are examined. I also discuss the actions of memetic mechanisms of knowledge: some forms of knowledge externalisation; knowledge proliferation; cooperation and competition of information. At the end of the article there are summative reflections and author’s conclusions.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2017, 5; 237-251
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Problemem wiedzy niejawnej dziś. Perspektywa neurokognitywna
The Tacit Knowlege Problem Today. A Neurocognitive Perspective
Autorzy:
Michalska, Anna
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31341582.pdf
Data publikacji:
2013
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
tacit knowledge
executive functions
interdisciplinary research
cognitive neuroscience
Opis:
Zagadnienie wiedzy niejawnej uległo transformacji od momentu jego wprowadzenia do języka filozoficznego przez Michaela Polanyi’ego. Obecnie kwestią podstawową nie jest podatność na artykulację i krytykę reguł i założeń sterujących wyborem teorii, a możliwość wyłożenia i udoskonalenia metod badań inter- i wielodyscyplinarnych. Artykuł podejmuje problem wiedzy niejawnej w ogólności, oraz wspomnianą kwestię interdyscylinarności w szczególności, z punktu widzenia nauk neurokognitywnych (cognitive neurosciences). Ściślej rzecz ujmując, problem koordynacji i zarządzania praktyką badawczą rozważany jest w świetle tak zwanej sensomotorycznej koncepcji poznania i uczenia się. Tekst jest pomyślany tak, by dostarczyć przykładu zastosowania schematu pojęciowego neuronauk w dziedzinie filozofii nauki i epistemologii.
Since its first introduction into the field of philosophy by Michael Polanyi, the problem of tacit knowledge has undergone a transformation. Nowadays the question is not so much whether the rules and assumptions governing theory choice are amenable to articulation and critical assessment, as it is if the methods of multi- and interdisciplinary research can be laid down and improved upon. The article addresses the problem of tacit knowledge in general, and the above-mentioned issue in particular, from the vantage point of cognitive neurosciences. More specifically, it considers the question of the possibility of coordination and management of corporate scientific activity in the light of the so called sensorimotor conception of learning and cognition. The paper is thought of as providing an example of the employment of neuroscientific conceptual framework in the domain of philosophy of science and epistemology.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2013, 1; 63-82
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Filozofia a nauki ścisłe
Philosophy and Exact Sciences
Autorzy:
Król, Zbigniew
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31342805.pdf
Data publikacji:
2014
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
nauka
filozofia
potrzeby utylitarne
zrozumienie rzeczywistości
science
philosophy
utilitarian needs
the understanding of reality
Opis:
W artykule argumentuje się za nierozerwalną unią filozofii (szczególnie rozumianej) z nauką, wykazując, że filozofia jest koniecznym elementem praktyki naukowej. Autor przedstawia argumenty na rzecz niezbywalnej potrzeby i obecności filozofii w nauce, której cele nie redukują się do realizacji potrzeb utylitarnych. Potrzeba filozofii bierze się z dążenia człowieka do zrozumienia rzeczywistości, które jest też głównym celem nauki.
In the paper the non-separable union of philosophy and science is demonstrated; it is argued that philosophy is a necessary element of scientific practice. The author presents some arguments for the inalienable presence and need of philosophy in science whose aspirations – as he maintains – are not being reduced to the realization of utilitarian needs. The necessity of philosophy originates from the human pursuit of the understanding of reality; this understanding also is the main task of science.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2014, 2; 65-69
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Perception, Imagery, Memory and Consciousness
Autorzy:
Johnsson, Magnus
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31234157.pdf
Data publikacji:
2022
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
perception
memory
expectations
imagination
consciousness
self-organization
feature maps
associative learning
multimodal integration
cognitive architecture
Opis:
I propose and discuss some principles that I believe are substantial for perception, various kinds of memory, expectations and the capacity for imagination in the mammal brain, as well as for the design of a biologically inspired artificial cognitive architecture. I also suggest why these same principles could explain our ability to represent novel concepts and imagine non-existing and perhaps impossible objects, while there are still limits to what we can imagine and think about. Some ideas regarding how these principles could be relevant for an autonomous agent to become functionally conscious are discussed as well.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2022, 10, zeszyt specjalny; 229-244
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Czesław Białobrzeski – fizyk i filozof
Czesław Białobrzeski - Physicist and Philosopher
Autorzy:
Mazurek, Mariusz
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/41205849.pdf
Data publikacji:
2021
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
Czesław Białobrzeski
philosophy of nature
philosophy of physics
ontology
causality
potentiality
filozofia przyrody
filozofia fizyki
ontologia
przyczynowość
potencjalność
Opis:
Artykuł składa się z dwóch części. W części pierwszej rekonstruuję filozoficzne poglądy polskiego filozofującego fizyka Czesława Białobrzeskiego, a w drugiej części przedstawiam jego biografię oraz wkład w rozwój fizyki. Filozoficzne rozważania Białobrzeskiego kształtowały się na bazie wiodących problemów w fizyce końca XIX i przede wszystkim XX wieku; Białobrzeski prowadził te rozważania w ścisłym związku ze swoją praktyką naukową. Działalność polskiego uczonego przypada na okres powstawania i rozwoju mechaniki kwantowej. Białobrzeski – jak wielu innych ówczesnych fizyków – był świadomy konieczności spójnego wyjaśniania fundamentalnie nowych zjawisk świata atomowego. Jego wyjaśnienie jest oryginalne – odwołał się mianowicie w nim do klasycznej, filozoficznej teorii kategorii i zaproponował jej własną ontologiczną interpretację.
