Informacja

Drogi użytkowniku, aplikacja do prawidłowego działania wymaga obsługi JavaScript. Proszę włącz obsługę JavaScript w Twojej przeglądarce.

English (EN)·Polski (PL)·Yкраїнський (UK)
Przejdź do strony domowej biblioteki Centralna Biblioteka Wojskowa Link otwiera się w nowym oknie Logo biblioteki Prolib Integro - strona głównaCentralna Biblioteka Wojskowa

Wyszukujesz frazę "etymologia," wg kryterium: Temat

  Lista filtrów
Wyrównaj
Wyświetlanie 1-100 z 116
Tytuł:
Л.П. Дядечко: «Крылатый слова звук», или Русская эптология. Киев: «Аванпост-Прим» 2007
Autorzy:
Szuleżkowa, Swietłana
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/605048.pdf
Data publikacji:
2008
Wydawca:
Polskie Towarzystwo Rusycystyczne
Tematy:
etymologia
Źródło:
Przegląd Rusycystyczny; 2008, 4
0137-298X
Pojawia się w:
Przegląd Rusycystyczny
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Stróża – rodzinna wieś Profesora Józefa Smagi
Autorzy:
Kobylińska, Józefa
Młynarczyk, Ewa
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/1376032.pdf
Data publikacji:
2020
Wydawca:
Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
Tematy:
etymologia
Stróża
toponimia
Opis:
Artykuł przedstawia językowo-kulturowe fakty związane z miejscowością Stróża, szczególnie z jej nazwą. Analizę etymologiczną toponimu, ukazaną w powiązaniu z danymi leksykologicznymi, historycznymi i geograficznymi, uzupełniają informacje o charakterze wspomnieniowym. The paper presents linguistic-cultural facts connected with the village Stróża, particularly with its name. The etymological analysis of the toponym, depicted in connection with lexicological, historical and geographical data, are complemented by memories.
Źródło:
Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis | Studia Russologica; 2020, 13; 53-58
1689-9911
Pojawia się w:
Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis | Studia Russologica
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Nazwiska polskie derywowane od nazw narzędzi rolniczych
Polish surnames derived from names of agricultural tools
Autorzy:
Lica, Zenon
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/950997.pdf
Data publikacji:
2014
Wydawca:
Uniwersytet w Białymstoku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku
Tematy:
onomastyka
antroponimia
nazwiska
etymologia
Opis:
The aim of the article is to analyse appellatives, recorded in "The Dictionary of surnames used in Poland in the 21st century", which were derived from Polish and German names of agricultural tools. Personal names created in this manner indivisualised a person, indicating his profession according to the metonymic model DOER FOR INSTRUMENT. The surnames subject to analysis were: "Brona", Ger. "Egge", "Cep", Ger. "Flegel", "Kosa", Ger. "Sense", "Lemiesz", Ger. "Pflugschar", "Pług", Ger. "Pflug", "Radło", Ger. "Rührpflug", "Sierp", Ger. "Sichel", "Socha", Ger. "Hakenpflug". At the moment of their creation, these surnames were characteristic of lower social strata: peasants or craftsmen. The nominainstrumenti carrier could have been the user or the maker of a given tool. The surnames are then vehicles of content and values connected with a particular individual, thus fulfilling the culture-forming function.
Źródło:
Studia Wschodniosłowiańskie; 2014, 14; 217-228
1642-557X
Pojawia się w:
Studia Wschodniosłowiańskie
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
O etymologii ludowej i naukowej kilku nazw miejscowych powiatu tomaszowskiego
On Folk and Linguistic Etymology of Selected Toponyms in the District of Tomaszów Lubelski
Autorzy:
Koper, Mariusz
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/26850763.pdf
Data publikacji:
2008
Wydawca:
Akademia Zamojska
Tematy:
folk etymology
linguistic etymology
name
hydronym
toponym
etymologia ludowa
nazwa
hydronim
toponim
etymologia naukowa
Opis:
W niniejszym artykule przedstawiono etymologię ludową i naukową kilku nazw miejscowych powiatu tomaszowskiego. Szczegółowej charakterystyce poddane zostały następujące toponimy: Lubycza Królewska, Korczmin; hydronimy: Huczwa, Wieprz, Tanew; oraz mikrotoponimy: Gołda i Zamczysko. Analiza semantyczno-strukturalna wykazała znaczne różnice między tzw. etymologią naiwną a badaniami stricte naukowymi.
This paper discusses folk and linguistic etymology of selected toponyms in the district of Tomaszów Lubelski. In particular, the author focuses his analysis on the following place names: Lubycza Królewska, Korczmin; hydronyms: Huczwa, Wieprz, Tanew; and microtoponyms: Gołda and Zamczysko. The semantic and structural analysis of the names in question reveals considerable discrepancies between the so-called naive etymology and the linguistic etymological analyses.
Źródło:
Facta Simonidis; 2008, 1, 1; 327-339
1899-3109
Pojawia się w:
Facta Simonidis
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Ogólnopolska kariera śląskiego wulgaryzmu
Polish nationwide career of Silesian vulgarism
Autorzy:
Wyderka, Bogusław
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/498333.pdf
Data publikacji:
2019
Wydawca:
Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
Tematy:
wulgaryzm ciul
zmiany semantyczne
etymologia
Opis:
The article discusses the history of the vulgarism ciul transferred from the Silesian dialect to colloquial Polish. It was mentioned for the first time in 1875 in Silesian court documents. The lexeme derives from Czech dialects (compare culík ‘plait, plaited clump of hair’) or Moravian dialects (culík ‘icicle’). The primary meaning has been metaphorised to mean ‘the masculine organ, the penis’. The word ciul as a vulgarism started to be used as an epithet as documented in archival materials. In various types of interactions, this offensive definition of a male easily changed its semantics and expressive tone from ‘trickster, scum’ to ‘blunderer, fool’. The primary vulgar meaning of the lexeme morphed into subsequent variations that would become neutral and lose its sematic relation with its basic vulgar meaning. Intense cultural and linguistic contacts in cross-regional contexts enabled the expression to settle down in Polish colloquial language. The process was quite dynamic with social media playing an important role in spreading the lexeme and its new meanings.
Artykuł omawia dzieje wulgaryzmu ciul, który z dialektu śląskiego przeszedł do odmiany potocznej polszczyzny ogólnej. Po raz pierwszy wulgaryzm zapisano w 1875 r. w śląskich dokumentach sądowych. Leksem pochodzi z gwar czeskich (por. culík ‘warkocz, spleciona kępa włosów’) lub morawskich (culík ‘sopel’). Pierwotne znaczenie uległo metaforyzacji i zaczęło oznaczać ‘narząd męski, penis’. Wyraz ciul jako wulgaryzm zaczął być używany w funkcji wyzwiska, co dokumentują zapisy archiwalne. W różnych typach kontaktów owo obraźliwe określenie mężczyzny łatwo zmieniało semantykę i ekspresyjne zabarwienie, od ‘oszusta, szumowiny’ po ‘niedorajdę, głupka’. Pierwotne wulgarne znaczenie leksemu rozszczepiało się na kolejne warianty, które zaczęły się neutralizować i tracić więź semantyczną z pierwotnym znaczeniem wulgarnym. Z kolei szerokie ramy kontaktów kulturowo-językowych w relacjach ponadregionalnych umożliwiły zadomowienie się ekspresywizmu w polszczyźnie potocznej. Proces dokonywał się w miarę dynamicznie, ponieważ w rozprzestrzenianiu się leksemu i nowych znaczeń dużą rolę odgrywały społecznościowe media cyfrowe.
Źródło:
Gwary Dziś; 2019, 11
1898-9276
Pojawia się w:
Gwary Dziś
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Etymologia a konotacja wybranych nazw kamieni
ETYMOLOGY AND CONNOTATION OF CERTAIN TERMS REFERRING TO STONES
Autorzy:
Brzozowska, Małgorzata
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/611290.pdf
Data publikacji:
2000
Wydawca:
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
Tematy:
etymology
connotation
stones
etymologia
konotacja
kamienie
Opis:
Autorka artykułu poszukuje odpowiedzi na pytanie, czy i w jakim zakresie etymologia słowa znajduje swoje odbicie w jego współczesnej (szeroko rozumianej) konotacji. Analizie zostały poddane wybrane nazwy kamieni (kamień, skała, głaz). Zestawienie ich etymologii i konotacji doprowadziło do następujących wniosków: (1) Konotacja może kontynuować cechy wyodrębnione w toku analizy etymologicznej (tak jest np. z cechami: trwałość, twardość i ciężar kamienia). (2) Niektóre cechy przyjmowane przez etymologów jako pierwotne mają tylko śladowe i cząstkowe potwierdzenia (np. związek kamienia z życiem i wiecznym trwaniem). (3) Pozaetymologiczna dokumentacja pozwala stwierdzić pojawienie się nowych cech konotacyjnych. (4) Pewne cechy semantyczne mogą w znaczeniu jednego leksemu zanikać, zaś zachowywać się w znaczeniu innego (np. znikająca cecha ostrości kamienia i ta sam cecha dominująca w konotacji skały). Referowane w artykule badania pozwalają na sformułowanie tezy, że badanie etymologii słowa w powiązaniu z jego współczesną konotacją może służyć jako sposób weryfikacji tej etymologii, choć nie jest odwrotnie: faktu, że dobrze umotywowana cecha ustalona w toku analizy etymologicznej słowa nie jest potwierdzona w aktualnej konotacji, nie można uznać za falsyfikujący tę etymologię
A question is posed whether and to what extent the etymology of a word is reflected in its contemporary connotation. An analysis is presented of a few terms referring to Stones (kamień ‘stone’, skała ‘rock’, głaz ‘boulder’). A juxtaposition of their etymology and connotation has led to the conclusions sketched below. (1) Connotation may constitute a continuation of features distinguished in etymological analysis (such is the case with the features of durability, hardness and the weight of a stone). (2) Certain features accepted by etymologists as primary are linguistically attested only in a rudimentary or partial way (e.g. the connection between a stone and life or eternity). (3) Extra-etymological documentation leads one to acknowledge the existence of new connotative features. (4) Particular semantic features may disappear in the meaning of a term but be preserved in that of another (e.g. the feature of sharpness, which disappears in the semantics of kamień ‘stone’ but dominates in the connotation of skała ‘rock’). A hypothesis can be formulated that inquiries into the etymology of a word coupled with its contemporary connotations may serve as a verification of the former. The reverse, however, is not true: if a well-motivated feature established in etymological analysis lacks contemporary attestation, the fact does not disprove the etymology.
Źródło:
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury; 2000, 12; 265-278
0860-8032
Pojawia się w:
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Maryja – matką Zbawiciela
Autorzy:
Langkammer, Hugolin
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/1177555.pdf
Data publikacji:
1988
Wydawca:
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
Tematy:
Maryja
etymologia
Kana Galilejska
Mary
etymology
Cana
Opis:
Der Verfasser bemüht sich im Artikel unter dem Tittel: Maria – Die Mutter der Erlösers aufzuzeigen, dass dieses WurdePrädikat das wichtigste im NT für die Mutter Jesu ist. Alle Texte, die über Maria sprechen, werden daraufhin kleine Mariologie gewertet werden, wobei allerdings im Schwerpunkt der Untersuchung die heilsgeschichtliche Richtung eingesclagen wurde.
Źródło:
The Biblical Annals; 1988, 35, 1; 65-80
2083-2222
2451-2168
Pojawia się w:
The Biblical Annals
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Najstarsza słowiańska leksyka intelektualna
Autorzy:
Boryś, Wiesław
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/2049922.pdf
Data publikacji:
2011-01-01
Wydawca:
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Wydawnictwo UMK
Tematy:
historia leksyki słowiańskiej
leksyka prasłowiańska
etymologia słowiańska
Opis:
 Der Beitrag ist der Analyse des urslawischen Wortschatzes zum Ausdruck von höheren Hirnfunktionen oder des Intellektes gewidmet. Er untersucht die Her- kunft und die existierenden etymologischen Erklärungen der Substantive mit der Bedeutung ‘Verstand, Vernunft, Intellekt’ (ursl. *umъ, *orzumъ), ‘Gedächtnis’ (ursl. *pamętь), ‘Denken, Nachdenken, Sinnen, Gedanke, Urteil’ (ursl. *myslь, *sdъ, *duma) und Verben mit der Bedeutung ‘denken, nachdenken, grübeln, überlegen, meinen’(ursl. *mьněti, *měniti, *mysliti, *dumati, *sditi), ‘wissen, kennen’ (ursl. *znati, *věděti), ‘können’ (ursl. *umĕti), ‘verstehen, begreifen’ (ursl. *orzumĕti), ‘erinnern, entsinnen’ (ursl. *pomьněti, *pomęnti, *pomenti), ‘vergessen’ (ursl. *zabyti). Fast alle der analysierten Wörter sind im Urslawischen aufgekommen. Nur das ursl. **mętь (< praie. *mentis), das im compositum *pa-mętь erhalten ist, kann man als Erbgut bezeichnen. Zu den Wörtern, die auf indoeuropäische Elemente zurückgehen (für einige gibt es Äquivalente in baltischen Sprachen), gehören die frühen ur-slawischen Innovationen: *mьněti, *-menti, *měniti, *myslь, *pamętь, *sdъ, *umъ, *věděti, *znati. Die anderen sind spätere urslawische Derivate. Das einzige Lehnwort ist vielleicht ursl. *duma.
Źródło:
Linguistica Copernicana; 2011, 5, 1; 33-51
2080-1068
2391-7768
Pojawia się w:
Linguistica Copernicana
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Il coronimo "Italia/Włochy": significati, etimologie, equivalenti, omonimi, antonomasie
Choronim "Italia/Włochy": znaczenia, tymologie, ekwiwalenty, homonimy, antonomazje
Autorzy:
Gałkowski, Artur
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/521139.pdf
Data publikacji:
2017
Wydawca:
Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
Tematy:
Italia
Włochy
coronimo
etimologia
toponimia
choronim
etymologia
Opis:
L’autore dell’articolo si concentra sui problemi che riguardano il coronimo Italia e il suo equivalente nella lingua polacca, Włochy. Descrive i significati e le ipotesi sulle etimologie del coronimo dal punto di vista sincronico e diacronico. Confronta l’uso delle varianti Włochy e Italia in polacco con riferimenti culturali all’origine delle due forme risalenti all’antichità prelatina, nel caso d’Italia, e a quella germanica e slava, nel caso di Włochy, confuso spesso con il suo paronimo Wołochy. Segnala la problematica della transonimizzazione del coronimo Italia nei processi della formazione di antroponimi e crematonimi e del loro funzionamento pragmatico nella comunicazione. Estrae un campione di antonomasie classiche e nuove del toponimo Italia. Nel caso di queste ultime si tratta, nella maggior parte delle occorrenze, dell’assegnazione delle valenze stereotipate all’immagine racchiusa nell’antonomasia in forma di slogan pubblicitari evocativi.
Artykuł przedstawia wyniki badania onomastycznego choronimu Italia i jego ekwiwalentu w języku polskim – Włochy. Autor wskazuje znaczenia onomastyczne i kulturowe oraz przywołuje hipotezy dotyczące choronimu z punktu widzenia synchronicznego i diachronicznego. Zestawia użycie wariantów Włochy oraz Italia w języku polskim z nawiązaniami kulturowymi do źródła obydwu form – w przypadku Italii sięgającego starożytności prełacińskiej, w przypadku Włoch i paronimu Wołochy – cywilizacji germańskiej i celtyckiej. Sygnalizowana jest ponadto kwestia transonimizacji choronimu Italia w procesach słowotwórczych antroponimii i chrematonimii oraz ich funkcjonowania pragmatycznego w komunikacji. Autor omawia przy tym serię antonomazji klasycznych i nowych toponimu Italia. W przypadku tych ostatnich zazwyczaj chodzi o nadanie wartości wyrażającej stereotypy dotyczące Włoch, np. poprzez treść sloganów reklamowych nawiązujących do obrazów konceptualnych kojarzonych z Włochami.
Źródło:
Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia de Cultura; 2017, 9, 1 "Gli orizzonti dell’italianistica: tradizione, attualita e sfide di ricerca"; 37-47
2083-7275
Pojawia się w:
Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia de Cultura
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Aksjologiczna analiza słowa głuchy w języku polskim (na podstawie materiału korpusowego)
Autorzy:
Eźlakowski, Wiktor
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/2152029.pdf
Data publikacji:
2021-02
Wydawca:
Towarzystwo Kultury Języka
Tematy:
głuchy
aksjolingwistyka
etymologia
relacje semantyczne
badania korpusowe
Opis:
Objaśnienia wyrazów i zwrotów: Aksjologiczna analiza słowa głuchy w języku polskim (na podstawie materiału korpusowego).
Źródło:
Poradnik Językowy; 2021, 781, 2; 10.33896/PorJ.2021.2.7
0551-5343
Pojawia się w:
Poradnik Językowy
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Jeszcze o nazwie Gniezno (próba syntezy)
Again about the name Gniezno (an attempt at synthesis)
Autorzy:
Walczak, Bogdan
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/459576.pdf
Data publikacji:
2019
Wydawca:
Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
Tematy:
onomastyka
toponimia
etymologia
Gniezno
onomastics
toponymy
etymology
Opis:
Taking a synthetic approach, the author of the paper presents the explanations of the etymology of the geographical name Gniezno, which is present in historical literature and linguistic works, and has been the object of interest since Middle Ages for chroniclers, and later for historiographers and linguists. Moreover, the author discusses the form of this toponym, explains the changes it underwent, and presents hypotheses concerning its motivation.
