Informacja

Drogi użytkowniku, aplikacja do prawidłowego działania wymaga obsługi JavaScript. Proszę włącz obsługę JavaScript w Twojej przeglądarce.

English (EN)·Polski (PL)·Yкраїнський (UK)
Przejdź do strony domowej biblioteki Centralna Biblioteka Wojskowa Link otwiera się w nowym oknie Logo biblioteki Prolib Integro - strona głównaCentralna Biblioteka Wojskowa

Wyszukujesz frazę "gwary" wg kryterium: Temat

  Lista filtrów
Wyrównaj
    Wyświetlanie 1-84 z 84
    Tytuł:
    Jeszcze o potrzebie dokumentowania leksyki gwarowej (na przykładzie wybranych wyrazów południowomałopolskich z okolic Biecza)
    Even need for documenting dialectal lexics (on the example of selected words from South Malopolska around Biecz)
    Autorzy:
    Karaś, Halina
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/498454.pdf
    Data publikacji:
    2019
    Wydawca:
    Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
    Tematy:
    leksykografia gwarowa
    leksyka gwarowa
    dokumentacja
    gwary małopolskie
    Opis:
    The aim of the article is to draw attention to the need of documenting the dialect lexicon. While Polish dialectology can boast of many publications, field studies continue to confirm that the documentation of dialect vocabulary is incomplete. In this article I have selected a few words from Southern Poland recorded in the villages of Bugaj and Sitnica to show how many dialect variants remain undocumented, not noted in the existing sources, or how their credentials are incomplete, especially in terms of their different meanings.
    Celem artykułu jest zwrócenie uwagi na potrzebę dokumentowania leksyki gwarowej. Mimo iż polska dialektologia może poszczycić się wieloma opracowaniami, to jednak ciągle przekonujemy się podczas badań terenowych, że dokumentacja słownictwa gwarowego jest niepełna. W artykule na przykładzie wybranych wyrazów południowomałopolskich odnotowanych we wsiach Bugaj i Sitnica pokazuję, jak wiele jeszcze dialektyzmów jest nieudokumentowanych, nieodnotowanych w istniejących źródłach, albo też jak ich poświadczenia są niepełne, zwłaszcza w zakresie różnych ich znaczeń.
    Źródło:
    Gwary Dziś; 2019, 11; 19-27
    1898-9276
    Pojawia się w:
    Gwary Dziś
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Nazwy metod, narzędzi i urządzeń do połowu ryb w gwarach kujawskich
    Names of methods, tools and devices for catching fish in Kuyavia dialects
    Autorzy:
    Paluszak-Bronka, Anna
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/26850469.pdf
    Data publikacji:
    2023
    Wydawca:
    Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
    Tematy:
    Kuyavia dialects
    vocabulary
    fishing
    gwary kujawskie
    słownictwo
    rybołówstwo
    Opis:
    Przedmiotem badań są notowane w gwarach kujawskich nazwy metod, narzędzi i urządzeń wraz z ich częściami składowymi służącymi do połowu ryb. Materiał badawczy pochodzi ze Słownika gwary i kultury Kujaw, słowniczka gwary ślesińskiej Witolda Prackiego oraz opracowań etnograficznych. Celem analizy jest opis znaczeń i motywacji słowotwórczych wspomnianych nazw. Ich przegląd pokazuje, że dominują określenia rodzime, charakteryzujące się obecnością wielu form dawnych. Niektóre z nich mają proweniencję gwarową. Wśród nazw dominują nazwy narzędzi czerpakowatych i sieci skrzelowych.
    The research revolves around the names of methods, tools and devices recorded in Kuyavia dialects along with their components used for catching fish. The research material comes from the Dictionary of the dialect and culture of Kuyavia [Słownika gwary i kultury Kujaw], Witold Pracki’s glossary of the Ślesin dialect and ethnographic studies. The aim of the analysis is semantic and genetic characterization of the mentioned names. Their review shows that native terms dominate, characterized by the presence of many ancient forms. Some of them have a dialect provenance. Among the names, the words of fishing scoops and drifting netsprevail.
    Źródło:
    Gwary Dziś; 2023, 16; 131-144
    1898-9276
    Pojawia się w:
    Gwary Dziś
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Charaszaj, czyszczacz, kastrun, krasacz, misiak… Kilka uwag o leksykalnym i słowotwórczym zróżnicowaniu nazw człowieka kastrującego zwierzęta (na przykładzie gwar małopolsko-mazowieckiego pogranicza językowego)
    Diversity of names for a person who castrated (castrates) animals - a couple of remarks from the fields of lexicology and word formation (on the example of the dialects of the lesser Poland and Masovia linguistic borderland)
    Autorzy:
    Marciniak-Firadza, Renata
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/683860.pdf
    Data publikacji:
    2017
    Wydawca:
    Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
    Tematy:
    dialektologia
    gwary
    leksyka
    słowotwórstwo
    dialectology
    dialect
    lexis
    word formation
    Opis:
    Social, economic and cultural transformations of the Polish countryside over the last few dozen years have resulted in the disappearance of many professions, such as, i.a. the profession of an animal castrator, who worked mostly in pig farms. The aim of this paper is to indicate the semantic elements in derivational bases (charaszać, charszować, czyścić, kastrować, krasać, miśić, miśkować) and formal exponents constituting derivatives to name a person who castrates animals (‑acz, ‑aj, ‑ak, ‑ek, ‑nik, ‑ajko, ‑ciel, ‑un, ‑ator, ‑arz, ‑ø). Apart from that, the author intends to discuss the geographical range of those derivatives, not only in the borderland region, but in the whole Polish dialect area. Moreover, the paper discusses the issues of lexical, see kras‑ak / mis‑ak, kastrow‑ak / kras‑ak and word-formation variants, see czyszcz‑acz - czyszcz‑ak - czyszcz‑arz - czyśc‑iciel. The analysed material originates in the dialects of the Lesser Poland and Masovia borderland and it was collected in 2008–2011 from 32 villages.
    -
    Źródło:
    Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica; 2017, 51, 1; 55-66
    0208-6077
    2450-0119
    Pojawia się w:
    Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Deadiektywne osobowe nomina subiecti z formantem słowotworczym -ač w gwarach białoruskich okolic Narewki na Białostocczyźnie
    Deadiektywne personal nomina subiecti with a formant-ač in Belarusian dialects in Narewka area of the Bialystok region
    Отприлагательные личные nomina subiecti со словообразовательным формантом -ач в белорусских говорах окрестностей Наревки в Белостокском регионе
    Autorzy:
    Sajewicz, Michał
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/1953563.pdf
    Data publikacji:
    2005
    Wydawca:
    Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
    Tematy:
    gwary białoruskie
    deadiectiva
    nomina subiecti
    formant-ač
    Belarusian dialects
    Opis:
    В настоящей статье излагаются результаты анализа отприлагательных личных nomina subiecti со словообразовательным формантом -ач в белорусских говорах окрестностей Иаревки в белостокском регионе (Польша). Материальную базу исследования составляют отприлагательные личные названия субъектов признаков с формантом -ач, собранные автором в 10 деревнях, расположенных на территории гмины Наревка. В этих деревнях проживает в подавляющем большинстве население православного вероисповедования, пользующееся в повседневной жизни белорусскими говорами. Воздействие на местные говоры соседних украинских говоров незначительно, гораздо большее влияние оказывает на них польский литературный язык. В настоящее время православное население исследуемой территории свободно владеет польским языком. Этот язык используется ими прежде всего в контактах с местными поляками, служащими и жителями городов. Основной целью проведённого словообразовательного анализа было установление полного инвентаря дериватов (наименований лиц), составляющих в исследованных говорах словообразовательный тип отприлагательных названий носителей признаков. Кроме этого, много внимания уделялось характеристике мотивирующих основ, определению продуктивности исследованного словообразовательного типа, а также семантической и морфонологической характеристике дериватов. До сих пор словообразованию существительных в белорусских говорах на территории белостокского региона диалектологи уделяли мало внимания. Проведённый автором настоящей статьи словообразовательный анализ личных названий субъектов [Sajewicz 2002], функционирующих в периферийных белорусских говорах верхнего течения реки Нарев в белостокском регионе, является по сути дела первым комплексным исследованием одной из словообразовательных категорий и продолжением, в более узком масштабе, тех исследованиий, которые на территории Белоруссии проводились П.В. Стецко и другими белорусскими исследователями.
    Źródło:
    Roczniki Humanistyczne; 2005, 53, 7; 161-176
    0035-7707
    Pojawia się w:
    Roczniki Humanistyczne
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Niestandardowy rozwój semantyczny tak zwanych rzeczowników ilościowych w gwarach polskich. Zarys problematyki
    Non-standard semantic development of nouns so-called “quantitative nouns” in Polish local dialects. An outline of the issues
    Autorzy:
    Kozioł, Joanna
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/594212.pdf
    Data publikacji:
    2017
    Wydawca:
    Łódzkie Towarzystwo Naukowe
    Tematy:
    dialectology
    Polish dialects
    quantitive nouns
    dialektologia
    gwary polskie
    rzeczowniki ilościowe
    Opis:
    The objective of this article is a linguistics description of unconventional development of a group of lexems. They represent the group of nouns so-called “quantitive nouns”. Those lexems being genetically nouns by undergoing a gradual numeralisation process are used to describe quantity or size of a given set. As a result of such slow lexicalisation in the function of numerals, the subject group that contains such noun adopts the form of predicate typical of numeral structures, i.e. third person singular, neuter gender (in case of forms that determine gender), which determines that fact that given lexem is used as a numeral, e.g.: Na jeziorze pływało gwałt kaczek. In the analysis the particulary attention has been paid to features common for both the general language and dialects as well as to these aspects which clearly shows a difference between the diacectical lexis and general Polish. This paper shows that opposed to general language the dialectical lexems – nouns so-called “quantitive nouns” – enter into relations typical not only of numerals but also of adverbs, e.g.: A to płótno było gwałt moncniejsze jak kupne; Buł jedyn chłop kąsek głupkowaty.
    W artykule podjęto próbę przedstawienia niestandardowego rozwoju semantycznego pewnej grupy leksemów rzeczownikowych w gwarach polskich. Analizie poddano tak zwane rzeczowniki ilościowe, czyli te, które będąc genetycznie rzeczownikami, pod wpływem zmian semantycznych zaczynają wyrażać w sposób przybliżony wielkość danego zbioru, np.: To macie piniyndzy ćme, wam; Na jeziorze pływało gwołt kaczków. Z dotychczasowych badań wynika, że w gwarach „uliczebnikowieniu rzeczowników” towarzyszą również zmiany semantyczne, wskazujące na użycia przysłówkowe danego leksemu. Znumeralizowane rzeczowniki występujące w gwarach w zanaczeniu ‘nieokreślenie dużo lub mało’ łączą się również z czasownikami, przymiotnikami i przysłówkami, np. Jo gromade zapomniała; Tyn ubrus krzyne krzywo wisi; Buł jedyn chłop kąsek głupkowaty; I nie za gwałt kosztowało. Wydaje się, że zjawisko to stanowi jedną z istotnych cech odróżniających leksykę gwarową od polszczyzny ogólnej.
    Źródło:
    Rozprawy Komisji Językowej ŁTN; 2017, 64; 123-136
    0076-0390
    Pojawia się w:
    Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    O nazwach potraw z ziemniaków w gwarach kujawskich
    The names of potato dishes in Kuyavia dialects
    Autorzy:
    Paluszak-Bronka, Anna
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/26850433.pdf
    Data publikacji:
    2022-12-22
    Wydawca:
    Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
    Tematy:
    culinary
    potato dishes
    Kuyavia dialects
    kulinaria
    potrawy z ziemniaków
    gwary kujawskie
    Opis:
    Celem artykułu jest charakterystyka semantyczna i genetyczna kujawskich nazw potraw ziemniaczanych. Pozwala ona nie tylko objaśnić motywację i pochodzenie analizowanych jednostek, ale także odtworzyć utrwalony w nich obraz dawnej wsi, jej kultury, tradycji, wierzeń, wiedzy i umiejętności kulinarnych oraz historii Kujaw. Nazwy potraw są niewątpliwie kopalnią wiedzy o regionie, nie możnabowiem zrozumieć jego dziedzictwa kulturowego bez odwoływania się do zmagazynowanych w języku, a zwłaszcza w warstwie leksykalnej, doświadczeń i wiedzy o świecie wcześniejszych pokoleń.
    The aim of the article is semantic and genetic characterization of Kuyavia names of potato dishes. It allows not only to explain the motivation and origin of the analyzed units but to recreate the image of a former village, its culture, traditions, beliefs, knowledge and culinary skills as well as the history of Kuyavia. The names of the dishes are undoubtedly a mine of information about the region because it is impossible to understand their cultural heritage without referring to the earlier generations’ experiences and knowledge of the world stored in the language, specifically in its lexical layer.
    Źródło:
    Gwary Dziś; 2022, 15; 149-161
    1898-9276
    Pojawia się w:
    Gwary Dziś
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    „Mała ojczyzna” Ślązaka we frazeologizmach i przysłowiach... gwarowych. (Śląsk Cieszyński, Górny Śląsk, Śląsk Opolski)
    “A Little Motherland” in the Light of Phraseology and Paremiology of Silesian Dialects (Śląsk Cieszyński, Górny Śląsk, Śląsk Opolski)
    Autorzy:
    Dźwigoł, Renata
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/459445.pdf
    Data publikacji:
    2015
    Wydawca:
    Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
    Tematy:
    Śląsk
    gwary śląskie
    frazeologia
    paremiologia
    toponimia
    Silesia
    Silesian dialects
    phraseology
    paremiology
    Opis:
    The article presents an analysis of phrases and proverbs with a toponymic component, which were excerpted from lexicographic sources recording Silesian dialects. The object of description is the image of “a little motherland”, or to be more precise, little Silesian motherlands (Śląsk Cieszyński, Górny Śląsk oraz Śląsk Opolski), which is present in those units (i.e. phrases and proverbs). Thanks to particular toponyms in phraseology and paremiology, the following aspects of old times reality have been preserved: administrative centers, the development of industry and railroading, mental health care, education, prison system, agriculture, craftsmanship, trade, religious life, dialectal differences between residents of neighbouring towns, real estate.
    Źródło:
    Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica; 2015, 10; 15-39
    2083-1765
    Pojawia się w:
    Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Język Hajnówki jako element stylizacji w powieści kryminalnej Okularnik Katarzyny Bondy
    Language of Hajnówka as element of language stylization in crime story Okularnik by Katarzyna Bonda
    Autorzy:
    Czarnecka, Katarzyna
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/594031.pdf
    Data publikacji:
    2018
    Wydawca:
    Łódzkie Towarzystwo Naukowe
    Tematy:
    stylizacja językowa
    pogranicze
    gwary wschodniosłowiańskie
    language stylization
    borderland
    East-Slavic subdialects
    Opis:
    Katarzyna Bonda jest jedną z bardziej poczytnych autorek kryminałów. Urodziła się w Hajnówce na Podlasiu, w miasteczku o skomplikowanym wizerunku językowym (obecność polszczyzny, języków białoruskiego i ukraińskiego oraz ich odmian gwarowych), tu też umiejscowiła akcję swojej nagradzanej powieści. W Okularniku pojawiają się elementy języka Hajnówki – charakterystyczne antroponimy, zapożyczenia białoruskie i rosyjskie, gwaryzmy; wyrazy związane z tradycjami Cerkwi prawosławnej, ze wschodnią obrzędowością, tradycyjną kuchnią. Jest ich w powieści niewiele i są niekonsekwentnie stosowane, jednak trzeba przyznać, że w tego typu twórczości literackiej ich obecność jest zaskakująca, jako że determinantem tworzywa językowego uprawianej przez Bondę literatury popularnej jest funkcja komunikatywna.
    Katarzyna Bonda has recently become one of the most popular authors of crime stories. She was born in Hajnówka, a town in North-eastern Poland, situated near the Belarusian border. A rather complicated and peculiar language situation can be observed here: the inhabitants speak Polish (including its regional variants), East-Slavic languages (Belarusian and Ukrainian) and East-Slavic sub-dialects. The story told by Bonda takes place in this small town. In Okularnik various elements of the town inhabitants’ language can be found: e.g. typical anthroponyms, loanwords from Belarusian or Russian and forms from East-Slavic subdialects. There are words used in the Eastern Orthodox Church, words typical of Eastern rituals and traditional cuisine. Although only a few dialect forms and loanwords are used infrequently by the author, the use of the stylized language is itself very surprising in this literary genre.
    Źródło:
    Rozprawy Komisji Językowej ŁTN; 2018, 65; 5-17
    0076-0390
    Pojawia się w:
    Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    „My tu nie mówimy, ino godumy i jesteśmy z tego dumni”. O tym, dlaczego gwary wielkopolskie przetrwały (na przykładzie języka mieszkańców wsi powiatu międzychodzkiego)
    On why have the dialects of the Province of Greater Poland survived (an example, the language of Międzychodzki district inhabitants)
    Autorzy:
    Cemborowski, Bartosz
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/968797.pdf
    Data publikacji:
    2015-12-24
    Wydawca:
    Polska Akademia Nauk. Instytut Slawistyki PAN
    Tematy:
    Greater Poland dialect
    history
    identification
    fashion
    gwary wielkopolskie
    historia
    identyfikacja
    moda
    Opis:
    The aim of this article is to respond to the question: Why have the dialects of the Province of Greater Poland survived while the dialects from other parts of Poland are in decline? The analytical material relates to the statements of the users of this dialect who live in the western parts of Greater Poland (Międzychodzki district). It was collected during fieldwork in the villages of the Międzychodzki district between 2012 and 2015. The research methodology was based on autobiographical interviews, questionnaires and participant observations. Three important factors which contributed to the survival of the dialects of Greater Poland are: the history of this region, the identity of its people and the fashion for dialect use among the younger generation of Greater Poland’s inhabitants.
    Celem artykułu jest odpowiedź na pytanie, dlaczego gwary wielkopolskie przetrwały, podczas gdy w innych regionach Polski zauważalna jest tendencja do ich zaniku. Materiałem wykorzystanym w analizie są wypowiedzi mieszkańców wsi powiatu międzychodzkiego, którzy posługują się gwarą. Materiał został zebrany podczas badań terenowych w latach 2012–2015 za pomocą takich metod, jak wywiad autobiograficzny, ankiety i obserwacja uczestnicząca. Trzema istotnymi czynnikami, które wpłynęły na to, że gwary przetrwały w języku respondentów, są: historia, identyfikacja i narastająca wśród młodego pokolenia moda na mówienie gwarą.
    Źródło:
    Adeptus; 2015, 6; 50-61
    2300-0783
    Pojawia się w:
    Adeptus
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Z polskich drobiazgów słownikowych Tadeusza Szymańskiego: japa
    About some Polish items from the dictionary by Tadeusz Szymanski: japa
    Autorzy:
    Fałowski, Adam
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/26731721.pdf
    Data publikacji:
    2023-12-30
    Wydawca:
    Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
    Tematy:
    język polski
    gwary
    leksyka
    etymologia
    japa
    Polish language
    dialects
    lexis
    etymology
    Opis:
    The article deals with the Polish dialectal word japa, which was the subject of interest of T. Szymanski. It presents a point in the discussion concerning the etymology of the mentioned dialectal word. The author has come to the following conclusions: 1) it is necessary to consider separately etymologically the Proto‑Slavic *ěpa ‘a growth on a tree, a swollen place on the body’ and the Polish and Belorussian dialectal word japa which means ‘mouth; a large hole’, 2) it is unlikely to be a word derived from a child language, 3) the Serbian and Croatian items should be considered as etymologically identical to the Polish and East Slavic ones, 4) japa ‘mouth, map, etc.’ is close to ziapa with the same meaning, 5) the form with onset ja- (japa) is a result of changing word structure, 6) regional spreading of the Polish dialectal words japa and ziapa could indicate on their Ruthenian roots, 7) it is difficult to establish conclusively whether German word forms japen, jappen which mean ‘to open one’s mouth; to catch, grasp with one’s mouth’ have played any part in this process.
    Źródło:
    Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica; 2023, 18; 73-78
    2083-1765
    Pojawia się w:
    Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Interferencje językowe na pograniczu polsko-wschodniosłowiańskim a interpretacja materiału gwarowego (na przykładzie wsi Choroszczynka)1
    Linguistic interference at the Polish-East Slavic linguistic borderland vs. The interpretation of dialectal data (at the example of Choroszczynka village)
    Autorzy:
    Rembiszewska, Dorota Krystyna
    Siatkowski, Janusz
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/1375729.pdf
    Data publikacji:
    2018
    Wydawca:
    Polska Akademia Nauk. Czytelnia Czasopism PAN
    Tematy:
    Polish-East Slavic language contact
    linguistic borderland
    Polish dialects
    dialects of Ukrainian outside Ukraine
    kontakty językowe polsko-wschodniosłowiańskie
    pogranicze językowe
    gwary polskie
    gwary ukraińskie poza Ukrainą
    Opis:
    Artykuł podejmuje kwestię interferencji w obrębie języków słowiańskich na przykładzie dwujęzycznej wsi Choroszczynka w powiecie bialskim, woj. lubelskie. Przedstawienie całości materiału z dwóch kwestionariuszy do Ogólnosłowiańskiego atlasu językowego – polskiego i ukraińskiego daje możliwość nie tylko uchwycenia osobliwości gramatycznych i leksykalnych obu zestawień przypisanych do poszczególnych gwar, ale także pokazuje nierzetelność eksploratorek prowadzących badania terenowe. W konsekwencji wpłynęło to na niezgodną z rzeczywistością interpretację faktów gwarowych zobrazowanych na mapach OLA.
    Źródło:
    Rocznik Slawistyczny; 2018, 67; 55-102
    0080-3588
    Pojawia się w:
    Rocznik Slawistyczny
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Актуалізація берестейської говірки в романі Наталки Бабіної "Бодай, Будка"
    Aktualizacja gwary brzeskiej w powieści Natałki Babiny „Bodaj Budka”
    Autorzy:
    Hromyk, Юрій
    Jaworśkyj, Андрій
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/2015581.pdf
    Data publikacji:
    2021-12-13
    Wydawca:
    Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
    Tematy:
    Наталка Бабіна
    говірка
    західнополіський говір
    берестейська говірка
    діалектизм
    Natalka Babina
    dialect
    Western Polissia dialect
    dialects of Berestia
    dialectisms
    Natałka Babina
    gwara
    gwary zachodniopoleskie
    gwary brzeskie
    dialektyzm
    Opis:
    У романі білоруської письменниці українського походження Наталки Бабіної проаналізовано особливості української берестейської говірки, зокрема прокоментовано специфіку рефлексації давніх голосних, деякі відмінності у вживанні приголосних, простежено специфіку формотворення іменників, прикметників, дієслів, займенників, виявлено лексичні діалектизми. З’ясовано специфіку використання авторкою діалектних елементів, їхнє місце в художній мові письменниці.
    W powieści białoruskiej pisarki pochodzenia ukraińskiego Natałki Babiny przeanalizowano charakterystyczne cechy ukraińskiej gwary zachodniopoleskiej, skomentowano specyfikę refleksacji dawnych samogłosek, pewne różnice w użyciu spółgłosek, omówiono szczegóły deklinacji rzeczowników, przymiotników, zaimków, koniugacji czasowników, wyróżniono dialektyzmy leksykalne, zdefiniowano swoiste autorskie podejście do stosowania elementów gwary, określono ich miejsce w języku artystycznym pisarki.
    The issue of literary and dialectal language interaction is a topical problem of theoretical and practical importance in modern linguistics. One of its aspects is the use of dialects in the artistic texts that influence the dynamics of style and general literary norms through the aesthetic function of the language. The elucidation of the individual author’s specifics of presenting the communicative elements in the artistic texts contributes to creating a complete picture of the tendencies in dialectal-literary interaction in general and the modern trends in the development of language and Berestia literature in particular. The source of the research is the prose text of Natalka Babina Bodai, Budka. The purpose of the study is to trace multilevel features of the Western Polissia Ukrainian dialect in the work of Natalka Babina. The analyzed text convincingly testified that Natalka Babina, writing his work predominantly in the Ukrainian literary language, reproduces various levels of the Western Polissia dialect peculiarities with varying degrees of frequency and sequence. At the phonetic level, he is disposed to preserve the specificity of reflexion of the ancient and positional variants of modern vowel phonemes, differences in consonant phonemes loading, combinatorial sound changes. At the morphological level, the most prominent dialect phenomena are those connected with the peculiarities of the substitution of the nominal parts of language and verbs. The features of the morphemic composition of adverbs are also in the focus of the study. Natalka Babina also used a lot of dialectal tokens, but explain their meaning, which facilitatesthe perception of the texts by an unprepared reader. The study seeks to reveal the most accurate reproduction of all the features of the dialect and argues that it is hardly possible at all. However, the use of the Western Polissia dialect elements is undoubtedly the stylistic device that allows to reproduce the language specifics of the region.