In the first part of the article, I reconstruct the philosophical thoughts of Czesław Białobrzeski, a Polish philosophizing physicist. In the second part, I outline his biography and contribution to the development of physics. Philosophical reflections of Białobrzeski formed based on the leading issues in physics of the late 19th and mainly 20th century. He carried out his considerations in close connection to his scientific practice. The activity of the Polish scientist takes place in the formation and development period of quantum mechanics. Białobrzeski, similarly to many other physicists of the time, was well aware of the necessity of coherent explanation of the fundamentally new phenomena of the quantum mechanics. His take on the subject is rather original—he referred to the classical, philosophical theory of categories and proposed its ontological interpretation.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2021, 9; 357-377
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Osobnik, organizm i życie
Life, living individuals and organisms
Autorzy:
Chodasewicz, Krzysztof
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/41222651.pdf
Data publikacji:
2019
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
living individual
the concept of organism
defining of life
żyjący osobnik
organizm
definicja życia
Opis:
Ten tekst szkicuje związek pomiędzy kategoriami żyjącego osobnika, organizmu oraz życia. Argumentuję, że chociaż te kategorie są związane ze sobą i często traktuje się je jako takie same, powinniśmy od siebie je separować od siebie. Główny argument za oddzieleniem osobnika od życia ma charakter metodologiczny: definicje życia interesują głównie atrobiologów i uczonych zajmujących się definicją powstawania życia, podczas gdy żyjący osobnik jest ważny w, miedzy innymi, standardowej biologii ewolucyjnej i ekologii. Obecnie wśród pojęć żyjącego osobnika obecnie dominują różne formy definicji ewolucyjnej (indywiduum jako jednostka selekcji). Żyjący osobnik rozumiany w taki sposób nie jest identyczny z obiektem strukturalnie ograniczonym i funkcjonalnie zintegrowanym samopodtrzymującym się, zwykle nazywanym organizmem”. Ponadto sukces eksplanacyjny ewolucyjnego pojęcia osobnika implikuje, jak sądzę, przyjęcie pewnej wersji ewolucyjnej definicji życia. W ostatniej części tego artykułu proponuję procesualno-ewolucyjną definicję życia, która wskazuje związek pomiędzy trzema wspomnianymi kategoriami.