Źródło:
Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica; 2019, 14; 258-261
2083-1765
Pojawia się w:
Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Obtocznice, krokiewki i miernikowce - czyli kilka słów o etymologii polskich nazw motyli
Autorzy:
Sobczyk, R.
Pabis, K.
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/846457.pdf
Data publikacji:
2013
Wydawca:
Polskie Towarzystwo Przyrodników im. Kopernika
Tematy:
motyle
Lepidoptera
nazewnictwo
nazwy gatunkowe
etymologia
nazewnictwo polskie
Źródło:
Wszechświat; 2013, 114, 10-12
0043-9592
Pojawia się w:
Wszechświat
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Elżbieta pod Wawelem. Funkcjonowanie imienia w antroponimii i kulturze krakowskiej
Elizabeth at Wawel. The function of the name in anthroponymy and culture of Cracow
Autorzy:
Horyń, Ewa
Zmuda, Ewa
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/2171626.pdf
Data publikacji:
2020-12-11
Wydawca:
Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
Tematy:
etymology
anthroponymy
Elisabeth
Cracow
etymologia
antroponimia
Elżbieta
Kraków
Opis:
The paper synthetically describes explanations of the etymology of name Elisabeth existing in linguistic studies. It also introduces the functioning of this name in anthroponymy – as a secular and religious name, a basis for creating surnames. It also presents its presence in spiritual and material culture of Cracow.
Źródło:
Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica; 2020, 15; 90-98
2083-1765
Pojawia się w:
Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Szatan i jego upadek w chrześcijaństwie i islamie
Satan and His Fall in Christianity and Islam
Autorzy:
Kalinowski, Piotr
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/480634.pdf
Data publikacji:
2013
Wydawca:
Wydawnictwo Księży Werbistów Verbinum
Tematy:
szatan
chrześcijaństwo
islam
etymologia
Satan
Christianity
Islam
etymology
Opis:
którą możemy odnaleźć w chrześcijaństwie i islamie. W pierwszej części autor omawia naukę dogmatyczną Kościoła Katolickiego dotyczącą szatana (przyczyny upadku tej istoty). W drugiej części autor skupia się na opisie szatana w Koranie (demonologia islamu). Autor przedstawia istoty demoniczne z kultury islamu, które można utożsamiać z biblijnym szatanem. Koran przedstawia dwie wersje upadku największego antagonisty ludzkości. Pierwsza opiera się na wierzeniach przedislamskich; druga wersja jest typowym synkretyzmem wierzeń judeochrześcijańskich i kultury beduińskiej. Autor uważa, iż pojęcie szatana w chrześcijaństwie i islamie ma wspólne korzenie.
The present article tackles upon the etymology of the word Satan on upon the Christian and Islamic studies devoted to him. In the first part, the present author describes the Catholic Church’s dogmatic studies concerning Satan (the reasons of his fall). In the second part, the present author focuses on the descriptions of Satan in Qur’an (the Islamic demonology). There are demonic creatures of the Islamic culture presented that may be identified with the Biblical Satan. Qur’an introduces two versions of the greatest humanity antagonist’s fall: the former is based upon the pre-Islamic beliefs; the latter is a typical syncretism of the Judaic-Christian beliefs and the Bedouin culture. The present author believes that the term and notion of Satan in Christianity and Islam – are of the same origin.
Źródło:
Nurt SVD; 2013, Wydanie specjalne 2013; 139-145
1233-9717
Pojawia się w:
Nurt SVD
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Biblijne Megiddo w świetle rezultatów badań archeologicznych
Biblical Megiddo in the Light of Results of Archaeological Research
Autorzy:
Ronowska, Ewa
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/2033568.pdf
Data publikacji:
2019-10-01
Wydawca:
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
Tematy:
Megiddo
Armageddon
Biblia
archeologia
etymologia
Bible
archeology
etymology
Opis:
The starting point of the article is to explain the reasons why Megiddowas one of the most important Canaanite cities in the northern Palestine,as well as the presentation of scientific proposals explaining the etymologyand meaning of its name. In this context, considerations regarding the Biblenarration associated with Megiddo and references to it contained in extra--biblical sources are included. The second part of the article presents anoutline of the history of archaeological research in Tel Megiddo, which isthe starting point for presenting the history of biblical Megiddo in the lightof the results of these studies. The article presents various, often contradictory,views of researchers on the history of Megiddo based primarily onthe analysis of archaeological data, from the Neolithic, through the Early,Middle and Late Bronze Ages to the Iron Age.
Źródło:
Collectanea Theologica; 2019, 89, 3; 5-41
0137-6985
2720-1481
Pojawia się w:
Collectanea Theologica
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Katowice – Stalinogród: W klimacie dyskusji naukowych i sporów ideologicznych
Katowice - Stalinogród: In a climate of scientific discussions and ideological disputes
Autorzy:
Sochacka, Stanisława
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/1992258.pdf
Data publikacji:
2021-12-29
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Języka Polskiego PAN
Tematy:
onomastyka
etymologia
zmiany nazw
onomastics
etymology
name changes
Opis:
Tematem pracy jest przegląd materiału nazewniczego dotyczącego z jednej strony etymologii nazwy miasta Katowice (1598), z drugiej genezy wtórnej nazwy Stalinogród (1953) związanej z kultem Stalina. Zdecydowano się na przedstawienie dwu przeciwstawnych „zdarzeń historycznych”: naturalnego procesu nazwotwórczego, ukazującego autentyczne losy nazwy Katowice i odgórnej ingerencji politycznej zmieniającej nazwę stolicy Górnego Śląska na Stalinogród, budzącej w Polsce tyle negatywnych emocji. Polacy dobrze zdawali sobie sprawę z tego, czym jest upamiętnianie własnych postaci, a czym innym czczenie obcego władcy. Każde miasto o dynamicznym rozwoju, a takim były Katowice, trafiało na podatny grunt do wszelkiego rodzaju zmian o charakterze ideologicznym. Przykład Katowic i Stalinogrodu ujawnił najbardziej agresywne tendencje władzy socjalistycznej rzeczywistości i zmiany świadomości społecznej. Wokół genezy nazwy Katowice narosło wiele kwestii spornych. Wiadomo, że uczeni nie zawsze dochodzą szybko do zgodnych wniosków. Nie ma w tym ani nic osobliwego, ani niecodziennego, ale mają olbrzymie konsekwencje metodologiczno-badawcze. Ukazuje to stan badań i dyskusja językoznawców na temat nazwy Katowice, prowadząca ostatecznie do poznania prawdy o genezie nazwy tego miasta. Natomiast przykład Stalinogrodu pokazuje, że mamy tu do czynienia z innymi faktami poznania historycznego, które stały się domeną badań historyków.
The objective of this work is, on one hand, a review of the nomenclature concerning the etymology of the name of Katowice (1598), and on the other, presenting the origin of the secondary name Stalinogród (1953) related to the cult of Stalin. It was decided to present two contradictory “historical events”: the natural naming process, showing the authentic fate of the name Katowice and the political top-to-bottom interference that changed the name of the capital of Upper Silesia to Stalinogród, arousing so many negative emotions in Poland. Poles were well aware of the difference between commemorating their own worthy citizens and worshipping a foreign dictator. Every dynamically developing city was responsive to all kinds of ideological changes. The example of Katowice and Stalinogród revealed the most aggressive tendencies of the power of socialist reality and changes in social awareness. There are many disputes around the genesis of the name Katowice, and it is a well-known fact that scientists do not always reach a consensus quickly. There is nothing peculiar or unusual about this, but such a situation has enormous methodological and research consequences. This is shown by the state of research and linguists’ discussion about the name Katowice, which ultimately leads to learning the truth about the genesis of the city’s name.
Źródło:
Onomastica; 2021, 65, 1; 327-341
0078-4648
Pojawia się w:
Onomastica
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Legendy i wierzenia Słowian oraz ich odzwierciedlenie w polskich i angielskich nazwach roślin
Slavic Legends and Folk Beliefs and Their Embodiment in Polish and English Names of Plants
Autorzy:
Szwajczuk, Alina
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/1192912.pdf
Data publikacji:
2020
Wydawca:
Krakowskie Towarzystwo TERTIUM
Tematy:
nazwy własne
nazwy historyczne
legendy
Słowianie
etymologia
onomastyka
tłumaczenie
Opis:
Jadwiga Waniakowa (2012) twierdzi, iż wraz z nazwą kwiatów wędrowały wierzenia, tak jak miało to miejsce w przypadku „niezapominajki”. Bogactwo nazw, skrywane tajniki i wędrówki myśli ludzkiej, nawiązanie do kontekstów politycznych i historycznych oraz właściwości leczniczych i zjawisk okultystycznych sprawiają, że symbol kwiatu staje się pojęciem wielowymiarowym. Niniejszy referat ma na celu zobrazowanie sposobu postrzegania rzeczywistości przez symbolikę rośliny odzwierciedloną w nazwach. W szczególności, punkt wyjścia stanowią legendy i wierzenia Słowian. Głównym założeniem jest wstępna weryfikacja, czy w języku polskim słowiańskie skojarzenia związane z rośliną odzwierciedlone są w nazwach roślin oraz czy, tym samym, nastąpiła migracja wierzeń słowiańskich poprzez migrację nazw do kultury anglosaskiej. Fitonimy przedstawione zostały z perspektywy diachronicznej i synchronicznej. Nieodzownym elementem poszukiwań oraz wyzwaniem jest również podjęta próba tłumaczenia zwyczajowych nazw dawnych. Dociekania badawcze rozpoczęły się od analizy nazwy „wyżlin większy”/Antirrhinum majus L. Polska nazwa rośliny („wyżlin”) oznaczająca dawniej „pysk zwierzęcy, szczególnie psi albo cielęcy obrany ze skóry i mięsa”[1] odzwierciedlona jest w dawnych nazwach angielskich takich jak Dog’s-mouth [pysk psi] czy Calf’s-mouth [pysk cielęcy](Nowick 2015: 36). W języku polskim zaś roślina znana jest jako lwia paszcza.   [1] Źródło: https://sjp.pwn.pl/doroszewski/wyzlin;5523280.html. Data ostatniego dostępu: 25.04.2020.
Waniakowa (2012) advocates migration of plant names together with associated folk beliefs as in the case of ‘forget-me-not’. The abundance of names, concealed secrets and wandering nature of human mind, reference to political contexts and historical backgrounds as well as healing properties and occult phenomena render the symbol of a flower multidimensional. The paper is supposed to depict the manner in which the reality is perceived via the plant’s symbolism embodied in its name. In particular, these are Slavic legends and beliefs analyzed as semantic motivation of the plant’s denomination process that constitute the paper’s main thrust. The key assumption, however, is initial verification whether Slavic associations with plants are reflected in their names in the Polish language, and whether the migration of Slavic beliefs via migration of names into the Anglo-Saxon culture has taken place. Phytonyms are presented from a diachronic and synchronic perspective. Further, an integral element of the study shall be an attempt to translate old and contemporary Polish and English plant names.
Źródło:
Półrocznik Językoznawczy Tertium; 2020, 5, 1; 150-169
2543-7844
Pojawia się w:
Półrocznik Językoznawczy Tertium
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
O staropolskich derywatach z sufiksem -ota
About the Old Polish derivatives with suffix -ota
Autorzy:
Jasińska, Katarzyna
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/2171623.pdf
Data publikacji:
2020-12-11
Wydawca:
Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
Tematy:
Old Polish
etymology
historical linguistics
staropolszczyzna
etymologia
językoznawstwo diachroniczne
Opis:
The article presents a description of the Old Polish nominal derivatives with the suffix -ota in terms of their etymology, word–formation and semantics. In addition, the issue of the productivity of nouns was raised – the words that retain lexical continuity in the history of the Polish language from Old Polish to modern Polish were discussed along the derivatives that have not survived in the Polish lexicon until today.
Źródło:
Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica; 2020, 15; 110-118
2083-1765
Pojawia się w:
Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Problemy metodologiczne z badaniem orientalizmów w języku polskim
Methodological Problems of Researching into Orientalisms in the Polish Language
Autorzy:
Stachowski, Marek
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/1591171.pdf
Data publikacji:
2018
Wydawca:
Uniwersytet Szczeciński. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
Tematy:
etymology
borrowings
history of the language
etymologia
zapożyczenia
historia języka
Opis:
Od nieomal stu lat znane są trzy podstawowe wymogi metodologiczne, których spełnienie jest konieczne dla poprawnego ustalenia etymonu wyrazu zapożyczonego z języków orientalnych (zwykle chodzi tu o języki turkijskie). W niniejszym artykule do tamtych trzech wymogów dodany jest czwarty, dotyczący nie tyle samego etymonu, ile raczej dróg jego przenikania do języków słowiańskich, a po części i zachodnioeuropejskich. Sytuację badawczą okoliczność ta oczywiście dodatkowo komplikuje. Dla ukazania problemów metodologicznych przykłady leksykalne zostały podzielone na pięć grup: 1) rzeczywiste orientalizmy; 2) turkizmy i turcyzmy; 3) orientalizmy z Europy Zachodniej; 4) rzekome orientalizmy; 5) niespodziewane orientalizmy. W konkluzji podkreśla się fakt, że przyszłość badań nad zapożyczeniami ‒ nie tylko orientalnymi zresztą, i nie tylko w polszczyźnie ‒ będzie się nieuchronnie wiązać ze współpracą etymologów reprezentujących różne filologie.
There are three basic methodological requirements – known for almost a hundred years – which must be fulfilled to properly determine the etymon (Greek: ἔτυμον) of a word borrowed from an oriental language (in most cases a Turkic language). The article presents a fourth requirement concerning not the etymon itself, but rather the ways it has been permeating the Slavonic languages, and partly also the West-European ones, which adds to the complexity of the research situation. In order to show the methodological problems the lexical examples have been divided into five groups: (1) real orientalisms; (2) borrowings from Turkish and other Turkic languages; (3) orientalisms from Western Europe; (4) alleged orientalisms; (5) unexpected orientalisms. The conclusion is that the future of the research into borrowings – not only orientalisms, and not only in the Polish language – will be based on cooperation of etymologists who at the same time are philologists of various languages.
Źródło:
Studia Językoznawcze; 2018, 17; 303-314
1730-4180
2353-3161
Pojawia się w:
Studia Językoznawcze
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Etymologia polszczyzny jako narzędzie w procesie asocjacji homilijnej
Polish Ethymology as a Tool in the Homily Association Process
Autorzy:
Kuźnik, Bartłomiej
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/1686307.pdf
Data publikacji:
2020-12-30
Wydawca:
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
Tematy:
etymologia
język religijny
homilia
asocjacja
etymology
religious language
homily
association
Opis:
Homilia funkcjonuje w języku religijnym jako forma mowy i tekstu. W konsekwencji wchodzi w interakcję z językiem ogólnym (oficjalnym i potocznym). Zachowując równowagę między obroną kanonów piękna wysłowienia a komunikatywnością, chce głosić kerygmat oraz łączyć przeszłość, teraźniejszość i przyszłość wielu pokoleń adresatów. Etymologia polszczyzny w swoim potencjale ewolucji słownictwa na osi temporalnej może służyć tej komunikacji. Użyta w homilii jako tworzywo kaznodziejskie wspomaga proces asocjacji homilijnej. Podpowiada adresatom homilii związki kerygmatu z konkretnymi leksemami zawierającymi w sobie językowe powiązania z chrześcijaństwem osadzonym w historii i kulturze narodu. Takie etymologie mogą też łączyć samych słuchaczy homilii, gdy uświadamiają im podobne doświadczenie na styku polszczyzny i wiary.
Homily functions in religious language as a form of speech and a text. As a consequence it interacts with general language (official and colloquial one). Keeping a balance between defence of cannons of beauty of verbal expression and comprehensibility, a homily wishes to preach kerygma and to unite the past, the present and the future of many generations of listeners. Polish etymology in its potential of evolution of vocabulary on the temporal axis may serve this communication. When used in a homily as preaching material it supports the homily association process. It suggests listeners relations between kerygma and specific lexemes that include linguistic links to Christianity embedded in the history and culture of the nation. Such etymologies may unite listeners themselves, when they become aware of a similar experience at the crossroads of Polish and faith.
Źródło:
Roczniki Teologiczne; 2020, 67, 12; 85-99
2353-7272
Pojawia się w:
Roczniki Teologiczne
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Wpływy języka rosyjskiego na polszczyznę – stan i problemy badań
Russian influence on the Polish language – present knowledge and research problems
Autorzy:
Karaś, Halina
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/594207.pdf
Data publikacji:
2018
Wydawca:
Łódzkie Towarzystwo Naukowe
Tematy:
kontakty językowe
zapożyczenia
rusycyzmy
etymologia
language contacts
borrowings
Russianisms
etymology
Opis:
Artykuł dotyczy polsko-rosyjskich kontaktów językowych i ich rezultatów w polszczyźnie, zarówno w kraju, jak i poza nim, zwłaszcza na dawnych Kresach Wschodnich. Uwagę skupiono na stanie badań i problemach metodologicznych w badaniach rusycyzmów w języku polskim. Omówiono rodzaje źródeł i ich przydatność do tego typu analizy, wybór metodologii (ujęcie leksykalistyczne lub morfosemantyczne), kryteria i sposoby etymologizacji zapożyczeń rosyjskich, ich typy, chronologię, zasięg i zakres użycia oraz zróżnicowanie terytorialne i społeczne.