    Źródło:
    TEKA Komisji Polsko-Ukraińskich Związków Kulturowych; 2020, 6, Numer Specjalny; 101-112
    1733-2249
    Pojawia się w:
    TEKA Komisji Polsko-Ukraińskich Związków Kulturowych
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Świętowanie na Kujawach w świetle słownictwa gwarowego
    Celebration of Religious Feasts in Kujawy in the Light of Dialectal Vocabulary
    Autorzy:
    Moch, Włodzimierz
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/497153.pdf
    Data publikacji:
    2019
    Wydawca:
    Akademia im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim
    Tematy:
    kultura ludowa
    obchodzenie świąt
    gwary Kujaw
    folk culture
    celebrating holidays
    Kujawy dialects
    Opis:
    Celem artykułu jest przyjrzenie się – przez pryzmat słownictwa gwar kujawskich – świętowaniu na Kujawach w ostatnich wiekach, związanemu ze świętami religijnymi oraz z kalendarzem religijnym. Perspektywa językowo‑kulturowa pozwala odkryć przenikanie się w kulturze ludowej Kujaw pierwiastka sakralnego (sacrum) i świeckiego (profanum). W szczególnym stopniu dotyczy ono obchodów najważniejszych świąt w katolicyzmie. Bogate słownictwo gwarowe odnosi się na przykład do okresu Świąt Wielkanocnych. Obok form nazywających fakty religijne, takich jak Wstępna Środa, boże rany, Kwietna/ Wierzbna Niedziela, mamy wiele nazw obyczajów świeckich, jak wybijanie żuru, chodzenie z kozą, podkoziołek, wywożenie mężatek/ żeńców, przywołówki, chodzenie po dyngusie. Nowo wydany, pierwszy w pełni naukowy, Słownik gwary i kultury Kujaw stara się ocalić ten ginący świat ludowej kultury, religijności i obyczajowości. Odnowienie znajomości gwarowej leksyki kujawskiej służy umocnieniu tożsamości lokalnej i pogłębieniu regionalnej wyrazistości Kujaw.
    The article aims at describing celebrations in Kujawy, performed in the last centuries, and connected with religious feasts as well as with the liturgical calendar. The topic is analysed through the lens of the lexis of the Kujawy dialect. The linguistic and cultural perspective allows to discover intermingling of the sacred (sacrum) and secular (profane) elements in the folk culture of Kujawy. To a great extent, it concerns celebration of the most important Catholic feasts. For example, the rich dialectal vocabulary is related to the Easter period. In addition to forms that refer to religious rituals, such as Wstępna Środa (Prefatory Wednesday/Ash Wednesday), (boże rany) ‘God’s wounds’, Kwietna/Wierzba Niedziela (Flower/Willow Sunday), many names and expressions describing secular customs can be found, such as wybijanie żuru (breaking a sour rye soup), chodzenie z kozą (walking with a goat), podkoziołek, wywożenie mężatek/ żeńców (taking away of the spouses), przywołówki (hailing), chodzenie po dyngusie (walking on dyngus). The newly published, first fully scientific Dictionary of the Dialect and Culture of Kujawy was edited with an idea of saving this dying world of folk culture, religiosity and customs. Renewing the knowledge of the dialectal lexis of Kujawy is aimed at strengthening the local identity and deepening the regional distinctiveness of Kujawy.
    Źródło:
    Język. Religia. Tożsamość; 2019, 2(20); 15-33
    2083-8964
    2544-1701
    Pojawia się w:
    Język. Religia. Tożsamość
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Początki socjolingwistyki na Uniwersytecie Śląskim
    Autorzy:
    Lubaś, Władysław
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/475563.pdf
    Data publikacji:
    2013-12-31
    Wydawca:
    Polska Akademia Nauk. Instytut Języka Polskiego PAN
    Tematy:
    socjolingwistyka
    Uniwersytet Śląski
    konferencje metodologiczne
    język miejski
    dialekty ludowe
    gwary
    badania terenowe
    Źródło:
    Socjolingwistyka; 2013, 27; 179-188
    0208-6808
    Pojawia się w:
    Socjolingwistyka
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    O przejawach świadomości językowej Warmiaków i Mazurów w pierwszej połowie XX wieku
    About indications of language awareness on Warmia and Masuria in the 1st half of the 20th century
    Autorzy:
    Wełpa-Siudek, Agnieszka
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/594292.pdf
    Data publikacji:
    2019
    Wydawca:
    Łódzkie Towarzystwo Naukowe
    Tematy:
    świadomość językowa
    Warmia i Mazury
    gwary
    linguistic awareness
    Warmia and Masuria
    dialects
    Opis:
    W artykule została przeprowadzona analiza wypowiedzi mieszkańców Warmii i Mazur zanotowanych w czasie badań dialektologicznych prowadzonych w latach pięćdziesiątych XX wieku. Obserwacji poddane zostały zapisane opinie i sądy, będące przejawami świadomości językowej ludności. Bardzo liczne wypowiedzi tego typu dotyczyły słownictwa, umiejętności rozróżniania i używania wyrazów gwarowych, ogólnopolskich i niemieckich. Autochtoni wykazywali się także dobrą orientacją w zagadnieniach fonetycznych – zwracali uwagę na mazurzenie (określali je mianem szczypania) i wymowę samogłosek nosowych. W związku z sytuacją polityczną w pierwszej połowie XX wieku wykazywali zainteresowanie pochodzeniem rodzimej gwary i jej stosunkiem do innych języków (polskiego, niemieckiego) i funkcjonowaniem w społeczeństwie. Wypowiedzi Warmiaków i Mazurów ukazują także pozytywne emocje łączące się z językiem przekazywanym dzieciom zwłaszcza przez kobiety (matki, babcie, prababcie).
    This article analyzes statements of the inhabitants of Warmia and Masuria recorded during dialectological research in the 1950s. Observations have been made of opinions and judgments that are manifestations of the linguistic awareness of the population. Numerous statements of this type concerned vocabulary, the ability to distinguish and use dialectal words, national and German. The autochthons also showed good awareness of phonetic issues – here they pointed to mazurzenie (they called them szczypanie ‘tingling’) and the pronunciation of nasal vowels. In connection with the political situation in the first half of the twentieth century, they remained interested in the origin of the native dialect and its relation to other languages (Polish, German) and functioning in society. The statements from Warmia and Masuria also show positive emotions connected with the language, transmitted to children especially by women (mothers, grandmothers, great-grandmothers).
    Źródło:
    Rozprawy Komisji Językowej ŁTN; 2019, 67; 389-402
    0076-0390
    Pojawia się w:
    Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Nazwy ptaków dziko żyjących w dawnych i współczesnych materiałach dialektologicznych z Wielkopolski
    Wild bird names in old and contemporary dialectological material from Greater Poland
    Autorzy:
    Kobus, Justyna
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/28763647.pdf
    Data publikacji:
    2023
    Wydawca:
    Towarzystwo Kultury Języka
    Tematy:
    dialektologia
    gwary wielkopolskie
    przyroda
    nazwy ptaków
    dialectology
    Greater Polish dialects
    nature
    bird names
    Opis:
    Nazwy ptaków dziko żyjących mają skromną dokumentację dialektologiczną. W artykule zaprezentowano materiały wielkopolskie obejmujące nazwy dzikich ptaków, które pozyskano w badaniach terenowych zakończonych w 2022 r. na terenie gminy Pobiedziska (pow. Poznań). Nazwy współczesne zestawiono z materiałami gwarowymi Adama Tomaszewskiego (l. 30. XX w.) oraz materiałami Atlasu języka i kultury ludowej Wielkopolski (l. 70. i 80. XX w.) dla tego samego obszaru. Ogląd materiałów dawnych i współczesnych pozwala wysnuć wnioski co do sposobu funkcjonowania nazw gwarowych i ogólnopolskich nazw ptaków dziko żyjących zebranych przez trzy pokolenia poznańskich dialektologów oraz wskazać potrzeby badawcze w zakresie dokumentowania nazw z pola tematycznego PRZYRODA (nie tylko nazw ptaków).
    The dialectological record of wild bird names is scant. This article presents the Greater Polish material covering wild bird names obtained as part of the field research carried out in the Pobiedzisko commune (Poznań poviat) and completed in 2022. Contemporary names are juxtaposed with the dialectal material collected by Adam Tomaszewski (the 1930s) and the material found in Atlas języka i kultury ludowej Wielkopolski (Atlas of Greater Poland’s regional language and folk culture) (the 1970s and the 1980s) for the same area. The overview of the old and contemporary material allows conclusions on the functiooning of dialectal and general Polish names of wild birds gathered by three generations of Poznań dialectologists and indicaation of the research needs as regards recording names from the thematic field NATURE (not only bird names).
    Źródło:
    Poradnik Językowy; 2023, 806, 7; 17-30
    0551-5343
    Pojawia się w:
    Poradnik Językowy
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Zasięgi leksykalne zapożyczeń wschodniosłowiańskich w gwarach polskich
    Geographical scope of East-Slavic Lexical Borrowings in Polish local dialects
    Autorzy:
    Kostecka-Sadowa, Anna
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/498349.pdf
    Data publikacji:
    2016
    Wydawca:
    Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
    Tematy:
    gwary polskie
    zapożyczenia wschodniosłowiańskie zasięgi leksykalne
    polish dialects
    East-Slavic borrowings
    geographical scope
    Opis:
    The objective of this paper is to present the analysis of the material included in the Dictionary of Polish Local Dialects (DPLD). The main purpose is to present their geographical scope in Polish local dialects; to show the degree to which they have been adopted by local dialects – both from the formal and the semantic point of view; to show the way they function in the local dialects. The research, which focused on word geography, made it possible to determine where and to which borders of the country the borrowings reached. An analysis of the geography of numerous DPLD source materials made it possible to determine the geography of the lexemes, or to define it more precisely. On the basis of the geographical data included in the characteristics of the words it has been determined that, from the territorial point of view, a lot of words are related only to the historical Lithuania or Ukraine. Within the group of East Slavic borrowings, the origin of which is foreign, one may distinguish oriental words coming from such languages as Turkish, Tatar, Persian, Mongolian and Arabic.
    Celem artykułu jest przedstawienie zapożyczeń wschodniosłowiańskich oraz pokazanie najdalszych ich zasięgów w gwarach polskich. Materiał do niniejszego artykułu pozyskałam ze Słownika gwar polskich (dalej SGP) oraz jego kartoteki znajdującej się w Instytucie Języka Polskiego PAN w Krakowie, gromadzącej jednostki leksykalne ze wszystkich regionów kraju. Dociekania w zakresie geografii wyrazów pozwoliły ustalić, gdzie i jak bardzo w głąb polskiego obszaru językowego docierały wyrazy zapożyczone. To również umożliwiło określenie bądź uściślenie lokalizacji poszczególnych leksemów. Wśród wschodnioslawizmów leksykalnych można wyróżnić dwie zasadnicze grupy słów ze względu na ich pierwotne pochodzenie: wyrazy rdzennie ruskie oraz jednostki będące już na gruncie wschodniosłowiańskim pochodzenia obcego. W grupie zapożyczeń wschodniosłowiańskich będących już na gruncie ruskim pochodzenia obcego wyodrębniają się orientalizmy, wśród których znajdują się wyrazy pochodzenia tureckiego, tatarskiego, perskiego, mongolskiego, arabskiego.
    Źródło:
    Gwary Dziś; 2016, 8; 35-56
    1898-9276
    Pojawia się w:
    Gwary Dziś
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Pejoratywne nazwy subiektów nazywające człowieka ze względu na czynności związane z działalnością aparatu artykulacyjnego w peryferyjnych gwarach białoruskich okolic Lewkowa Starego na Białostocczyźnie
    Autorzy:
    Sajewicz, Michał
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/681563.pdf
    Data publikacji:
    2019
    Wydawca:
    Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
    Tematy:
    Białostocczyzna, peryferyjne gwary białoruskie, słowotwórstwo, nazwy subiektów, pejoratywy osobowe, typy słowotwórcze, szeregi synonimiczne
    Opis:
    The object of description in the present study are pejorative deverbal names of subjects with a suffixal formant, denoting a person with regard to actions connected with the activity of the articulatory apparatus. Those are used in the peripheral Belarusian dialects in the area of Lewkowo Stare to describe mainly male performers of actions. They can also be ambivalent with regard to the grammatical gender. The study analyzes approximately 270 derivatives formed with 33 suffixal formants. The analysis of the collected material made it possible to distinguish not only appropriate word-formation types within the studied category of names but also many and often highly elaborate synonymic sequences of the analyzed derivational structures.
    W niniejszym opracowaniu przedmiotem opisu były dewerbalne pejoratywne nazwy subiektów z formantem sufiksalnym oznaczające człowieka ze względu na czynności związane z działaniem aparatu artykulacyjnego. Są one używane w peryferyjnych gwarach białoruskich okolic Lewkowa Starego na określenie głównie męskich wykonawców czynności. Mogą być także ambiwalentne co do rodzaju gramatycznego. W artykule poddano analizie około 270 derywatów utworzonych za pomocą 33 sufiksalnych formantów słowotwórczych. Analiza zgromadzonego materiału słowotwórczego pozwoliła na wyodrębnienie nie tylko odpowiednich typów słowotwórczych w obrębie badanej kategorii nazw, ale także licznych, często bardzo rozbudowanych szeregów synonimicznych w opisanych strukturach słowotwórczych.
    Źródło:
    Zeszyty Cyrylo-Metodiańskie; 2019, 8
    2449-8297
    Pojawia się w:
    Zeszyty Cyrylo-Metodiańskie
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Litewska leksykografia gwarowa z przełomu XX i XXI wieku (na tle wybranych polskich słowników regionalnych)
    Lithuanian Dialect Lexicography at the Turn of the Twenty-First Century (against the Background of Selected Polish Regional Dictionaries)
    Autorzy:
    Sakalauskienė, Vilija
    Sawaniewska-Mochowa, Zofia
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/38455509.pdf
    Data publikacji:
    2022
    Wydawca:
    Polska Akademia Nauk. Instytut Slawistyki PAN
    Tematy:
    turn of the 21st century
    leksykografia gwarowa i regionalna
    gwary litewskie
    gwary polskie
    przełom XX i XXI wieku
    ujęcie porównawcze
    dialect and regional lexicography
    Lithuanian dialects
    Polish dialects
    comparative approach
    Opis:
    The aim of this co-authored article is to provide an overview of contemporary Lithuanian dialect dictionaries in terms of their macro- and microstructure as compared to the concepts of description applied in selected recently published Polish regional dictionaries. The study considers the following issues in a comparative perspective: The range of entries (integral or differential, with selection made by lexicographers according to the adopted criteria). The arrangement of entries (alphabetical, alphabetical-cluster, thematic). The form of headwords (single- or multi-word). The way of defining the meaning (descriptive, synonymic, referential). The choice of textual illustrations and their notation. The use of grammatical information and the level of its complexity. The use of lexical maps and other visuals complementing the content of the definitions of headwords. As discussed, the comparison reveals significant similarities between the concepts of constructing Lithuanian and Polish dialect dictionaries. In both cases lexicographers compile integral dictionaries, which document the entire spoken language of the inhabitants of a given village or area, as well as differentia dictionaries, which focus on dialectal vocabulary. Although there is a preference for the alphabetical arrangement of entries, Polish dialect lexicographers have made some very successful attempts to compile thematic dictionaries (e.g. the ten-volume Dialect Dictionary of the Lublin Region (Słownik gwar Lubelszczyzny)). There are no dictionaries with this type of structure in Lithuanian lexicography. Lithuanian dialect lexicographic practice is strongly influenced by the pattern of description used in the Academic Dictionary of Lithuanian (Lietuvių kalbos žodynas). This tradition is also the source of the mixed alphabetical-cluster arrangement of entries and the single-word form of the headwords, which are followed by phrases. On the other hand, the ways of defining the meaning in the Polish and Lithuanian dictionaries under discussion are very similar. One novelty in Polish dialect lexicography as compared to the Lithuanian dictionaries is the practice of listing phraseologisms and verbal aspect pairs, or even triads, as separate entries. The use of grammatical terminology is not at the same level of complexity. The Lithuanian dictionaries include extensive grammatical information, unlike most of the Polish ones, where it is rather selective, apart from those compiled by Józef Kąś, which contain a full range of such data. The Latin grammatical terminology used in the Lithuanian dictionaries may be difficult to understand for non-linguists. The same applies to quotations illustrating the use of particular lexical items: they are provided in a full phonetic form, including the stress marking. In the case of Polish regional dictionaries, the tradition of such notation has been abandoned in favour of semi-phonetic, simplified spelling in order to make them more accessible to non-specialists. One new feature in Polish dialect lexicography which is worth noting is the visual component: in some dictionaries the definitions of headwords come with lexical maps (e.g. A Dialect Dictionary of the Lublin Region) and illustrations (e.g. the dictionaries compiled by Józef Kąś, which feature visuals of ethnographic value).      
    Celem tego współautorskiego artykułu jest przegląd współczesnych litewskich słowników gwarowych z punktu widzenia ich makro- i mikrostruktury w komparacji z koncepcjami opisu zastosowanego w wybranych najnowszych polskich słownikach regionalnych. Przedmiotem porównania były następujące zagadnienia szczegółowe: Zasób haseł (pełny czy dyferencyjny, dokonywany przez leksykografów według ustalonych kryteriów). Układ haseł (alfabetyczny, alfabetyczno-gniazdowy, tematyczny). Postać hasła (jedno- czy wielowyrazowa). Sposób definiowania haseł (opisowy, synonimiczny, za pomocą odsyłaczy). Dobór ilustracji tekstowych i sposób ich zapisu. Zakres wykorzystania danych gramatycznych w opisie haseł. Wprowadzanie map leksykalnych i materiałów ikonograficznych uzupełniających treść definicji leksemów hasłowych o aspekt wizualny. Ujęcie porównawcze ukazało istotne zbieżności między koncepcjami konstruowania litewskich i polskich słowników gwarowych. W praktyce leksykograficznej litewskiej i polskiej mieszczą się zarówno słowniki pełne, dokumentujące całościowo mowę mieszkańców konkretnej wsi lub danego areału, jak i dyferencyjne, skupione na słownictwie gwarowym. Preferowany przez leksykografów jest alfabetyczny układ haseł, ale na gruncie polskiej leksykografii gwarowej są bardzo udane próby opracowania słownika tematycznego (10-tomowy Słownik gwar Lubelszczyzny). Słowników z takim układem w leksykografii litewskiej brakuje. Na sposobie opracowania litewskich słowników gwarowych mocno zaważyła metoda opisu stosowana w Słowniku języka litewskiego (Lietuvių kalbos žodynas). Z tej tradycji czerpany jest wzorzec układu alfabetyczno-gniazdowego i utrzymanie jednowyrazowej postaci hasła głównego, a dopiero w dalszej kolejności podawanie związków wyrazowych. Natomiast sposoby definiowania znaczeń w słownikach polskich i litewskich są bardzo zbliżone. Nowością w polskiej leksykografii gwarowej w stosunku do słowników litewskich jest traktowanie jako odrębnych haseł frazeologizmów oraz czasownikowych par aspektowych, a nawet triad. Nasycenie słowników gwarowych terminologią gramatyczną jest różne. Słowniki litewskie mają bogaty zasób tych danych, pełne informacje w sposób usystematyzowany podawane są w leksykonach opracowanych przez Józefa Kąsia, w innych polskich słownikach – wybiórczo. W litewskich słownikach gwarowych stosowana jest łacińska terminologia gramatyczna, co z perspektywy niejęzykoznawcy może być trudne w odbiorze. Podobnie jak zapisywanie cytatów gwarowych, ilustrujących użycia leksemów hasłowych, w pełnej postaci fonetycznej, z zaznaczeniem akcentów. W polskich słownikach regionalnych odchodzi się od tradycji takiego zapisu na rzecz pisowni półfonetycznej, uproszczonej, by ułatwić korzystanie z nich niespecjalistom. Cenną nowością w polskiej leksykografii regionalnej jest uzupełnianie definicji haseł mapami językowymi (Słownik gwar Lubelszczyzny) oraz ilustracjami (bogatą ikonografią o walorach etnograficznych wyróżniają się zwłaszcza słowniki opracowane przez Józefa Kąsia).
    Źródło:
    Acta Baltico-Slavica; 2022, 46
    2392-2389
    0065-1044
    Pojawia się w:
    Acta Baltico-Slavica
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Z zagadnień etymologii gwarowej – luskopy
    Issues of dialect etymology – luskopy
    Autorzy:
    Kucharczyk, Renata
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/26850441.pdf
    Data publikacji:
    2022-12-22
    Wydawca:
    Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
    Tematy:
    etymologia
    germanizm
    gwary polskie
    nazwy nosideł
    etymology
    Germanism
    Polish sub-dialects
    names of yokes
    Opis:
    Przedmiotem artykułu jest ustalenie etymologii gwarowej nazwy luskopy ‘nosidła do wiader z wodą’. Luskopy funkcjonują jako wyraz słowotwórczo niepodzielny, jednak jego podstawą było zapewne niemieckie compositum. Zauważalna paralelność nazw nosideł i elementów uprzęży pozwala sądzić, że pierwszy człon analizowanego złożenia może pochodzić od niem. Ross ‘koń’. Drugi element złożenia może wywodzić się od niem. Koppel w znaczeniu ‘pas rzemienny’ lub ‘jarzmo’ albo Kappe ‘nakrycie głowy’.
    The aim of the article is to establish the etymology of a subdialectal word luskopy ‘shoulder yoke for carrying buckets of water. Luskopy functions as an indivisible word but it probably originated from the German compositum. The noticeable parallelism between the names of yokes and harness parts suggests that the first segment of the analysed compound may come from the German Ross ‘horse’. The second part of the compound may be derived from the German Koppel meaning a ‘leather belt’ or a ‘yoke’, or Kappe ‘headgear’.
    Źródło:
    Gwary Dziś; 2022, 15; 127-136
    1898-9276
    Pojawia się w:
    Gwary Dziś
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Cebula, Cybulin, Cybulski, czyli co wspólnego ma nazwisko Cybulski z cebulą
    Cebula, Cybulin, Cybulski, so what a surname Cybulski has in common with an onion
    Autorzy:
    Marciniak-Firadza, Renata
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/683690.pdf
    Data publikacji:
    2017
    Wydawca:
    Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
    Tematy:
    leksyka
    polszczyzna historyczna
    polszczyzna współczesna
    gwary
    onomastyka
    lexis
    historical Polish
    modern Polish
    dialect
    onomastics
    Opis:
    The purpose of the article is to track the etymology of the word onion and its meanings in the history of the Polish language, contemporary Polish and local dialects, paying attention to verbal, phraseological connections which it creates, proverbs and sayings, as well as derivatives of both common, as well as proper names. The purpose is also to show connections of the common name of onion and proper name Cybulski. The source material for analysis was excerpted from dictionaries of the Polish language: etymological, phraseological, onomastic, dialectal and general (explanatory). Exceptionally in case of environmental variants of the Polish language, date comes from websites.
    -
    Źródło:
    Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica; 2017, 51, 2; 11-25
    0208-6077
    2450-0119
    Pojawia się w:
    Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Słowa pogranicza (na materiale gwarowym wschodniej Lubelszczyzny)
    Слова пограниччя (На діалектному матеріалі Східної Люблінщини)
    Autorzy:
    Pelcowa, Halina
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/2015579.pdf
    Data publikacji:
    2021-12-13
    Wydawca:
    Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
    Tematy:
    лексема
    пограниччя
    говірки
    Люблінщина
    word
    Borderlands
    dialects
    the Lublin region
    słowo
    pogranicze
    gwary
    Lubelszczyzna
    Opis:
    Przedmiotem rozważań jest słownictwo usytuowane geograficznie, mentalnie i historycznie na obszarze Lubelszczyzny wschodniej, rozpatrywane w relacji nazwy do desygnatu i zmian cywilizacyjno-kulturowych wynikających z procesów globalizacyjnych. Są to: 1) nazwy genetycznie wschodniosłowiańskie, a więc wyrazy (lub ich znaczenia) pochodzenia ukraińskiego, białoruskiego; 2) „geograficzne dialektyzmy kresowe” wspólne dla gwar pogranicza wschodniego po obu stronach Bugu, przy czym wspólnota ta wynika wyłącznie z sąsiedztwa terytorialnego; 3) wyrazy funkcjonujące w świadomości językowej mieszkańców wsi jako przynależne do określonej nacji.
    Предметом дослідження є лексика, яка в географічному, ментальному та історичному вимірі пов’язана з територією східної Люблінщини; вона розглядається у відношенні до десигната і цивілізаційно-культурних змін, що випливають із глобалізаційних процесів. Сюди належать: 1) генетично східнослов’янські лексеми, тобто слова (або їхні значення) українського, білоруського походження; 2) георгафічні периферійні діалектизми, спільні для говорів східного пограниччя по обидва боки Західного Бугу, причому ця спільність пов’язана виключно із територіальним сусідством; 3) лексеми, що функціонують у мовній свідомості мешканців села як властиві окресленій нації.
    The study deals with the geographically, mentally and historically motivated vocabulary of the eastern part of the Lublin region as seen through the prism of the name-designatum relationship and the globalization-related civilization and cultural changes. The vocabulary includes: (1) names of East Slavic provenance, including words and their meanings of the Ukrainian and Belorussian origin; (2) geographically-restricted dialectal borderlands forms common for the formations of the Eastern Borderlands linguistic community alongside the Bug river; (3) words functioning in the villagers’ linguistic awareness of a given national community.