This paper presents an outline of the relationship between the categories of living individual, organism and life. I argue that although these categories are related with each other and often treated as the same, we should strive for their separation. The main argument for the distinction between the individual and life is of a methodological character: the definitions of life are mainly interested for astrobiologists and scientists working in the field of origin of life or artificial life, while the individual is important, among others, in standard evolutionary biology and ecology. Among the concepts of living individual various forms of evolutionary definition (individual as a unit of selection) currently dominate. The living individual understood in this way is not identical with a structurally limited and functionally integrated self-sustained entity, which is usually called “organism.” Moreover, the explanatory success of the evolutionary concept of individual, in my opinion, implies the adoption of some version of the evolutionary definition of life. In the last part of this paper I propose a process-evolutionary definition of life, which also indicates a relationship between the three aforementioned categories.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2019, 7, 2; 29-44
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Spojrzenie na zdolności hermeneutyczne człowieka z perspektywy zoologicznej
A View on Human Hermeneutic Capabilities from the Zoological Perspective
Autorzy:
Urbaniak, Marcin
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31343865.pdf
Data publikacji:
2018
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
hermeneutyka
rozumienie
interpretacja
ewolucja
sens
symbol
hermeneutics
understanding
interpretation
evolution
sense
Opis:
Artykuł jest próbą prezentacji poglądów filozoficznych na pochodzenie ludzkiej zdolności interpretacji i rozumienia znaczeń. Autor inspiruje się wynikamy współczesnych nauk biologicznych, kognitywistycznych i psychologicznych, w świetle których można przeciwstawiać się koncepcjom hermeneutycznym, jakie tkwią w nowożytnej tradycji antropocentrycznej. Chciałbym zarysować wyjaśnienie statusu bytowego tzw. kompetencji hermeneutycznych w formie znaturalizowanej, która nie unika płynnego stopniowania struktur czy umiejętności podmiotowych bez popadania w trywialny redukcjonizm. Będę twierdził, że choć pełne ukształtowanie procesów rozumienia pozostaje zarezerwowane dla konkretnych grup spośród gatunku ludzkiego, to można racjonalnie uzasadnić, że u odmiennych gatunków zwierząt i bezpośrednich przodków człowieka mamy już do czynienia z elementami hermeneutycznych kompetencji, które legły u podstawy pojęcia Dasein. Jeżeli zasadniczym problemem książki Konrada Lorenza Odwrotna strona zwierciadła była próba rekonstrukcji historii naturalnej ludzkiego poznania i polemika z tradycją Kanta co do istoty poznania, to niniejsza praca stanowi zalążek refleksji nad naturalną historią ludzkiego rozumienia oraz nad polemiką z antropocentryczną hermeneutyką filozoficzną. Głównym celem pracy jest przyjrzenie się hipotezie, jakoby podmiotowe egzystencjały rozumienia, nastrojenia czy bycia-w-świecie można było ujmować w formie naturalnych adaptacji organizmów ludzkich i pozaludzkich.
The article attempts to present the philosophical idea of origin of human capability to interpret and understand meanings. I am inspired by the results of contemporary cognitive and natural sciences as well as psychology. In view of those sciences one can defy hermeneutical concepts, which are embedded in the modern anthropocentric tradition. I would like to explain the ontological status of so-called hermeneutical skills in a naturalized form that does not avoid the continuous gradation of subject’s structures or abilities without falling into trivial reductionism. I demonstrate that the comprehensive formation of understanding processes is reserved for particular groups of human beings. However, it can be justified that different animal species and direct human ancestors are equipped with some elements of hermeneutical skills. These skills are a ground of the notion of Dasein. This paper begins my reflection on the natural history of human understanding and on polemics with anthropocentric philosophical hermeneutics. The basic aim of this work is to closely consider the hypothesis which states that the fundamental aspect of human existence (primordial modes) such as comprehension, attuning towards meanings or being-in-the-world can be grasped as natural adaptations of human and non-human organisms.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2018, 6; 117-131
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Limites Historiae Naturalis Oratio Qua Lectiones Suas in Academia Vilnensi Auspicatus Est
Autorzy:
Forster, Georgius
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/42562775.pdf
Data publikacji:
2024
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
(materialistic) philosophy of nature of the 18th century
the idea of pre-biological and biological evolution
Opis:
The author presents his panoramic (and comprehensive) vision of natural history, including—in addition to botany, zoology and mineralogy—also issues in the field of sciences that only later emerged and became independent, such as general biology, geology and paleontology. He refers to his own experiences gained during numerous journeys, including the longest, three-year trip around the world3 (which resulted in, among others, the description of 75 new genera and 265 species of tropical flora). The philosophical foundation of his narrative is an original concept of nature (inorganic and organic) perceived in a holistic and evolutionary way.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2024, 12; 31-42
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Trzy modele nieciągłego procesu historii nauk – Bachelard, Canguilhem, Foucault
Three Models of the Discontinuous Process of the History of Sciences — Bachelard, Canguilhem, Foucault
Autorzy:
Bytniewski, Paweł
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31342336.pdf
Data publikacji:
2015
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
historia nauk
nieciągłość wiedzy
rodzaje nieciągłości wiedzy
Gaston Bachelard
Georges Canguilhem
Michel Foucault
history of sciences
discontinuity of knowledge
Opis:
Artykuł prezentuje trzy modele historii nauk, w których trzy różne rodzaje nieciągłości wiedzy (epistemologiczna, interdyscyplinarna, temporalna) odgrywają rolę porządkującą sposób rozumienia procesu historycznego nauk. Gaston Bachelard, Georges Canguilhem i Michel Foucault – twórcy tych modeli – rozporządzając materiałem historycznym dyscyplin nauk przyrodniczych (Bachelard, Canguilhem) i humanistycznych (Foucault) próbowali odpowiedzieć na pytanie o związek między specyfiką procesu historycznego, w jakim uczestniczą nauki, a epistemologicznymi kwalifikacjami wiedzy będącej produktem tego procesu. Każdy z nich, podzielając pewne wyjściowe, wspólne założenia, dochodzi jednak do odmiennego akcentowania roli w tym procesie wyróżnionych rodzajów nieciągłości.