The paper deals with Polish-Russian language contacts and their impact on the Polish language, both within the country and abroad, especially in the Eastern Borderlands. The focus is on reviewing the current state of knowledge and discussing methodological problems of studying Russianisms in the Polish language. The author discusses available sources of data and their suitability for this type of research, selection of methodology (lexical or morphosemantic approach), criteria and ways of etymologizing Russian borrowings, types of borrowings, chronology, scope of usage, territorial and social variation.
Źródło:
Rozprawy Komisji Językowej ŁTN; 2018, 66; 185-218
0076-0390
Pojawia się w:
Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Archaisms in three Polish translations of Romeo and Juliet
Archaizmy w trzech polskich przekładach Romea i Julii
Autorzy:
Bielska, Anna
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/38435894.pdf
Data publikacji:
2013
Wydawca:
Akademia Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi
Tematy:
translation
equivalence
archaisms
culture
etymology
tłumaczenie
równoważność
archaizmy
kultura
etymologia
Opis:
In this article I focus my attention on archaisms. I demonstrate that they are frequently replaced by their modern counterparts, which significantly changes the uniqueness of the original text. I base my research on three Polish translations of Romeo and Juliet by Shakespeare. Paszkowski’s translation is the oldest version I analyze as it dates back to the 19th century. Two other translations are more modern. Słomczyński translated the play in 1983 and Barańczak in 1990. Generally speaking, Paszkowski reflects Shakespeare’s intentions, language and style accurately and the most successfully. His target reader may sense the exceptionality of the original without referring to the English version. 
W tym artykule moją uwagę skupiam na archaizmach. Wykazuję, że często zastępowane są one przez ich współczesne odpowiedniki, co znacząco zmienia niepowtarzalność tekstu pierwotnego. Swoje badania opieram na trzech polskich przekładach Romea i Julii Szekspira. Tłumaczenie Paszkowskiego jest najstarszą analizowaną przeze mnie wersją, sięgającą XIX wieku. Dwa inne tłumaczenia są bardziej nowoczesne. Słomczyński przetłumaczył tę sztukę w 1983 r., a Barańczak w 1990 r. Ogólnie rzecz biorąc, Paszkowski trafnie i najskuteczniej oddaje intencje, język i styl Szekspira. Docelowy czytelnik może odczuć wyjątkowość oryginału bez sięgania do wersji angielskiej.
Źródło:
Językoznawstwo; 2013, 7; 15-22
1897-0389
2391-5137
Pojawia się w:
Językoznawstwo
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Polska BIEDA w perspektywie etymologicznej, historycznojęzykowej i dialektologicznej
The Polish bieda (poverty) from the perspective of etymology and historical linguistics
Autorzy:
Gumowska-Grochot, Ilona
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/34605579.pdf
Data publikacji:
2020
Wydawca:
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
Tematy:
bieda
misery
etymology
poverty
ethnolinguistics
Polish
etymologia
etnolingwistyka
język polski
Opis:
The article deals with the Polish concept of bieda (poverty) from the perspective of etymology and historical linguistics. A diachronic analysis provides access to the evolution of the concept. The article references the major findings relating to the role of etymology in semantic research, especially in reconstructing the linguistic view of concepts within the framework of cognitive ethnolinguistics. The analytical part deals with data from etymological dictionaries, earlier stages in the history of Polish, and rural dialects. The analysis itself is concerned with two forms of the lexeme on hand: bieda ‘poverty, misery, misfortune’ and biada ‘woe’, which have undergone sibstitution. The semantic development of the concept progressed in three stages and involved the following senses: (1) ‘compulsion, necessity’; (2) ‘misfortune, misery, suffering’; and (3) ‘poverty’. The material-cum-immaterial nature of bieda reflects its etymological meaning and historical development, in which the subsequent senses did not give way to still others but incorporated them. The semantic development of bieda shows that the structure of the concept embraces two aspects: material and psycho-social. The semantic components that one can identify in the complex structure of that concept include above all: a material want and the need that accompanies that want; misfortune, hardship, and trouble; strife; danger of punishment; low value, quality, or number of something; low value of someone; that which is ominous or dangerous. Bieda can easily extend its meaning metaphorically, which is most clearly visible in dialects. As a euphemism, it helps avoid words subjected to linguistic taboo.
Autorka prezentuje ustalenia etymologiczne i historycznojęzykowe odnoszące się do pojęcia bieda w języku polskim. Analiza diachroniczna pozwala obserwować ewolucję pojęcia. W artykule przywołano najważniejsze spostrzeżenia dotyczące roli etymologii w badaniach semantycznych, zwłaszcza w rekonstrukcji językowego obrazu pojęć na gruncie etnolingwistyki kognitywnej. W części analitycznej autorka omawia kolejno dane zaczerpnięte ze słowników etymologicznych, polszczyzny historycznej oraz gwarowej. Analiza dotyczy dwóch form leksemu: bieda i biada, które w języku polskim podlegały substytucji. Ogólnie rozwój znaczeniowy pojęcia przebiegał w trzech etapach i obejmował znaczenia takie, jak: 1. ‘przymus, konieczność’; 2. ‘nieszczęście, niedola, cierpienie’; 3. ‘ubóstwo, nędza’. „Materialno-niematerialny” charakter biedy jest właściwie odbiciem etymologicznego znaczenia wyrazu i jego historycznego rozwoju, w którym kolejne ogniwa nie ustępowały miejsca nowym, ale przyłączały je. Uwzględnienie rozwoju znaczeniowego w rekonstrukcji językowego obrazu biedy pozwala na stwierdzenie, że w strukturze pojęcia łączą się dwa aspekty: materialno-bytowy oraz psychospołeczny. Komponenty semantyczne, jakie możemy wskazać w złożonej strukturze pojęcia bieda, to przede wszystkim: materialny brak i wiążąca się z nim potrzeba / konieczność jego zaspokojenia; nieszczęście, trud, kłopoty; walka, zmaganie się z trudnościami; groźba kary; niska wartość kogoś lub czegoś, niewystarczająca ilość lub słaba jakość czegoś; to, co groźne, niebezpieczne, wrogie człowiekowi. Bieda jest pojęciem, które z łatwością może rozszerzać swoje znaczenie o sensy metaforyczne, co najłatwiej obserwować w dialektach. Jako eufemizm pozwala unikać wyrazów obłożonych tabu językowym.
Źródło:
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury; 2020, 32; 51-65
0860-8032
Pojawia się w:
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Etymologia słowiańskich nazw miejscowych i terenowych z obszaru wolińsko-kamieńskiego
Etymology of Slavic place and field names from the area of Wolin and Kamień Pomorski
Autorzy:
Rzetelska-Feleszko, Ewa
Duma, Jerzy
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/440783.pdf
Data publikacji:
2019-12-23
Wydawca:
Muzeum Narodowe w Szczecinie
Tematy:
językoznawstwo
etymologia nazw miejscowych
etymologia nazw terenowych
Wolin
Kamień Pomorski
Pomorze Zachodnie
linguistics
etymology of place names
etymology of field names
Western Pomerania
Opis:
Professor Ewa Rzetelska-Feleszko’s study on Slavic place and field names from the area of Wolin and Kamień Pomorski has been published posthumously. It was proofread and supplemented by Professor Jerzy Duma. The paper focuses on names that might have some Slavic (Pomeranian) language features.
Źródło:
Materiały Zachodniopomorskie; 2019, 15; 27-118
0076-5236
Pojawia się w:
Materiały Zachodniopomorskie
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
O imieniu Krystyna – szkic onomastyczno-teologiczny
On the name of Krystyna – onomastic-theological sketch
Autorzy:
Horyń, Ewa
Zmuda, Ewa
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/459171.pdf
Data publikacji:
2017
Wydawca:
Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
Tematy:
antroponim
diachronia
etymologia
onomastyka
teologia
anthroponym
etymology
diachrony
onomastics
theology
Opis:
This article is an attempt to characterize the name Krystyna from the onomastic-theological point of view. The presented linguistic analysis is diachronic. On the one hand, it focuses on the presentation of this anthroponym as a baptismal name on the background of nationwide and regional naming traditions, and on the other, describes its popularity in religious names. The study also includes geography and frequency data from individual regions of Poland.
Źródło:
Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica; 2017, 12; 130-139
2083-1765
Pojawia się w:
Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Etymologia nazwy Wschowa w świetle kontaktów językowych polsko-niemieckich
The etymology of the name Wschowa in the light of Polish and German linguistic contacts
Autorzy:
Sochacka, Stanisława
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/498427.pdf
Data publikacji:
2016
Wydawca:
Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
Tematy:
nazwy miejscowe
etymologia
historia
geografia
place names
etymology
history
geography
Opis:
The goal of this article is to look at the origin of the name Wschowa from a new perspective, taking into consideration the town’s history. Wschowa used to be a gord located on a very significant trade route that connected its lands with Saxony. From the 13th century, most of the residents were immigrants, with a predominance of Germans. Evidence for that can be found in the German name of the city – Frauenstadt (Lady’s Town) which refers to the Virgin Mary. This article consists of three parts: a historical and topographical background, a source material presentation in the form of Polish and German notations and an analysis of the name’s development in a linguistically complex environment. There are many variations of the name Wschowa(e. g. Veschow, Wyschow, Szowa, Uschowa) that differ both in writing and pronunciation. They reflect the fact that Wschowa is a very distorted version of its first form – Wyszów. The name *Wyszów(from the word wyszny‘taller’) refers to the name of the gord that was located on wetlands in the Barycz Valley and situated on an artificial hill with a brick castle
Celem pracy jest przedstawienie nowego spojrzenia na pochodzenie nazwy Wschowa w kontekście dziejów miasta jako grodu obronnego, położonego na ważnym szlaku handlowym, łączącym ziemię wschowską z Saksonią. Już od XIII wieku wìększość mieszkańców była obcego pochodzenia, z liczebną przewagą Niemców, o czym świadczy niemiecka nazwa miasta Frauenstadt (miasto Pani), nawiązująca do patronki kościoła pod wezwaniem Najśwìętszej Marii Panny. Praca składa sìę z trzech części: tła historyczno-topograficznego, prezentacji materiału źródłowego w formie zapisów polskich i niemieckich oraz analizy rozwoju nazwy w środowisku językowo mieszanym. Nazwa Wschowa jest formą zniekształconą, co odzwierciedlają silne wahania nazwy, np Veschow, Wyschow, Szowa, Uschowa w zakresie pisowni i wymowy. była to stara nazwa *Wyszów od wyrazu wyszny ‚wyższy’ odnosząca się do nazwy grodu połoźonego na bagnach w dolinie baryczy, usytuowanego na sztucznie usypanym wzgórzu, z zamkiem murowanym.
Źródło:
Gwary Dziś; 2016, 8; 79-86
1898-9276
Pojawia się w:
Gwary Dziś
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Odolan – zagadkowa polska gwarowa nazwa kozłka lekarskiego (Valeriana officinalis L.)
Odolan – the mysterious Polish dialectal name of valerian (Valeriana officinalis L.)
Autorzy:
Waniakowa, Jadwiga
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/26850430.pdf
Data publikacji:
2023-12-30
Wydawca:
Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
Tematy:
odolan
nazwy roślin
etymologia
motywacja semantyczna
plant names
etymology
semantic motivation
Opis:
The aim of the article is to investigate the origin of the Polish dialectal name odolan, which refers to valerian (Valeriana officinalis L.). On the basis of historical‑comparative analysis of the Slavic language material, it can be concluded that the name odolan is probably a late borrowing from Ukrainian dialects. It is related to the Proto‑Slavic form *odolěn, which is a derivative of the verb *odolěti ‘to defeat, to win’, derived from the Proto‑Slavic *dolja ‘success or failure, good or bad fate, destiny’. The Proto‑Slavic form *odolěn is motivated by the widely known healing and magical properties of valerian, but it is not a calque of Med. Lat. valeriana, because this Latin name is unlikely to be related to the verb valēre ‘to be strong, powerful; have an advantage, dominate’, and is most likely an adjectival derivative from the name of the Roman province of Valeria.
Źródło:
Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica; 2023, 18; 313-325
2083-1765
Pojawia się w:
Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Crip/Kaleczenie
Crip
Autorzy:
McRuer, Robert
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/458969.pdf
Data publikacji:
2016
Wydawca:
Uniwersytet Warszawski. Ośrodek Studiów Amerykańskich
Tematy:
crip
kalectwo
etymologia
definicja
strategie
sprawiedliwość
cripple
etymology
definition
strategies
justice
Opis:
W poniższym eseju Robert McRuer rozwija przemyślenia zawarte we wpływowej książce Crip Theory (2006). Po prześledzeniu queerowej etymologii i historii terminu crip, opisuje uderzające nowe przykłady politycznych, kulturowych i estetycznych strategii „kaleczenia” i przytacza dowody witalności teorii kalectwa jako narzędzia badań naukowych. Rozszerza, za Alice Kafer, kategorię niepełnosprawności, zaliczając do niej formy ucie¬le¬śnienia i stany umysłu wykraczające poza dychotomię pełnosprawny/niepełnosprawny umysłowo/fizycznie. Afir¬muje seksualność osób niepełnosprawnych i kulturę kalectwa. W przeciwieństwie do bardziej asymi¬lacjo¬nistycznej i reformistycznej teorii niepełnosprawności, teoria kalectwa odrzuca paradygmat medy¬czny, ogra¬niczający niepełnosprawność do patologii, którą należy zdiagnozować a następnie leczyć. Nie oczekuje od osób z niepełnosprawnościami przezwyciężania kalectwa ani kompensowania za nie, czyli – w ujęciu Eli Clare – bycia superkalekami. Emancypację widzi raczej w twórczych kulturowo i radykalnych poli¬tycznie wzorcach niepełnosprawności.
In the essay Robert McRuer develops ideas published in his seminal book Crip Theory (2006). After exploring at length the queer etymology and history of the term crip, McRuer provides striking new examples of crip political, cultural, and aesthetic strategies, as well as evidence of the vitality of crip as a tool in academic research. In addition to affirming disabled people's sexuality and crip culture, the essay also expand the notion of disability, invoking Alice Cafer, to include forms of embodiment or states of mind beyond the able-minded or able-bodied/disabled dichotomies. In contrast to the more assimilationist and reformist disability theory, crip rejects the medical paradigm that reduces disability to a pathology that needs to be diagnosed and treated, and that encourages individuals to exert themselves in order to overcome or compensate for their disability (in Eli Clare's words – to become supercrips). Instead, crip seeks emancipatory potential in culturally creative and politically radical paradigms of disability.
Źródło:
InterAlia: Pismo poświęcone studiom queer; 2016, 11b; 1 - 7
1689-6637
Pojawia się w:
InterAlia: Pismo poświęcone studiom queer
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Rana w językach świata
Rana in the Languages of the World
Autorzy:
Molencki, Rafał
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/1203143.pdf
Data publikacji:
2020-06-29
Wydawca:
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
Tematy:
arbitrariness
homonymy
etymology
lexical change
rana
dowolność
homonimia
etymologia
zmiana leksykalna
Opis:
Zgodnie z saussurowską zasadą dowolności znaku językowego słowo rana ma różnorodne znaczenia w językach świata. Spośród licznych przykładów uwagę autora przykuwa przede wszystkim rana romańska, czyli ‘żaba’ oraz rana słowiańska, zwłaszcza polska. Omówione są najstarsze wystąpienia tego słowa w okresie staropolskim, współczesne kolokacje i frazeologizmy, skojarzenia literackie i kulturowe w aspekcie komparatystycznym, a takżehomonimy.
In accordance with the saussurean principle of arbitrariness of the linguistic sign the word rana has manifold senses in the languages of the world. From among numerous examples the author pays special attention to the Romance rana ‘frog’ and the Slavonic (in particular Polish) rana ‘wound’. The discussion concerns the earliest attestations of the word in Old Polish, modern phrases and collocations, cross‑linguistic literary and cultural associations and homonyms.
Źródło:
Rana. Literatura, Doświadczenie, Tożsamość; 2020, 1; 13-28
2719-5767
Pojawia się w:
Rana. Literatura, Doświadczenie, Tożsamość
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Etymologia nazwy "esseńczycy"
Autorzy:
Tronina, Antoni
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/1178468.pdf
Data publikacji:
2002
Wydawca:
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
Tematy:
Esseńczycy
etymologia nazwy „Esseńczycy”
Qumran
Essenes
etymology of the name „Essenes”
Opis:
L’autore vuole approfondire un’ipotesi gettata da H. Stegemann e acettata da J. Strugnell: il Maestro di Giustizia, fondatore del movimento esseno, era il Sommo Sacerdote sadocita, deposto dal’ufficio da Gionata Maccabeo. Gli essenni prendono il suo nome dal pettorale (essen) sacerdotale, che il Maestro ha preso con lui in esilio. Proprio da questo pettorale viene la fama degli esseni come „vedenti” e profeti.