    Źródło:
    TEKA Komisji Polsko-Ukraińskich Związków Kulturowych; 2020, 6, Numer Specjalny; 121-135
    1733-2249
    Pojawia się w:
    TEKA Komisji Polsko-Ukraińskich Związków Kulturowych
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Zapożyczenia a stylistyczne zróżnicowanie gwary podhalańskiej
    Loanwords and stylistic diversity of Podhale region dialect
    Autorzy:
    Rak, Maciej
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/459284.pdf
    Data publikacji:
    2018
    Wydawca:
    Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
    Tematy:
    Loanwords
    Podhale region dialect
    stylistic diversity of dialects
    zapożyczenia
    gwara podhalańska
    stylistyczne zróżnicowanie gwary
    Opis:
    A dialect of the Podhale region is represented by three functional styles: the colloquial, artistic and literary style. They differ, among others frequency of use and type of loanwords. The literary style is dominated by Hungarian, Slovakian, Germanisms, Romanian, and in the artistic style (mainly in folksongs (przyśpiewki)) Anglicisms appear. Colloquial style in terms of loanwords is the least expressive, old loanwords belong to the recessive vocabulary, and Anglicisms do not have such a punching force as in joking and ironic folksongs.
    Źródło:
    Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica; 2018, 13; 128-138
    2083-1765
    Pojawia się w:
    Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Z problematyki zmian w obrębie słownictwa ekspresywnego — przypadek szturmaka
    Concerning the changes in expressive vocabulary — the case of szturmak
    Autorzy:
    Kucharzyk, Renata
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/475487.pdf
    Data publikacji:
    2014
    Wydawca:
    Polska Akademia Nauk. Instytut Języka Polskiego PAN
    Tematy:
    ekspresywizmy osobowe
    polszczyzna potoczna
    Internet
    gwary polskie
    personal expressivisms
    colloquial Polish language
    Polish dialects
    Opis:
    Niniejszy artykuł podejmuje zagadnienie obecności gwaryzmów w obrębie potocznego słownictwa ekspresywnego. Rozważania są prowadzone na podstawie wyrazu szturmak i jego dwóch wariantów fonetycznych szturmok i śturmok. Analiza tekstów zamieszczonych w Internecie pokazuje, że w miejsce notowanego w starszych słownikach polszczyzny ogólnej szturmaka, będącego ekspresywnym, pejoratywnym określeniem kobiety, wchodzą dwa jego gwarowe warianty, wykazujące określone różnice zarówno fonetyczne, jak i semantyczne. Jak się okazuje, gwary ludowe wciąż wpływają na kształt języka ogólnego, przede wszystkim w jego potocznej odmianie, a szczególnie dobrze adaptuje się w polszczyźnie potocznej gwarowa leksyka ekspresywna. Utrwalone w wyrazach właściwości fonetyki gwarowej zwiększają ekspresywność wyrazów, co powoduje, że często te jednostki stają się tworzywem wypowiedzi potocznych.
    This article concerns the existence of local dialect elements within the colloquial expressive vocabulary. The consideration is carried out on the basis of the word szturmak and its two phonetic variants: szturmok and śturmok. The analysis of texts found in the Internet shows that the word szturmak, which appears in older dictionaries of general Polish language and is an expressive, pejorative term describing a woman, has been replaced by the two local dialect variants that reveal specific differences both in terms of phonetics and semantics. It turns out that folk dialects still influence the shape of the general language and especially its colloquial version, in which expressive lexis of local dialects adapts particularly well. The properties of local dialect phonetics that are preserved in particular terms increase the expressiveness of words, as a result of which they often become the basis on which many colloquialisms are created.
    Źródło:
    Socjolingwistyka; 2014, 28; 203-214
    0208-6808
    Pojawia się w:
    Socjolingwistyka
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Formy oboczne miejscownika liczby pojedynczej (w) domu – (w) domie w gwarach polskich na Litwie.
    Alternations of the locative case, singular (w) domu – (w) domie in polish dialects in Lithuania.
    Autorzy:
    Karaś, Halina
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/498464.pdf
    Data publikacji:
    2019
    Wydawca:
    Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
    Tematy:
    rzeczownik,
    fleksja,
    analogia,
    gwary polskie na Litwie
    noun,
    inflection,
    analogy,
    Polish dialects in Lithuania
    Opis:
    W niniejszym artykule omówiono oboczne formy miejscownika liczby pojedynczej rzeczownika męskiego dom: (w) domu – (w) domie (a więc zgodną z normą ogólnopolską i analogiczną, powstałą w wyniku wyrównania końcówki fleksyjnej do pozostałych rzeczowników męskich twardotematowych) w gwarach polskich na Litwie, ich zakres i zasięg oraz frekwencję. Podstawą materiałową rozważań jest zbiór 235 form miejscownika lp. rzeczownika dom (domu, domie) i 3 przykłady formy doma wyekscerpowane z nagrań dokonanych w 4 podstawowych enklawach polskojęzycznych, tj. na obszarze ignalińskim, jezioroskim, kowieńskim i wileńskim.
    In this article, the author presents alternative forms of the locative case in the singular of the masculine noun dom: (w) domu – (w) domie (i.e. one which complies with the general Polish standard and a parallel one, a result of levelling an inflection ending to the remaining hard-stem masculine nouns) in Polish dialects in Lithuania, their ranges and frequency. The article is based on a collection of 235 forms of the locative case singular of the noun dom (domu, domie) and 3 examples of the form doma, excerpted from recordings made in 4 major Polish-speaking enclaves i.e. Ignalin, Jeziorosk, Kaunas and Vilnius.
    Źródło:
    Gwary Dziś; 2018, 10; 79-98
    1898-9276
    Pojawia się w:
    Gwary Dziś
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Wszystkie gwary są piękne
    All dialects are beautiful
    Autorzy:
    Rutkowska, Rutkowska
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/967607.pdf
    Data publikacji:
    2015-12-31
    Wydawca:
    Polska Akademia Nauk. Instytut Slawistyki PAN
    Tematy:
    Lithuanian dialect
    questionnaires
    folk culture
    Dialects Year
    gwary litewskie
    kwestionariusze
    kultura ludowa
    Rok Gwar
    Opis:
    The text presents the publication Visos tarmės gražiausios… Tarmių medžiagos rinkimo instrukcija [Eng. All dialects are beautiful… Dialectal material collection instruction] created by Lithuanian dialectologists. It aims to activate dialectical research data collection in various regions of Lithuania. The publication provides brief, popular and scholarly articles about the history of the Lithuanian dialectical research, as well as practical guidelines for researchers. The cooperation initiative between reserachers and dialect users is underlined.
    Tekst przedstawia publikację Visos tarmės gražiausios… Tarmių medžiagos rinkimo instrukcija [pol. Wszystkie gwary są piękne… Instrukcja gromadzenia materiałów gwarowych], opracowaną przez dialektologów litewskich. Ma ona na celu aktywizację pracy nad gromadzeniem danych gwaroznawczych w różnych regionach Litwy. Publikacja zawiera krótkie artykuły o charakterze popularnonaukowym, dotyczące historii gwaroznawstwa na Litwie oraz praktyczne wskazówki dla badaczy. Godna uwagi jest sama inicjatywa współpracy naukowców z użytkownikami gwar.
    Źródło:
    Acta Baltico-Slavica; 2015, 39; 291-293
    2392-2389
    0065-1044
    Pojawia się w:
    Acta Baltico-Slavica
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Kulturowo-językowe dziedzictwo Podlasia - projekt badawczy Katedry Białorutenistyki Uniwersytetu Warszawskiego
    Autorzy:
    Barszczewska, Nina
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/624812.pdf
    Data publikacji:
    2016
    Wydawca:
    Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
    Tematy:
    dialects
    Podlasie
    borderland
    identity
    multiculturalism
    gwary
    pogranicze
    tożsamość
    wielokulturowość
    гаворкі
    Падляшша
    памежжа
    тоеснасць
    шматкультурнасць
    Opis:
    The Podlasie study is essential due to the multiculturalism in the area, which, on the one hand, determines the richness of the region, and on the other, leads to difficulties in identifying the population’s nationality. The CULTURAL-LINGUISTIC HERITAGE OF PODLASIE project has been carried out at the Department of Belarusian Studies at Warsaw University since January 2013. The main objective of the project is to investigate the Polish – East Slavic linguistic interference and the cultural-historical differences. Another dimension of the project is the analysis of behaviours in bilingual communities of the multicultural borderland, such as the necessity to select the appropriate language in various social situations. The comparison of research material from the 1980s and recordings obtained in 2013 enables tracing changes that have occurred in the local dialects, rituals and traditions of Podlasie over the last 30 years.
    Badanie Podlasia jest ważne ze względu na wielokulturowość, która z jednej strony stanowi o bogactwie danego regionu, a z drugiej – często utrudnia identyfikację narodową mieszkańców. Projekt Kulturowo-językowe dziedzictwo Podlasia realizowany jest w Katedrze Białorutenistyki Uniwersytetu Warszawskiego od stycznia 2013 roku. Głównym celem projektu jest zbadanie polsko-wschodniosłowiańskiej interferencji językowej i różnic historyczno-kulturowych. Dodatkowym wymiarem jest analiza zachowania się społeczności bilingwalnej w warunkach wielokulturowości pogranicza, na przykład konieczności wyboru odpowiedniego języka w różnych sytuacjach społecznych. Porównanie materiałów z lat 80. XX wieku oraz nagrań uzyskanych w 2013 roku pozwala na prześledzenie zmian, które zaszły w gwarach oraz obrzędach i tradycjach podlaskich na przestrzeni ostatniego 30-lecia.
    Даследаванне Падляшша важнае з увагі на шматкультурнасць, якая, з аднаго боку, сведчыць пра багацце дадзенага рэгіёна, а з другога – часта ўскладняе нацыянальную ідэнтычнасць жыхароў. Праект Культурна-моўная спадчына падляшша рэалізуецца Кафедрай беларусістыкі Варшаўскага ўніверсітэта cа студзеня 2013 года. Галоўнай яго мэтай з’яўляецца даследаванне польска-ўсходнеславянскай моўнай інтэрферэнцыі і гістарычна-культурнай дыферэнцыяцыі. Дадатковым вымярэннем з’яўляецца аналіз паводзін білінгвальнага грамадства ва ўмовах шматкультурнага памежжа, напрыклад, неабходнасці выбару мовы i розных сацыяльных сітуацыях. Параўнанне матэрыялаў з 80-х гадоў ХХ стагоддзя ды запісаў з 2013 года дазваляе назіраць змены, якія адбыліся ў падляшскіх гаворках, абрадах і традыцыях за апошнія 30 гадоў.
    Źródło:
    Studia Białorutenistyczne; 2016, 10
    1898-0457
    Pojawia się w:
    Studia Białorutenistyczne
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Zadania dialektologii w zakresie ochrony ginących gwar
    The Role of Dialectology in Preserving Endangered Dialects
    Autorzy:
    Karaś, Halina
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/971346.pdf
    Data publikacji:
    2015
    Wydawca:
    Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
    Tematy:
    dialektologia polska
    ochrona niematerialnego dziedzictwa kulturowego
    gwary
    Polish dialectology
    preserving intangible cultural heritage
    dialects
    Opis:
    The paper reviews the role of dialectology in preserving the dying out or endangered Polish dialects that form a major and representative part of the intangible cultural heritage. Dialectology – apart from its typical research tasks – is thus responsiblefor preserving the valuable heritage; disseminating knowledge on dialects; depicting the relations between dialects, history, and folk culture; raising the general public’s awareness of the position occupied by dialects among the varieties of Polish. Most importantly, in view of standard Polish being the prevailing variety, dialects need to be shown as embedded in family, social, local, and regional perspectives.Preserving the endangered dialects, as well as the whole intangible cultural heritage, is a multifaceted undertaking that comprises in the first place documentation, description, and scientific interpretation of dialectal material. Research on dialects need to be popularized in order to raise the language awareness of the Polish society. This in turn may indirectly inspire actions aimed at promoting local dialects, appreciating the regional speech varieties, changing the social perception of dialects by means of both formal and informal education, and finally – revitalizing the dialects that are the least known and scarcely ever used
    Ginące obecnie gwary stanowią jeden z najważniejszych składników niematerialnego dziedzictwa kulturowego, stąd potrzeba ich ochrony, przez którą rozumiem – zgodnie z Konwencją UNESCO z roku 2003 – „środki mające na celu zapewnienie przetrwania niematerialnego dziedzictwa kulturowego, w tym jego identyfikację, dokumentację, badanie, zachowanie, zabezpieczenie, promowanie, waloryzację i przekazywanie następnym pokoleniom, w szczególności poprzez edukację formalną i nieformalną oraz przez rewitalizację różnych aspektów tego dziedzictwa.” (art. 2. pkt. 3.). W artykule przedstawiam zadania dialektologii w zakresie ochrony gwar, realizowane we współpracy z wieloma środowiskami, w tym naukowymi i politycznymi oraz ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi.
    Źródło:
    Gwary Dziś; 2015, 7; 83-95
    1898-9276
    Pojawia się w:
    Gwary Dziś
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Niematerialne dziedzictwo kulturowe wsi podlaskiej – współczesny stan zachowania oraz główne problemy jego ochrony
    Intangible cultural heritage of rural areas of Podlasie – current state of preservation and main problems of its protection
    Autorzy:
    Gaweł, Artur
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/538598.pdf
    Data publikacji:
    2014
    Wydawca:
    Narodowy Instytut Dziedzictwa
    Tematy:
    Podlasie
    dziedzictwo niematerialne
    gwary
    obrzędy i zwyczaje
    ludowe rzemiosła
    plecionkarstwo
    tkactwo
    garncarstwo
    ludowe lecznictwo
    Opis:
    The article discusses the current state of preservation of the intangible cultural heritage in the rural areas of Podlasie and the most important problems related to its protection. It has been assumed that Podlasie covers the area of the present Podlaskie Voivodeship, excluding its western part that belongs to Kurpie. At the beginning the article outlines the settlement processes that led to the current cultural diversity of the inhabitants of this region. The Podlaskie Voivodeship is the most ethnically and religiously diverse area in Poland. It is inhabited by national minorities: Belarusian, Lithuanian and Ukrainian, as well as an ethnic minority – the Tatars. Ethnic and national divisions are accompanied by a religious division, because apart from the Catholics, Podlasie is inhabited by many followers of the Orthodox Church. One of the effects of this ethnic and national diversity is the presence of East Slavic dialects with local varieties. These distinctions are reflected, among others, in the toponymy. Linguistic diversity is visible in the oral folklore, especially in ritual songs, including Konopielki, which are sung in the Podlasie region on Easter and are particularly interesting. Oral folklore includes also legends that nowadays rapidly disappear as a result of the lack of intergenerational transfer. Coexistence of two Christian denominations in Podlasie results in wealth of customs, ceremonies and beliefs related to the annual cycle of feasts. The article presents three selected annual customs and ceremonies worth protecting by being listed in the National Intangible Cultural Heritage List: playing the ligawka, a large trumpet-like musical instrument, in Advent in Ciechanowiec, celebrations of the last days of carnival, called zapusty, in Radziłów, and a tradition of prayers with wax votives in Krypno. Undoubtedly, one of the most important issues of protection of intangible heritage in the Podlasie region is the problem of transferring knowledge and skills associated with traditional crafts. Basketwork, pottery and weaving deserve particular attention among them. The article mentions also the problem of folk medicine in the context of the activity of the healers who are called szeptuchy in Podlasie. In the summary there have been listed the most important problems of protection of the intangible heritage in Podlasie.
    Źródło:
    Ochrona Zabytków; 2014, 1; 41-51
    0029-8247
    Pojawia się w:
    Ochrona Zabytków
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Kulturemy gwarowe, polskie i słowiańskie – zarys problematyki
    Autorzy:
    Rak, Maciej
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/34615015.pdf
    Data publikacji:
    2021
    Wydawca:
    Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
    Tematy:
    culturemes
    ethnolinguistics
    Polish dialects
    Polish language
    Slavic
    kulturem
    etnolingwistyka
    gwary polskie
    język polski
    Słowiańszczyzna
    Opis:
    We wstępnej części artykułu przybliżono polskie prace dotyczące kulturemów i wskazano procedurę badawczą umożliwiającą typowanie tych jednostek etnolingwistycznych. W pierwszej części jako kulturemy gwarowe wskazano: robotę, ziymię, biydę, głód, ślebodę, honór, krzyz, Pana Boga, Pana Jezusa, Matkę Boską, ksiyndza, pana, gorzáłkę i chlyb. Do kulturemów ogólnopolskich zaliczono: Pana Boga, Pana Jezusa, Matkę Boską, krzyż, pracę, honor, bohaterstwo, odwagę, prawość, wolność, Polskę, Wisłę, Częstochowę, Kraków, Warszawę, biedę, chleb i wódkę. Jeśli idzie o kulturemy słowiańskie, to jest to zasób najuboższy: Pan Bóg, Pan Jezus, Matka Boska, krzyż, praca, wolność, honor, chleb, Słowianin i wódka.
    This article surveys Polish publications on culturemes and discusses the research procedure for identifying them. The following units have been recognized as dialectal culturemes: robota ‘work’, ziymia ‘earth’, biyda ‘poverty’, głód ‘hunger’, śleboda ‘freedom’, honór ‘honour’, krzyz ‘cross’, Pán Bóg ‘God’, Pán Jezus ‘Lord Jesus’, Matka Boská ‘Mother of God’, ksiondz ‘priest; father’, pán ‘lord, master’, gorzáłka ‘vodka’, and chlyb ‘bread’. Polish culturemes include: Pan Bóg ‘God’, Pan Jezus ‘Lord Jesus’, Matka Boska ‘Mother of God’, krzyż ‘cross’, praca ‘work’, honor ‘honour’, bohaterstwo ‘heroism’, odwaga ‘courage’, prawość ‘righteousness’, wolność 'freedom', Polska ‘Poland’, Wisła ‘the Vistula river’, Częstochowa ‘the city of Częstochowa’, Kraków ‘the city of Cracow’, Warszawa ‘the city of Warsaw’, bieda ‘poverty’, chleb ‘bread’, and wódka ‘vodka’. Slavic culturemes are the least numerous: Pan Bóg, Pan Jezus, Matka Boska, krzyż, praca, wolność, honor, chleb, Słowianin ‘Slav’ and wódka.
    Źródło:
    Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury; 2021, 33; 25-37
    0860-8032
    Pojawia się w:
    Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Współczesne badania pogranicza polsko-białorusko-litewskiego na przykładzie monografii Anny Żebrowskiej
    Contemporary Research on the Polish-Belarusian-Lithuanian Borderland on the Example of Anna Żebrowska’s Monograph
    Autorzy:
    Golachowska, Ewa
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/38583139.pdf
    Data publikacji:
    2022
    Wydawca:
    Polska Akademia Nauk. Instytut Slawistyki PAN
    Tematy:
    gwary białoruskie
    socjolingwistyka
    pogranicze polsko-białorusko-litewskie
    Belarusian dialects
    sociolinguistics
    Polish-Belarusian-Lithuanian borderland
    Opis:
    This review article is a discussion of the study by Anna Żebrowska Komarowszczyzna. Język pogranicza białorusko-polsko-litewskiego [The Village of Kamarova (Minsk Region): The Language of the Belarusian-Polish-Lithuanian Borderland]. The study presents the contemporary sociolinguistic situation of this borderland and describes in detail the local Belarusian dialect as it is today.
    Artykuł recenzyjny stanowi omówienie książki Anny Żebrowskiej Komarowszczyzna. Język pogranicza białorusko-polsko-litewskiego, w której autorka przedstawia aktualną sytuację socjolingwistyczną na tym pograniczu, a także szczegółowy opis lokalnej gwary białoruskiej w jej obecnym kształcie.
    Źródło:
    Acta Baltico-Slavica; 2022, 46
    2392-2389
    0065-1044
    Pojawia się w:
    Acta Baltico-Slavica
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Frazeologizmy gwarowe w komunikacji internetowej
    Dialectal phrasemes in the Internet communication
    Autorzy:
    Kucharzyk, Renata
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/459475.pdf
    Data publikacji:
    2017
    Wydawca:
    Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
    Tematy:
    gwary polskie
    dialektyzacja
    frazeologia
    komunikacja internetowa
    Polish local dialects
    dialectisation
    phraseology
    communication in the Internet
    Opis:
    The article discusses the way in which phrasemes of dialectal origin are transferred to the colloquial Polish language. The material basis includes the utterances of the Internet users posted on various kinds of forums and blogs. According to the analysis of the material, folk phraseology is quite expansive and it enriches the colloquial language phraseology to a great extent. Dialectal phrasemes have a specific stylistic value, they carry out assessments, they express the author’s emotions, and sometimes they make a text a bit humorous. Due to such values, they attract the readers’ attention, which is the most important objective in the Internet communication.
    Źródło:
    Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica; 2017, 12; 170-179
    2083-1765
    Pojawia się w:
    Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Uwagi o zmianach znaczenia strukturalnego formacji słowotwórczych w gwarach
    Remarks on changes of structural meaning of derivational forms in dialects
    Autorzy:
    Jaros, Irena
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/594141.pdf
    Data publikacji:
    2015
    Wydawca:
    Łódzkie Towarzystwo Naukowe
    Tematy:
    słowotwórstwo
    gwary Polski centralnej
    leksykalizacja
    wtórne znaczenie słowotwórcze
    word formation
    central Poland dialects
    lexicalization
    delexicalization
    Opis:
    Na podstawie przykładów formacji należących do dwu kategorii słowotwórczych – nazw osobowych wykonawców czynności oraz nazw środków czynności, pochodzących z terenu Polski centralnej, zostały zaprezentowane dwa procesy – leksykalizacji i wtórnego nabywania podzielności słowotwórczej przez wyrazy, w których doszło do zmian o charakterze słowotwórczym i semantycznym. Zerwanie związków motywacyjnych między derywatem a podstawą słowotwórczą zachodzi m.in. z powodu zaniku przestarzałych, archaicznych form, które były podstawą ich kreacji, funkcjonowania wyrazów o nieproduktywnych dzisiaj formantach lub pogłębiającego się rozziewu między znaczeniem podstawy a znaczeniem derywatu. Zjawisko nabywania znaczenia strukturalnego przez wyrazy zleksykalizowane lub genetycznie niepodzielne słowotwórczo spowodowana jest m.in. znanym z historii języka polskiego zjawiskiem ciążenia nazw o charakterze czynnościowym w kierunku motywacji czasownikowej.
    On the basis of examples of forms coming from central Poland and belonging to two derivational categories, personal names of action performers and names of manners of action, two processes have been presented namely lexicalization and the process of re-acquiring derivational divisibility by lexemes which were subjected to morphological and semantic changes. The break of motivational relations between a derivative and a root word happens i.a. due to the extinction of outdated archaic forms, which provided the basis for their creation, the functioning of words with presently unproductive formatives or the widening gap between the meaning of a root word and the meaning of a derivative. The phenomenon of gaining structural meaning by lexicalized words or words which are genetically simplex is caused i.a. by the inclination of personal names of action performers and names of manners of action towards verbal motivation as known from the history the Polish language.
    Źródło:
    Rozprawy Komisji Językowej ŁTN; 2015, 61; 29-41
    0076-0390
    Pojawia się w:
    Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Drugie życie gwary — dialektyzacja w wybranych powieściach Katarzyny Bereniki Miszczuk
    Second life of dialect — dialect stylization in selected novels of Katarzyna Berenika Miszczuk
    Autorzy:
    Osowski, Błażej
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/475635.pdf
    Data publikacji:
    2019
    Wydawca:
    Polska Akademia Nauk. Instytut Języka Polskiego PAN
    Tematy:
    stylizacja
    dialektologia
    Kieleckie
    literatura fantastyczna
    stereotyp gwary
    stylization
    dialectology
    Kielecczyzna
    fantasy literature
    stereotype of dialect
    Opis:
    Cykl powieściowy "Kwiat paproci" to alternatywna wizja Polski w XXI wieku. Jest w niej jednak miejsce i dla gwary okolic Kielc, gdzie osadzona jest akcja. W artykule zbadano językowe wykładniki dialektyzacji oraz stereotyp tej odmiany polszczyzny w literaturze popularnej. Autorka umiejętnie oddała cechy rzeczywistej gwary (poziom fonetyczny, fleksyjny, słowotwórczy i leksykalny), jednocześnie wpisała je w literacki stereotyp dialektu ludowego. Ciekawie przedstawia się sposób wprowadzania leksykalnych środków gwarowych, który został dopasowany do zwyczajów językowych bohaterów. Badając stosunek bohaterów do gwary, umieszczenie tej odmiany w określonym kontekście kulturowym, odtworzyć można społeczny stereotyp gwary we współczesnej Polsce.
    The novel series The Fern Flower is an alternative vision of Poland in the 21st century. However, there is a place in it for the dialect of the Kielce area (there is an action set in there). The article examines linguistic indicators of dialect stylization and the stereotype of dialect in popular literature. The author skilfully presented the features of the real dialect (phonetic, inflectional, word-form and lexical level), at the same time she wrote them into the literary stereotype of the dialect. Interesting is the manner of introducing dialectal vocabulary that has been adapted to the linguistic habits of the heroes. Examining the attitude of the heroes to the dialect, placing this variety in a specific cultural context, we can recreate the social stereotype of dialect in contemporary Poland.