The paper presents three models of the history of sciences, in which three different kinds of discontinuity of knowledge (epistemological, interdisciplinary, temporal) play the role of ordering the ways of understanding the historical process of sciences. Gaston Bachelard, Georges Canguilhem and Michel Foucault—the authors of these models—disposing of a historical material concerning natural sciences (Bachelard, Canguilhem) and the humanities (Foucault) attempt to settle the matter of the connection between the specificity of the historical process, in which those sciences are involved, and the epistemological qualifications of the knowledge being a product of this process. Each author, sharing with two others some initial, common assumptions, emphasizes differently, though, the role of the listed kinds of discontinuity in this process.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2015, 3; 241-263
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
O obiektach wirtualnych
On virtual objects
Autorzy:
Mazurek, Mariusz
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/41315677.pdf
Data publikacji:
2020
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
virtuality
virtual object
virtual reality
representation in computer sciences
wirtualność
obiekt wirtualny
rzeczywistość wirtualna
reprezentacja w naukach informatycznych
Opis:
Pod pewnymi względami niezaawansowany stan badań wirtualności w naukach informatycznych wskazuje na konieczność zgłębienia podstawowych kwestii jej dotyczących, tj. kwestii ontologicznych. Dopiero ich rozstrzygnięcie pozwoli rozwiązać zagadkę tworzenia i istnienia obiektów wirtualnych. Rozpatrzenie tych kwestii utrudnia fakt usuwania z dziedziny zainteresowań współczesnej filozofii metafizyki, a wraz z nią ontologii. Dlatego z powodów merytorycznej trafności odwołuję się do koncepcji ontologicznych oraz epistemologicznych, które mogą być wykorzystane do konstrukcji ontologicznych, wypracowanych dawniej w filozofii, które przez analogie lub inspiracje – jak wykazuję – są obiecującymi kandydatami do zgłębienia zagadnień powstawania i istnienia obiektów wirtualnych. W artykule przedstawiam w skrótowej ekspozycji alternatywne rozstrzygnięcia tych dwóch problemów oraz status istnienia obiektów wirtualnych. Ujęcia te są inspirowane głównie przez relewantne poglądy Platona, Arystotelesa, Franza Brentano i Karla Poppera oraz zbiór koncepcji reprezentacji.
The article presents a brief exposition of alternative ways of creating virtual objects and the status of their existence inspired by the relevant views of Plato, Aristotle, Franz Brentano and Karl Popper as well as various conceptions of representation. I argue that the present state of research on the problem of “computer” virtuality shows that it is necessary to explore first the ontological issues of virtual objects. Only these issues will solve the mystery of the creation and existence of virtual objects. The consideration of these issues are suppressed by the fact that contemporary philosophy has removed both metaphysics and, with-it, ontology. That is why, and for reasons for reasons of substantive accuracy, I show how traditional ontological and ontologically inspiring approaches are—when modified— promising candidates for exploring the nature of virtual objects, first of all, problems of their existence and creation.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2020, 8, 1; 137-154
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Wyświetlanie 1-100 z 250

Ta witryna wykorzystuje pliki cookies do przechowywania informacji na Twoim komputerze. Pliki cookies stosujemy w celu świadczenia usług na najwyższym poziomie, w tym w sposób dostosowany do indywidualnych potrzeb. Korzystanie z witryny bez zmiany ustawień dotyczących cookies oznacza, że będą one zamieszczane w Twoim komputerze. W każdym momencie możesz dokonać zmiany ustawień dotyczących cookies