Źródło:
The Biblical Annals; 2002, 49, 1; 49-55
2083-2222
2451-2168
Pojawia się w:
The Biblical Annals
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Słoworody – klucz do historii Słowian w prelekcjach paryskich Mickiewicza
Słoworody – the key to the history of Slavs in Mickiewicz Paris lectures
Autorzy:
Krysowski, Olaf
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/1400630.pdf
Data publikacji:
2016-12-19
Wydawca:
Uniwersytet Zielonogórski. Wydział Humanistyczny
Tematy:
Mickiewicz
Romanticism
Slavs
language
etymology
history
romantyzm
Słowianie
język
etymologia
historia
Opis:
Zainteresowania Mickiewicza językami słowiańskimi, ich pochodzeniem, rozwojem, etymologią wyrazów wiążą się z programową tendencją romantyków do rekonstruowania tradycji i określania tożsamości narodów na podstawie duchowych lub materialnych śladów ich historycznej aktywności. Poetę inspirowały prace lingwistów i tak zwanych filozofów języka, którzy poszukiwali źródeł wiedzy o Słowianach nierzadko w sposób naiwny, wyciągając daleko idące wnioski z przypadkowych podobieństw formalnych między wyrazami. Łącząc i rozwijając rozmaite, niekiedy fantastyczne, pomysły etymologiczne, Mickiewicz stworzył swoistą upoetyzowaną ideę Słowiańszczyzny. Jej fundamentem uczynił wywiedziony z języka mit ludu z jednej strony podbitego, umęczonego, zniewolonego, a mimo to nietracącego ducha, radosnego (sclavi saltantes), z drugiej – naznaczonego przez „słowo” (rodzimą mowę) splendorem godności, świadomości dziejowej, predestynowanego do wypełniania misji religijnocywilizacyjnej, której plan i cel objawiają się za pośrednictwem Słowa Bożego. Język stał się dla poety kluczem do poznania zaszyfrowanej w nim historii Słowian. Historia ta zaś nabrała znaczenia podwójnego: legendy sięgającej w bliżej nieokreśloną, odległą przeszłość oraz profetycznej zapowiedzi tego, co ma nastąpić w przyszłości.
Mickiewicz’s interests in Slavic languages, their roots, evolution, and the etymology of words are related to the romantics’ programmatic tendency to reconstruct the tradition and define the identity of nations basing on the spiritual or material traces of their historical activities. The poet was inspired by works of linguists and the so-called philosophers of the language, who drew far-reaching conclusions from coincidental formal similarities between words. Merging and developing various, often farfetched, etymological concepts, Mickiewicz created a specific poetical idea of Slavdom. Its fundament was a language-derived myth of the folk, which is on the one hand conquered, abused, enslaved, and yet full of spirit and joyful (sclavi saltantes). On the other hand the folk is marked by the “word” (mother tongue) with splendor of dignity, historic awareness. The folk is also predestined to fulfill a religious-civilizational mission whose plan and goal are revealed through the Word of God. The poet perceives the language as the key to encrypt the history of Slavs hidden there. History, meanwhile, has a double meaning: it is both a legend set in an unspecified past and a prophetic prediction of what is about to happen in the future.
Źródło:
Filologia Polska. Roczniki Naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego; 2016, 2; 23-38
2450-3584
Pojawia się w:
Filologia Polska. Roczniki Naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
O możliwej indoeuropejskiej etymologii wyrazu „pies
On a possible Indo-European etymology of the word pies ‛dog’
Autorzy:
Piwowarczyk, Dariusz
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/2158332.pdf
Data publikacji:
2021-12-29
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Języka Polskiego PAN
Tematy:
etymology
inherited lexicon
Indo-European linguistics
etymologia
słownictwo odziedziczone
językoznawstwo indoeuropejskie
Opis:
Celem artykułu jest przedstawienie możliwej etymologii polskiego wyrazu pies jako kontynuacji praindoeuropejskiej formy na określenie ‛psa’. Większość dotychczas postulowanych hipotez dotyczących pochodzenia tego leksemu określa go jako innowację słowiańską zastępującą odziedziczony z praindoeuropejskiego wyraz. Zdaniem autora najnowsze modele indoeuropejskiego słowotwórstwa rzeczownikowego mogą jednak wskazywać na indoeuropejską proweniencję tego słowa, związaną z nazwą ‛psa’ oraz ‛bydła’.
The purpose of this article is to present a possible etymology of the Polish word for ‛dog’ as a continuation of the Proto-Indo-European form. The majority of the hypotheses postulated so far concerning the origin of this lexeme considers it to be a Slavic innovation which superseded the inherited Proto-Indo-European word. The author argues that current models of Indo-European nominal derivation permit a connection of the Slavic word with the Proto-Indo-European forms for ‛dog’ and ‛cattle’.
Źródło:
Polonica; 2021, 41; 51-59
0137-9712
2545-045X
Pojawia się w:
Polonica
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Skąd pochodzi pacynka?
Where does pacynka come from?
Autorzy:
Waniakowa, Jadwiga
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/459473.pdf
Data publikacji:
2017
Wydawca:
Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
Tematy:
etymologia
rozwój semantyczny
zapożyczenia leksykalne
dialekty
etymology
semantic development
loanwords
dialects
Opis:
The article offers an insight into the etymology of the Polish word pacynka with various meanings. There are several proposals for determining the origin of pacynka with the meaning ‘hand puppet’. These proposals are presented here after tedious historicallanguistic, dialectal and non-linguistic research. Many possibilities were considered, many premises were examined. Unfortunately, the presented analyses show, however, that none of the solutions is satisfactory. Every one of them has serious flaws. It is also very doubtful that the rightful, well-documented, and credible etymology of pacynka will be found soon.
Źródło:
Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica; 2017, 12; 298-307
2083-1765
Pojawia się w:
Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Współczesne badania etymologiczne – nowe możliwości i perspektywy
Contemporary etymological research – new possibilities and perspectives
Autorzy:
Waniakowa, Jadwiga
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/1375718.pdf
Data publikacji:
2018
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Czytelnia Czasopism PAN
Tematy:
etymology
etymological dictionaries
Internet
Slavic languages
etymologia
słownik etymologiczny
języki słowiańskie
Opis:
The article offers an insight into the Slavonic contemporary etymological research and its new possibilities. Modern etymology has witnessed a sea change that can be referred to as a digital breakthrough. Thanks to the Internet and electronic media the etymologists today have easier access to historical linguistic, dialectal and onomastic sources as well as to etymological dictionaries. They also better access to many monographs and studies. Moreover, today the etymologist has no problems making use of analogous materials published in foreign languages, the obtaining of which in the past had posed a major problem. This will clearly accelerate progress in etymological research, thereby opening up new vistas for etymology. We can research effectively the origins of dialectal and colloquial words as well as words no longer in use, a task which had earlier been very difficult.1`19-142
Źródło:
Rocznik Slawistyczny; 2018, 67; 129-142
0080-3588
Pojawia się w:
Rocznik Slawistyczny
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Z polskich drobiazgów słownikowych Tadeusza Szymańskiego: japa
About some Polish items from the dictionary by Tadeusz Szymanski: japa
Autorzy:
Fałowski, Adam
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/26731721.pdf
Data publikacji:
2023-12-30
Wydawca:
Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
Tematy:
język polski
gwary
leksyka
etymologia
japa
Polish language
dialects
lexis
etymology
Opis:
The article deals with the Polish dialectal word japa, which was the subject of interest of T. Szymanski. It presents a point in the discussion concerning the etymology of the mentioned dialectal word. The author has come to the following conclusions: 1) it is necessary to consider separately etymologically the Proto‑Slavic *ěpa ‘a growth on a tree, a swollen place on the body’ and the Polish and Belorussian dialectal word japa which means ‘mouth; a large hole’, 2) it is unlikely to be a word derived from a child language, 3) the Serbian and Croatian items should be considered as etymologically identical to the Polish and East Slavic ones, 4) japa ‘mouth, map, etc.’ is close to ziapa with the same meaning, 5) the form with onset ja- (japa) is a result of changing word structure, 6) regional spreading of the Polish dialectal words japa and ziapa could indicate on their Ruthenian roots, 7) it is difficult to establish conclusively whether German word forms japen, jappen which mean ‘to open one’s mouth; to catch, grasp with one’s mouth’ have played any part in this process.
Źródło:
Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica; 2023, 18; 73-78
2083-1765
Pojawia się w:
Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Escape from Etymology? A Corpus Study of Polish Adjectival Intensifiers
Ucieczka od etymologii? Korpusowe studium polskich przysłówków wzmacniających
Autorzy:
Dziwirek, Katarzyna
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/1848241.pdf
Data publikacji:
2020
Wydawca:
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
Tematy:
adjective
etymology
connectivity
semantic specificity
intensification
intensyfikacja
przymiotnik
etymologia
łączliwość
specyficzność semantyczna
Opis:
Using the Polish National Corpus (NKJP), the author discusses 31 Polish reinforcing adverbs to determine the degree of their semantic specificity and freedom of connection with adjectives. Empowering adverbs express the person’s judgement, attitudes, and emotions. The author shows that most of the reinforcing adverbs have not deviated from their etymology, even though they are considered synonyms of the word “very”: their etymological meanings influence the choice of the adjective. The most frequently reinforced adjectives in NKJP are “difficult”, “important” and “essential”.
Używając Narodowego Korpusu Języka Polskiego (NKJP), autorka omawia 31 polskich przysłówków wzmacniających, aby określić stopień ich specyficzności semantycznej oraz dowolności łączenia się z przymiotnikami. Przysłówki wzmacniające wyrażają sądy, postawy i emocje osoby mówiącej. Autorka pokazuje, że większość przysłówków wzmacniających nie oddaliło się od swojej etymologii, mimo że są uważane za synonimy słowa bardzo: ich etymologiczne znaczenia wpływają na wybór przymiotnika. Najczęściej wzmacniane przymiotniki w NKJP to trudny, ważny i istotny.
Źródło:
Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio N – Educatio Nova; 2020, 5; 453-472
2451-0491
Pojawia się w:
Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio N – Educatio Nova
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
The etymology of Karaim kybyn ‘pie’
Etymologia karaimskiego kybyn ‘pieróg’
Autorzy:
Jankowski, Henryk
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/11543302.pdf
Data publikacji:
2021-12-30
Wydawca:
Związek Karaimów Polskich. Karaimska Oficyna Wydawnicza Bitik
Tematy:
Kybyn ‘pieróg’
karaimski
etymologia
wyrazy związane
Kybyn ‘pie’
Karaim
etymology
related words
Opis:
The article presents the etymology of Karaim kybyn ‘pie’ already proposed by Ananiasz Zajączkowski from a Turkic verb that is only evidenced in Turkish. The word kybyn is known only in Karaim. The same verb is thought to be a base of another derived word, kybty ‘scissors, shears’, which is attested in more Turkic languages from Old Turkic onwards. The etymology of kybty was also postulated by Ananiasz Zajączkowski and approved by later researchers. The article gives new evidence, examines the meaning and the history of the Turkish (göz) kıp- ‘to wink’ and a possible relation of the verb kıp- to kırp- and kırk- ‘to clip, to shear’. It is worth noting that kybyn is nowadays one of the best recognizable products of Karaim culture in Lithuania.
Artykuł bada etymologię karaimskiego wyrazu kybyn ‘pieróg’, wcześniej przedstawioną przez Ananiasza Zajączkowskiego od czasownika, który jest zaświadczony jedynie w języku tureckim. Kybyn jest znany tylko w karaimskim. Ta sama osnowa czasownikowa jest najprawdopodobniej podstawą innego wyrazu pochodnego, kybty ‘nożyce’, zaświadczonego w większej liczbie języków turkijskich od staroturkijskiego począwszy. Etymologię kybty również zaproponował Ananiasz Zajączkowski, a przyjęli ją późniejsi badacze. Niniejszy artykuł podaje nowe zaświadczenia, bada znaczenie tureckiego (göz) kıp- ‘mrugnąć (okiem)’ oraz bada prawdopodobieństwo związku kıp- z kırp- i kırk- ‘przyciąć; strzyc’. Warto zaznaczyć, że dziś kybyn stał się na Litwie jednym z najlepiej rozpoznawalnych produktów kultury karaimskiej.
Źródło:
Almanach Karaimski; 2021, 10; 61-71
2300-8164
Pojawia się w:
Almanach Karaimski
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
O związkach między frazeologią a słowotwórstwem historycznym na przykładzie pojęcia kąt – ogólnosłowiańska analiza porównawcza
Autorzy:
Jakubowicz, Mariola
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/34670884.pdf
Data publikacji:
2023
Wydawca:
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
Tematy:
ethnolinguistics
phraseology
word formation
etymology
corner
etnolingwistyka
frazeologia
słowotwórstwo
etymologia
pojęcie KĄT
Opis:
This article relates to the work of Nikita I. Tolstoy on the concept of corner in folk beliefs. It covers the intersection of two linguistic fields: phraseology and historical word formation, with elements of etymology. There are two Slavic etymons reconstructed for that concept: *kotъ ‘angle’ and *ogъlъ ‘corner’. In contemporary Slavic languages, continuants of either one or both can be preserved. The concept corner (similarly to others concepts related to elements of the house) is rich in connotations. This study presents an analysis of phraseological units with the components kąt ‘angle’ or węgieł ‘corner’ (and their counterparts in other Slavic languages), as well as an etymological and semantic analysis. The etymological analysis concerns the continuants of the Slavic *kot’a ‘house’, derived from *kotъ ‘angle’. The article points to phraseological and etymological connections between the concepts corner and house.
Celem mojego artykułu było zestawienie kąta widzianego przez pryzmat frazeologii z możliwościami derywacyjnymi, jakie dają realizujące to pojęcie leksemy. Z uwagi na charakter badań etnolingwistycznych skupiłam się na tych derywatach, które ukazują aksjologiczne nacechowanie badanego pojęcia. Przegląd materiału z różnych języków słowiańskich wykazał, że we frazeologii zdecydowanie dominuje negatywne nacechowanie kąta. Jednak to właśnie te mniej liczne pozytywnie nacechowane frazeologizmy związane z wyprofilowaniem kąta jako części domu, czy nawet symbolizującego cały dom, wyraźnie korespondują z derywatami, które od podstawy ze znaczeniem ‘kąt’ tworzą nazwy pomieszczeń. Zarysowana w artykule droga rozwoju semantycznego pokazuje, że aspekt wartościujący jest obecny również w derywacji. Na podstawie porównania przedstawionego w artykule materiału z badaniami Nikity Iljicza Tołstoja należy uznać, że wyraźnej obecności pojęcia kąt w warstwie językowej nie można oddzielać od jego roli w kulturze ludowej.
Źródło:
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury; 2023, 35; 45-57
0860-8032
Pojawia się w:
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Ze studiów etymologicznych nad ludowym słownictwem chorwackim
Etymological studies on Croatian folk vocabulary
Autorzy:
Boryś, Wiesław
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/1375720.pdf
Data publikacji:
2018
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Czytelnia Czasopism PAN
Tematy:
Croatian language
Chakavian dialect
Kajkavian dialect
Shtokavian dialect
Croatian etymology
South Slavic etymology
język chorwacki
dialekt czakawski
dialekt kajkawski
dialekt sztokawski
języki południowosłowiańskie
etymologia chorwacka
etymologia południowosłowiańska
Opis:
W artykule rozpatrzono etymologie 8 gwarowych leksemów (wraz z wariantami i derywatami) z trzech dialektów języka chorwackiego: drlo i drlog ‘nieporządek, bałagan, porozrzucane stare przedmioty’, krtog ‘legowisko zwierzęcia; nieporządek, śmietnisko’, madvina (medvina) ‘legowisko dzikiego zwierzęcia’, mlađ / mlaj ‘osad mulisty, muł’, sporak / sporǝk ‘wzniesienie, pagórek, zbocze’, tušek ‘puste ziarno; niedorozwinięty kaczan kukurydzy’, zavet i zavetje ‘miejsce osłonięte od wiatru, zacisze’, žužnja ‘rzemienne sznurowadło; sznurek, tasiemka; wstążka; pasek’.
Źródło:
Rocznik Slawistyczny; 2018, 67; 3-23
0080-3588
Pojawia się w:
Rocznik Slawistyczny
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Etymology and ethnolinguistics: Different methodologies with a common goal
Autorzy:
Waniakowa, Jadwiga
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/2081398.pdf
Data publikacji:
2020
Wydawca:
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
Tematy:
etymology
ethnolinguistics
semantic motivation
calques
loanwords
etymologia
etnolingwistyka
motywacja semantyczna
kalki
zapożyczenia
Opis:
The article focuses on the relationship between etymology and ethnolinguistics. The two fields come to foreground in analyses of dialectal plant names, especially of their origin. It is concluded that both fields should function in symbiosis and use each other’s achievements. Therefore, etymologists make ample use of ethnolinguistic findings in their semantic analyses. Those findings help determine the historical semantic motivation of the words being studied. Ethnolinguists, in turn, on the basis of etymological findings, arrive at the original senses of words, helpful in analysing their subjective meanings.