    Źródło:
    Socjolingwistyka; 2019, 33; 269-282
    0208-6808
    Pojawia się w:
    Socjolingwistyka
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    O synonimii słowotwórczej przymiotników temporalnych w gwarach Polski centralnej
    On word-forming synonymy of temporal adjectives in dialects from Central Poland
    Autorzy:
    Jaros, Irena
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/683918.pdf
    Data publikacji:
    2017
    Wydawca:
    Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
    Tematy:
    słowotwórstwo
    synonimia
    przymiotniki temporalne
    gwary Polski centralnej
    word formation
    synonymy
    temporal adjectives
    Central Poland dialects
    Opis:
    The subject of this analysis is the phenomenon of word-forming synonymy of temporal adjectives occurring in Central Poland dialects. The author presents types of derivatives coming into close or equal relation with their equivalents created from the same base with the help of other affixes on the examples of derivatives from all parts of Poland: letni - latowy, wiosenny - wiosnowy, tagroczny - tagroczni, ranny - rańszy, południowy - południejszy, teraźniejszy - terajszy etc. The causes of occurrence of series of synonymic adjectives in presented dialects were stressed. They were explained by the slower rate of changes in dialects than in literary Polish language and also by the influence of nationwide Polish.
    -
    Źródło:
    Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica; 2017, 51, 2; 129-139
    0208-6077
    2450-0119
    Pojawia się w:
    Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Wielkopolskie Słowniki Regionalne – założenia leksykograficzne serii
    Greater Poland Regional Dictionaries – the lexicographic assumptions of the series
    Autorzy:
    Sierociuk, Jerzy
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/1854417.pdf
    Data publikacji:
    2021-12-10
    Wydawca:
    Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
    Tematy:
    dialects of Greater Poland
    lexicography
    Greater Poland Regional Dictionaries
    gwary Wielkopolski
    leksykografia
    Wielkopolskie Słowniki Regionalne
    Opis:
    Gwary wielkopolskie są najsłabiej udokumentowane leksykograficznie, toteż proponowana seria Wielkopolskie Słowniki Regionalne jest próbą nadrobienia tych zaległości. Ze względu na ograniczoną liczebność zespołu dialektologów (tylko 3 osoby) zdecydowano, że współpracować będziemy z różnymi środowiskami lokalnymi, szczególnie ze szkołami. Eksploracja terenowa o wyraźnym założeniu leksykograficznym zawężona jest do wybranego pola tematycznego, a specjalny kwestionariusz zawiera 600–800 specjalnie skonstruowanych pytań prowokujących rozmówców do dłuższych wypowiedzi; pożądane też są fotografie omawianych desygnatów. Identyczne tematycznie słowniki mają być przygotowane dla kilku regionów Wielkopolski – w zamierzeniu ma ich być 4–5 – co w dalszej perspektywie stwarza możliwości analiz komparatystycznych. Dopuszczamy ponadto możliwość zestawiania podobnych słowników także z różnych dialektów polskich jak i w kontekście slawistycznym. Słowniki mają mieć charakter popularnonaukowy, przez co rezygnujemy z zamieszczania informacji gramatycznych, etymologii itp. Wartość naukową dodatkowo akcentuje obecność jednostek leksykalnych istotnych w badaniach lingwistycznych, zarówno dotyczących języka polskiego jak i niektórych zależności slawistycznych. Przestrzegana jest zasada synchronii – podajemy datę rejestracji materiału w terenie, charakterystykę współczesnego stanu gwary oraz szkic o historii terenu i współpracującej szkoły.
    Therefore, the proposed series Greater Poland Regional Dictionaries is an attempt to make up for these drawbacks. Due to the limited size of the dialectologist team (only 3 persons), a decision was made to cooperate with various local communities, especially with schools. Field exploration with a clear lexicographic assumption is narrowed down to a selected subject field, and a special questionnaire is designed, containing 600–800 tailored questions encouraging the interlocutors to make longer statements. Photographs of these designations are equally desirable. Thematically identical dictionaries are to be prepared for several regions of Greater Poland; the intended number is 4–5. In longer terms, it offers an opportunity of comparative analyses. It would also be possible to compile similar dictionaries of different Polish dialects as well as in the broader Slavic context. Dictionaries are in the realm of popular science; this is the reason why we decided against grammatical information, etymology, etc. The scientific value is also emphasized by the presence of lexical units important in linguistic research, both regarding the Polish language and some Slavic relations. The principle of synchrony is respected – we provide the day when the material was registered in the field, the characteristics of the contemporary dialect and brief information about the history of the area and the cooperating school.
    Źródło:
    Gwary Dziś; 2021, 14; 289-305
    1898-9276
    Pojawia się w:
    Gwary Dziś
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    „Babiniec” i „chłopiniec” w gwarach i polszczyźnie ogólnej
    ‟Babiniec” and ‟chłopiniec” in dialects and general Polish
    Autorzy:
    Karaś, Halina
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/2154371.pdf
    Data publikacji:
    2022-12
    Wydawca:
    Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Elbląskiej w Elblągu
    Tematy:
    leksykografia
    gwary polskie
    dzieje wyrazów babiniec
    chłopiniec
    lexicography
    Polish dialects
    history of Polish words babiniec
    Opis:
    Celem niniejszego artykułu jest omówienie dwóch wyrazów analogicznie zbudowanych słowotwórczo 'babiniec' i 'chłopiniec' funkcjonujących w różnych znaczeniach w gwarach i we współczesnej polszczyźnie ogólnej. Przedstawione zostały dzieje obu wyrazów, ich zasięg terytorialny, stopień ich udokumentowania leksykograficznego, ich znaczenia oraz rozwój w różnych odmianach polszczyzny (gwarowej i ogólnej).
    The aim of this article is to discuss two analogically constructed words "babiniec" and "chłopiniec" functioning with different meanings in dialects and in contemporary general Polish. The history of both words is presented, their territorial range, the degree of their lexicographic documentation, their meanings and development in various varieties of the Polishlanguage (dialects and general Polish).
    Źródło:
    Studia Elbląskie; 2022, 23; 87-100
    1507-9058
    Pojawia się w:
    Studia Elbląskie
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Rozwój samogłosek nosowych w gwarze strzepskiej
    Autorzy:
    Jocz, Lechosław
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/567946.pdf
    Data publikacji:
    2017
    Wydawca:
    Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Wydawnictwo UMK
    Tematy:
    Kashubian language
    Kashubian dialects
    phonetics
    phonology
    nasal vowels
    język kaszubski
    gwary kaszubskie
    fonetyka
    fonologia
    samogłoski nosowe
    Opis:
    The paper is devoted to the development of the former nasal vowels in the Kashubian dialect of Strzepcz. Taking into consideration modern analyses of their pronunciation in other Kashubian dialects, one can assume that older descriptions are highly outdated. The paper is based on the auditory analysis of over 450 realisations of the original nasal vowels in various contexts with a support of the visual analyses of spectrograms and auxiliary acoustic measurements. There were four informants: two representing the middle generation (a man and a woman) and two (a man and a woman) from the older generation.A synchronous nasality occurred in only 1,9% of realisations (without taking account of *[ɑ̃] at the end of the word where it is denasalized without exception) and only in the case of *[õ] in the front of fricative consonants. In 3,7% of realizations a full denasalisation was observed. In 94,4% of cases occurred an asynchronous nasality with a vowel and following nasal consonant or a glide. The vocalic (syllabic) segment is in over 80% of asynchronous realisations fully denasalised. The observed situation is diametrically different from those presented in the older descriptions. From the phonological point of view on should analyse the original nasal vowels as sequences of /V/ and underlying glide /w̃/.
    Artykuł poświęcony jest wymowie dawnych samogłosek nosowych w gwarze Strzepcza. Ostatnie oryginalne opracowania tego zagadnienia pochodzą sprzed kilkudziesięciu lat i w świetle współczesnych opisów innych obszarów gwarowych można było założyć ich co najmniej znaczną dezaktualizację. Podstawą opisu była audytywna analiza ponad 450 realizacji dawnych nosówek w różnych pozycjach fonetycznych, wsparta wzrokową analizą spektrogramów oraz pomocniczymi pomiarami akustycznymi. Informatorami były cztery osoby (mężczyzna i kobieta w wieku średnim oraz mężczyzna i kobieta w wieku starszym). Wymowa synchroniczna wystąpiła tylko w 1,9% przypadków (bez uwzględnienia poświadczeń wygłosowego *[ɑ̃], które ulega konsekwentnej denazalizacji), w dodatku wyłącznie przed szczelinowymi. Denazalizacja charakteryzuje 3,7% wszystkich realizacji. W 94,4% przypadków zarejestrowano jakąś formę asynchronii, czyli wymowę z wyodrębnioną spółgłoską nosową lub glajdem. W ponad 80% realizacji asynchronicznych dochodzi do całkowitego odnosowienia segmentu wokalicznego (zgłoskotwórczego). Stanowi to diametralną różnicę w stosunku do starszych opracowań. Z fonologicznego punktu widzenia należy przyjąć na miejscu dawnych samogłosek nosowych sekwencje dwufonemowe z /w̃/ jako kontynuantem nosowości.
    Źródło:
    Linguistica Copernicana; 2017, 14
    2080-1068
    2391-7768
    Pojawia się w:
    Linguistica Copernicana
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Funkcjonowanie zapożyczeń wschodniosłowiańskich w świadomości użytkowników gwar z Małopolski południowo-wschodniej na przykładzie przysłówków
    Functioning of East Slavonic borrowings in the user awareness of Polish south-eastern local dialects on the example of adverbs
    Autorzy:
    Kostecka-Sadowa, Anna
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/594334.pdf
    Data publikacji:
    2017
    Wydawca:
    Łódzkie Towarzystwo Naukowe
    Tematy:
    adverbs
    Polish local dialects
    East Slavonic languages
    linguistic awareness
    przysłówki
    gwary polskie
    języki wschodniosłowiańskie
    świadomość językowa
    Opis:
    Issues of the present article are regarding East Slavonic adverbs in Polish local dialects. Presenting gathered material and verifying the step on his base are a purpose of the paper acquaintances of lexical individuals gathered together and their functioning in the awareness of language users of the village. A Dictionary of Polish local dialects and his file being in IJP are a material base you in Cracow. I compared data with contemporary, collected materials obtained in the field with method of the free conversation. I confined myself to East Slavonic expressions certified mainly on the entire eastern borderland of the country. And so they are these are adverbs authenticated above all in Mazovia and in Lesser Poland.
    Problematyka niniejszego artykułu dotyczy wschodniosłowiańskich przysłówków w gwarach polskich. Celem artykułu jest zaprezentowanie zgromadzonego materiału oraz zweryfikowanie na jego podstawie stopnia znajomości zebranych jednostek leksykalnych i ich funkcjonowania w świadomości użytkowników języka wsi. Podstawą materiałową jest Słownik gwar polskich oraz jego kartoteka znajdująca się w IJP PAN w Krakowie. Dane zestawiłam z pozyskanymi w terenie materiałami współczesnymi, zebranymi metodą swobodnej rozmowy. Ograniczyłam się do wyrazów wschodniosłowiańskich poświadczonych głównie na całym wschodnim pograniczu kraju. Zatem są to przysłówki poświadczone przede wszystkim na Mazowszu oraz w Małopolsce.
    Źródło:
    Rozprawy Komisji Językowej ŁTN; 2017, 64; 103-122
    0076-0390
    Pojawia się w:
    Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Gwary białoruskie na Łotwie
    Bielarusian Dialects in Latvia
    Autorzy:
    Głuszkowski, Michał
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/38435192.pdf
    Data publikacji:
    2020
    Wydawca:
    Polska Akademia Nauk. Instytut Slawistyki PAN
    Tematy:
    dialektologia
    gwary białoruskie
    teksty gwarowe
    kontakty językowe
    Łotwa
    dialectology
    Belarusian dialects
    dialectal texts
    language contacts
    Latvia
    Opis:
    This review presents Mirosław Jankowiak’s monograph against the background of other selections of Slavic dialectal texts as well as shows its novelty in relation to previous works on Belarusian dialects in Latvia. The author discusses Jankowiak’s approach to the issues in focus, e.g. the system of transcription, the usefulness of the collected material for future research and the comparison between the latest observations and Evfimiĭ Karskiĭ’s works from the early twentieth century.
    Recenzja ukazuje monografię Mirosława Jankowiaka na tle innych wyborów słowiańskich tekstów gwarowych, a także określa jej nowatorstwo w stosunku do wcześniejszych prac na temat gwar białoruskich na Łotwie. Omówione zostały zastosowane przez autora rozwiązania, system transkrypcji, porównanie najnowszych obserwacji z badaniami Jewfimija Karskiego z początków XX wieku, a także użyteczność zebranego materiału w dalszych badaniach.
    Źródło:
    Acta Baltico-Slavica; 2020, 44; 304-311
    2392-2389
    0065-1044
    Pojawia się w:
    Acta Baltico-Slavica
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    O statusie i zasięgu gwary w osiemnastowiecznej Polsce (na przykładzie nazw orczyka w wielkopolskich inwentarzach dóbr szlacheckich)
    About the status and scope of the dialect in 18th century Poland (the case of whippletree’s names in stock lists of the nobility from Greater Poland)
    Autorzy:
    Osowski, Błażej
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/594090.pdf
    Data publikacji:
    2017
    Wydawca:
    Łódzkie Towarzystwo Naukowe
    Tematy:
    dialect
    Greater Poland’s dialect
    the history of the Polish language
    names of whippletree
    language and dialect’s status
    18th century
    gwara
    gwary wielkopolskie
    historia języka polskiego
    nazwy orczyka
    status języka i gwary
    wiek XVIII
    Opis:
    The paper shows the social status of dialects in the eighteenth-century Polish society. The first part of article contains theoretical attentions: findings of researchers and the opinions of witnesses era. It turns out that social scope of dialects was wider and not limited only to the peasants. The second part is an analysis of the names of whippletree. I used material from stock lists of the nobility from the second half of the eighteenth century from Wielkopolska, showing the presence of distinctive and regional vocabulary.
    Artykuł podejmuje temat statusu społecznego gwary w XVIII-wiecznym społeczeństwie polskim. Składa się z dwóch części. Pierwsza zawiera uwagi teoretyczne: ustalenia badaczy oraz opinie świadków epoki. Okazuje się, że dawniej zasięg społeczny gwary był szerszy i nie ograniczał się tylko do chłopów. Druga część to analiza nazw orczyka na jednego, dwa i trzy konie. Wykorzystano materiał wielkopolskich inwentarzy dóbr szlacheckich z 2. połowy XVIII wieku, pokazując obecność w nich leksyki dyferencyjnej i regionalnej.
    Źródło:
    Rozprawy Komisji Językowej ŁTN; 2017, 64; 203-215
    0076-0390
    Pojawia się w:
    Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Uwagi o zmianach leksykalnych w gwarze sokólskiej wsi Nomiki w połowie XX wieku
    Уваги до лексичних змін у сокульській говірці села Номікі в середині ХХ століття
    Autorzy:
    Kondratiuk, Michał
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/2015580.pdf
    Data publikacji:
    2021-12-13
    Wydawca:
    Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
    Tematy:
    атлас
    діалект
    говірки
    поселення
    мовні зміни
    atlas
    subdialect
    dialect
    settlement
    language changes
    dialekt
    gwary
    osadnictwo
    zmiany językowe
    Opis:
    Nomiki (gw. nˡom’ik’i), to dawna wieś chłopów królewskich w ekonomii grodzieńskiej. W czasie pomiary włócznej około 1560 roku została osadzona na 22 włókach. Pierwsza wzmianka o siole Nomikowiczy pochodzi z 1578 roku. Osadzono w niej Litwinów i Rusinów odbywających pańszczyznę na folwarku w Odelsku. Po najeździe szwedzkim część włók opustoszałych oddano chłopom przesiedlonym ze wsi przekazanych Tatarom. W czasie badań gwarowych Stanisława Glinki (lata 1957 i 1971) mieszkańcy rozmawiali ze sobą przeważnie po białorusku, częściowo po polsku. W artykule przedstawiono przykłady używania dwóch i kilku różnych nazw na określenie tego samego desygnatu, czynności czy zjawiska. Były to nazwy używane dawniej i obecnie lub nazwy narzędzi i czynności, które wyszły z użycia w wyniku postępu naukowo-technicznego, rozwoju kultury i oświaty. Wyraźnie widoczne są zmiany zastępowania nazw ruskich nazwami polskimi, często zależne od wieku informatora (zmiany pokoleniowe).
    Номіки (діал. nˡom’ik’i), колишнє село королівських селян в економії Гродно. Під час волочної поміри близько 1560 року воно займало на 22 волоки. Перша згадка про село Номіковічи датується 1578 р. Проживали там литовці та русини, які відбували панщину у фільварку в Одельську. Після шведської навали частину покинутих земель віддали селянам, переселеним із сіл, переданих татарам. Під час діалектних досліджень, здійснених Станіславом Глінкою (1957 рік і 1971 рік), було стверджено, що мешканці села спілкувалися між собою переважно білоруською, частково польською мовами. У статті подано приклади використання двох та кількох різних назв для одного і того ж десигната, дії чи явища. Це були назви, що використовувались у минулому та вживаються сьогодні, а також назви знарядь та дій, які вийшли з ужитку внаслідок науково-технічного прогресу, розвитку культури та освіти. Чітко видно заміну руських назв польськими назвами, що часто залежить від віку інформатора (зміни поколінь).
    Nomiki (dialectal: nˡom’ik’i) is an old village of royal peasants in Grodno county. During measurement of ground about 1560. The first mention of the village of Nomikowiczy dates back to 1578. Lithuanians and Ruthenians serving serfdom on the farm in Odelsko were imprisoned there. After the Swedish invasion, some of the abandoned lands were given to the peasants who were displaced from the villages handed over to the Tatars.During the dialectical research of Stanisław Glinka (1957 and 1971), the inhabitants mostly spoke Belarusian, partially Polish. The article presents the examples of usage two or more different names to define the same designate, activity or phenomenon. There were the names used in the past and nowadays, or the names which were out of use due to scientific and technical progress, evolution of culture and education. Changes in replacing Ruthenian names with Polish names are clearly visible, often depending on the age of the informant (generational changes).
    Źródło:
    TEKA Komisji Polsko-Ukraińskich Związków Kulturowych; 2020, 6, Numer Specjalny; 113-119
    1733-2249
    Pojawia się w:
    TEKA Komisji Polsko-Ukraińskich Związków Kulturowych
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    System samogłoskowy gwary Dąbrówki Wielkopolskiej
    The Vowel System of the Dialect of Dąbrówka Wielkopolska
    Autorzy:
    Jocz, Lechosław
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/498344.pdf
    Data publikacji:
    2016
    Wydawca:
    Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
    Tematy:
    fonetyka
    fonetyka akustyczna
    fonologia
    system samogłoskowy
    gwary wielkopolskie
    phonetics
    acoustic phonetics
    phonology
    vowel system
    Greater Poland dialects
    Opis:
    The aim of the paper is to provide a phonetic and phonological description of the vowel system of the Dąbrówka Wielkopolska dialect. The analysed material revealed the very good retention of the original dialectal phenomena (e.g. the diphthongal pronunciation of *[ɨ], diversity of monophthongal and diphthongal variants of */o/, or two allophones of /u/ conditioned by the preceding consonant). The acoustic analyses provide a precise phonetic description of the dialect’s vowels and revisions to the previous descriptions (e.g. the allophone of /u/ after coronal and palatal consonants is not only lowered, but also centralised, the reflexes of */eː, eN, ẽ/ after palatals are distinct from /i/, the reflex of */aː/ is sometimes lower than [ɔ], but never reaches the height of [ɒ]). Farther, the perceptive and acoustic analyses revealed a – hitherto unnoticed – opposition between the reflexes of */eː/ on the one hand, and the reflexes of */e/ before /N/ and the vocalic reflexes of */ẽ/ on the other, and, consequently, made it possible to discover a “new” vowel phoneme.
    W niniejszym artykule przedstawiono akustyczno-fonetyczną i fonologiczną analizę samogłosek współczesnej gwary Dąbrówki Wielkopolskiej. W przebadanym materiale stwierdzono bardzo dobre zachowanie fonetycznych cech gwarowych (np. dyftongicznej wymowy *[ɨ], bogactwa wariantów dyftongicznych i monoftongicznych */o/ czy uwarunkowanej sąsiedztwem lewostronnym alofonii /u/). Analiza akustyczna pozwoliła na precyzyjną charakterystykę głosek gwary i rewizję dotychczasowych opisów (np. alofon /u/ po koronalnych i palatalnych jest nie tylko obniżony, ale również scentralizowany, kontynuanty */eː, eN, ẽ/ po miękkich zachowują odrębność od /i/, kontynuant */aː/ bywa nieco obniżony w stosunku do [ɔ], ale nie osiąga poziomu [ɒ]). Ponadto analizy audytywne i akustyczne umożliwiły wykazanie niezauważonej dotychczas opozycji pomiędzy kontynuantem */eː/ a kontynuantem /e/ przed /N/ i ustnym kontynuantem */ẽ/, a w konsekwencji odkrycie „nowego” fonemu samogłoskowego.
    Źródło:
    Gwary Dziś; 2016, 8; 115-140
    1898-9276
    Pojawia się w:
    Gwary Dziś
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Koncepcja tworzenia Atlasu gwar białoruskich na Łotwie
    A concept of creating The Atlas of Belarusian dialects in Latvia
    Autorzy:
    Jankowiak, Mirosław
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/26850446.pdf
    Data publikacji:
    2022-12-22
    Wydawca:
    Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
    Tematy:
    Belarusian sub-dialects
    Latvia
    dialectological atlases
    Baltic-Slavic borderland
    gwary białoruskie
    Łotwa
    atlasy dialektologiczne
    pogranicze słowiańsko-bałtyckie
    Opis:
    W artykule zaprezentowano koncepcję tworzenia Atlasu gwar białoruskich na Łotwie. Podstawę materiałową stanowią badania własne autora, zebrane w trakcie ekspedycji dialektologicznych w latach 2004–2009/2022, łącznie ok. 230 godz. wywiadów. Publikacja będzie się składała z map prezentujących różne cechy fonetyczno-gramatyczne i leksykę oraz mapy poglądowe (klasyfikacja gwar, dystrybucja w różnych okresach historycznych etc.). W atlasie zostaną przedstawione nie tylko cechy uwzględnione w Dialektologicznym atlasie języka białoruskiego, ale również ukazujące związki z językami (i ich dialektami) – polskim, rosyjskim i bałtyckimi.
    The article presents the concept of creating the Atlas of Belarusian dialects in Latvia The research material was collected by the author during his dialectological expeditions in 2004–2009/2022, in total about 230 h. of interviews. The publication will consist of maps presenting different phonetic and grammatical features and vocabulary, as well as overview maps (classification of sub-dialects, distribution in different historical periods, etc.). The atlas will present not only the features included in the Dialectological Atlas of the Belarusian language; it also shows its relations with other languages (and their sub-dialects) – Polish, Russian and the Baltic languages.
    Źródło:
    Gwary Dziś; 2022, 15; 39-45
    1898-9276
    Pojawia się w:
    Gwary Dziś
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Leksem siła ‘dużo, wiele’ w gwarach polskich i polszczyźnie południowokresowej
    Lexeme siła ‘much, many’ in Polish dialects and southern Polish dialect in the borderland
    Autorzy:
    Kostecka-Sadowa, Anna
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/26850475.pdf
    Data publikacji:
    2023
    Wydawca:
    Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
    Tematy:
    Polish and Ukrainian dialects
    indefinite numerals
    numeral pronouns
    gwary polskie i ukraińskie
    numeralizacja rzeczowników
    rzeczowniki ilościowe
    liczebniki nieokreślone
    Opis:
    Celem artykułu jest omówienie procesu numeralizacji rzeczownika w gwarach polskich oraz polszczyźnie poludniowokresowej. Podstawę analizy stanowi rzeczownik siła, który w swoim znaczeniu pierwotnym nazywa konkretne przedmioty czy zjawiska, a w połączeniu z innymi rzeczownikami oznacza w sposób przybliżony liczebność danego zbioru. Analiza kontekstów, w których występuje wyselekcjonowany leksem, pokazuje jego wieloetapowy i wielokierunkowy rozwój semantyczny, którego rezultatemjest przesunięcie wyrazów z klasy rzeczowników do klasy liczebników. Obserwacja ewolucji zmian znaczeniowych wyrazów wykazuje, że numeralizacja rzeczowników w gwarach przebiega podobnie jak w języku ogólnym. Cechą odróżniającą leksykę gwarową od polszczyzny ogólnej jest niestandardowy rozwój semantyczny rzeczowników ilościowych, polegający na wchodzeniu w zależności charakterystyczne nie tylko dla liczebników, ale także dla przysłówków.
    The aim of the article is to discuss the process of numbering the noun in the Polish dialects and the South Polish language. The basis for the analysis is the noun “siła”, in its original meaning designating cetain objects or phenomena and, in conjunction with other nouns, denoting approximately the numer of items in a set. An analysis of the contexts in which the selected lex occurs shows its multi-stage and multi-directional semantic development, which leads to a shift of words from the noun class to the numeral class. Observing the development of the changes to the meaning of words shows that the numbering of nouns in dialects is similar to that in the general language. The semantic development of quantitative nouns, not only for numerical words, but also for adverbs, distinguishes the dictionary of dialects from the general Polish language.
    Źródło:
    Gwary Dziś; 2023, 16; 121-130
    1898-9276
    Pojawia się w:
    Gwary Dziś
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    O zapożyczeniach polskich w słownictwie gwar okolic Moskwy
    On Polish loanwords in the dialects of the Moscow area
    Autorzy:
    Wójtowicz, Marian
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/594092.pdf
    Data publikacji:
    2018
    Wydawca:
    Łódzkie Towarzystwo Naukowe
    Tematy:
    rosyjskie słownictwo gwarowe
    zapożyczenia polskie w rosyjskim
    gwary moskiewskie
    Russian dialect vocabulary
    Polish loanwords in Russian
    Moscow dialects
    Opis:
    Autor analizuje 35 wyrazów zapożyczonych z języka polskiego do gwar okolic Moskwy. Większość z nich została przejęta z języka polskiego przez rosyjski język literacki w XVII–XVIII wieku, a następnie dostała się do gwar. Część zapożyczeń weszła do gwar moskiewskich z języka polskiego przez sąsiednie gwary zachodnie i południowe. W porównaniu z zapożyczeniami w innych gwarach rosyjskich wpływ języka polskiego na gwary moskiewskie był niewielki.