Autorka skupia uwagę na relacjach między etymologią a etnolingwistyką, które uwidoczniają się przy analizie gwarowych nazw roślin, zwłaszcza przy ustalaniu ich pochodzenia. Ostatecznie dochodzi do wniosku, że obie dziedziny powinny pozostawać w symbiozie i wzajemnie korzystać ze swoich osiągnięć. W związku z tym etymolodzy podczas analiz semantycznych mogą korzystać obficie z wyników pracy etnolingwistów. Analizy etnolingwistyczne pomagają etymologom ustalić historyczną motywację semantyczną badanych wyrazów. Etnolingwiści z kolei, opierając się na ustaleniach etymologów, mogą docierać do pierwotnych sensów form wyrazowych, które są pomocne przy analizie subiektywnego znaczenia słów.
Źródło:
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury; 2020, 32; 21-34
0860-8032
Pojawia się w:
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
The development of the lexemes for ‘uncle/aunt’, ‘cousin’ and ‘brother/ sister-in-law’ in Hispano-Romance and Polish in a comparative perspective
Rozwój leksemów oznaczających wujka/ciotkę, kuzynów, szwagra/ szwagierkę w hispano-romańskim i polskim w perspektywie porównawczej
Autorzy:
Tilgner, Katarzyna
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/2085388.pdf
Data publikacji:
2022-07-11
Wydawca:
Akademia Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi
Tematy:
etymology
comparative ethnology
lexical changes
family
etymologia
etnologia komparatywna
zmiany leksykalne
rodzina
Opis:
The aim of the article is to compare the development of some family-related vocabulary from Latin (with PIE backgrounds) to Hispano-Romance with the old and modern Polish terms. The comparative analysis covers the words for ‘uncle’/’aunt’, ‘brother/sister-in-law’ and ‘cousins’. The author tries to explain lexical changes with reference to social changes that took place over the centuries.
Celem artykułu jest porównanie rozwoju słownictwa związanego z rodziną w języku polskim i hispano-romańskim na tle łacińskim. Analiza porównawcza dotyczy nazw wujka/ciotki, szwagra/szwagierki i kuzynów. Autorka próbuje wytłumaczyć zmiany leksykalne zmianami społecznymi, które miały miejsce na przełomie wieków.
Źródło:
Językoznawstwo; 2022, 16, 1; 87-94
2391-5137
Pojawia się w:
Językoznawstwo
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Turkish sarımsak ~ sarmısak ‘garlic’ revisited
Turecki sarımsak ~ sarmısak ‘czosnek’
Autorzy:
Stachowski, Marek
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/29431951.pdf
Data publikacji:
2023
Wydawca:
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Wydawnictwo UMK
Tematy:
etymology
Turkic
Turkish
Altai
semantics
etymologia
języki turkijskie
język turecki
ałtajski
semantyka
Opis:
Thus far, four – structurally very different – etymologies have been suggested for the Turkic word for ‘garlic’. This author adduces derivatives found in Altai, one of the Siberian Turkic languages, that provide crucial support for one of them.
Jak dotąd zaproponowano cztery – strukturalnie bardzo odmienne – etymologie tureckiego słowa oznaczającego ‘czosnek’. Autor przytacza derywaty występujące w języku ałtajskim, jednym z języków turkijskich Syberii, które stanowią istotny argument na rzecz jednej z hipotez.
Źródło:
Linguistica Copernicana; 2023, 20; 255-260
2080-1068
2391-7768
Pojawia się w:
Linguistica Copernicana
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Litewskie pochodzenie jednej z polskich gwarowych nazw wrotyczu pospolitego (Tanacetum vulgare L.)
The Lithuanian Origin of One of the Polish Dialectal Names of Tansy (Tanacetum vulgare L.)
Autorzy:
Waniakowa, Jadwiga
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/38585684.pdf
Data publikacji:
2023
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Slawistyki PAN
Tematy:
nazwy wrotyczu
etymologia
zapożyczenia
motywacja semantyczna
names of tansy
etymology
loanwords
semantic motivation
Opis:
This article attempts to establish the etymology of the Polish dialectal name czyżma, which refers to common tansy, Tanacetum vulgare L. This name occurs in the Suwałki region. The analysis conducted shows that the Polish dial. czyżma ‘tansy’ and Polish ciżma ‘type of shoe used in the old days’ have nothing to do with each other. The Suwałki dialectal name of tansy is a loanword from Lithuanian. It comes from the Lithuanian čižmà ‘common tansy, Tanacetum vulgare L.’. The Lithuanian form is most likely a derivative of the verb čìžti, and its semantic motivation is the density (compactness) of the plant’s inflorescences or stiffness of its stems.
Celem niniejszego tekstu jest próba ustalenia etymologii polskiej gwarowej nazwy czyżma, która odnosi się do wrotyczu pospolitego, Tanacetum vulgare L. Nazwa ta występuje na Suwalszczyźnie. Przeprowadzona analiza wykazuje, że pol. gw. czyżma ‘wrotycz pospolity’ i pol. ciżma ‘rodzaj buta używanego w dawnych czasach’ nie mają ze sobą nic wspólnego. Suwalska gwarowa nazwa wrotyczu jest zapożyczeniem z litewskiego. Pochodzi od lit. čižmà ‘wrotycz pospolity, Tanacetum vulgare L.’. Forma litewska zaś jest najprawdopodobniej derywatem od czasownika čìžti, a jej motywację semantyczną stanowi gęstość (zbitość) kwiatostanów rośliny lub sztywność jej łodyg.
Źródło:
Acta Baltico-Slavica; 2023, 47
2392-2389
0065-1044
Pojawia się w:
Acta Baltico-Slavica
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Dwa kresowe nazwiska – Mickiewicz i Słowacki
Two Surnames from the Borderland Area – Mickiewicz and Słowacki
Autorzy:
Makarski, Władysław
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/1933723.pdf
Data publikacji:
2011
Wydawca:
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
Tematy:
etymologia nazwiska Mickiewicz
etymologia nazwiska Słowacki
antroponimia kresowa polsko-ruska
antroponimia porównawcza
etymology of the surname Mickiewicz
etymology of the surname Słowacki
Polish-Ruthenian anthroponymy of the Borderlands
comparative anthroponymy
Opis:
In this paper, the author presents a comparison of two surnames of the most outstanding Polish poets of the Romantic era: Mickiewicz and Słowacki. These two names can be analysed in a number of ways: Firstly, Mickiewicz can be interpreted as a patronimicum with the Ruthenian ending -kiewicz, derived from the Belarusan Mic'ka(-o) : Dz'mic'er < D(i)mitrij. Alternatively, this form may have been derived from the Polish Micek : Mikołaj¸ Michał or another Polish word Micek < Miczek. As far as the surname Słowacki is concerned, it can be seen as a variant representing a regular Polish surname pattern ending in –ski, with this ending being added to the natively Polish base Słowak (a Slav or someone who comes from Slovakia). Another interpretation regards this surname as related with the noun słowo (a word). In the light of the poets’ family chronicles, dating back to the late 17th century, the surnames of their ancestors can be interpreted as derived from place names: Mickiewicz as derived from the toponym Mickowce < Belarusan Mickovci, whereas Słowacki as derived from Słowatycze < Ukrainian Słavjatyči (Polish *Sławięcice). Both surnames suggest that the poets’ ancestors belonged to the Polish nobility inhabiting the Borderlands. The anchoring of the two families in the Polish culture manifests itself through retaining a native Polish name-giving tradition and the Polish coats-of-arms used. Finally, it is both poets’ works – indisputably embedded in the Polish culture in its content, form and message – that confirm the Polish identity of the families. Both surnames coined from the Ruthenian toponymic bases display Ruthenian phonological features, even though in the case of the surname Słowacki they are completely concealed on the surface. Both surnames belong to the corpus of the Polish-Ruthenian Borderland anthroponyms.
Źródło:
Roczniki Humanistyczne; 2011, 59, 6; 57-74
0035-7707
Pojawia się w:
Roczniki Humanistyczne
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Etymologiczny słownik polskich gwarowych nazw roślin jako kontynuacja badań zespołu profesora Eugeniusza Pawłowskiego
The Etymological Dictionary of Polish Dialectal Plant Names: As a Continuation of the Research by Professor Eugeniusz Pawłowski’s Team
Autorzy:
Waniakowa, Jadwiga
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/459224.pdf
Data publikacji:
2015
Wydawca:
Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
Tematy:
nazwy roślin
etymologia
nazwy gwarowe
Eugeniusz Pawłowski
names of plants
etymology
dialect names
Opis:
The primary aim of the prospective etymological dictionary of Polish dialectal plant names is to trace the origin of selected Polish dialectal wild plant names in the context of other Slavic and European languages. What is more, the dictionary will present the history of Polish dialectal plant names, their chronology, semantic motivation as well as their semantic evolution. The beginnings of entries will consist of two elements: the Latin scientific plant names and the Polish scientific plant names, which are necessary for the identification of the species. Each entry will comprise all dialectal names for a given species, which will be grouped (together with metaphorical names) according to their semantic motivation. The publication will encompass various registers of plant names (Latin scientific names, Polish scientific names, Polish dialectal names, Slavic names, European names).
Źródło:
Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica; 2015, 10; 190-202
2083-1765
Pojawia się w:
Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Z zagadnień etymologii gwarowej – luskopy
Issues of dialect etymology – luskopy
Autorzy:
Kucharczyk, Renata
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/26850441.pdf
Data publikacji:
2022-12-22
Wydawca:
Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
Tematy:
etymologia
germanizm
gwary polskie
nazwy nosideł
etymology
Germanism
Polish sub-dialects
names of yokes
Opis:
Przedmiotem artykułu jest ustalenie etymologii gwarowej nazwy luskopy ‘nosidła do wiader z wodą’. Luskopy funkcjonują jako wyraz słowotwórczo niepodzielny, jednak jego podstawą było zapewne niemieckie compositum. Zauważalna paralelność nazw nosideł i elementów uprzęży pozwala sądzić, że pierwszy człon analizowanego złożenia może pochodzić od niem. Ross ‘koń’. Drugi element złożenia może wywodzić się od niem. Koppel w znaczeniu ‘pas rzemienny’ lub ‘jarzmo’ albo Kappe ‘nakrycie głowy’.
The aim of the article is to establish the etymology of a subdialectal word luskopy ‘shoulder yoke for carrying buckets of water. Luskopy functions as an indivisible word but it probably originated from the German compositum. The noticeable parallelism between the names of yokes and harness parts suggests that the first segment of the analysed compound may come from the German Ross ‘horse’. The second part of the compound may be derived from the German Koppel meaning a ‘leather belt’ or a ‘yoke’, or Kappe ‘headgear’.
Źródło:
Gwary Dziś; 2022, 15; 127-136
1898-9276
Pojawia się w:
Gwary Dziś
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Rozważania o tureckich sufiksach w języku macedońskim
Autorzy:
Sawicka, Irena
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/2049956.pdf
Data publikacji:
2022-01-25
Wydawca:
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Wydawnictwo UMK
Tematy:
język macedoński
zapożyczenia tureckie
słowotwórstwo
sufiksy
etymologia
Macedonian
Turkish loans
word formation
suffixes
etymology
Opis:
Artykuł wylicza problemy gramatyczne/morfonologiczne, jakie generują na gruncie języka macedońskiego sufiksy zapożyczone z języka tureckiego. Główny temat stanowią rozważania o etymologii słowiańskiego sufiksu deminutywno-hipokorystycznego -če. Pod uwagę brany jest ewentualny wpływ turecki na utrwalenie i frekwencję tego sufiksu.
In the article the grammatical / morphological problems generated by the Macedonian suffixes borrowed from the Turkish language are listed. The main topic is the etymology of the Slavic diminutive-hypocoristic suffix -чe. The possible influence of Turkish on the persistence and frequency of this suffix is considered.
Źródło:
Linguistica Copernicana; 2022, 18; 247-262
2080-1068
2391-7768
Pojawia się w:
Linguistica Copernicana
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Benennungen der Rektoren, Kantoren und Organisten der Pfarrschule in Rößel (1420–1931)
Names of rectors, cantors and organists of a parish school in Reszel (1420–1931)
Nazwania rektorów, kantorów i organistów szkoły parafialnej w Reszlu (1420–1931)
Autorzy:
Guz, Marzena
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/2117734.pdf
Data publikacji:
2016-12-30
Wydawca:
Uniwersytet w Białymstoku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku
Tematy:
Familiennamen
Etymologie
Wortbildungsstruktur
Ermland
Rößel
nazwiska
etymologia
słowotwórstwo
Warmia
Reszel
etymology
word formation
surnames
Opis:
Dieser Beitrag beschäftigt sich mit den Benennungen der Rektoren, Kantoren und Organisten der Pfarrschule in Rößel (Ermland) in den Jahren 1420–1931. Die zu erforschende Liste der Namen stammt aus der „Geschichte der Pfarrgemeinde SS. Petri und Pauli in Rößel” von Georg Matern aus dem Jahre 1935. Die Absicht dieses Beitrags ist die Benennungen der Rektoren, Kantoren und Organisten darzustellen, ihre Familiennamen etymologisch und in Hinsicht auf ihre Wortbildungsstruktur zu erläutern.
Przedmiotem analizy w niniejszym artykule są nazwania rektorów, kantorów oraz organistów szkoły parafialnej w Reszlu (na Warmii) w latach 1420–1931. Lista poddana badaniu pochodzi z publikacji pt. „Geschichte der Pfarrgemeinde SS. Petri und Pauli in Rößel” Georga Materna z roku 1935. Celem tego artykułu jest zaprezentowanie nazwań osób wymienionych w tytule i zbadanie ich nazwisk pod względem etymologicznycm oraz słowotwórczym.
The subject of the analysis carried out in this article are names of rectors, cantors and organists of a parish school in Reszel (Warmia) in 1420–1931. The analyzed and researched list comes from the publication „Geschichte der Pfarrgemeinde SS. Petri und Pauli in Rößel” by George Matern of 1935. The purpose of the article is to present names of individuals listed in the title and research their surnames with regard to their etymology and word formation.
Źródło:
Białostockie Archiwum Językowe; 2016, 16; 147-157
1641-6961
Pojawia się w:
Białostockie Archiwum Językowe
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Niemieckie nazwiska urzędników Starego Miasta Braniewa w XIV wieku
German surnames of officials in 14th century Braniewo
Autorzy:
Guz, Marzena
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/2196218.pdf
Data publikacji:
2022-12-31
Wydawca:
Ateneum - Akademia Nauk Stosowanych w Gdańsku
Tematy:
nazwiska
etymologia nazwisk
Warmia
Braniewo
XIV w.
surnames
etymology of surnames
14th century
Opis:
Celem artykułu jest przedstawienie pochodzenia nazwisk genetycznie niemieckich, ustalenie ich struktury, stwierdzenie, czy badane nazwiska notowane są jeszcze w XVIII wieku na Warmii. Odnośnie do pochodzenia nazwisk to klasyfikacja nazwisk jednomotywacyjnych bazuje częściowo na podziale S. Rosponda (1967). Ponadto kierowano się podziałem nazwisk ze względu na etymologię m.in. ze słownika Duden. Familiennamen. Zwrócono też uwagę na zjawiska językowe występujące w niektórych nazwiskach. Baza materiałowa nie była wykorzystana dotąd w badaniach antroponimicznych. Większość opisanych nazwisk jest niederywowana, pozostałe derywowane są sufiksami fleksyjnymi i słowotwórczymi. Przeważająca część mian jest jednomotywacyjna. 65,5 % nazwisk nie dotrwała do XVIII wieku. W omówionych nazwach osobowych mamy do czynienia m.in. z następującymi zjawiskami językowymi: polonizacją, latynizacją za pomocą formantów fleksyjnych, np. -i, -is i słowotwórczego -us, podwajaniem spółgłosek bez uzasadnienia.
This paper presents the origin of genetically German surnames, to determine their structure and to determine whether the surnames under study were still present in Warmia in the 18th century. Regarding the origin of surnames, the classification of surnames with one motivation is partly based on the classification introduced by S. Rospond (1967). Moreover, the classification of surnames by their etymology, e.g. according to the Duden. Familiennamen dictionary, was also taken into account. The linguistic phenomena in certain surnames were also highlighted. The material database has not previously been used in anthroponymic research. Most of the surnames described here are non-derivative, while others are derived with inflectional and word-formation suffixes. The vast majority are names with a single motivation. 65.5% of the surnames had ceased to exist by the 18th century. The personal names under investigation feature, among others, the following linguistic phenomena: Polonisation, Latinisation by means of inflectional formants, e.g. -i, -is and the word-forming -us, and the doubling of consonants without justification.
Źródło:
Forum Filologiczne Ateneum; 2022, 10, 1; 161-173
2353-2912
2719-8537
Pojawia się w:
Forum Filologiczne Ateneum
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Trackie πιτύη ‘skarbiec’ jako nazwa zbiorowa
Thracian πιτύη ‘treasury’ as a collective noun
Autorzy:
Kaczyńska, Elwira
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/33916527.pdf
Data publikacji:
2024-06-05
Wydawca:
Akademia im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim
Tematy:
etymologia
nazwy zbiorowe
semantyka
słownictwo trackie
słowotwórstwo
collectives
etymology
semantics
Thracian vocabulary
word-formation
Opis:
The article discusses the origin of the Thracian noun pitúē (πιτύη) f. ‘treasury’, preserved as an explanatory gloss in the ancient Scholia in Apollonium Rhodium (I 933). Most linguists believe that the gloss in question is etymologically unclear. It is suggested that Thracian pitúē represents a nomen collectivum, derived from the Indo-European archetype *pitús m. ‘nourishment, food’ by means of the collective suffix *-uu̯ā (&lt; PIE.*-uu̯eh2), which is productive in Baltic and Slavic. The Thracian word pitúē must have originally denoted ‘a collection of food, food stock, food products’, from which secondarily ‘food repository, store-house, magazine’, and finally ‘treasury’, as well as ‘treasure’.
W artykule omówiono pochodzenie trackiego rzeczownika pitýē (πιτύη) f. ‘skarbiec’, zachowanego jako glosa objaśniająca w antycznych Scholiach do Apolloniosa Rodyjskiego (I 933). Większość językoznawców uważa, że tracka glosa jest etymologicznie niejasna. Autorka sugeruje, że trackie pitýē reprezentuje nazwę zbiorową, utworzoną od praindoeuropejskiego archetypu *pitús m. ‘żywność, jedzenie, pokarm’ za pomocą kolektywnego przyrostka *-uu̯ā (< pie.*-uu̯eh2), produktywnego w językach bałtyckich i słowiańskich. Trackie słowo pitýē pierwotnie musiało oznaczać ‘zbiór jadła, skład żywności, produkty spożywcze’, wtórnie ‘składnicę, spiżarnię, magazyn’, ostatecznie‘skarbiec’ oraz ‘skarb’.
Źródło:
Język. Religia. Tożsamość; 2024, 1 (29); 23-34
2083-8964
2544-1701
Pojawia się w:
Język. Religia. Tożsamość
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
O kilku judaikach w polskim socjolekcie przestępczym
Autorzy:
Pacuła, Jarosław
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/567968.pdf
Data publikacji:
2019
Wydawca:
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Wydawnictwo UMK
Tematy:
lexical semantics
etymology
language history
criminal jargon
semantyka leksykalna
etymologia
historia języka
socjolekt przestępczy
Opis:
The author discussed the etymology of few Yiddishisms – the words used in Polish criminal jargon, from the 19th century until the interwar period. In this text the author presented the lexemes listed in the oldest Polish sociolectical dictionaries, e.g.: bałmelchume, musor, meszures, chatrak, tatajłemnyk (the publishing rules forced the author to limit the description – he dealt with the names of police officers and prison guards). Mainly presented words did not survive, today they are not appearing in non-standard dialect. This article filled the gap in the research on the origins of some jargon words.
W artykule omówiono etymologię kilku jidyszyzmów występujących w polskim socjolekcie przestępczym od dziewiętnastego wieku do dwudziestolecia międzywojennego. Autor tekstu odniósł się do jednostek słownikowych notowanych w najstarszych opracowaniach poświęconych żargonowi, przy czym z uwagi na ograniczenia wydawnicze opis zawęził do nazw funkcjonariuszy policji i strażników więziennych: bałmelchume, musor, meszures, chatrak, tatajłemnyk. Obecnie słowa te nie funkcjonują w socjolekcie przestępczym; artykuł uzupełnia więc lukę w badaniach nad historią słownictwa żargonowego.
Źródło:
Linguistica Copernicana; 2019, 16
2080-1068
2391-7768
Pojawia się w:
Linguistica Copernicana
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
L’artisanat dans tous ses états : étude philologique
The Artisanat Concept from Every Angles: a Philological Study
Autorzy:
Durieux, Christine
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/1798462.pdf
Data publikacji:
2019-11-04
Wydawca:
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
Tematy:
definicja; etymologia; ewolucja; konceptualizacja; pojęcie; rzemiosło; termin
definition; etymology; evolution; conceptualization; concept; craft; term
Opis:
PRZEGLĄD KONCEPTUALIZACJI POJĘCIA RZEMIOSŁA: ANALIZA FILOLOGICZNA Artykuł dotyczy samego pojęcia rzemiosła. Zostało ono przedstawione w perspektywie diachronicznej, poczynając od łacińskiego pochodzenia tego leksemu, następnie jego ewolucji na przestrzeni dziejów, potwierdzonej odpowiednimi danymi leksykograficznymi, zamieszczonymi w następujących po sobie wydaniach Dictionnaire de l’Académie française (Słownika Akademii Francuskiej). Na każdym etapie opisu podany jest objaśniający je kontekst kulturowy. Ostatnią fazę badań stanowi usytuowane tytułowego zagadnienia we właściwych dla niego ramach administracyjnych, aby wydobyć z niego aktualny zakres oraz odpowiedzieć na pytanie: czym dzisiaj jest rzemiosło? Terminy nazywające to pojęcie są w artykule ujmowane w ich odniesieniach do rzeczywistości. L’artisanat dans tous ses états : étude philologique Le présent développement s’intéresse à la notion-même d’artisanat. D’abord présentée dans une perspective diachronique à partir de son origine latine, puis suivant son évolution au cours des siècles, attestée par les éditions successives du Dictionnaire de l’Académie française, cette notion est explicitée à chaque étape par son environnement culturel. Elle est replacée finalement dans son cadre administratif afin d’en cerner le périmètre actuel, et de répondre à la question : qu’est-ce que l’artisanat aujourd’hui ? Les termes en concurrence sont envisagés dans leurs relations à la réalité.
This paper deals with the french notion artisanat. The term is studied following a diachronic scale, starting from its latin origin up to its present official administrative definition. The successive editions of the Dictionnaire de l’Académie Française are used to mark out its evolution, explained at each stage by the cultural environment. Finally, the term is analyzed to show the construction of its semantic field, in order to answer the question : what is artisanat today ? Several options are suggested, such as craft, craftsmanship, handicraft, handiwork, small business, cottage industry.
Źródło:
Roczniki Humanistyczne; 2019, 67, 8; 27-48
0035-7707
Pojawia się w:
Roczniki Humanistyczne
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Ruská metrologická terminologie
Russian metrological terminology
Autorzy:
Janyšková, Ilona
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/1375722.pdf
Data publikacji:
2018
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Czytelnia Czasopism PAN
Tematy:
linguistics
etymology
semantics
Russian language
metrological terminology
lingwistyka
etymologia
semantyka
język rosyjski
terminologia metrologiczna
Opis:
The review presents the latest monograph on the Russian metrological terminology from its beginnings until 1918. It describes in detail its contents and explains the structure of headwords. The reviewer pays attention in particular to the semantic motivation of names of units of measurement, taking also notes of the words borrowed from other languages.
Źródło:
Rocznik Slawistyczny; 2018, 67; 175-179
0080-3588
Pojawia się w:
Rocznik Slawistyczny
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
O sobie samych – z historii przestępczych nazw złodziei (na materiale z XIX wieku)
Robbers about themselves – the history of thieves’ names in the criminal sociolect (on material from the 19th century)
Autorzy:
Pacuła, Jarosław
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/26731737.pdf
Data publikacji:
2023-12-30
Wydawca:
Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
Tematy:
leksyka
socjolekt
żargon złodziejski
historia języka
etymologia
lexis
sociolect
thieves' jargon
history of language
etymology
Opis:
The article concerns the history of Polish criminal jargon. The author presented 68 names of thieves. He extracted linguistic material from 19th‑century texts, but some of the collected units are much older. The author presented the provenance of the names and characterized the material in formal and semantic terms. The author drew attention to the territorial diversity of names – their functioning in the speech of criminals operating in different partitions and their fate after the unification of various parts of Poland. Among the names discussed are, for example: andrus, klawiszarz, pajęczeniarz, szpringer, marwicher, jold.
Źródło:
Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica; 2023, 18; 281-297
2083-1765
Pojawia się w:
Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Semantyczna historia obieżyświata
Semantic history of obieżyświat
Autorzy:
Waniakowa, Jadwiga
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/459179.pdf
Data publikacji:
2019
Wydawca:
Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
Tematy:
etymologia
rozwój semantyczny
motywacja semantyczna
zapożyczenia
kalki językowe
etymology
semantic development
semantic motivation
loanwords
calques
Opis:
The article concerns the semantic development of the compositum obieżyświat ‘a person who likes to travel a lot’. It is interesting that the first attestation of the word in Old Polish (from the 15 th century) had a botanical meaning ‘Bupleurum rotundifolium L.’. The form obieżyświat was then the translation of the Old Latin plant names garowaga and girambula meaning ‘something that moves around’. The contemporary meaning of the compositum obieżyświat appeared only in the second half of the 19 th century.
Źródło:
Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica; 2019, 14; 262-267
2083-1765
Pojawia się w:
Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Z metodologii badań onomastycznych na przykładzie wybranych antroponimów
Autorzy:
Makarski, Władysław
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/607922.pdf
Data publikacji:
2019
Wydawca:
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
Tematy:
methodology of anthroponymic studies
naming etymology
word-formationhomonymity
metodologia badań antroponimicznych
etymologia nazewnicza
homonimiczność nazewnicza
Opis:
The aim of the article, which examines issues related to the methodology of anthroponymic research, is the linguistic analysis of personal names of well-known historical and contemporary figures: the ethnonym Lech, the name Dąbrówka, the surnames Mickiewicz, Słowacki, Palikot and Wojtyła. This analysis is intended to verify the existing naming etymologies. In determining the genesis of each analysed personal name, with word-formation homonymity and potential different linguistic origins, the decisive factor may be the source historical data (Dąbrówka) and genealogical data (Mickiewicz, Słowacki, not fully established in relation to Wojtyla), or even detailed information related to determining the creator of a given name (Kadłubek as the author of Polish-Latin neologism Lechita, and its derivative Lech).
Celem artykułu, który rozpatruje zagadnienia związane z metodologią badań antroponimicznych, jest analiza językowa nazw osobowych powszechnie znanych postaci historycznych i współczesnych: etnonim Lech, imię Dąbrówka, nazwiska Mickiewicz, Słowacki, Palikot oraz Wojtyła. Analiza ta ma służyć weryfikacji dotychczasowych etymologii nazewniczych. W ustaleniu genezy każdej badanej nazwy osobowej przy homonimiczności nazewniczej i potencjalnej różnej genezie językowej czynnikiem rozstrzygającym mogą być źródłowe dane historyczne (Dąbrówka) i genealogiczne (Mickiewicz i Słowacki, nie do końca ustalone w odniesieniu do Wojtyły), czy nawet szczegółowa informacja związana z ustaleniem twórcy danego miana (Wincenty Kadłubek jako autor neologizmu pol.-łac. Lechita, skąd Lech).
Źródło:
Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio FF – Philologia; 2019, 37, 1
0239-426X
Pojawia się w:
Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio FF – Philologia
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Nazwy części twarzy w językach słowiańskich
The names of the parts of face in Slavonic languages
Autorzy:
Rytter, Grażyna
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/665352.pdf
Data publikacji:
2016
Wydawca:
Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
Tematy:
części twarzy
języki słowiańskie
folklor słowiański
etymologia
parts of face
Slavonic languages
Slavonic folklore
etymology
Opis:
Etymological sketch presents 19 words, in the majority of all-Slavonic range. They are thematically connected with Slavic *tvarь. The article also contains comments about Slavs’ cultural tradition, which ascribes attribute “lucky” to the right eye and “ill-fated” to the left one. To the oldest and most popular beliefs preserved in the Slavonic folklore belongs conviction that human eye has a power of casting a spell or a curse on somebody.
Szkic etymologiczny prezentuje 19 wyrazów, w większości o zasięgu ogólnosłowiańskim. Są one tematycznie związane z psł. *tvarь. Artykuł zawiera również uwagi o tradycji kulturowej Słowian, która prawemu oku przypisuje atrybut „szczęśliwe”, lewemu – „nieszczęśliwe”. Do najstarszych i najpowszechniejszych wierzeń zachowanych w folklorze słowiańskim należy przekonanie, że ludzkie oko ma moc rzucania uroku czy klątwy.
Źródło:
Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica Rossica; 2016, 12; 127-138
1731-8025
2353-9623
Pojawia się w:
Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica Rossica
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Na tropie czeskich i polskich ciekawostek kulinarnych
Autorzy:
Szczepańska, Elżbieta
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/909165.pdf
Data publikacji:
2020-05-22
Wydawca:
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Tematy:
słowniki
španělský ptáček
fasolka po bretońsku
kulinaria,
etymologia
kulinary
etymology
dictionaries
„Spanish bird”
„Breton beans”
Opis:
Artykuł stanowi przegląd kilku polskich i czeskich nazw potraw, o których pochodzeniu nie zawsze możemy dowiedzieć się ze znanych nam i dostępnych słowników etymologicznych bądź opisowych. Chodzi zwłaszcza o potrawy o nazwach nieco mylących, takich jak np. czeski „španělský ptáček” lub polska „fasolka po bretońsku”. Żeby dowiedzieć się czegoś więcej na temat ich genezy, musimy sięgnąć do Internetu oraz Wikipedii. Opisane tutaj  dania stanowią niewielki procent wśród wielu starszych i nowych nazw kulinarnych przysmaków ignorowanych – niestety – przez leksykografów, mimo że są one znane i wykorzystywane bardzo często przez użytkowników języka czeskiego i polskiego.
The article is a review of several Polish and Czech names of dishes whose origin we cannot always find out from known and available etymological or descriptive dictionaries. It is especially about dishes with slightly misleading names such as, e.g., Czech “Spanish bird” or Polish “Breton beans”. To find out more about their origins, we need to consult the Internet and Wikipedia. The dishes described here constitute a small percentage of many older and new names of culinary delights ignored – unfortunately – by lexicographers, despite the fact that they are known and used very often by Czech and Polish language users.  
Źródło:
Bohemistyka; 2020, 2; 257-270
1642-9893
Pojawia się w:
Bohemistyka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Obraz księdza w etymologiach ludowych nazw polskich miejscowości
The Image of the Priest in Folk Etymologies of the Names of Polish Places
Autorzy:
Rogowska-Cybulska, Ewa
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/558846.pdf
Data publikacji:
2018
Wydawca:
Gdańskie Seminarium Duchowne
Tematy:
etymologia ludowa
nazwy miejscowe
obraz księdza
folk etymology
place names
the image of a priest
Opis:
Artkuł poświęcony jest wizerunkowi kapłanów zawartemu w etymologiach ludowych nazw miast, miasteczek, osad i wsi, czyli w błędnych z naukowego punktu widzenia objaśnieniach pochodzenia jakiegoś wyrazu, opartych na podobieństwie jego formy do innych wyrazów lub na innych swobodnych skojarzeniach. Okazuje się, że obraz księdza odtworzony na podstawie wtórnych wykładni semantycznych wybranych nazw miejscowych nie jest zbyt bogaty, nie zawiera bowiem wielu istotnych cech składających się na ogólne wyobrażenie kapłana katolickiego, takich jak odprawianie mszy świętych, udzielanie sakramentów świętych innych niż chrzest, głoszenie kazań, prowadzenie katechezy, troska o sprawy finansowe parafii, mimo że motywy te można często spotkać w podaniach historycznych nieodnoszących się do pochodzenia nazwy miejscowej. Jednak z drugiej strony, twórcy podań etymologicznych stosunkowo dokładnie scharakteryzowali kapłanów w zakresie innych cech. W świetle poddanych analizie etymologii ludowych do zadań księży należą: udzielanie sakramentu chrztu świętego, krzewienie i obrona wiary, osobista pobożność, autorytet moralny, inicjowanie założenia i rozwoju danej miejscowości. Ponadto podania etymologiczne zwracają uwagę na pewne charakterystyczne materialne aspekty życia dawnych kapłanów: strój (komża), miejsce zamieszkania (plebania), sposób podróżowania (bryczka) oraz rozrywki (uczty i polowania).
The article describes the image of priests presented in folk etymologies of the names of the cities, towns and villages, that is in explanations of the origins of words which are incorrect from the scholarly point of view, being based on the similarity of their form to other words. It turns out that the image of the priest which is created on the grounds of secondary semantic interpretations of selected places is not especially rich, since it does not refer to many of the essential activities which constitute the general image of a Catholic priest, such as saying mass, administering other sacraments such as baptism, preaching, giving religious instruction, looking after the financial issues of the parish. However, all these motifs can often be found in historical legends which do not refer to the origins of the place names. On the other hand, the makers of legends described priests relatively precisely in terms of other features. In the light of the analysed folk etymologies, priests are responsible for giving the sacrament of baptism, propagating and defending the faith, setting an example of personal piety and moral authority, initiating the creation and development of the place and its surroundings. Furthermore, the legends focus attention on certain characteristic material aspects of priests’ lives, such as vestments (surplice), place of residence (presbytery), means of transport (britzka) and entertainment (feasts and hunting).