    The author analyses 35 words borrowed from Polish in the dialects of the Moscow area. The majority were borrowed from Polish by the Russian literary language of the 17th–18th centuries and subsequently entered the dialects. Some of the borrowings were adopted from the neighbouring Western and Southern dialects. In comparison to the borrowings of other Russian dialects, the influence of the Polish language on the Moscow dialects was insignificant.
    Źródło:
    Rozprawy Komisji Językowej ŁTN; 2018, 66; 553-564
    0076-0390
    Pojawia się w:
    Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Rzeczownik hasen i formacje pochodne w gwarze Bugaja na Pogórzu na tle innych gwar
    The noun hasen [profit, benefit] and its derivatives in the local dialect of Bugaj (the Carpathian Foothills) against the other local dialects
    Autorzy:
    Karaś, Halina
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/1854246.pdf
    Data publikacji:
    2021-12-10
    Wydawca:
    Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
    Tematy:
    dialectal lexis
    dialects of Małopolska (Lesser Poland)
    loan words
    semantic changes
    leksyka gwarowa
    gwary małopolskie
    zapożyczenia
    zmiany semantyczne
    Opis:
    Celem artykułu jest przedstawienie rzeczownika hasen / hasyn / hasynt, czasownika hasnować i jego derywatów prefiksalnych funkcjonujących w gwarze Bugaja na Pogórzu (gm. Biecz, pow. Gorlice). Czasownik hasnować ‘zyskiwać, przynosić korzyść, pożytek’ – derywat od słowacyzmu pochodzenia węgierskiego hasen ‘zysk, korzyść, pożytek’ (przez niektórych uznawanego za bezpośredni hungaryzm) – w gwarze okolic Biecza zyskał nowe znaczenie ‘trwonić, marnować’, wykazując się łączliwością leksykalną z określeniami dóbr materialnych, pieniędzy, majątku itp. W artykule przedstawiono stan udokumentowania leksykograficznego omawianej grupy wyrazów, ich zasięg terytorialny, etymologię, znaczenia i hipotezę dotyczącą przyczyn zmian semantycznych.
    The article focuses on the noun hasen / hasyn / hasynt, as well as the verb hasnować together with its prefix derivatives as they function in the local dialect of the village Bugaj at the Carpathian Foothills (Biecz commune, Gorlice county). In the local dialect of the Biecz region, the verb hasnować ‘to benefit from sth., to be profitable, beneficial’) – a derivative from the Slovak word hasen ‘profit, benefit, income,’ itself being of Hungarian origin (or considered to be a direct Hungarian borrowing) –has gained a new meaning: ‘to waste, to squander,’ and has come to collocate with names of material goods, money, property, etc. The article presents the lexicographic documentation of the analysed group of words, the territorial range of their usage, origin, meanings, as well as a hypothesis on the reasons underlying the semantic changes.
    Źródło:
    Gwary Dziś; 2021, 14; 153-163
    1898-9276
    Pojawia się w:
    Gwary Dziś
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    The archaic features of East Slavic – Ukrainian dialects
    Archaizmy w gwarach wschodniosłowiańskich – ukraińskich
    Архаїзми у східнословянських – українських говірках
    Autorzy:
    Kołodyńska, Tatiana
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/31233776.pdf
    Data publikacji:
    2023
    Wydawca:
    Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
    Tematy:
    південно – західноукраїнський діалект
    архаїзми
    українські говірки
    Ukrainian dialects
    archaisms
    south-west
    analysis
    archaizmy
    gwary ukraińskie
    analiza
    dialekt południowo-zachodnioukraiński
    Opis:
    Artykuł poświęcony jest opisowi wybarnych cech archaicznych w gwarach dialektu południowo-zachodnioukraińskiego, które wystepują na Ukrainie oraz w południowo-wschodniej części Polski. Opisane zostały przede wszystkim niektóre archaizmy fonetyczne oraz morfologiczne, które istnieją w badanych gwarach pomimo dzielącej je granicy państwowej. Gwary ukraińskie wystepujące na terenie Polski: bojkowskie, łemkowskie i nadsańskie określane mianem gwar peryferyjnych zachowują wiele cech dawnych i z tego względu w ukraińskiej dialektologii noszą miano starożytnych.
    Стаття присвячена аналізу архаїчних особливостей у піівденно-західних говірках розташованих на теритторії України та південно-східних регіонах Польщі. У статті подано приклади фонетичних  та морфологгічних архаїзмів, які виступають так вУкраїніі, як у Польщі. Державний кордон між двома країнами – це лише політично-адміністративна межa, що не впливає на появу архаїчниих мовних явищ. У Польщі виступають між іншими: бойківські, лемківські, надсянські, наддністрянські та підляські говірки. Зберігають вони найбільш суттєві архаїчні риси, що характеризують старожитні периферійні говірки. Аналіз підвтвердив генетичну спорідненість форм, фонетичні відмінності, та однорідну діaлектну структуру.
    The article is devoted to the archaic quality of East Slavic - Ukrainian dialects occurring in the territory of Poland. The analysis of the dialect material includes selected archaic dialectal features of a homogeneous meaning that occur in the group of South-West Ukrainian dialects, e.g. in: Lemko, Nadsanie, Podlachian, Boyko, Transnistrian in the territory of Poland and Transcarpathian in the territory of Ukraine. The analysis of archaic phenomena was made on the basis of source materials: dictionaries, dialectological studies and self-excerpted dialectal material from the indigenous population of Ukrainian origin who were the carriers of the studied dialects.
    Źródło:
    TEKA Komisji Polsko-Ukraińskich Związków Kulturowych; 2023, 6, 18; 1-14
    1733-2249
    Pojawia się w:
    TEKA Komisji Polsko-Ukraińskich Związków Kulturowych
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Dialektologia wobec zmian językowych na polskiej wsi. Jak mogłoby wyglądać nowe spojrzenie?
    Dialectology towards language changes in the Polishvillage. How could a new look like?
    Autorzy:
    Rak, Maciej
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/2172247.pdf
    Data publikacji:
    2021-12-29
    Wydawca:
    Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
    Tematy:
    dialektologia
    socjolingwistyka
    gwary polskie
    sytuacja językowa na polskiej wsi
    dialectology
    sociolinguistics
    Polish dialects
    linguistic situation in the Polish village
    Opis:
    The article concerns the linguistic situation in the Polish village and the need for a new approach in dialectological research. In the 21st century, Polish dialectology becomes a de facto subdiscipline of sociolinguistics. The disintegration of the dialects means that there is a need for new descriptive research in the area that was part of Poland before 1945. In the western and northern territories (until 1945 belonged to Germany), it seems justified to conduct sociolinguistic research taking into account the communicative communities.
    Źródło:
    Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica; 2021, 16; 173-184
    2083-1765
    Pojawia się w:
    Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Źródła leksyki socjolektu użytkowników CB-radia
    The sources of CB radio users’ sociolectal lexis
    Autorzy:
    Jaros, Violetta
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/594151.pdf
    Data publikacji:
    2013
    Wydawca:
    Łódzkie Towarzystwo Naukowe
    Tematy:
    socjolekt
    leksyka środowiskowa
    polszczyzna wspólnoodmianowa gwary ludowe
    zapożyczenia
    sociolect
    environmental lexis
    basic (common to all words) Polish dialects
    borrowings
    Opis:
    Przedmiotem referatu jest ustalenie, z jakich źródeł czerpie leksykę socjolekt użytkowników CB- -radia. Analiza wykazała, że głównym źródłem leksyki cb-radiowej kierowców jest język potoczny, dawna gwara szoferska i słownictwo motoryzacyjne oraz w różnym stopniu inne socjolekty, z których wymienić należy współczesny slang młodzieżowy (dawna gwara studencka i uczniowska), język cb- -radiowy, a także język środowisk przestępczych (żargon więzienny i złodziejski), język łowiecki, gwarę żołnierską, język wojskowy i partyzancko-konspiracyjny z okresu drugiej wojny światowej, profesjolekt lekarski, polszczyznę religijną i konsumpcyjną, a także zapożyczenia z języków obcych, w mniejszym stopniu rodzimych gwar ludowych i dialektów. Analiza wykazała także, że leksyka socjolektalna znacznie przewyższa podstawowy, współnoodmianowy zasób polszczyzny dotyczący transportu, komunikacji i podróżowania – 967 określeń cb-radiowych wobec 201 wyrazów wspólnych.
    The subject of this paper is to determine what are the sources that the CB radio users’ sociolect derives from. The analysis has shown that the main sources of the CB radio lexis are as follow: the informal language, the old dialect of chauffeurs, the automotive vocabulary and the other sociolects to some extent, such as contemporary youth slang (the old dialect of students and school children), the CB radio language, the language of criminal environment (prison slang and thieves’ argot), the hunters’ language, the military slang, the military language, the World War II partisan-conspiratorial language, the medical professiolect, the religious Polish language and the consumerist Polish language, the foreign language borrowings as well as the local folk cants and dialects but in a minor degree. The analysis has shown that the sociolectal lexis has considerably outnumbered the basic (common to all words) range of Polish vocabulary referring to transporting, commuting and travelling – 967 CB radio users’ expressions to 201 common words.
    Źródło:
    Rozprawy Komisji Językowej ŁTN; 2013, 59; 61-77
    0076-0390
    Pojawia się w:
    Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Czasowniki onomatopeiczne w gwarach Śląska na tle słowiańskim. I. Leksemy opisujące głosy i zachowania ptaków
    Onomatopoeic verbs in the Silesian dialect compared to Slavic languages. I. Lexemes describing bird sounds and behaviours
    Autorzy:
    Muszyńska, Marzena
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/594261.pdf
    Data publikacji:
    2013
    Wydawca:
    Łódzkie Towarzystwo Naukowe
    Tematy:
    słowotwórstwo czasownika
    onomatopeja
    gwary Śląska
    języki słowiańskie
    polszczyzna historyczna
    verb formation,
    onomatopoeia,
    Silesian dialect,
    Slavic languages,
    historical Polish language
    Opis:
    Artykuł stanowi opracowanie z zakresu czasowników onomatopeicznych w gwarach Śląska, a konkretnie dotyczy leksemów opisujących głosy i zachowania ptaków. Zagadnienie zostało zaprezentowane na tle słowiańskim i w kontekście polszczyzny ogólnej, z uwzględnieniem polszczyzny historycznej (zwłaszcza doby staro- i średniopolskiej). Przytoczone przykłady opowiadają się za tezą o więzi między budową głoskową wyrazu a jego znaczeniem. Zwraca się uwagę na istotną w wypadku onomatopei opozycję u–i (samogłoskom tylnym: u, o, a odpowiada wyobrażenie dużych przedmiotów, a samogłoskom przednim: i, y, e – wyobrażenie małych obiektów). Ważny wydaje się sam fakt odnotowania interesującego zbioru „ptasich” onomatopei, gdyż w polskiej literaturze omawianej tematyce poświęca się stosunkowo niewiele miejsca (przeważają publikacje obcojęzyczne).
    This paper is a study dedicated to onomatopoeic verbs in the Silesian dialect, and specifically, lexemes describing bird sounds and behaviours. The subject has been discussed compared to Slavic languages and in the context of the common Polish language, as well as taking into consideration historical Polish (in particular that in the Old- and Middle Polish era). The provided examples support the thesis that there exists a link between the word’s sound formation and its meaning. There is emphasized the opposition between ‘u’ and ‘i’ which is essential in the case of onomatopoeia (back vowels ‘u’, ‘o’ and ‘a’ are used with reference to large objects, while front vowels ‘i’, ‘y’ and ‘e’ – small objects). Noticing an interesting set of ‘bird-type’ onomatopoeia also seems important, since there is relatively little mention of this phenomena in the Polish literature (foreign studies prevail).
    Źródło:
    Rozprawy Komisji Językowej ŁTN; 2013, 59; 165-187
    0076-0390
    Pojawia się w:
    Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Germanizmy we współczesnej gwarze miejskiej Poznania – interferencja języka niemieckiego na gwarę poznańską w kontekście poszczególnych płaszczyzn organizacji języka
    Germanisms in the contemporary urban dialect of Poznań – interference of the German language on the Poznań dialect in the context of particular levels of language organization
    Autorzy:
    Szymańska-Galińska, Karina
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/2085393.pdf
    Data publikacji:
    2022-07-11
    Wydawca:
    Akademia Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi
    Tematy:
    germanizmy
    gwara poznańska
    interferencja
    zapożyczenia niemieckie w leksyce gwary miejskiej Poznania
    zapożyczenia niemieckie w składni i frazeologii gwary miejskiej Poznania
    Germanisms
    Poznań dialect
    interference
    German borrowings in Lexicon of the Poznań dialect
    German borrowings in syntax and phraseology of the Poznań dialect
    Opis:
    Artykuł dotyczy germanizmów we współczesnej gwarze miejskiej Poznania. Celem opracowania jest wskazanie wpływu struktur języka niemieckiego na leksykę, składnię i frazeologię gwary poznańskiej. Germanizmy występujące w leksyce rozpatrzono w kontekście kształtowania się polszczyzny poznańskiej (dialektyzmy, archaizmy, regionalizmy) oraz w ujęciu chronologicznym, opierając się na badaniach Bogdana Walczaka (1992; 2016) (trzy warstwy chronologiczne germanizmów). W zakresie składni odniesiono się do niemieckich konstrukcji gramatycznych, które przeniesione zostały do gwary poznańskiej. Podział zapożyczeń w obszarze frazeologizmów poznańskich oparto na schemacie przyjętym przez badaczy, wyróżniając niemieckie kalki frazeologiczne (wyrażenia i zwroty) oraz kalki niemieckich idiomów. Zebrane materiały wykazały duży wpływ języka niemieckiego na przedstawione płaszczyzny organizacji języka gwary poznańskiej oraz silne zakorzenienie badanych struktur w polszczyźnie poznaniaków.
    The article deals with Germanisms in the contemporary urban dialect of Poznan. The aim of the article is to indicate the influence of German language structures on the lexicon, syntax and phraseology of the Poznań dialect. Germanisms occurring in the lexicon were considered in the context of the formation of Poznań Polish (dialectisms, archaisms, regionalisms) and in chronological terms, based on Bogdan Walczak’s studies (three chronological layers of Germanisms). In terms of syntax, reference was made to German grammatical constructions, which were transferred to the Poznań dialect. The division of borrowings in the area of Poznań phraseological units is based on the scheme adopted by the researchers, distinguishing German phraseological units (expressions and phrases) and German idiom units. The collected materials showed a great influence of the German language on the presented levels of the organization of the Poznań dialect and a strong rooting of the studied structures in the Polish of the Poznań people.
    Źródło:
    Językoznawstwo; 2022, 16, 1; 61-77
    2391-5137
    Pojawia się w:
    Językoznawstwo
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    ВІДБИТТЯ ПОДІЛЬСЬКИХ ГОВІРКОВИХ РИС У ПРАЦЯХ ПОЛЬСЬКИХ ДОСЛІДНИКІВ К. XIX ст.
    REFLECTION OF PODILLYA DIALECT FEATURES IN WORKS OF POLISH RESEARCHERS OF THE LATE 19TH CENTURY
    Autorzy:
    КОВАЛЕНКО, БОРИС
    КОВАЛЕНКО, НАТАЛІЯ
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/1041379.pdf
    Data publikacji:
    2020-06-30
    Wydawca:
    Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
    Tematy:
    dialectological research
    folklore and ethnographic records
    Podillya dialects
    lingual features
    badania dialektologiczne
    zapiski folklorystyczne i etnograficzne
    gwary Podola
    cechy lingwalne
    Opis:
    Do dziś aktualna pozostaje kwestia zbadania właściwości rozwoju poziomów strukturalnych dialektów, w szczególności utrwalonych w tych cennych źródłachjęzyka ludowego, które nasi poprzednicy pozostawili jako spuściznę w postaci różnych gatunków. Celem artykułu jest określenie stopnia odzwierciedlenia zjawisk gwarowych w zbiorach folklorystycznych i etnograficznych oraz pracach leksykograficznych polskich badaczy Podola. Zastosowano metodę opisowo-porównawczą. Ocenie podlegały osiągnięcia w badaniu etnografii i folkloru podolskiego polskich autorów XIX w., którzy opisali w swoich pracach poszczególne aspekty kultury materialnej i duchowej Ukraińców Podola. Ogromną wartość dla badaczy, zarówno etnografów, folklorystów, jak i lingwistów, zwłaszcza w dziedzinie dialektologii, stanowi bogata folklorystyczna oraz etnograficzna spuścizna A. Kocipińskiego i Z Dołęgi-Chodakowskiego. Ich zapiski zawierają warianty, rejestrują wpływ mowy lokalnej, tradycji itp. Równie cenny jest słowniczek regionalizmów podolskich A. Kremera, który uważany jest za pierwsze dzieło leksykograficzne o podolskiej gwarze języka ukraińskiego. W artykule udowodniono, że tylko autentyczne teksty mogą służyć jako cenne i wiarygodne źródło badania dynamiki dialektów Podola.
    The article sets out to find out peculiarities of the development of various structural levels of dialects not only in the present but also those valuable sources of folk language, which were recorded by our ancestors in a multi-genre heritage. The purpose of the study is to reveal the extent to which dialect phenomena were reflected in folklore ethnographic collections and lexicographic works of Polish researchers of Podillya. The main method is a descriptive and comparative one. The analysis sheds the light on achievements of Polish authors of the 19th century in studying the ethnography and folklore of Podillya. It is demonstrated that their works described certain aspects of the material and spiritual culture of Ukrainians of Podillya and have been greatly appreciated by Ukrainian scholars. The great folklore and ethnographic heritage of A. Kotsipinskyi and Z. Dolenha-Khodakovskyi is valuable to ethnographers, folklorists and linguists and especially dialectologists. Of particular importance is the dictionary of Podillya regionalisms by A. Kremer, which is considered to be the first lexicographic work on the Podillya dialect of Ukrainian. It is proved in the article that only authentic texts can serve as a valuable and reliable source for studying the dynamics of dialectal language in Podillya region.
    Źródło:
    Studia Ukrainica Posnaniensia; 2020, 8, 1; 103-114
    2300-4754
    Pojawia się w:
    Studia Ukrainica Posnaniensia
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Gwarowe sufiksy… -ok [-ak], -oc/-ac [-acz], -ula i -ka w Słowniku gwary gorczańskiej (zagórzańskiej) Józefy Kobylińskiej
    Dialectal suffixes -ok [-ak], -oc/-ac [-acz], -ula and -ka in Słownik gwary gorczańskiej (zagórzańskiej) by Józefa Kobylińska
    Autorzy:
    Mączyński, Maciej
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/459175.pdf
    Data publikacji:
    2019
    Wydawca:
    Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
    Tematy:
    łowotwórstwo gwarowe
    ekspresywność gwary
    nazwy osób
    aksjologia
    językowa
    dialectal word formation
    expressivity of a dialect
    names of people
    linguistic
    axiology
    Opis:
    Dialectal suffixes -acz [-oc], -ak [-ok], -ula and -ka in zagórzański dialect usually form pejorative names of people. Among female names, a special example is the suffix -ula, which is either non-existent in other dialects, or has a different function (forms names of wives or cows). By means of the words built with the use of these suffixes, language users make assessments and express critical attitude towards others.
    Źródło:
    Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica; 2019, 14; 117-127
    2083-1765
    Pojawia się w:
    Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Niemieckie pożyczki leksykalne w dziewiętnastowiecznych materiałach Georga Wenkera z obszaru Warmii i Mazur
    German Lexical Borrowings in the 19th Century Georg Wenker’s Materials from Warmia and Masuria
    Autorzy:
    Rembiszewska, Dorota Krystyna
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/971462.pdf
    Data publikacji:
    2015
    Wydawca:
    Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
    Tematy:
    germanizmy
    polskie gwary Prus Wschodnich
    Niemiecki atlas językowy
    Georg Wenker
    Germanisms
    Polish dialects of the Eastern Prussia
    German linguistic atlas
    Opis:
    Przedstawione niemieckie pożyczki leksykalne występują w ankietach zbieranych do Niemieckiego atlasu językowego, które wypełniono na obszarze Prus Wschodnich (ponad 500 miejscowości) w latach 80. XIX w. Część z nich stanowi zbiór wyrazów znanych polszczyźnie ogólnej. Pewne nazwy zostały zapożyczone i poddane różnym procesom adaptacyjnym (fonetycznym i ortograficznym) do systemu polskiego i charakteryzują dość duży obszar gwar północnopolskich (np. wurst, gbur, klejdy). Kilka z tych pożyczek to okazjonalizmy, zapisane na użytek kwestionariusza, będące interesującym przykładem dostosowywania wyrazów obcych do innego systemu językowego. Omawiany rejestr nazw pokazuje stosunkowo nieliczne pożyczki leksykalne pochodzenia niemieckiego, które przeniknęły do gwar mazurskich.
    The German lexical borrowings presented in the article appear in the questionnaires collected for the German linguistic atlas, filled in the area of East Prussia (over 500 localities) in the eighties of the 19th century. Some of them constitute a set of words known in the general Polish language. Some names were borrowed and underwent various adaptation processes (both phonetic and orthographic) into the Polish system and they characterize quite a large area of the North Polish dialects (e.g. wurst, gbur, klejdy). Some of those borrowings are occasionalism written for the use of the questionnaire, being an interesting example of foreign words adapting to a different language regime. The register of names discussed in the article presents relatively small number of lexical borrowings of German origin which penetrated into the Masurian dialects.
    Źródło:
    Gwary Dziś; 2015, 7; 231-237
    1898-9276
    Pojawia się w:
    Gwary Dziś
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Żywotność zapożyczeń wschodniosłowiańskich w gwarach polskich z okolic Lubaczowa (na podstawie pola tematycznego CZŁOWIEK)
    The Vitality of East Slavic Borrowings in the Dialect of Lubaczów (on the Basis of the Thematic Field MAN)
    Autorzy:
    Kostecka-Sadowa, Anna
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/1831383.pdf
    Data publikacji:
    2020-11-26
    Wydawca:
    Łódzkie Towarzystwo Naukowe
    Tematy:
    zapożyczenia wschodniosłowiańskie
    świadomość językowa
    przekrój pokoleniowy
    gwary południowo-wschodnie
    East Slavic borrowings
    linguistic consciousness
    generational cross-section
    south‑eastern dialects
    Opis:
    Celem artykułu jest zweryfikowanie stopnia żywotności wyrazów wschodniosłowiańskich w gwarach polskich z okolic Lubaczowa. Bazując na własnych badaniach terenowych, skonfrontowałam materiał pozyskany z kartoteki SGP z nowszymi badaniami, uwzględniając zróżnicowanie pokoleniowe respondentów. Pozyskany materiał został zweryfikowany przez badanych z trzech grup pokoleniowych, co dało mi podstawę do wiarygodnego prześledzenia zmian. Omówienie dotyczy pola tematycznego CZŁOWIEK, nazw stopni pokrewieństwa, nazw zawodów i nazw części ciała. Utrzymujące się w gwarach polskich z okolic Lubaczowa elementy wschodniosłowiańskie ulegają różnym zmianom językowym, które prowadzą do modyfikacji znaczeń leksemów i przesunięć w ich strefie pragmatycznej. Na żywotność wschodnioslawizmów w gwarach polskich ma wpływ brak ich odpowiedników w języku polskim czy obecność form pokrewnych słowotwórczo. Przeobrażenia cywilizacyjno-kulturowe oddziałują na język mieszkańców wsi oraz powodują stopniowe zanikanie gwar.
    In the article the author presents verification the degree of vitality of East Slavonic borrowings in the dialects of south-eastern Małopolska. Based on own field research, confronted the material obtained from the SGP file with the current state of the research, taking into account the generational diversity of the respondents. The collection of material among the younger generation gave the basis for a reliable tracking of changes. This discussions concerns the thematic filed related to man, degrees of affinity, names of body parts. The remaining East Slavic elements are subject to various linguistic changes, which lead to the modification of the meanings of lexemes and shifts in their pragmatic zone. The vitality of East Slavicism in Polish dialects is influenced by the lack of their equivalents in Polish or the presence of word-forming related forms. Civilisational and cultural transformations affect the language of the rural population and the gradual disappearance of the bustle.
    Źródło:
    Rozprawy Komisji Językowej ŁTN; 2020, 68; 89-105
    0076-0390
    Pojawia się w:
    Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Ortografia i pisownia w ankietach Georga Wenkera do Niemieckiego atlasu językowego z obszaru środkowych Mazur
    The orthography and spelling in Georg Wenker’s questionnaires for the German Language Atlas of Central Masuria.