Źródło:
Studia Gdańskie; 2018, 42; 209-230
0137-4338
Pojawia się w:
Studia Gdańskie
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Блатная Музыка. („Жаргон Тюрьмы”) Ф. В. Трахтенберга и Żargon Mowy Przestępców. „Blatna Muzyka”. Ogólny Zbiór Słów Gwary Złodziejskiej В. Людвиковского, Г. Вальчака (сопоставительный анализ)
Blessed music (“Jargon of the prison”) by F. V. Trakhtenberg and criminal jargon. “Blessed Music”. The general collection of thief’s speech words by W. Ludwikowski, H. Walczak (comparative analysis)
Blatna muzyka (“Żargon mowy przestępców”) F. V. Trachtenberga i Żargon mowy przestępców. „Blatna muzyka”. Ogólny zbiór słów gwary złodziejskiej W. Ludwikowskiego i H. Walczaka (analiza porównawcza)
Autorzy:
Невзорова-Кмеч, Елена
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/665516.pdf
Data publikacji:
2018
Wydawca:
Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
Tematy:
-
leksykografia
żargon mowy przestępców
etymologia
język polski
język rosyjski
lexicography
criminal jargon
etymology
Polish
Russian
Opis:
Artykuł przedstawia analizę porównawczą dwóch ważnych prac leksykograficznych z zakresu żargonologii, tj. „Blatnaya muzyka” F. V. Trachtenberga oraz “Żargon mowy przestępców. “Blatna muzyka”...” W. Ludwikowskiego i H. Walczaka. Podjęta analiza ma na celu określenie podobieństw i różnic w zakresie leksyki i frazeologii w polskim i rosyjskim żargonie mowy przestępców od początku XX wieku. Żargon mowy przestępców został opisany w pracach wybitnych językoznawców (patrz: H. Walter, Literature-Dictionaries on the Russian Sub-Standard, Bibliographic Index, Greifswald, 2002). Stał się również przedmiotem badań etymologicznych (patrz: Larin, Bondaletov, Horbatsch, Mokienko, Grachev, Shapoval itd.). W niniejszym artykule materiał językowy, pochodzący z dwóch podanych wyżej słowników, został zaprezentowany w tabelach, co umożliwiło porównanie polskiego i rosyjskiego żargonu mowy przestępców oraz dało początek realizacji projektu dwujęzykowego słownika substandardu.
This paper is devoted to a comparative analysis of two important lexicographic works in the jargonology, i.e. “Blatnaya muzyka” by F.V. Trakhtenberg and “Żargon mowy przestępców. “Blatna muzyka”...” by W. Ludwikowski, H. Walczak. The aim of the study is to identify similarities and differences in the lexic and phraseology of the criminal Polish and Russian jargon from the beggining of 20th century. Criminal jargon has been described in the works of well-known linguists (see H. Walter, Literature-Dictionaries on the Russian Sub-Standard, Bibliographic Index, Greifswald, 2002). It passed an etymological analysis (see Larin, Bondaletov, Horbatsch, Mokienko, Grachev, Shapoval etc.). In this article, the linguistic material extracted from the two dictionaries is presented in the tables, thanks to them it is possible to compare Polish and Russian criminal jargon and began the project of bilingual dictionary of the Sub-Standard.
-
Źródło:
Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica Rossica; 2018, 15; 63-79
1731-8025
2353-9623
Pojawia się w:
Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica Rossica
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Ze studiów nad historią słownictwa ukraińskiego
From Studies of Ukrainian Vocabulary History
Autorzy:
Fałowski, Adam
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/973216.pdf
Data publikacji:
2018
Wydawca:
Łódzkie Towarzystwo Naukowe
Tematy:
historia języka ukraińskiego
leksyka
semantyka
etymologia
the history of the Ukrainian language
lexis
semantics
etymology
Opis:
W 2007 roku ukazał się mój artykuł zatytułowany Wyrazy niejasne w „Матеріалах до словника писемної та книжної української мови XV–XVIII ст.” J. Tymczenki. Starałem się w nim przyjrzeć bliżej 204 wyrazom, które nie zostały zadowalająco zidentyfikowane i zinterpretowane pod względem znaczeniowym lub w ogóle nie podjęto próby takiej interpretacji, co zostało zasygnalizowane znakiem zapytania. W wyniku moich żmudnych poszukiwań liczbę wyrazów nierozpoznanych co do formy lub znaczenia udało się ograniczyć do 56 jednostek. Spośród tych wyrazów, o których w artykule z 2007 roku napisałem, że „nie poddają się jednoznacznej interpretacji formalnej lub semantycznej”, aż 36 udało się całkowicie lub częściowo rozpoznać i opisać w niniejszej pracy w oparciu o nowe źródła historyczne i etymologiczne języków wschodniosłowiańskich oraz języka polskiego. Należy mieć nadzieję, że z biegiem czasu uda się zidentyfikować także pozostałe 20 wyrazów, które wciąż jeszcze skutecznie strzegą tajemnicy swojej proweniencji.
My article entitled Wyrazy niejasne w „Матеріалах до словника писемної та книжної української мови XV–XVIII ст.” J. Tymczenki (“Unclear words in Матеріали до словника писемної та книжної української мови XV–XVIII ст. by J. Tymczenko”) was published in 2007. In that article, I took a closer look at 204 words, which hadn’t been identified and interpreted in terms of meaning or had not even been the subject of any attempt at interpretation which. I signaled this with a question mark. As a result of my extensive research, the number words unrecognised in form or meaning has been reduced to 56. Among those 56 words about which in the article of 2007 I wrote: “they do not submit to unambiguous formal or semantic interpretation” as many as 36 have now been completely or partially recognized and described in this paper, based on new historical and etymological sources of East Slavonic and Polish languages. I hope, the remaining 20 words which still successfully guard the secret of their provenance will also be identified at some time.
Źródło:
Rozprawy Komisji Językowej ŁTN; 2018, 66; 111-123
0076-0390
Pojawia się w:
Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Обрядові номінації української, англійської та португальської мов на позначення шлюбних стосунків
Ritual Nominal Units Denoting Conjugal Relations in the Ukrainian, English and Portuguese Languages
Słownictwo związane z obrzędem ślubu i wesela w języku ukraińskim, angielskim i portugalskim
Autorzy:
Chayka, Oksana
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/1933970.pdf
Data publikacji:
2010
Wydawca:
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
Tematy:
słownictwo obrzędowe
obrzędy ślubne
semantyka
etymologia
symbolika
ritual
archetype
cultural
semantics
symbols of a wedding
Opis:
Autorka artykułu analizuje słownictwo związane z obrządkiem ślubu i wesela w kulturze i języku ukraińskim, angielskim i portugalskim, podaje analizę struktury, znaczeń oraz funkcjonowania słownictwa związanego ze ślubem i weselem, uwzględniając etymologię omawianego słownictwa.
This article deals with ritual nominal units in the three contrasted languages – Ukrainian, English, and Portuguese. The units mentioned above fall under the group referring to the times of development of marriage relationship. The analyses of structure, semantics and functioning of the wedding nominal units becomes the key point to understanding history and  culture in general as well as verbalization of traditions in particular. In most cases etymology of the units is taken into account.
Źródło:
Roczniki Humanistyczne; 2010, 58, 7; 41-57
0035-7707
Pojawia się w:
Roczniki Humanistyczne
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
O kilku formalnie podobnych wyrazach w mowie Polaków zamieszkałych w obwodzie lwowskim
On several formally similar words used by Poles living in the Lviv region
Autorzy:
Kostecka-Sadowa, Anna
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/28763589.pdf
Data publikacji:
2024
Wydawca:
Towarzystwo Kultury Języka
Tematy:
polszczyzna południowokresowa
etymologia
zapożyczenia leksykalne
Polish language in the South-Eastern Borderlands
etymology
lexical borrowings
Opis:
Celem artykułu jest przedstawienie i omówienie kilku wyrazów podobnych znaczeniowo o różnym zasięgu w gwarach polskich, zaś powszechnie znanych w mowie respondentów polszczyzny poludniowokresowej. Badania słownikowe oraz bogata dokumentacja materiałowa pokazują, że wyrazy hurba, hurma, ujma są dobrze osadzone w zasobie słownikowym respondentów posługujących się na co dzień polszczyzną południowokresową. Wielowiekowe polsko-ukraińskie kontakty ludności wpłynęły na szereg procesów językowych. Dzięki bezpośrednim kontaktom ludności dwujęzycznej dochodziło do stopniowego, wzajemnego, na ogół bliżej nieuświadomionego przejmowania różnych cech językowych (w tym gwarowych), zwłaszcza w zakresie słownictwa.
The article aims at presenting and discussing several similar words with different meanings in Polish dialects, yet commonly known and used by Polish speakers in the South-Eastern Borderlands. Dictionary research and extensive material documentation show that the words hurba, hurma, ujma are well embedded in the vocabulary resources of respondents who use southern Polish in the South-Eastern Borderlands on a daily basis. Centuries of Polish–Ukrainian contacts have influenced a number of linguistic processes. Direct contacts among the bilingual population enabled a gradual, mutual, usually relatively unconscious acquisition of various linguistic features (including dialectal ones), especially when it comes to vocabulary.
Źródło:
Poradnik Językowy; 2024, 810, 1; 109-119
0551-5343
Pojawia się w:
Poradnik Językowy
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Profesor Tadeusz Szymański jako badacz leksyki prasłowiańskiej
Professor Tadeusz Szymański as a researcher of Proto‑Slavic vocabulary
Autorzy:
Ostrowski, Bogumił
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/26731736.pdf
Data publikacji:
2023-12-30
Wydawca:
Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
Tematy:
etymology
historical lexicology and lexicography
diachronic linguistics
geolinguistics
etymologia
leksykologia i leksykografia historyczna
językoznawstwo diachroniczne
geolingwistyka
Opis:
The preliminary part of the study presents a scientific profile of Professor Tadeusz Szymański in the initial (over twenty years) period of his research activity at the Institute of Slavic Studies (Slavistics) of the Polish Academy of Sciences. In the article the particular attention was paid to the participation and researcher’s contribution to the Proto‑Slavic lexicon which is archival these days. The initial versions of the PSL vocabulary words *medvědь, *mešьka (*mečьka) and *mekati developed by Tadeusz Szymański became the starting point to present them in a broader research perspective (not only etymological, but also ethno‑ and geolinguistics), more than 50 years after being developed. It is worth emphasizing that, despite the significant progress on the work on PSL lexicology, these unique dictionary materials can still serve as a starting point for further detailed research and verification of existing findings.
Źródło:
Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica; 2023, 18; 261-279
2083-1765
Pojawia się w:
Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
A heritage park or treasury? Material culture of the inhabitants of Bydgoszcz preserved in their urban dialect: Etymological analysis
Autorzy:
Dyszak, Andrzej S.
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/2081464.pdf
Data publikacji:
2021
Wydawca:
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
Tematy:
Bydgoszcz dialect
lexis
etymology
word formation
Germanisms
dialectal formations
gwara bydgoska
leksyka
etymologia
słowotwórstwo
germanizmy
dialektyzmy
Opis:
The study concerns the names of clothing, home furnishings, everyday objects, tools, and means of transport contained in the lexicon of the Bydgoszcz city dialect. This lexical stock includes the names of the outer garment (e.g. buks ‘trousers’), recreational clothes (badeje ‘swimming trunks’), headgear (e.g. lujmycka ‘hooligan’s cap’), footwear (e.g. kropusy ‘men’s shoes with high uppers’). Another area is the apartment; for example, the names of kitchen equipment have German origin (e.g. ausgust ‘kitchen sink’, kastrolka ‘saucepan’). This also concerns the names of three stools differing in height: the lowest one is called ryczka, a taller one is szemel, and the tallest is hoker. Texts in the Bydgoszcz city dialect also contain the names of artefacts necessary to perform everyday activities, such as cleaning (e.g. szruber ‘rice brush’) or laundry (e.g. balia ‘large wooden bath tub’). A separate place in the material culture of the inhabitants of Bydgoszcz is occupied by technological vocabulary, such as the names of tools (żaga ‘saw’) and transport (e.g. rolwaga ‘horse-drawn cart for transportation of goods’). Most of the names are Germanisms. A smaller number come from rural or folk dialects (e.g. modre ‘bleaching agent’, rydelek ‘visor of a cap’, szlory ‘old, trodden footwear’, trygiel ‘cast iron pot’). It is concluded that the city dialect is not only a museum or heritage park but also a treasury of old words.
Przedmiotem opisu są nazwy ubioru, wyposażenia mieszkania, przedmiotów codziennego użytku, narzędzi, środków transportu, jakie zawiera leksyka gwary bydgoskiej. Słownictwo to przynosi zarówno nazwy ubioru wierzchniego, np. buksy ‘spodnie’, jak i ubioru spodniego, np. badeje ‘kapielówki’, nazwy nakryć głowy, np. lujmycka ‘czapka luja’, nazwy obuwia, np. kropusy ‘męskie buty z cholewami’. Najbliższym otoczeniem człowieka bez wątpienia jest mieszkanie. Gwarowe nazwy wyposażenia kuchennego mają niemieckie źródłosłowie, por. ausgust ‘zlew kuchenny’, kastrolka ‘rondel’. Podobnie nazwy trzech stołków różniących się wysokością. Najniższy nazywany był ryczką, nieco wyższy to szemel, a najwyższy – hoker. Analizowane teksty z gwarą bydgoską przynoszą także nazwy artefaktów niezbędnych do wykonywania codziennych czynności, jak sprzątanie, np. szruber ‘szczotka ryżowa’, czy pranie, np. balia ‘duża drewniana wanna’. Osobne miejsce w obrazie kultury materialnej bydgoszczan zajmuje słownictwo związane z techniką (np. nazwy narzędzi, jak żaga ‘piła’) i transportem (nazwy pojazdów, np. rolwaga ‘wóz konny do przewożenia towarów’). Większość z opisanych nazw to germanizmy. Mniejszą grupę stanowią nazwy wywodzące się z gwar wiejskich (np. modre ‘środek wybielający’, rydelek ‘daszek czapki’, szlory ‘stare, rozdeptane obuwie’, trygiel ‘garnek żeliwny’). Gwara miejska jest nie tylko skansenem, ale i skarbnicą dawnych słów.
Źródło:
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury; 2021, 33; 271-285
0860-8032
Pojawia się w:
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Oparta na etymologii metoda rekonstrukcji fragmentów tekstów sakralnych pogańskich Słowian. Ustnie przekazywana poezja wczesnego średniowiecza
The etymology-based method of reconstructing sacral texts of heathen slavs. The oral tradition of early medieval poetry
Autorzy:
Doschek, Jolanta
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/2048511.pdf
Data publikacji:
2021-10-27
Wydawca:
Łódzkie Towarzystwo Naukowe
Tematy:
etymology
reconstruction
folklore
folklore texts
sacred poetry
phraseology
etymologia
rekonstrukcja
folklor
teksty folklorystyczne
poezja sakralna
frazeologia
Opis:
In their etymology-based reconstruction of the Proto-Slavic myth of the god Grom and the Serpent god, Vyacheslav Vsevolodich Ivanov and Vladimir Nikolayevich Toporov showed that Slavic folk literature features fragments of Proto-Slavic sacred poetry, which survived in local folklore thanks to oral tradition. The reconstruction method discovered by the Russian scholars helps determine how many elements of ancient phraseology have survived even to this day, mainly thanks to folklore. Radoslav Katičić continues this work and mainly focuses on the folk texts of the Southern Slavs and the Ruthenian folklore, as well as the folklore of other Slavic countries. He searches for traces of another Proto-Slavic myth – that of the Proto-Slavic god of harvest.
Źródło:
Prace Polonistyczne; 2021, 76; 367-378
0079-4791
Pojawia się w:
Prace Polonistyczne
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Słownictwo ukraińskie ze zbiorów Iwana Wahylewycza (2)
Ukrainian vocabulary from Ivan Vahylevych’s collection (2)
Autorzy:
Fałowski, Adam
Budziak, Anna
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/594336.pdf
Data publikacji:
2018
Wydawca:
Łódzkie Towarzystwo Naukowe
Tematy:
leksykografia ukraińska
dialektologia ukraińska
etymologia
zapożyczenia
Iwan Wahylewycz
Ukrainian lexicography
Ukrainian dialectology
etymology
loanwords
Ivan Vahylevych
Opis:
Artykuł kontynuuje serię publikacji, w których autorzy przedstawiają rzadkie, dialektalne, niekiedy archaiczne jednostki leksykalne wyekscerpowane z niedawno uporządkowanych i wydanych drukiem słowników ułożonych przez Iwana Wahylewycza. W dwóch wariantach Idyotykonu i w Słowniku języka południowo-ruskiego udało się wyszukać około 700 leksemów, które albo zostały pominięte w słowniku etymologicznym języka ukraińskiego, albo wymagają szerszego komentarza leksykologicznego. W niniejszej publikacji omówiono 36 wyrazów, które zaczynają się na literę W.
The article continues a series of publications, in which the authors present rare, dialectical, sometimes archaic lexical units extracted from the recently published dictionaries by Ivan Vahylevych. In two variants of Idyotykon and in the Dictionary of the South-Ruthenian Language they managed to reveal about 700 lexical items, which were either omitted from the Etymological Dictionary of the Ukrainian Language, or required more detailed lexicological commentary. 36 words starting with W are discussed in the article.