    Autorzy:
    Rembiszewska, Dorota Krystyna
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/26850452.pdf
    Data publikacji:
    2022-12-22
    Wydawca:
    Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
    Tematy:
    linguistic geography
    Masurian dialects
    Polish dialects
    19th-century Polish orthography
    geografia lingwistyczna
    gwary mazurskie
    dialekty polskie
    XIX-wieczna ortografia polska
    Opis:
    W artykule omówiono zagadnienia ortograficzne i pisowniowe w ankietach do Niemieckiego atlasu językowego zapisanych w latach 80. XIX w. w części środkowej i wschodniej współczesnych Mazur – regionu położonego w północno-wschodniej części Polski. Ankiety zawierają tłumaczenia 40 zdań niemieckich (ułożonych przez bibliotekarza z Marburga Georga Wenkera) na miejscową gwarę. W odniesieniu do pisowni i ortografii w analizowanym materiale uwzględniono m.in. występowanie kreskowanego é, np. lepiéj, Śniég, używanie j na oznaczenie g, np. inaczeg, jagka, nag więczey, w tym jako rezultat asynchronicznej wymowy spółgłosek wargowych miękkich, np. c’ezegenc’, dschischag, dzegenc ‘dziewięć’. Zwrócono uwagę na znaczną różnorodność zapisów samogłoski y, np. y,᷆ ӳ, ỳ, ÿ, ў. Odnotowano przykłady zapisów na sposób niemiecki, np. zapisy z zamiast c: zale zarno ‘całe czarno’, uzuł ‘najwięcej się uczył’; tz zamiast c: motzno, umentzone. Omówione ankiety wyraźnie wskazują na utrzymanie się dawnych polskich tradycji pisowniowych, a z drugiej strony uwidacznia się wpływ ortografii niemieckiej.
    The article discusses the orthography and spelling in questionnaires for the German Language Atlas written in the 1880s in the central and eastern parts of contemporary Masuria, a region in the north-east of Poland. The questionnaires contain translations of 40 German sentences (compiled by Georg Wenker, a librarian from Marburg) into the local dialect. With regard to the spelling and orthography, the material analysed takes into account, among other things, the occurrence of é, e.g. lepiéj, Śniég, the use of j to denote g, e.g. inaczeg, jagka, nag więczey, also as a result of asynchronous pronunciation of soft labial consonants, e.g. c’ezegenc’, dschischag, dzegenc ‘dziewięć’. The text highlights the wide variety of renditions in writing of the y vowel, e.g. y᷆, ӳ, ỳ, ÿ, ў. Examples are provided of German-related spelling, e.g. with the use of z instead of c: zalezarno ‘całe czarno’, uzuł ‘najwięcej się uczył’; tz instead of c: motzno, umentzone. The questionnaires under discussion clearly show the persistence of old Polish spelling traditions, while on the other hand they indicate the influence of German orthography.
    Źródło:
    Gwary Dziś; 2022, 15; 93-100
    1898-9276
    Pojawia się w:
    Gwary Dziś
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Wyrazy polskie i niemieckie w ukraińskiej gwarze okolic Brodów (lata 1930-1945)
    Polish and German Words in Ukrainian Dialect in the Vicinity of Brody (the years 1930-1945)
    Autorzy:
    Karpluk, Maria
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/2127774.pdf
    Data publikacji:
    2002
    Wydawca:
    Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
    Tematy:
    gwary zachodnioukraińskie
    zapożyczenia polskie
    zapożyczenia niemieckie
    pośrednictwo polskie
    pojedyncze słowa
    Western-Ukrainian dialects
    Polish borrowings
    German borrowings
    Polish mediation
    single words
    Opis:
    Jaszczun's paper Мова селян Брідщини в 30-х і в першій половині 40-х років нинішнього століття contains 100 dialect Ukrainian words. They have been collected by the author in the period in question with 15 examples of Polonisms and 17 Germanisms. Karpluk sought to take a look at the remaining 68 words and expressions, which of them are Ukrainian and which became part of the way the Ukrainian peasants from the vicinity of Brody spoke. They came straight from the Polish language (the type of pjuro [pen], studnia [well]) or through the Polish from other languages (the types of familija, talirka, walkir). The considerable semantic extension of the collected words allow us to assume the influence of the Austrian/Polish offices (the type of gmina), the army (hurlopnik), schools (hantramynt), but also direct contacts with the Poles living in Brody. This is apparent in the names of animals (gacyk), objects (butelka), and also ornaments (brandzułetka), in customs (hudeńky, pudzinkuwanie), trade (tanyj) and in adverbs imbued with emotions (naprawdu, teńho).
    Źródło:
    Roczniki Humanistyczne; 2002, 49-50, 6; 167-177
    0035-7707
    Pojawia się w:
    Roczniki Humanistyczne
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Gwara mówiona w pismach o charakterze oficjalnym (na przykładzie korespondencji do Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Zakliczynie)
    Spoken local dialect in official papers (on the example of papers submitted to the Local Social Welfare Centre in Zakliczyn)
    Autorzy:
    Piechnik, Anna
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/594338.pdf
    Data publikacji:
    2015
    Wydawca:
    Łódzkie Towarzystwo Naukowe
    Tematy:
    Zakliczyn
    gwary pasa pogórskiego
    dialekt małopolski
    gwara w tekście
    local dialects of the highlands
    a Lesser Poland dialect
    local dialects in texts
    Opis:
    Artykuł dotyczy wpływu gwary (czyli języka mówionego) na kształt językowy pism kierowanych przez mieszkańców Pogórza Ciężkowicko-Rożnowskiego do Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej (GOPS) w Z akliczynie, w powiecie tarnowskim, w latach 2006–2014. Analizie poddano 248 tekstów. Pochodzą one zwykle od słabo wykształconych osób znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej, zajmujących się wyłącznie rolnictwem – więc od grupy, u której można się spodziewać stosunkowo dobrze zachowanej gwary. Cechy gwarowe, odnotowane jedynie w 10% pism, wskazują na brak wystarczających kompetencji językowych i komunikacyjnych, które pozwoliłyby piszącym na przełączenie kodu. Teksty utrwalają gwarowe cechy fonetyczne (zwłaszcza wokaliczne), a także morfologiczne (szczególnie słowotwórcze) oraz leksykalizmy, których dialektalna proweniencja nie jest uświadamiana.
    The article discusses the influence of a local dialect (i.e. spoken language) on the linguistic shape of papers submitted by the inhabitants of the Highlands of Ciężkowice-Rożnów to the Local Social Welfare Centre (GOPS) in Zakliczyn, in the Tarnów district, from 2006 to 2014. 248 texts have been analysed. Most of them were written by poorly educated people in a difficult financial situation, who only deal with farming – i.e. by the group of people whose knowledge of a local dialect is expected to be relatively good. Local dialect features, detected in only 10% of the papers, indicate the lack of sufficient language and communication skills that would make it possible for the authors to switch the code. The texts reflect local dialect phonetic features (especially vocalic ones), morphological features (especially those related to word-formation), as well as lexical units whose dialectal origin is not realized.
    Źródło:
    Rozprawy Komisji Językowej ŁTN; 2015, 61; 175-184
    0076-0390
    Pojawia się w:
    Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Із спостережень над особливостями лексики, що пов’язана з традиційним харчуванням, у говірках Криворіжжя
    From the observations of the peculiarities of lexicon which are the traditional meals in the dialects of Kryvyi Rih region
    Obserwacji nad osobliwościami leksyki dotyczącej tradycyjnego żywienia w gwarach okolic Krzywego Rogu
    Autorzy:
    Werbowyj, Mykola
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/594342.pdf
    Data publikacji:
    2017
    Wydawca:
    Łódzkie Towarzystwo Naukowe
    Tematy:
    dialects in Kryvyi Rih region
    lexicon
    texts of a dialect
    homemade bread
    gwary okolic miasta Krzywy Róg
    leksyka
    tekst gwarowy
    domowy wypiek chleba
    Opis:
    The article deals with the similarities and differences in the dialects of villages in the Kryvyi Rih region and the general Ukrainian language. The article presents a description of the system analysis of the peculiarities of lexicon which are closely related with the traditional way of baking homemade bread in the steppe dialects of the Kryvyi Rih region. A certain amount of these words as a rule becomes obsolete and vanishes. The work has been compiled from original sources of dialect texts collected in five villages founded in the 18th, 19th and 20th centuries in the Kryvyi Rih region. The analysis of collected dialect material is made in the accordance with corresponding dictionaries and writings of ethnographical material of 19th and the beginning of 20th centuries collected on the areas closed to the Kryvyi Rih region. The analyzed material makes it possible to determine which lexicon is closely related to food in the dialects of the Kryvyi Rih region. This lexicon possesses main features coincided with local peculiarities of steppe dialects in general and exposes its local phonetical, grammatical and semantic peculiarities.
    Przedmiotem artykułu są podobieństwa i różnice między gwarami okolic Krzywego Rogu a ukraińskim językiem ogólnym. W artykule została przedstawiona i omówiona leksyka gwarowa dotycząca tradycyjnego żywienia (głównie wypieku chleba w domu), używana w okolicach miasta Krzywy Róg. Obecnie pewna część tych wyrazów wychodzi z użytku i zanika. Źródłem materiału są teksty gwarowe z pięciu wsi położonych w pobliżu miasta Krzywy Róg, które zostały założone w XVIII, XIX i XX stuleciach. Analiza zgromadzonego materiału gwarowego została przeprowadzona na tle odpowiednich słowników gwarowych oraz materiałów etnograficznych z XIX i początku XX wieku zapisanych w okolicach Krzywego Rogu. Analizowana leksyka gwarowa, dotycząca głównie wypieku chleba w domu, używana w okolicach miasta Krzywy Róg wykazuje podobieństwo do nazw występujących w pobliskich gwarach stepowych, jak również charakteryzuje się swoistymi właściwościami fonetycznymi, gramatycznymi i semantycznymi.
    Źródło:
    Rozprawy Komisji Językowej ŁTN; 2017, 64; 353-369
    0076-0390
    Pojawia się w:
    Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Popularyzacja dziedzictwa kulturowo-językowego pogranicza polsko-czeskiego na przykładzie Międzynarodowego Konkursu Gwary Laskiej „Morawske rzadzyni selske hospodyni”
    Popularization of the Cultural and Linguistic Heritage of the Polish-Czech Borderland on the Example of the International Lendian Dialect Contest „Moravian Stories of a Farmer’s Wife”
    Autorzy:
    Szymańska, Marcela
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/2057179.pdf
    Data publikacji:
    2018-12
    Wydawca:
    Muzeum "Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie"
    Tematy:
    regional education
    cultural and linguistic heritage
    Polish-Czech borderland
    Moravians
    Lendian dialects
    edukacja regionalna
    dziedzictwo kulturowo-językowe
    pogranicze polsko-czeskie
    Morawianie
    gwary laskie
    Opis:
    The article presents an example of good practice in the field of regional education, which is the organization of the cyclical International Lendian Dialect Contest called "Moravian stories of a farmer’s wife" (Moravian dialect: „Morawske rzadzyni selske hospodyni”) in the Primary School in Krzanowice (continuously since 2007). The overriding goal of this initiative is to popularize the cultural and linguistic heritage of the Polish-Czech borderland, a specific and unique region due to the cross-influence of four cultures and state and political changes that have taken place over the centuries. The contest fulfills an educational, social and cultural function. In adult recipients, it shapes and strengthens ties with the environment, creates a sense of regional community and stimulates social activity. Whereas, in the young generation, it arouses interest in the problems of history, sensitizes them to the richness and specificity of the Moravian heritage, and in the wider perspective enables shaping and developing the need for attachment to the homeland and respect for the legacy of ancestors.
    Artykuł prezentuje przykład dobrej praktyki z zakresu edukacji regionalnej, jaką jest organizacja cyklicznego Międzynarodowego Konkursu Gwary Laskiej „Morawske rzadzyni selske hospodyni” w Szkole Podstawowej w Krzanowicach (nieprzerwanie od 2007 roku). Nadrzędnym celem tej inicjatywy jest popularyzacja dziedzictwa kulturowo-językowego pogranicza polsko-czeskiego, regionu specyficznego i wyjątkowego z racji wpływu czterech kultur oraz zmienności państwowej i politycznej na przestrzeni stuleci. Konkurs spełnia nie tylko funkcję edukacyjną, ale przede wszystkim społeczną. Wśród dorosłych odbiorców kształtuje i umacnia więzi ze środowiskiem, stwarza poczucie wspólnoty regionalnej oraz rodzi aktywność społeczną. Zaś wśród młodego pokolenia rozbudza zainteresowanie problematyką historii, uwrażliwia na bogactwo i specyfikę morawskiego dziedzictwa, a w szerzej perspektywie pozwala kształtować i rozwijać potrzebę przywiązania do rodzinnych stron oraz szacunku do spuścizny przodków.
    Źródło:
    Rocznik Muzeum "Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie"; 2018, 6, 6; 145-161
    2353-2734
    Pojawia się w:
    Rocznik Muzeum "Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie"
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Co jedzą i jak gotują Polacy na Brasławszczyźnie? Słownictwo i słowotwórstwo gwarowe
    What Do Poles in Braslaw Region Eat and How Do They Cook? Vocabulary and Word-Formation of the Polish Dialects
    Autorzy:
    Domitrak, Julia
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/1831386.pdf
    Data publikacji:
    2020-11-26
    Wydawca:
    Łódzkie Towarzystwo Naukowe
    Tematy:
    gwary polskie na Białorusi
    słownictwo kulinarne
    zapożyczenia
    słowotwórstwo
    wpływy kulturowe
    Brasławszczyzna
    Polish dialects in Belarus
    culinary vocabulary
    borrowings
    word-formation
    cultural influence
    Braslaw region
    Opis:
    Przygotowywanie jedzenia jest nieodłącznym składnikiem kultury narodowości i komponentem językowego obrazu świata. Szczególnie bogate i różnorodne są tu obszary pograniczne, zwykle wieloetniczne i wielojęzykowe, dające możliwość obserwacji wzajemnych wpływów kulturowo-językowych. Cechą charakterystyczną słownictwa kulinarnego na takich obszarach jest nie tylko występowanie wariantów fonetycznych i leksykalnych różnych nazw, ale także leksyka dotycząca przygotowywania specyficznych potraw lokalnych, tradycyjnych czy też znanych w całej Słowiańszczyźnie. Polacy na Brasławszczyźnie przygotowują więc zarówno białoruskie bliny, botwinę, pomaczkę, sołoduchę, tłuczaniki, jak i tradycyjne potrawy polskie: kluski, zacierki, pęcak, kisiel, a często także potrawy, które różnią się tylko nazwą pęcak i pęsak, kluski i klocki. W artykule podjęto próbę pokazania frekwencji par synonimicznych (wyraz rodzimy – zapożyczenie, wyraz podstawowy  – zdrobnienie) na podstawie elektronicznego korpusu tekstów mówionych ludności polskiej z Brasławszczyzny (np. zupa – sup, kasza – krupy, herbata – czaj). Słownictwo w tym opracowaniu jest postrzegane zarówno w aspekcie kulturowym, jak i językowym – od strony nominacji oraz zjawisk derywacji zachodzących w polszczyźnie brasławskiej. Przedstawiono formanty rzeczownikowe, za których pośrednictwem tworzone są nazwy kulinariów, a także czasowniki i derywaty nazywające procesy związane z przygotowywaniem jedzenia.
    Preparing food is an integral component of the national culture and a constituent of the linguistic worldimage. Border areas, usually multiethnic and multilingual, are particularly rich and diverse, giving the opportunity to observe mutual cultural and language influences. A characteristic feature of the culinary lexis in such areas is not only the usage of phonetic and lexical variants of different lexical units, but also vocabulary concerning the preparation of specific local dishes, traditional or known throughout Slavdom. Poles in Braslaw region prepare both Belarusian bliny, botwina, pomaczka, sołoducha, tłuczaniki, as well as traditional Polish dishes kluski, zacierki, pęcak, kisiel, and also dishes that differ only by the name pęcak i pęsak, kluski i klocki. The article presents an attempt to show the frequency of synonymic pairs (native word – borrowing, basic word – diminutive) based on the electronic corpora of spoken texts recorded from Poles living in Braslaw region (e.g. zupa – sup, kasza – krupy, herbata – czaj). The vocabulary is described in terms of both cultural and linguistic aspects considering nomination and derivation processes that are observed in the Polish dialecs in Belarus. The paper contains productive noun affixes and formations, as well as verbs and their derivatives related to food preparation processes.
    Źródło:
    Rozprawy Komisji Językowej ŁTN; 2020, 68; 31-54
    0076-0390
    Pojawia się w:
    Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Redukcje grup spółgłoskowych w gwarach wschodniej Lubelszczyzny
    The Reductions of Consonant Groups in the Dialects of the Lublin Eastern Region
    Autorzy:
    Czyżewski, Feliks
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/2127767.pdf
    Data publikacji:
    2002
    Wydawca:
    Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
    Tematy:
    dialektologia
    konsonantyzm
    grupa spółgłoskowa
    redukcje grup spółgłoskowych
    gwary wschodniej Lubelszczyzny
    dialectology
    consonantism
    consonant group
    reduction of consonant groups
    dialects of the Eastern Lublin region
    Opis:
    The paper discusses consonant groups which occur in Polish dialects of the Lublin eastern region. Taking dialect and not literary language as the point of departure (thus it is assumed that there exist the group p/č in the form of opčyśćić aside to očyścić in the literary language, for the prefix ob- with its literary counterpart o- is proper to the dialects under study). The description of the reductions of the consonant groups has been presented with regard to three positions in a word: initial sound, middle sound, and final sound. As regards particular positions, one may consider together consonants groups both inside the morpheme and on its border. Our analysis of dialects leads to a conclusion that the range and scope of the reductions of consonant groups are varied. The simplifications of consonant groups in the Polish dialects of the Lublin eastern region are present in the initial sound, middle sound, and final sound. In the first two positions they included two-, three-, and four-morpheme groups, whereas in the final position only in two- and three-phoneme groups. Apart from the definite consonant groups occurring all over the territory under consideration, e.g. pšyńus, there are groups which reach southward, e.g. šeś, v'eś “wieźć”, and north-westward, e.g. pošetem “poszedłem” (I went). It is the specific character of the dialects under study that we find in them simplifications. The latter are due to the substrate of the Ukrainian dialects, e.g. ładyška (: hładyška).
    Źródło:
    Roczniki Humanistyczne; 2002, 49-50, 6; 97-110
    0035-7707
    Pojawia się w:
    Roczniki Humanistyczne
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Słowniki gwarowe z obszaru tzw. osadnictwa głuchoniemieckiego jako źródło do badań germanizmów leksykalnych
    Dialectical dictionaries from the area of “Deaf German” settlement as a source for a study of lexical Germanisms.
    Autorzy:
    Karaś, Halina
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/26850445.pdf
    Data publikacji:
    2023
    Wydawca:
    Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
    Tematy:
    “Deaf German” (germ. (niem. Taubdeutsche, Walddeutsche)
    German borrowings
    dialects of southern Lesser Poland
    dialectal dictionaries
    „Głuchoniemcy” (niem. Taubdeutsche, Walddeutsche)
    zapożyczenia niemieckie
    gwary południowomałopolskie
    słowniki gwarowe
    Opis:
    Celem artykułu jest przedstawienie słowniczków gwarowych z obszaru tzw. osadnictwa głuchoniemieckiego jako źródeł do badań germanizmów leksykalnych. Termin „Głuchoniemcy” odnosi się do potomków osadników niemieckich, którzy głównie w średniowieczu osiedlili się wśród ludności polskiej na Pogórzu Karpackim. Obejmuje teren od Tarnowa po okolice Łańcuta, na którym wyróżnia się kilka wysp tego osadnictwa (okolice Tarnowa, Biecza i Gorlic, Krosna, Rzeszowa i Łańcuta). Analizą objęto 20 słowników i zbiorków wyrazowych dawnych (z końca XIX i pocz. XX w.) oraz współczesnych (koniec XX i pocz. XXI w.) zróżnicowanych także geograficznie, objętościowo i leksykograficznie (sposobem opracowania). Są one cennym źródłem do badań zapożyczeń leksykalnych używanych w gwarach na tym obszarze, poświadczają ich zróżnicowanie formalne (fonetyczne i morfologiczne) oraz semantyczne. Znaczną część zbioru germanizmów stanowią wyrazy rzadkie, ograniczone tylko do gwar Małopolski południowo-wschodniej.
    The aim of the article is to present dialectal dictionaries from the area of the “Deaf German” settlement (Carpathian Foothills) as sources for a study of lexical Germanisms. The term “Deaf Germans” (German Taubdeutsche, Walddeutsche) refers to the descendants of German settlers from the period of medieval colonization in the Carpathian Foothills. It covers the area between Tarnów and the vicinity of Łańcut, with several islands of this settlement identified around Tarnów, Biecz and Gorlice, Krosno, Rzeszów and Łańcut. The analysis covers 20 dictionaries and word collections of the past (from the late 19th and early 20th centuries) and contemporary (the late 20th and early 21st centuries), also differentiated geographically, volume-wise and lexicographically (by the method of elaboration). They are a valuable source for a study of lexical borrowings used in dialects in this area, confirming their formal (phonetic and morphological) and semantic diversity. A significant part of the set of Germanisms are rare words, limited only to dialects of south-eastern Lesser Poland.
    Źródło:
    Gwary Dziś; 2023, 16; 83-97
    1898-9276
    Pojawia się w:
    Gwary Dziś
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Odczasownikowe pejoratywne nazwy subiektów z formantem -ač w gwarach białoruskich okolic Narewki na Białostocczyźnie
    Autorzy:
    Sajewicz, Michał
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/624918.pdf
    Data publikacji:
    2016
    Wydawca:
    Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
    Tematy:
    Białystok region
    Narewka
    Belarusian dialects
    deverbatives
    pejoratives
    formative -ač
    Białostocczyzna
    gwary białoruskie
    deverbativa
    peiorativa
    formant -ač
    Беласточчына
    Нараўка
    беларускія гаворкі
    дэвербатывы
    пеяратывы
    фармант -aч
    Opis:
    The goal of the article is to present a synchronic description of pejorative deverbal names of subjects with the formative -ač that are found in the Belarusian dialects of the Narewka area in the Białystok region. The paper contains a formal-semantic analysis of ca. 220 derivates recorded in 20 villages in the gmina (commune) of Narewka, located in the central-eastern part of the Podlaskie province, in the Hajnówka district.When describing the collected word-formation material, special emphasis was put on the following: the number of cases of the investigated derivational type; the activeness of the derivational type; the distribution of the formative (derivational morpheme); the semantic specialization of the formative; the expressive marking of the derivatives; the neutralization of the opposition between names of subjects and other semantic roles; the aspectual value of the derivatives; the temporal (current and potential) value of the derivatives; morphonological phenomena accompanying the process of derivation; word-formation tendencies in the studied category of derivatives.
    Celem artykułu jest opis dewerbalnych pejoratywnych nazw subiektów z formantem -ač występujących w gwarach białoruskich okolic Narewki na Białostocczyźnie. W artykule dokonano analizy formalno-semantycznej około 220 derywatów zebranych w 20 wsiach należących do gminy Narewka, która jest położona w środkowo-wschodniej części województwa podlaskiego, w powiecie hajnowskim. Przy opisie zgromadzonego materiału słowotwórczego szczególną uwagę zwrócono na: liczebność typu słowotwórczego; aktywność typu słowotwórczego; dystrybucję formantu słowotwórczego; specjalizację semantyczną formantu słowotwórczego; nacechowanie ekspresywne derywatów; neutralizację opozycji między nazwami subiektów a innymi rolami semantycznymi; aspektową wartość derywatów; czasową wartość derywatów; zjawiska morfonologiczne towarzyszące procesowi derywacji; tendencje słowotwórcze w zakresie badanej kategorii derywatów.
    Мэтай працы з’яўляецца апісанне аддзеяслоўных пеяратыўных назваў суб’ектаў з фармантам -ач у беларускіх гаворках ваколіц Нараўкі на Беласточчыне. У артыкуле аўтар праводзіць фармальна-семантычны аналіз каля 220 дэрыватаў, сабраных у 20 вёсках гміны Нараўка, якая знаходзіцца ў Гайнаўскім павеце Падляшскага ваяводства. Aналіз сабранага словаўтваральнага матэрыялу праводзіўся з улікам наступных з’яў: колькасная характарыстыка словаўтваральнага тыпу; актыўнасць словаўтваральнага тыпу; дыстрыбуцыя словаўтваральнага фарманта; семантычная спецыялізацыя словаўтваральнага фарманта; экспрэсіўна-ацэначная маркіраванасць дэвербатываў с суфіксам -ач; нейтралізацыя апазіцыі паміж назвамі суб’ектаў і іншымі ролямі; трывальныя суадносіны дэрыватаў і словаўтваральных асноў; часовыя суадносіны дерыватаў і словаўтваральных асноў; марфаналагічныя з’явы, звязаныя з працэсам дэрывацыі; галоўныя тэндэнцыі развіцця даследаванай катэгорыі дэрыватаў.
    Źródło:
    Studia Białorutenistyczne; 2016, 10
    1898-0457
    Pojawia się w:
    Studia Białorutenistyczne
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Kwestia tożsamości narodowej ukraińskojęzycznej ludności północnego Podlasia
    Question of National Identity of the Ukrainian-Speaking Population of Northern Podlachia
    Autorzy:
    Roszczenko, Mikołaj
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/1807275.pdf
    Data publikacji:
    2020-01-02
    Wydawca:
    Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
    Tematy:
    Białorusini
    etnos
    gwary
    Podlasie
    Polacy
    polonizacja
    świadomość narodowa
    Ukraińcy
    ukraińskojęzyczny
    Belarusians
    ethnic group (ethnos)
    local dialects
    Podlachia
    Polish people
    Polonization
    national identity
    Ukrainians
    Ukrainian language speakers
    Opis:
    Północne Podlasie było obszarem kresowym, kolonizowanym przez sąsiednie narody. Przedmiotem artykułu są tereny położone w międzyrzeczu Bugu i Narwi, na których osiedlili się ruscy (ukraińscy) osadnicy z Wołynia i południowego Polesia, tworząc tam zwarty obszar gwar północnoukraińskich. Owej ukraińskojęzycznej, prawosławnej ludności było na północnym Podlasiu w końcu XIX wieku ok. 75 000. Według dwóch polskich międzywojennych spisów ogromna większość owej ludności została uznana za Białorusinów. Dokonane odgórnie „przenarodowienie” miało ogromne znaczenie dla procesu kształtowania się świadomości narodowej u prawosławnych mieszkańców północnego Podlasia. W latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku odrodził się na tym terenie, głównie wśród młodzieży, ruch ukraiński. Doprowadziło to do ostrej rywalizacji między działaczami białoruskimi i ukraińskimi o prawosławne „dusze”. Dwa ostatnie spisy ludności wykazały, że ukraińską świadomość narodową na północnym Podlasiu deklaruje jeszcze niewiele osób. Wykazały one również, że zachodzi na tym terenie przyśpieszony proces polonizacji.
    Northern Podlachia is a part of Poland’s eastern territories once colonized by neighbouring peoples. The paper focuses on the territory situated in the basin area of the Bug River and the Narew River, where the area of Northern-Ukrainian local dialects has been formed as a result of the settlement of Ruthenians (Ukrainians) from Volhynia and Southern Podlachia. In the 19th century, the population of Ukrainian-speaking Orthodox inhabitants of Northern Podlachia was estimated at about 75,000. According to two inter-war population censuses, the vast majority of this population was recognized as Belarusians. This arbitrary classification for the purpose of the censuses had an enormous impact on national identity processes among the Orthodox inhabitants of Northern Podlachia. In the eighties of the 20th century, the Ukrainian national movement was revived in this territory, mostly among the youth. This led to a severe competition for the Orthodox “souls” between Belarusian and Ukrainian activists. The two recent population censuses have shown that only a small number of inhabitants of Northern Podlachia declare their Ukrainian national identity. The censuses have also proven the acceleration of polonization processes in this territory.
    Źródło:
    Roczniki Kulturoznawcze; 2014, 5, 2; 5-20
    2082-8578
    Pojawia się w:
    Roczniki Kulturoznawcze
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Gwarowa frazeologia sub specie etnografii: zdrowy jak pieniądz
    Autorzy:
    Rak, Maciej
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/34670886.pdf
    Data publikacji:
    2023
    Wydawca:
    Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
    Tematy:
    dialectal phraseology
    ethnography
    highlander dialects
    Silesian dialect
    Slavdom
    symbolism of water
    symbolism of silver
    frazeologia gwarowa
    etnografia
    gwary góralskie
    dialekt śląski
    Słowiańszczyzna
    symbolika wody
    symbolika srebra
    Opis:
    The article deals with the motivation of the comparison zdrowy jak pieniądz ‘healthy as money’, present in the Silesian dialect and in the dialects of Polish highlanders. This study alludes and refers to Nikita Tolstoy’s article Slavyanskaya frazeologiya sub specie etnografii. The comparison in question comes from the ritual formula that accompanies ablution in which money is dipped into water. The motivation for the comparison zdrowy jak pieniądz comes from the symbolism of water and silver.
    Artykuł dotyczy motywacji porównania zdrowy jak pieniądz, które jest znane w dialekcie śląskim i w gwarach góralskich. Zarówno pod względem tytułu, jak i sposobu analizy mamy tu nawiązanie do artykułu Nikity I. Tołstoja Slavjanskaja frazeologija sub specie ètnografii. Okazuje się, że omawiane porównanie pochodzi z rytualnej formuły, towarzyszącej ablucji, podczas której w wodzie zanurza się pieniądze. Na motywację porównania zdrowy jak pieniądz składają się symbolika wody i symbolika srebra.
    Źródło:
    Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury; 2023, 35; 59-70
    0860-8032
    Pojawia się w:
    Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Oсобливості назв традиційного палива в говірках Криворіжжя
    Cechy nazw tradycyjnego opału w gwarach okolic Krzywego Rogu
    The peculiarities of lexicon closely related which with the traditional types of fuel in the dialects of the Kryvyi Rih region
    Autorzy:
    Вербовий, Микола
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/594076.pdf
    Data publikacji:
    2019
    Wydawca:
    Łódzkie Towarzystwo Naukowe
    Tematy:
    gwary okolic Krzywego Rogu
    leksyka
    teksty gwarowe
    nazwy rodzajów tradycyjnego opału
    dialects in Kryvyi Rih region
    lexicon
    texts of a dialect
    names of traditional types of fuel
    Opis:
    Przedmiotem artykułu są podobieństwa i różnice między gwarami okolic Krzywego Rogu a ukraińskim językiem ogólnym. W pracy została przedstawiona i omówiona leksyka gwarowa dotycząca nazw tradycyjnego opału, używana w okolicach Krzywego Rogu. Obecnie część tych wyrazów wychodzi z użytku i zanika. Bazę źródłową stanowią teksty gwarowe z trzech wsi położonych w pobliżu Krzywego Rogu, które zostały założone w XVIII i XX wieku. Analiza zgromadzonego materiału gwarowego została przeprowadzona z wykorzystaniem danych językowych słowników gwarowych oraz materiałów etnograficznych z XIX i początku XX wieku. Analizowana leksyka gwarowa charakteryzuje się swoistymi właściwościami fonetycznymi, gramatycznymi i semantycznymi, wykazuje również podobieństwo do nazw występujących w pobliskich gwarach stepowych i wschodniopodolskich.
    This article deals with similarities and differences in the dialects of villages in the Kryvyi Rih region and in general Ukrainian language. The article presents a description of the system analysis of the peculiarities of lexicon which are closely related to the traditional types of fuel in the steppe dialects of the Kryvyi Rih region. A certain number of these words usually become obsolete and vanish. The work has been compiled from original sources of dialect texts collected in three villages founded in the 18th and 20th centuries in the Kryvyi Rih region. The analysis of collected dialect material has been made in accordance with corresponding dictionaries and writings of ethnographical material of the 19th and the beginning of the 20th centuries collected in areas close to the Kryvyi Rih region. The analyzed lexical dialect material is closely related to traditional types of fuel in the dialects of the Kryvyi Rih region. This lexicon possesses main features coinciding with local peculiarities of steppe dialects in general and demonstrates its local phonetical, grammatical and semantic peculiarities.
    Źródło:
    Rozprawy Komisji Językowej ŁTN; 2019, 67; 351-372
    0076-0390
    Pojawia się w:
    Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Auto- i alloagresywne zachowania i postawy występujące wśród więźniów oraz sposoby zapobiegania im
    Auto- and allo-aggressive behaviours and attitudes of inmates, and ways to prevent them
    Autorzy:
    Kędzierski, Witold
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/498525.pdf
    Data publikacji:
    2015
    Wydawca:
    Małopolska Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Tarnowie
    Tematy:
    agresja więźniów
    podkultura więzienna
    degradacja podkulturowa
    funkcje gwary więziennej
    prizonizacja
    patologiczna humanizacja
    resocjalizacja
    inmates aggression
    prison subculture
    demotion in subculture
    functions of cant
    prisonization
    pathological humanisation
    rehabilitation
    Opis:
    W więzieniach, jako instytucjach totalnych, na niewielkiej przestrzeni skumulowani są osobnicy wykazujący głębokie deficyty w sferze emocjonalno-moralnej i często patologiczną osobowość. Ograniczenie przestrzeni indywidualnej, prowadzące do naruszenia ich psychicznej i fizycznej terytorialności, pozostawanie pod nadzorem funkcjonariuszy oraz deprywacje potrzeb powodują dalszą frustrację więźniów, a ta z kolei prowadzi do auto- i alloagresji, nasilenia postaw destrukcyjnych, często uwarunkowanych istnieniem podkultury więziennej. W ostatnich latach obserwuje się spadek liczby samouszkodzeń dokonywanych przez skazanych oraz wzrost liczby postaw agresywnych w stosunku do funkcjonariuszy. Niewątpliwie ma na to wpływ liberalna i permisywna polityka stosowana wobec więźniów, objawiająca się licznymi ustępstwami, aby za wszelką cenę utrzymać spokój w więzieniach i zmniejszyć liczbę skarg osadzonych. Takie postępowanie jest patologiczną humanizacją, która nie ma nic wspólnego z resocjalizacją. Stworzenie więziennej, kastowej stratyfikacji społecznej oraz wzrost znaczenia magii językowej i tabuistycznych norm było reakcją na represyjność powojennego systemu penitencjarnego. Im bardziej represyjnie traktowano grypsujących, tym bardziej szykanowali oni i poniżali obcych, ściślej obwarowując tajemnymi zasadami tworzony przez siebie świat. Zmiany zaistniałe po przełomie społeczno-ustrojowym w 1989 roku spowodowały liberalizację i humanizację warunków odbywania kary. W związku z tym radykalizm oraz dogmatyzm norm podkulturowych ulegał złagodzeniu. Zdecydowanie zmalała liczba zbiorowych głodówek jako formy protestu, gwałtów homoseksualnych jako formy podkulturowej degradacji, z zachowań autodestruktywnych oraz znaczenie funkcji rytualno-magicznej gwary więziennej.
    Being total institutions, prisons gather individuals with deep deficits in moral and emotional spheres and of pathological personality in a constrained space. Limiting of personal space that leads to violation of their psychological and physical independence, being under supervision and depravation of needs cause further frustration, which in turn leads to auto- and allo-aggression, and intensification of destructive behaviours that are often conditioned by the existence of the prison subculture. Recent years have shown a decrease in the number of self-damage acts performed by inmates and an increase in the number of aggressive behaviours towards prison officers. The situation is aggravated by the liberal and permissive policy allowing concessions in order to maintain peace in prisons and reduce the number of complaints issued by inmates. Such an attitude can be deemed pathological humanization that has nothing in common with rehabilitation. Creation of caste stratification in prisons and increase in significance of language magic and taboo norms were a reaction to repressions in the post-World War II penitentiary system. Repressed members of the prison subculture started harassing aliens more, and surrounded their self-made world with impassable barriers. The changes that occurred after social and structural changes in 1989 caused liberalization and humanization of the conditions in which inmates serve prison sentences. Consequently, radicalism and dogmatism of subcultural norms underwent softening. There was a decrease in the number of mass hunger strikes, homosexual rapes and self-destructive behaviours. There was a loss of significance of the function of ritual-magical cant.
    Źródło:
    Problemy Współczesnej Pedagogiki; 2015, 1, 1; 41-55
    2450-8101
    Pojawia się w:
    Problemy Współczesnej Pedagogiki
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Kalki semantyczne, strukturalne i kolokacyjne z języka rosyjskiego w gwarach polskich na terenie Rosji
    Russian semantic, structural and collocation calques in Polish subdialects spoken in Russia.
    Autorzy:
    Skorwid, Sergiej
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/1854355.pdf
    Data publikacji:
    2021-12-10
    Wydawca:
    Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
    Tematy:
    Polish immigrant dialects in Russia
    language contact
    adapted borrowings
    semantic and structural calques
    collocations
    polskie gwary przesiedleńcze w Rosji
    kontakt językowy
    adaptowane zapożyczenia
    kalki semantyczne i strukturalne
    kolokacje
    Opis:
    W artykule przedstawiono rozważania dotyczące systemu leksykalnego polskich gwar przesiedleńczych w Rosji, który uległ silnemu wpływowi dominującego języka ich otoczenia. Autor omawia zagadnienia związane z wyodrębnieniem semantycznych i strukturalnych kalk w tych gwarach i w szczególności z rozróżnieniem kalk i adaptowanych zapożyczeń z języka rosyjskiego. Te problemy powstają na skutek bliskiej pokrewności kontaktujących się słowiańskich odmian językowych. W celu rozwiązania części tych problemów, uwzględniając fakt, że w wielu przypadkach kalki i/lub adaptowane zapożyczenia używane są w ściśle określonych kolokacjach, w artykule zaproponowano wprowadzenie pojęcia „kalki kolokacyjne”, które, zdaniem autora, pozwala na adekwatny opis badanych zjawisk.
    The paper presents a study of immigrant Polish dialects in Russia that have been strongly influenced by the dominant language spoken in the area. The author discusses issues related to identifying Russian semantic and structural calques in the examined dialects, in particular differentiating between calques and adapted borrowings. The difficulties result from the close affinity of the Russian language and the influenced dialects, which have a common Slavic root. The article suggests a solution to this problem, namely observing various aspects of calque formation, taking into consideration the fact that the border between the analysed phenomena is blurred and the calques are often firmly bound with certain collocations. To this end, the author introduces the notion of “collocation calques” in order to describe these units adequately.
    Źródło:
    Gwary Dziś; 2021, 14; 199-208
    1898-9276
    Pojawia się w:
    Gwary Dziś
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Metody opracowywania historycznych materiałów gwarowych na przykładzie ankiet Georga Wenkera
    Methods of processing historical subdialectal material: the example of George Wenker’s questionnaire.
    Autorzy:
    Rembiszewska, Dorota Krystyna
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/1854166.pdf
    Data publikacji:
    2021-12-10
    Wydawca:
    Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
    Tematy:
    historical dialectology
    language contact
    linguistic geography
    German Language Atlas Research Centre
    east Masuria ethnolects
    dialektologia historyczna
    kontakty językowe
    geografia lingwistyczna
    Centrum Badań Niemieckiego Atlasu Językowego
    gwary Mazur wschodnich
    Opis:
    W artykule przedstawiono ogólną charakterystykę ankiet Georga Wenkera do Niemieckiego atlasu językowego zapisanych w językach słowiańskich (ankiety czeskie, łużyckie, kaszubskie, polskie) i metody ich opracowywania. Szczegółowiej omówiono materiały z Mazur wschodnich (m.in. cechy fonetyczne, leksykę). W tekście wskazano na znaczenie ankiet w odtwarzaniu dawnego systemu gwarowego oraz badaniu zmian językowych, szczególnie na obszarach pogranicznych. Zwrócono również uwagę na wykorzystanie ankiet jako źródła informacji o dawnych zwyczajach, strojach ludowych, praktykach religijnych.
    The article presents the general characteristics of Georg Wenker’s questionnaires for the German Language Atlas written in Slavonic languages (Czech, Lusatian, Kashubian, and Polish) and the methods used to compile them. The materials from East Masuria (e.g. phonetic features, lexis) are discussed in detail. The text points out the importance of questionnaires in the reconstruction of the old dialect system and the study of language change, especially in border areas. Moreover, attention has been drawn to the use of surveys as a source of information on old customs, folk costumes and religious practices.
    Źródło:
    Gwary Dziś; 2021, 14; 35-43
    1898-9276
    Pojawia się w:
    Gwary Dziś
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Język sztuki Iwana Witoszyńskiego Kozak i ochotnyk – opis wybranych właściwości fonetycznych
    Язык пьесы Ивана Витошинского Козак и охотник – характеристика фонетических особенностей
    Autorzy:
    Nowacka, Dagmara
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/1954180.pdf
    Data publikacji:
    2003
    Wydawca:
    Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
    Tematy:
    „Ruska Trójca”
    język literacki
    język ludowy
    Rusini-Ukraińcy
    teatr
    gwary
    dialektyzm
    narzecze południowo-zachodnie
    “Russian Trinity”
    literary language
    people’s language
    Russian-Ukrainians
    theater
    local dialects
    dialecticism
    southwestern dialect
    Opis:
    Целью настоящей статьи является характеристика языка западноукраинской пьесы из 1849 года Козак и охотник (Козак і охотник) Ивана Витошинского. На основании некоторых фонетических особенностей автор старался представить черты диалекта, на котором говорили герои произведения, а также сравнить их с другими украинскими диалектами и польским языком. Приведения в пьесе культурально-политическая действительность помогает понять роль народного языка в формовании литературного языка Галиции.
    Źródło:
    Roczniki Humanistyczne; 2003, 51, 7; 171-181
    0035-7707
    Pojawia się w:
    Roczniki Humanistyczne
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    O języku Akt Grodzieńskiego Sądu Ziemskiego
    About the Language of Acts Grodno Zemstvo Court
    Autorzy:
    Konczewska, Katarzyna
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/468413.pdf
    Data publikacji:
    2019
    Wydawca:
    Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
    Tematy:
    Acts of the Grodno Zemstvo Court
    Vilna Archaeographic Commission
    borrowings from the Polish language
    Belarusian dialects of the Grodno region
    Akta Grodzieńskiego Sądu Ziemskiego
    Wileńska Komisja Archeograficzna
    polonizmy
    białoruskie gwary grodzieńskie
    Opis:
    This article, for the first time in scientific literature, presents comments about the language of documents of the Grodno Zemstvo Court, the oldest in the territory of the Grand Duchy of Lithuania. These documents were written in the 16th century in Cyrillic and published in XVII vol. of the Act of the Vilna Archaeographic Commission. The article presents promising directions for the study of these documents, and special attention is paid to the impact on their vocabulary of the Polish language and the functioning of the Belarusian dialects of the Grodno region.
    Źródło:
    Forum Lingwistyczne; 2019, 6; 99-110
    2449-9587
    2450-2758
    Pojawia się w:
    Forum Lingwistyczne
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    До питання про рефлексацію *ě, *е, *о в північнопідляських говірках: дифтонги в текстах пісень з північного Підляшшя
    W sprawie refleksacji *ě, *е, *о w gwarach północnego Podlasia: dyftongi w tekstach pieśni z północnego Podlasia
    Autorzy:
    Frolak, Любов
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/2015582.pdf
    Data publikacji:
    2021-12-13
    Wydawca:
    Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
    Tematy:
    Північне Підляшшя
    українські підляські говірки
    дифтонги
    ікавізм
    мова пісень і говірка
    Northern Podlasie
    Podlasie dialects
    diphthongs
    ikavism
    language of songs and dialect
    Podlasie północne
    ukraińskie gwary podlaskie
    dyftongi
    ikawizm
    język pieśni i gwara
    Opis:
    Статтю присвячено проблемі функціонування дифтонгів у північнопідляських говірках. Метою дослідження є опис діалектних явищ, які свідчать про специфіку континуації праслов’янських *ě, *е, *о у сучасних українських підляських говірках та є важливими для встановлення типології цих говірок. Основним джерелом вивчення слугують матеріали текстів пісень з Північного Підляшшя (Більського, Гайнівського та Сім’ятицького повітів Підляського воєводства), які записано на поч. ХХІ ст. Основний метод дослідження – діалектологічний опис фонетико-фонологічного рівня говірок. Результати аналізу мовних явищ окремих говірок представлено у порівнянні з матеріалами вибраних лінгвогеографічних та діалектографічних досліджень. Визначається також наукова достовірність текстів пісень як матеріалу діалектологічних досліджень.
    Artykuł został poświęcony problemowi funkcjonowania dyftongów w gwarach północnego Podlasia. Celem badań jest określenie typologii ukraińskich gwar podlaskich na podstawie zjawisk gwarowych, które świadczą o cechach kontynuantów prasłowiańskich *ě, *е, *о. Głównym źródłem opracowania są teksty pieśni ludowych z Podlasia północnego (powiat bielski, hajnowski i siemiatycki w województwie podlaskim), zapisanych na początku XXI wieku. Podstawową metodą badań jest opis dialektologiczny poziomu fonetyczno-fonologicznego systemu gwarowego. Wyniki analizy zjawisk językowych poszczególnych gwar przedstawiono w porównaniu z materiałami wybranych prac lingwogeograficznych i dialektograficznych. Ustala się również wiarygodność naukową tekstów pieśni ludowych jako materiału badań dialektologicznych.
    The article deals with the problem of the functioning of diphthongs in the dialects of Northern Podlasie. The proposed study is aimed at establishing the typology of the Ukrainian dialects of Podlasie on the basis of dialectal phenomena, which attest to the peculiarity of the continuation of Slavic *ě, *e, *о. The main source of the study is lyrics recorded at the beginning of the 21st century on the territory of Northern Podlasie (the Bielsk, Haynivka and Siemiatycze counties of the Podlaskie Voivodeship). The principle research method is the dialectological description of the phonetic and phonological levels of the dialect system. Results of the analysis of linguistic phenomena in individual dialects are presented in comparison with the materials of selected linguistic-geographical and dialectological studies. The scientific validity of song lyrics as the material of dialectological research is also determined.
    Źródło:
    TEKA Komisji Polsko-Ukraińskich Związków Kulturowych; 2020, 6, Numer Specjalny; 87-100
    1733-2249
    Pojawia się w:
    TEKA Komisji Polsko-Ukraińskich Związków Kulturowych
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Zamość i Zamojszczyzna na mapie językowej i kulturowej Polski
    Zamość and its province on the linguistic and cultural map of Poland
    Autorzy:
    Makarski, Władysław
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/26850766.pdf
    Data publikacji:
    2008
    Wydawca:
    Akademia Zamojska
    Tematy:
    regional language varieties in the Region of Zamość
    names (toponyms, anthroponyms, church names) in the South Eastern Borderlands
    literary activities in Zamość
    Zamość
    Zamość literacki
    zamojskie gwary kresowe
    południowo-kresowa onimia (toponimy, antroponimy, patrocinia)
    Opis:
    Artykuł ukazuje Zamość i Zamojszczyznę w kontekście dialektalnej mapy kresów południowowschodnich z charakterystycznymi interferencjami ukraińskimi, które stanowią odbicie historycznych dziejów politycznych i osadniczo-etnicznych tych terenów, sięgających czasów plemiennych. Mapę tę wyznaczają cechy tekstów gwarowych i środowiskowych (dawne i współczesne) oraz różnorakie onimy (nazwy miejscowe, nazwy osobowe, wyznania kościołów i cerkwi oraz inne). Poza regionalnym językiem Zamojszczyzna manifestuje odrębność poprzez swoją literaturę, folklor, życie kulturalne i naukowe (z historyczną Akademię Zamojską), rangę swoich zabytków (z Zamościem jako miastem wpisanym na listę światowego dziedzictwa kulturowego) oraz walory krajobrazowo-turystyczne (z Roztoczańskim Parkiem Narodowym, kilkoma parkami krajobrazowymi i rezerwatami).
    This paper is a brief presentation of the town of Zamość and the Zamość Region in the context of the map of dialects spoken in the historical territories of South-Eastern Borderlands. The dialect spoken there contains a lot of Ukrainian linguistic interferences, which mirror the political, ethnic and civilization history of this land, reaching back to the tribal roots. The map is delineated by the particular features of the dialectal and sub-dialectal texts (old and modern) as well as a variety of names (place names, personal names, names of churches, etc.). Apart from its regional language variety, the region of Zamość is distinctive for its literature, folklore, cultural and academic life (historic Zamość Academia), a whole range of the highest class architectural sights (Zamość as a town is placed on the UNESCO World Heritage List), spectacular geographical and tourist surroundings (including the Roztocze National Natural Park, some landscape parks and nature reserves).
    Źródło:
    Facta Simonidis; 2008, 1, 1; 313-325
    1899-3109
    Pojawia się w:
    Facta Simonidis
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Północna grupa gwar białoruskich jako przykład związków z sąsiednimi grupami etnicznymi i językami
    The Northern group of Belarusian subdialects as an example of relations with neighboring ethnic groups and languages
    Паўночная група беларускіх гаворак як прыклад сувязей з суседнімі этнасамі і мовамі
    Autorzy:
    Jankowiak, Mirosław
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/1932779.pdf
    Data publikacji:
    2021
    Wydawca:
    Uniwersytet Warszawski. Wydział Lingwistyki Stosowanej. Katedra Białorutenistyki
    Tematy:
    Belarusian dialectology
    Belarusian subdialects
    the North subdialectal group
    contact between languages
    Kryvičy
    dialektologia białoruska
    gwary białoruskie
    grupa północna gwar białoruskich
    kontakty międzyjęzykowe
    Krywicze
    беларуская дыялекталогія
    беларускія гаворкі
    паўночная група беларускіх гаворак
    міжмоўныя сувязі
    крывічы
    Opis:
    The article discusses the Northern subdialect group of the Northeastern Belarusian dialect, which is one of the least studied in terms of its structure and genesis. It is characterized primarily by a number of lexical and lexical-semantic features, typical not only for this area of Belarus, but linking it with Russian dialects and dialects of the Baltic languages. These features were formed in various historical periods: the oldest (from before the writing system appeared) include, among others, the so-called cokan'e and the preservation of the suffix -dl- forming the names of farm tools; the syncretism of noun endings probably dates back to to the general Russian period, while the pronouns íchny, jéjny and the verb forms jadzióm and dadzióm are newer innovations from the period of the formation of Belarusian dialects.
    W artykule omówiona została północna grupa gwar północno-wschod¬niego dialektu języka białoruskiego, która należy do najsłabiej zbadanych tak pod względem struktury, jak i samej genezy. Charakteryzuje się przede wszystkim szere¬giem cech leksykalnych i leksykalno-semantycznych, typowych nie tylko dla tego obszaru Białorusi, ale łączących ją z gwarami rosyjskimi a także dialektami języków bałtyckich. Cechy te formowały się w różnych okresach historycznych – do najstarszych (z czasów sprzed piśmiennictwa) należą m. in. tzw. cokan’e oraz zachowanie sufiksu -dl- tworzącego nazwy przyrządów gospodarczych, synkretyzm końcówek rzeczowników odnosi się zapewne do okresu ogólnoruskiego, a z kolei zaimki íchny, jéjny a także formy czasowników jadzióm i dadzióm są no-wotworami językowymi z okresu formowania się dialektów białoruskich.
    У артыкуле аналізуюцца гаворкі паўночнай групы паўночна-ўсходняга дыялекту беларускай мовы, якія з’яўляюцца найменш даследаванымі як з пункту гледжання структуры, так і паходжання. Яны характарызуюцца, прынамсі, шэрагам лексічных і лексічна-семантычных рыс, тыповых не толькі для гэтага абшару Беларусі, але і для суседніх рускіх гаворак, а такса-ма для дыялектаў балцкіх моў. Гэтыя рысы фармаваліся ў розныя гістарычныя перыяды – да найстарэйшых (з дапісьмовага перыяду) можам залічыць г. зв. цоканне і захаванне суфікса -дл , пры дапамозе якога ствараюцца назвы гаспадарчых прылад, сынкрэтызм канчаткаў назоўнікаў адносіцца праўдападобна да агульнарускага перыяда, а займеннікі іхны, ейны з’яў-ляюцца пазнейшымі інавацыямі з часоў фармавання беларускіх дыялектаў.
    Źródło:
    Acta Albaruthenica; 2021, 21; 207-217
    1898-8091
    Pojawia się w:
    Acta Albaruthenica
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    ODTWARZANIE TOŻSAMOŚCI W OPARCIU O TRADYCJE LUDOWE I JĘZYK NA PRZYKŁADZIE UKRAIŃCÓW PODLASIA
    RECONSTRUCTING OF IDENTITY BASED ON FOLK TRADITIONS AND LANGUAGE ON THE EXAMPLE OF UKRAINIANS OF PODLASIE
    Autorzy:
    Nikitorowicz, Andrzej
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/566452.pdf
    Data publikacji:
    2017
    Wydawca:
    Akademia Pomorska w Słupsku
    Tematy:
    mniejszość narodowa
    mniejszość etniczna
    odradzanie świadomości narodowej
    oraz tożsamości
    język w postaci lokalnej gwary
    tradycje ludowe
    national minority, ethnic minority, reviving national awareness and identity,
    language in the form of local dialect, folk traditions
    Opis:
    The article refers to the process of the revitalization of identity of a minority group on the borderland. The subject of these identity transformations is the population defined today as Ukrainian minority in Podlaskie Voivodeship, or as they call themselves “Ukrainians of Podlasie”. A coherent and explicit group, based on such cultural elements as: language in the form of archaic dialect, autochthonousness, local folk culture and customs and the orthodox religion. Over the past decades, this population has been a subject of enormous and significant consciousness-identity changes, which most often were the result of geopolitical changes the region. It should be emphasized that the process of the revitalization of this minority group in the Podlaskie Voivodeship has not yet been completed. There is also visible, gradual change in the approach to the key elements of culture that have historically decided about the rebirth of this minority. What is indigenous, traditional and local is more and more often transformed and changed by more unified, codified and universal cultural elements. Language in the form of a local, archaic dialect is replaced in the young generation by a literary language, and in cultural expressions, dances and songs local traditions are being replaced by patterns drawn directly from Ukrainian culture. The Ukrainian minority in Podlaskie Voivodeship shows very well how and on what factors, events, and in what direction can both the national image of a given region and the ethnic and national identity of ethnic and national groups change. The article was based on two own researches, historical studies conducted by historians and linguists on the area of today’s Podlaskie Voivodeship and the press and cultural events implemented by the Ukrainian minority in the Podlaskie Voivodeship.
    Źródło:
    Ars inter Culturas; 2017, 6; 59-74
    2083-1226
    Pojawia się w:
    Ars inter Culturas
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Nu… pr˙ivet peredavajta, co tu tak˙e Mazur˙i, Polak’i luterany su… Jeszcze raz o „polszczyźnie okolic Krasnojarska” na tle innych przesiedleńczych gwar słowiańskich w Rosji
    Well... greet everybody and tell that such Masures, Polish Lutherans live here... Once again about “Polish language in the area of Krasnoyarsk” against the background of other Slavic immigrant dialects in Russia
    Autorzy:
    Skorwid, Sergiej
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/594328.pdf
    Data publikacji:
    2017
    Wydawca:
    Łódzkie Towarzystwo Naukowe
    Tematy:
    Slavic immigrant dialects in Russia
    Northern Caucasus
    Western and Eastern Siberia
    dialectal systems
    language contact
    linguistic typology
    słowiańskie gwary przesiedleńcze w Rosji
    Wschodnia i Zachodnia Syberia
    Kaukaz Północny
    systemy dialektalne
    kontakty międzyjęzykowe
    typologia lingwistyczna
    Opis:
    The aim of this article is to introduce a typology of Slavic immigrant dialects spoken in the Russian Federation. The paper deals with two Polish and three Czech varieties located in Siberia, in the case of the Czech ones also at the Black Sea coast of the Northern Caucasus and, partly, with West Ukrainian patois of Siberian Hollanders. The author outlines the current state of their research and analyzes the most eloquent examples of the phonological and grammatical resemblances between them which appeared mainly due to the fact that their original dialectal systems have been similarly influenced by their language surroundings, first of all by Russian. In particular attention is drawn to the problem of penetration of Russian palatalized consonants to phonetic or even phonological systems of those dialects. In morphology, it is shown that the functional sphere of some grammatical categories and forms has changed in the examined dialects not only under influence from Russian, but sometimes also as a result of their independent development in an insular situation.
    Celem artykułu jest przedstawienie typologii „innosłowiańskich” gwar przesiedleńczych w Rosji. Przedmiotem analizy są dwie polskie i trzy czeskie gwary występujące na Syberii oraz, w przypadku odmian czeskich, na czarnomorskim wybrzeżu Kaukazu Północnego, częściowo też zachodnioukraińska gwara Holendrów (Olędrów) syberyjskich. Autor charakteryzuje aktualny stan badań i przytacza najwyrazistsze przykłady podobieństw między nimi, które powstały przede wszystkim w wyniku analogicznego oddziaływania na pierwotne systemy tych gwar ich wschodniosłowiańskiego otoczenia językowego, zwłaszcza języka rosyjskiego. W obrębie fonetyki/fonologii zwraca się szczególną uwagę na problem przenikania rosyjskich spółgłosek spalatalizowanych do systemu omawianych gwar. W morfologii na kilku przykładach pokazano, że zakres funkcjonowania niektórych kategorii i form gramatycznych zmieniał się w badanych gwarach nie tylko pod wpływem języka rosyjskiego, ale czasem też w wyniku niezależnego rozwoju ich systemów w sytuacji wyspowej.
    Źródło:
    Rozprawy Komisji Językowej ŁTN; 2017, 64; 289-302
    0076-0390
    Pojawia się w:
    Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Granice zasięgu gwar białoruskich w świetle badań lingwistów. Część I: pogranicze białorusko-rosyjskie
    The limits of the range of Belarusian dialects in the research of linguists. Part I: The Belarusian-Russian borderland
    Межы функцыянавання беларускіх гаворак у святле даследаванняў лінгвістаў. Частка І: беларуска-расійскае памежжа
    Autorzy:
    Jankowiak, Mirosław
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/29430746.pdf
    Data publikacji:
    2023
    Wydawca:
    Uniwersytet Warszawski. Wydział Lingwistyki Stosowanej. Katedra Białorutenistyki
    Tematy:
    dialectology
    Belarusian dialects
    Russian dialects
    Belarusian-Russian linguistic borderland
    transitional sub-dialects
    ideology
    dialektologia
    dialekty białoruskie
    dialekty rosyjskie
    językowe pogranicze białorusko-rosyjskie
    gwary przejściowe
    ideologia
    дыялекталогія
    беларускія дыялекты
    рускія дыялекты
    беларуска-расійскае моўнае памежжа
    пераходныя гаворкі
    ідэалогія
    Opis:
    The article discusses the range of occurrence of Belarusian sub-dialects on the Belarusian-Russian borderland in the light of linguistic research. Selected publications covering the period from the mid-nineteenth century, texts of the interwar period, post-war times of the USSR and the years after the collapse of the Soviet Union were analysed. The focus was on publications by Belarusian, Russian and Polish authors. The approach to the issue of the linguistic borderland changed chronologically, depending on the adopted research methods and understanding of the terms transitional / mixed dialect, the development of linguistic geography, the progressing process of Russification and political and ideological factors.
    W artykule omówiono zasięg występowania gwar białoruskich na pograniczu białorusko-rosyjskim w świetle badań lingwistycznych. Analizie poddane zostały wybrane publikacje obejmujące okres od połowy XIX w., teksty okresu międzywojennego, powojenne czasy ZSRR oraz lata po rozpadzie Związku Sowieckiego. Skupiono się na publikacjach autorów białoruskich, rosyjskich i polskich. Podejście do zagadnienia pogranicza językowego zmieniało się chronologicznie w zależności od przyjętych metod badawczych i rozumienia terminów gwara przejściowa / mieszana, rozwoju geografii lingwistycznej, postępującego procesu rusyfikacji oraz czynników polityczno-ideologicznych.
    У артыкуле прадстаўлены арэал функцыянавання беларускіх гаворак на беларуска-расійскім памежжы ў святле лінгвістычных даследаванняў. Прааналізаваны выбраныя публікацыі, якія ахопліваюць перыяд ад першай паловы ХІХ ст., тэксты міжваеннага часу, як і пасляваеннага перыяду Савецкага Саюза і надрукаваныя ў апошні час пасля распаду СССР. Для аналізу выбраны публікацыі беларускіх, расійскіх і польскіх даследчыкаў. Падыход да праблемы моўнага памежжа змяняўся храналагічна, у залежнасці ад прынятых метадалогій, разумення тэрмінаў “пераходныя / змешаныя гаворкі”, развіцця лінгвістычнай геаграфіі, працэсу русіфікацыі і палітычна-ідэалагічных фактараў.
    Źródło:
    Acta Albaruthenica; 2023, 23; 31-61
    1898-8091
    Pojawia się w:
    Acta Albaruthenica
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Reproduktivnaja leksika i kul’turnyj kontekst
    THE LEXIS OF REPRODUCTION AND ITS CULTURAL CONTEXT
    Autorzy:
    Vlaskina, Tat’jana Ju.
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/611639.pdf
    Data publikacji:
    2000
    Wydawca:
    Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
    Tematy:
    pregnancy and birth
    the dialects of the Cossacks of the Don river
    parallelism
    people and animals
    extramarital sex
    the opposition
    marriage—extramarital sex
    ciąża i poród
    gwary Kozaków dońskich
    paralelizm
    ludzie i zwierzęta
    seks pozamałżeński
    opozycja
    małżeństwo – stosunki pozamałżeńskie
    Opis:
    Sfera słownictwa związanego z reprodukcją, tj. z dojrzałością płciową, ciążą i porodem, w systemach leksykalnych gwar Kozaków dońskich wykazuje znaczny paralelizm w opisie obiektów, stanów i zachowań ludzi oraz zwierząt hodowlanych. Przejawia się to w obu głównych grupach tej leksyki: dotyczącej zdolności do reprodukcji oraz dotyczącej samego porodu i okresu poporodowego. W szczególności wyraz żerebec używany jest w kontekstach gwarowych zarówno w znaczeniu ‘zdrowy, dojrzały koń płci męskiej’, jak i ‘zdrowy, młody mężczyzna, chętnie współżyjący seksualnie z kobietami’; moloducha ‘krowa, która po raz pierwszy się ocieliła’ i ‘kobieta młoda, wkrótce po ślubie’. Podobne paralele obserwuje się w sferze dotyczącej bezpłodności (jalovka – o krowie i o kobiecie), przy tym obecność metafor zoogenicznych stwierdza się tylko w stosunku do seksu pozamałżeńskiego, co dowodzi, że gwary różnie konceptualizują życie płciowe w małżeństwie i poza nim. Opozycje: małżeństwo – stosunki pozamałżeńskie i człowiek – zwierzę są przejawami opozycji swój – obcy, przy czym obcość jest w szczególności związana ze światem zwierząt (głównie psa).
    In lexical systems of Cossack dialects of the Don river, the lexis of reproduction, i.e. of sexual maturity, pregnancy and delivery, exhibits considerable parallelism between the descriptions of the behaviour of people and livestock. The two major fields of the lexis are: terms referring to the ability to reproduce and those relating to the actual delivery and the puerperium. Specifically, the word zherebets is used in dialectal contexts both in the meaning ‘a healthy, mature stallion’ and ‘a healthy young man frequently engaging in sexual relationships with women’; the word molodukha means ‘a cow which has calved for the first time’ and ‘a young woman who has recently married’. Similar parallelism are observable in relation to sterility (yalovka means a cow or a woman). On top of this, zoogenic metaphors are only used as reference to extramarital sex, which indicates that different dialects conceptualize sexual life in marriage and outside it in different ways. Oppositions of the type "marriage : extramarital sex” and ”a person : an animal” are realizations of the opposition ” us : them”, where foreignness is associated with the animal world (mainly with the dog).
    Źródło:
    Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury; 2000, 12; 139-154
    0860-8032
    Pojawia się w:
    Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Gramatyczne germanizmy rdzennych dialektów zachodniosłowiańskich w gwarach przesiedleńczych na terenie Rosji
    Grammatical Germanisms of the Ascendant Dialects in West Slavic Immigrant Patois in Russia
    Autorzy:
    Skorwid, Sergiej
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/971465.pdf
    Data publikacji:
    2015
    Wydawca:
    Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
    Tematy:
    czeskie i polskie gwary przesiedleńcze w Rosji
    germanizmy gramatyczne
    predykatywy i czasowniki modalne posesywne konstrukcje rezultatywne strona bierna
    zaimki wskazujące
    Czech and Polish immigrant dialects in Russia
    grammatical borrowings from German
    modal predicatives and modal verbs possessive resultative constructions passive voice
    demonstrative pronouns
    Opis:
    The paper deals with some contact phenomena in grammar typical of the ascendant dialects, which were inherited by two Czech and one Polish immigrant patois spoken in Russia. The Czech patois are located in several villages near Novorossiysk and Anapa in the Northern Caucasus and also in the Middle Irtysh area of the Omsk Region, the Polish (Masovian) one in the Krasnoyarsk Region and in the Republic of Khakassia.These patois show relatively good preservation of their original dialectal systems, including not only old lexical borrowings from German, but also grammatical features that appeared as a result of the longtime contact of West Slavic dialects with German in central and northeastern Europe. At the same time the systems of the examined patois as a whole, as well as their elements of contact origin, have been strongly influenced by their East Slavic language surroundings, most of all by the Russian language. The author concludes that set and functioning of the analyzed borrowed units or structures and contact features in Czech and Polish dialects although partly similar, differed somewhat. It depended on the speakers’ relative tendencies to personalize and give detail; it also depended on the features sentence construction observed in both languages.
    Źródło:
    Gwary Dziś; 2015, 7; 177-189
    1898-9276
    Pojawia się w:
    Gwary Dziś
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Iz bloknota učastnika polesskich èkspedicij (1. kuminá vodá; 2. Čаgоščy i Čugajka; 3. kryčac’ jak bоugary)
    FROM THE NOTES OF A PARTICIPANT OF EXPEDITIONS TO POLESIE: KUMINA VADA, CHAKHOSHCHYI CHUKHAYKA, KRYCHAT’ YAK BOUGARY
    Autorzy:
    Cychun, Genadz’
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/611801.pdf
    Data publikacji:
    2000
    Wydawca:
    Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
    Tematy:
    Byelorussian dialects of the Polesie region
    archaisms
    the phrase kumina vadá [whirlpool]
    kum as a taboo term for the word chort [devil]
    Balkan influences in Belorussian dialects
    białoruskie gwary poleskie
    archaizmy
    frazeologizm kuminá vodá
    kum jako tabuizacja pojęcia ‘czarta’
    bałkanizmy występujące w gwarach białoruskich
    Opis:
    Do badań nad Polesiem Nikita I. Tołstoj wprowadził „perspektywę południowosłowiańską”, której wartość potwierdza autor na przykładzie kilku wyrazów i związków frazeologicznych występujących w białoruskich gwarach poleskich i będących głębokimi archaizmami. Pierwotny sens wyrażeni kuminá vodá, kryčac’ jak bougary oraz nazw własnych Čágoszczy, Čugájka zanotowanych przez autora na południu Białorusi daje się ustalić metodą analizy porównawczej opartej na danych dialektologicznych. Frazeologizm kuminá vodá ‘wir rzeczny; miejsce, gdzie kręci się woda’ i nazwa (kumá – ‘jama, gdzie kręci się woda’), mogą mieć związek z formą kum jako tabuizacją pojęcia ‘czarta’. Nazwy własne Čágoszczy, Čugájka na Turowszczyźnie są archaizmami prasłowiańskimi i dobrze się tłumaczą przez zestawienie ze słoweńską i chorwacką nazwą wsi Čagošče, słowackim czasownikiem čuhat’ ‘wyglądać’. Frazeologizm poleski kryčac’ jak bougary ‘rozmawiać głośno’, ‘dyskutować głośno’ autor łączy z chorwackim bügariti ‘krzyczeć, wrzeszczeć’, ‘opłakiwać zmarłego’ oraz dalmatyńskim bügariti ‘śpiewać stare ludowe pieśni o określonej melodii’. Uprawdopodabniają tę hipotezę takie bałkanizmy występujące w gwarach białoruskich, jak brynza, komarnik, turlik.
    Nikita I. Tolstoy introduced to studies on Polesie “a South-Slavonic perspective”. Its value is corroborated in the present text with an analysis of a few archaic words and phrases present in Belorussian dialects of the region. The primary sens of expressions kumina vadá, krychat’ yak bougary and proper names Chákhoshchy, Chukháyka, recorded by the author in southern Belorussia, can be established by comparative analysis based on dialectological data. The phrase kumina vadá ‘whirlpool’, as well as the very term kumá ‘a cave where water whirls’, may be linked to the form kum as a taboo term for the devil. The proper names Chákhoshchy, Chukháyka in Turovshchyzna are Proto-Slavonic archaisms and can be explicated through juxtaposition with the Slovene and Croatian name Chagoshche, and the Slovak verb chukhat’ ‘to watch for somebody’. The phrase krychat’ yak bougary ‘to talk, discuss something in a loud voice’ can be associated with the Croatian bügariti ‘shout, shriek’, ‘to lament over the deceased’ and Dalmatian bügariti ‘to sing old folk songs with specific tunes (in a specific way).’ The hypothesis is rendered more probable in the light of Balkan influences in Belorussian dialects, such as brynza, komarnik, turlik.
    Źródło:
    Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury; 2000, 12; 181-187
    0860-8032
    Pojawia się w:
    Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Nazwy kobiet utworzone od imienia męża w gwarze mieszkańców gminy Czyże w powiecie hajnowskim
    Autorzy:
    Łabowicz, Ludmiła
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/624974.pdf
    Data publikacji:
    2018
    Wydawca:
    Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
    Tematy:
    Czyże commune, Ukrainian dialects, anthroponymy, women’s conjugal names, formants -ča, -iÍa/-yÍa, -ka, -anka, -ova, -ina/-yna
    gmina Czyże, gwary ukraińskie w Polsce, antroponimia, odmężowskie nazwy kobiet, formanty -ča, -iÍa/-yÍa, -ka, -anka, -ova, -ina/-yna
    гміна Чыжы, украінскія гаворкі ў Польшчы, антрапанімія, назвы жонак па мужу, суфіксы -ča, -iÍa/-yÍa, -ka, -anka, -ova, -ina/-yna
    Opis:
    This article is an attempt to describe women’s conjugal names used by speakers of the Ukrainian dialect residing in the Czyże commune (Hajnówka county, Podlaskie Voivodeship). The lexical corpus analyzed constitutes an interesting and diverse group of anthroponomic formations, which have not been thoroughly examined so far. The author concentrates on the names containing the derivational formants -ča, -iÍa/-yÍa, -ka and -anka, as well as andronyms with the suffixes -ova and -ina/-yna. These formations are a continuation of the feminative forms used in the area in question in the past, as evidenced by the records in the eighteenth-century parish of the Uniate Church in Czyże. The aim of the study was to determine which women’s conjugal names function today in the daily oral communication of the inhabitants of the Czyże commune. The source base of the article consists of anthroponyms collected by the author in the years 2013–2018 during direct conversations with villagers born between 1923 and 1957. A total of 99 personal names were collected, most of them with the formant -ča (50 forms) and -iÍa /-yÍa (29 forms). The analysis of the material collected showed that the erstwhile popular conjugal names using the formants -ča, -iÍa/-yÍa, -ka and -anka had a stylistically neutral character. Nowadays, these formations are only used for women from the oldest generation, most often deceased. Double-barrelled names consisting of the woman’s first name and that of the husband with the suffix -ova, or sometimes -ina/-yna, are still popular in the Czyże commune.
    Artykuł jest próbą opisu nazw kobiet utworzonych od imienia męża osób posługujących się gwarą ukraińską, zamieszkałych w gminie Czyże w powiecie hajnowskim województwa podlaskiego. Analizowany korpus leksykalny stanowi ciekawą i różnorodną grupę formacji antroponimicznych, które nie zostały dotychczas dokładnie zbadane. Autorka koncentruje się na nazwach z formantami słowotwórczymi -ča, -iÍa/-yÍa oraz -ka i -anka, a także andronimach z sufiksami -ova oraz -ina/-yna. Formacje te są kontynuacją form feminatywnych używanych na badanym terenie w przeszłości, o czym świadczą zapisy w XVIII-wiecznych metrykach parafii unickiej w Czyżach. Za cel opracowania obrano ustalenie, które nazwy odmężowskie funkcjonują dzisiaj w codziennej komunikacji ustnej mieszkańców gminy Czyże. Bazę materiałową artykułu stanowią antroponimy zebrane przez autorkę w latach 2013–2018 w trakcie bezpośrednich rozmów z mieszkańcami wsi, urodzonymi między rokiem 1923 a 1957. Łącznie zebrano 99 nazw osobowych, z czego najwięcej z formantem -ča (50 form) oraz -iÍa/-yÍa (29 form). Analiza zgromadzonego materiału wykazała, że popularne dawniej nazwy żeńskie, tworzone od imienia męża za pomocą formantów -ča oraz -iÍa/-yÍa, a także -ka i -anka, nie miały nacechowania stylistycznego. Współcześnie formacje te są używane jedynie w odniesieniu do kobiet najstarszego pokolenia, najczęściej już nieżyjących. Nadal popularne we wsiach gminy Czyże pozostają nazwy dwuczłonowe składające się z imienia kobiety oraz formy odmężowskiej z sufiksem -ova, rzadziej -ina/-yna.
    У артыкуле робіцца спроба характарыстыкі назваў жонак па мужу ва ўкраінскай гаворцы жыхароў сямі вёсак гміны Чыжы ў Гайнаўскім павеце Падляшскага ваяводства. Найменні замужніх жанчын – гэта цікавая і рознародная група антрапанімічных дэрыватаў, якія дасюль не дастаткова даследаваны. У публікацыі аўтар звяртае ўвагу як на дэрываты, што ўтварыліся пры дапамозе суфіксаў -ča, -iÍa/-yÍa, -ka і -anka, так і на папулярныя андронімы, утвораныя пры дапамозе суфіксаў -ova і -ina/-yna. Гэтыя архаізмы захаваліся ў даследаванай гаворцы з папярэдніх стагоддзяў, пра што сведчаць запісы ў метрыкальных кнігах уніяцкай парафіі вёскі Чыжы з XVIII ст. Мэтай даследавання з’яўляецца выяўленне назваў замужніх жанчын па мужу ў сучасным вусным маўленні жыхароў гміны Чыжы. Матэрыял да аналізу запісваўся аўтарам падчас палявых даследаванняў у 2013–2018 гг. шляхам правядзення непасрэдных гутарак з вяскоўцамі, якія нарадзіліся ў перыяд з 1923 г. па 1957 г. Зафіксавана 99 найменняў, найбольш з суфіксам -ča (50 назваў), а таксама з суфіксам -iÍa/-yÍa (29 назваў). Аналіз сабранага ма- тэрыялу паказаў, што назвы жонак па мужу, утвораныя пры дапамозе суфіксаў -ča, -iÍa/- yÍa, -ka, -anka былі ў мінулым папулярныя, прычым гэта былі нейтральныя найменні. У сучаснасці яны ўжываюцца толькі ў адносінах да жанчын найстарэйшага ўзросту або памерлых. Жыхарамі вёсак гміны Чыжы і зараз выкарыстоўваюцца састаўныя найменні жонак, якія складаюцца з імя жанчыны і дэрывата, утворанага ад імя або мянушкі мужа пры дапамозе суфікса -ova, а таксама -ina/-yna (апошнія рэдкія).
    Źródło:
    Studia Białorutenistyczne; 2018, 12
    1898-0457
    Pojawia się w:
    Studia Białorutenistyczne
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
      Wyświetlanie 1-84 z 84

      Ta witryna wykorzystuje pliki cookies do przechowywania informacji na Twoim komputerze. Pliki cookies stosujemy w celu świadczenia usług na najwyższym poziomie, w tym w sposób dostosowany do indywidualnych potrzeb. Korzystanie z witryny bez zmiany ustawień dotyczących cookies oznacza, że będą one zamieszczane w Twoim komputerze. W każdym momencie możesz dokonać zmiany ustawień dotyczących cookies