Źródło:
Rozprawy Komisji Językowej ŁTN; 2018, 66; 125-139
0076-0390
Pojawia się w:
Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Z historii polskiego słownictwa erotycznego – nazwy intymnych części ciała w dawnym socjolekcie przestępczym
From the history of Polish erotic words – the names of sexual body parts in the history of the criminal jargon
Autorzy:
Pacuła, Jarosław
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/2171456.pdf
Data publikacji:
2020-12-21
Wydawca:
Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
Tematy:
socjolekt przestępczy
słownictwo erotyczne
semantyka
etymologia
historia języka
criminal jargon
erotic lexis
etymology
semantics
diachronic linguistic
Opis:
The author discussed a few sexualisms – names of sexual body parts. He excerpted lexical material from Polish historical studies from the 19th century and the beginning the 20th century. In the article the author presented the provenance of some expressivisms. He analysed less familiar and forgotten names of breast (bust), vulva (vagina) and male member (penis): i.e.: jabłuszka (‘apples’), bufory (‘buffers’), fujara (‘ninny’), flet (‘flute’), węgorz (‘eel’), mona (from Italian), bilkałe (from Yiddish). Mostly studied words is neo-semantism, less often – borrowings. The author put the analyzed words in the context of linguistic and cultural taboos (he mentioned euphemization and vulgarization). The text is inviting to join a discussion; some observations of the author are provoking to debate. The author presented the etymology of this vocabulary, but he also hypothesized the origin of several lexemes.
Źródło:
Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica; 2020, 15; 163-178
2083-1765
Pojawia się w:
Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Rachatłukum w słowiańskich ustach1
Rachatłukum in the Slavic mouth
Autorzy:
Stachowski, Marek
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/1375742.pdf
Data publikacji:
2018
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Czytelnia Czasopism PAN
Tematy:
Slavic languages
Turkish language
etymology
language contact
loanwords
języki słowiańskie
języki tureckie
etymologia
kontakty językowe
zapożyczenie
Opis:
Two types of names for ‘Turkish delight’ are known in the Slavic languages: rahat-lokum ~ ratluk, and lokum. Even though most etymological dictionaries derive them from the same Arabo-Turkish etymon, their different structures are not discussed and the phonetic differences not explained. The aim of this paper is to establish the relative chronology of changes made to the original phrase, as well as to point out some problems which still remain more or less obscure.
Źródło:
Rocznik Slawistyczny; 2018, 67; 103-113
0080-3588
Pojawia się w:
Rocznik Slawistyczny
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Polskie słownictwo gwarowe w kontekście etymologicznym (na przykładzie nazw roślin)
Polish dialectal vocabulary in an etymological context (the example of plant names)
Autorzy:
Waniakowa, Jadwiga
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/2008042.pdf
Data publikacji:
2020-12-15
Wydawca:
Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
Tematy:
dialectal vocabulary
etymology
dialectal plant names
semantic motivation
słownictwo gwarowe
etymologia
gwarowe nazwy roślin
motywacja semantyczna
Opis:
W artykule przedstawiono problematykę słownictwa gwarowego z etymologicznego punktu widzenia. Zwrócono uwagę na konieczność badania leksyki gwarowej pod względem etymologicznym, wskazując na wieloaspektowe potrzeby w tym zakresie. Wszystkie prezentowane zagadnienia omówiono na przykładzie gwarowych nazw roślin, uwypuklając konieczność znajomości wszelkich cech botanicznych poszczególnych gatunków w celu ustalenia właściwej motywacji semantycznej nazw. Podkreślono, że w sferze etymologii gwarowych nazw roślin ogromnie ważne są nie tylko ich formy, ale też motywacja semantyczna i historia. To po ich zbadaniu (za pomocą metody historyczno-porównawczej) można wywodzić wnioski etymologiczne, gdzie kluczową rolę odgrywa końcowe stwierdzenie, czy dana nazwa gwarowa rośliny jest autentycznie gwarowa, czy jest odziedziczona lub zapożyczona. Stwierdzono ponadto, że metodologia etymologicznych badań gwarowych, oprócz zwykłych zasad stosowanych w dociekaniach etymologicznych, musi także brać pod uwagę wpływrealiów wiejskich, wierzeń, zwyczajów itd., innymi słowy, całokształtu kultury wiejskiej na motywację semantyczną słownictwa gwarowego. Stąd badania etymologiczne nad słownictwem gwarowym wymagają dużo bogatszego niż zazwyczaj warsztatu etymologicznego i dodatkowej wiedzy z zakresu dialektologii, historii kultury wiejskiej oraz etnologii.
The article presents the issues of dialectal vocabulary from the etymological point of view. Attention has been drawn to the need of studying dialectal vocabulary with regard to the etymology, pointing to the multi-faceted requirements in this respect. All the presented issues have been discussed by using the example of dialectal plant names. Emphasis has been placed on the fact that one should know all the botanical features of individual species in order to determine the proper semantic motivation behind the names. It has been stressed that in the etymology of dialectal names of plants, not only their forms but also the semantic motivation and history are of extreme importance. After examining them (using the historical-comparative method), etymological conclusions can be drawn whether a given dialectal name of a plant is authentically dialectal, inherited or borrowed. Moreover, it has been found out that the methodology of etymological dialectal research, in addition to the typical principles used in etymological surveys, must take into account the influence of rural life, beliefs, customs, etc. In other words, the entire rural culture of the semantic motivation of the dialectal vocabulary needs to be considered. Hence, etymological research into dialectal vocabulary requires more sophisticated etymological techniques and additional knowledge of dialectology, history of rural culture and ethnology.
Źródło:
Gwary Dziś; 2020, 12; 247-255
1898-9276
Pojawia się w:
Gwary Dziś
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Terminologia działań leczniczych
Nomenclature of medicinal actions
Autorzy:
Bugaj, Małgorzata
Drobnik, Jacek
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/1039904.pdf
Data publikacji:
2009
Wydawca:
Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
Tematy:
język łaciński
gramatyka
etymologia
działania farmakologiczne
roślinne surowce lecznicze
latin language
grammar
etymology
pharmacological actions
herbal
drugs
Opis:
The paper presents the Latin nomenclature of pharmacological actions in terms of their etymology and grammar. The Latin vocabulary was selected according to the following criteria: 1) these actions are effects of herbal drugs, 2) the nomenclature is in current use in phytotherapy.
Praca omawia łacińskie nazewnictwo działań farmakologicznych pod względem etymologicznym i gramatycznym. Kryteriami doboru słownictwa są: 1) działania wywierane na organizm człowieka przez leki naturalne, 2) terminy używane obecnie, spotykane w literaturze z zakresu ziołolecznictwa.
Źródło:
Annales Academiae Medicae Silesiensis; 2009, 63, 4; 67-73
1734-025X
Pojawia się w:
Annales Academiae Medicae Silesiensis
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Uwagi o żeby-zdaniach w języku polskim w kontekście pochodzenia i dziejów operatora "żeby"
Remarks on Polish żeby-phrases in the context of the origin and historical development of the operator "żeby" ‘to’
Autorzy:
Sobotka, Piotr
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/29431837.pdf
Data publikacji:
2023
Wydawca:
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Wydawnictwo UMK
Tematy:
non-declarative device
discourse marker
semantic motivation
grammaticalization
etymology
modyfikator deklaratywności
komentarz metatekstowy
motywacja semantyczna
gramatykalizacja
etymologia
Opis:
Przedmiotem artykułu jest próba uogólnionej charakterystyki funkcjonalnej polskich żeby-zdań oraz odpowiedź na pytanie o ich motywację semantyczną. W szczególny sposób podejmuje on refleksję nad relacją między znaczeniem etymologicznym operatora żeby i sensów z niego derywowanych a znaczeniami utrwalonymi we współczesnych przykładach zdań rozpoczynających się od zgramatykalizowanego wyrażenia żeby.
This paper aims at generalized functional characteristic of the so-called żeby-phrases and an answer to the question of their semantic motivation. It discusses the relation between the etymological meaning of the operator żeby, its functional and semantic reflexes, and the present-day grammaticalized uses in the sentences starting with the expression żeby.
Źródło:
Linguistica Copernicana; 2023, 19; 185-200
2080-1068
2391-7768
Pojawia się w:
Linguistica Copernicana
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
„Plichacz w beczce siwra Deusa o spas" – słownictwo należące do kategorii „religia” w XIX-wiecznej gwarze przestępczej
„Plichacz w beczce siwra Deusa o spas" – on lexis belonging to category „religion” in 19th century criminal jargon
Autorzy:
Pacuła, Jarosław
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/26441914.pdf
Data publikacji:
2023
Wydawca:
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
Tematy:
lexis
etymology
sociolekt
criminal jargon
religion
19th century
leksyka
etymologia
socjolekt
żargon przestępczy
religia
XIX wiek
Opis:
Przedmiotem obserwacji poczynionych w artykule jest XIX-wieczny żargon kryminalny. Szczegółowemu opisowi poddano leksykę należącą do pola tematycznego religia. W tekście przedstawiono mało znane (lub wręcz zupełnie nieznane) historyczne słownictwo socjolektalne. Skupiono się na przedstawieniu etymologii zebranego materiału leksykalnego, zaznaczając, że niektóre uwagi dotyczące pochodzenia słów mają charakter autorskich hipotez i stanowią pretekst do dalszej dyskusji. Słownictwo wyekscerpowano ze Słownika mowy złodziejskiej Antoniego Kurki (1896) i Szwargotu więziennego Karola Estreichera (1903; publikacja ta gromadzi słownictwo z prac Estreichera opublikowanych kilkadziesiąt lat wcześniej). W toku analiz oceniono stabilność zgromadzonej leksyki w polskim socjolekcie środowisk przestępczych, zaprezentowano rozwój leksyki należącej do omawianego pola – w tym celu zestawiono materiał XIX-wieczny z zapisami występującymi w późniejszej pracy Żargon mowy złodziejskiej autorstwa Wiktora Ludwikowskiego i Henryka Walczaka (wyd. 1922)..
The object of observation is criminal jargon from the 19th century. The description concerns lexis belonging to the thematic field religion. The text shows little known (or even unknown) historical vocabulary of the environment. The author focuses on presenting the etymology of the collected words. Some remarks on the origin of words have the character of hypotheses and are a pretext for further discussion. The author excerpts linguistic material from Słownik mowy złodziejskiej by Antoni Kurka (1896) and Szwargot więzienny by Karol Estreicher (1903, this publication gathers vocabulary from Estreicher’s works published several decades earlier). The author evaluates the stability of the vocabulary and the development of the lexis – he compares the 19th-century material with notations appearing in the later work Żargon mowy przestępczej by Wiktor Ludwikowski and Henryk Walczak (published in 1922).
Źródło:
Forum Lingwistyczne; 2023, 11; 1-20
2449-9587
2450-2758
Pojawia się w:
Forum Lingwistyczne
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Dwa nazwiska i jeden przydomek z Warmińskiej sagi […] Edwarda Cyfusa
Two surnames and the nickname from Warmińska saga [...] by Edward Cyfus
Autorzy:
Szcześniak, Krystyna
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/2171612.pdf
Data publikacji:
2020-12-11
Wydawca:
Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
Tematy:
Warmian saga
etymology of surnames (Cyfus, Stinka / Stynka) and nickname (Karaśniki)
Warmińska saga
stynka
karaś
ryby
etymologia
antroponimia
Opis:
The article explains the etymology of two surnames (Cyfus, Stynka / Stinka) and one nickname replacing a surname very popular in the region (Karaśniki). All anthroponyms occur in Edward Cyfus Warmian saga, which is popular not only in the region. A few recipes based on stynka and karaś, fish widely used in the region of Warmia and Mazury before WWII are attached to the text due to the reason explained in the article.
Źródło:
Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica; 2020, 15; 277-286
2083-1765
Pojawia się w:
Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Епізод з історії польсько-українських мовних контактів (іменник “гембель” ‘клопіт’)
Epizod z dziejów polsko-ukraińskich kontaktów językowych (rzeczownik “гембель” ‘kłopot’)
Autorzy:
Werbowyj, Микола
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/2015602.pdf
Data publikacji:
2021-12-13
Wydawca:
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
Tematy:
міжмовні контакти
позика з польської мови
етимологія
language contacts
Polish borrowings
etymology
kontakty międzyjęzykowe
pożyczka z języka polskiego
etymologia
Opis:
У статті проаналізовані особливості входження іменника гебель ‘рубанок’ до складу української мови. Німецька назва до української потрапила через польську мову. Засвоєння чужого слова українською мовою відбувалося неоднаково у східних та західних український говірках: безпосередній неперервний контакт з польською мовою для західних говірок обмежував кількість можливих змін в іменнику, а для східних українських говірок уже опосередкований польський вплив уможливив зміни як у формі (поява секундарного сонорного), так і в семантиці слова. У результаті польсько-українських мовних контактів постав власне український іменник гембель ‘клопіт’.
Przedmiotem artykułu są cechy rozwoju rzeczownika гебель ‘strug’ w ukraińskim języku ogólnym. Jest to wyraz niemiecki, ale w języku ukraińskim stanowi pożyczkę z polszczyzny. Analizowany rzeczownik w gwarach języka ukraińskiego charakteryzuje się różnymi właściwościami fonetycznymi i semantycznymi, ponieważ na zachodzie Ukrainy wyraz pozostał niezmienny pod względem semantycznym, na wschodzie zaś – pod względem fonetycznym. W wyniku polsko-ukraińskich kontaktów językowych w ukraińskim języku ogólnym powstał wyraz гембель ‘kłopot’.
The article analyzes peculiarities of adopting the noun hembel ‘plane’ in the Ukrainian language. Though being of German origin, the name itself comes from Polish. The ways of language assimilation in the Eastern and Western Ukrainian subdialects were different: an intermediate constant contact with the Polish language limited the number of possible changes in this noun in the Western subdialects, and in the Eastern Ukrainian subdialects, an indirect Polish influence, already observed by this time, enabled changes both in its form (appearance of the secondary sonorant sound) and semantics. As a result of Polish-Ukrainian language contacts, a Ukrainian noun hembel ‘trouble’ was created.
Źródło:
TEKA Komisji Polsko-Ukraińskich Związków Kulturowych; 2020, 6, Numer Specjalny; 197-214
1733-2249
Pojawia się w:
TEKA Komisji Polsko-Ukraińskich Związków Kulturowych
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Зауваження до етимології лексеми grzech – гріх – грех на матеріалі польської, української та російської мов
Observations on the Etymology of Lexemes grzech-гріх-грех Based on the Polish, Ukrainian and Russian Languages
Uwagi do etymologii leksemów grzech-гріх-грех na materiale języków polskiego, ukraińskiego i rosyjskiego
Autorzy:
Piaseczny, Przemysław
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/1886699.pdf
Data publikacji:
2014
Wydawca:
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
Tematy:
grzech
etymologia
praindoeuropejski
bałtosłowiański
chrześcijaństwo
okres przedchrześcijański
sin
etymology
Proto-Indo-European
Balto-Slavic
Christianity
The pre-Christian era
Opis:
Artykuł jest poświęcony etymologii leksemu grzech (ps. *grěxъ, ukr. гріх, ros. грех). Przeprowadzona analiza, oparta na szerokim materiale słownikowym (słowników etymologicznych, gwarowych, poprawnościowych) trzech języków słowiańskich (polskiego, ukraińskiego i rosyjskiego), wykazała, iż najpopularniejsze dotychczasowe propozycje wiążące pochodzenie tego leksemu z ps. *grěti należy w zupełności odrzucić, a także pozwoliła powiązać etymologię owego leksemu ze zrekonstruowanym bałtosłowiańskim leksemem *groi̭s-os, którego pierwotne znaczenie można rekonstruować jako „krzywizna, odchylenie od czegoś”, co w późniejszym okresie dało znaczenie przenośne „pomyłka”. Pogłębiona analiza etymologii leksemu grzech pozwoliła powiązać wskazany powyżej korzeń z praindoeuropejskim rdzeniem *gers-/*ǵers- o znaczeniu m.in. „obracać; giąć, wyginać, zginać”. Przyjąwszy powyższą etymologię leksemu grzech, należy włączyć go do zasobu prasłowiańskich słów, odziedziczonych przez chrześcijańską leksykę konfesyjną w krajach słowiańskich. A zatem zaproponowany przez E. Klicha, S. Rosponda i S. Dubisza zasób słów należy powiększyć do pięciu i odtąd winien on być przedstawiany w sposób następujący: bóg, święty, niebo, piekło, grzech.
The article is devoted to the etymology of the lexeme grzech (ps.*grěxъ ukr. гріх, rus. грех). The analysis based on an extensive dictionary material (etymological, dialect, and monolingual dictionaries of three Slavic languages: Polish, Ukrainian, and Russian) has shown that this lexeme’s hypothetical connection with *grěti  should be entirely rejected. The research has also revealed a connection of this lexeme’s etymology with the reconstructed Balto-Slavic lexeme *groi̭s-os. The original meaning of that latter lexeme can be reconstructed as “curve, bending.” In time, the meaning altered to “mistake”. An in-depth analysis of the etymology of the lexeme grzech allowed the author to connect the above-mentioned root with the Proto-Indo-European core gers-/*ǵers-, which means “to turn, to twist, to bend”. In accord with this etymology, the lexeme grzech should be included in the group of Proto-Slavic words that were inherited by the Christian religious lexis in the Slavic countries. Thus, the group of words proposed by E. Klich, S. Rospond and S. Dubisz should now contain five words: bóg, święty, niebo, piekło, grzech.
Źródło:
Roczniki Humanistyczne; 2014, 62, 6; 19-31
0035-7707
Pojawia się w:
Roczniki Humanistyczne
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
O zapomnianych XIX-wiecznych wyrazach i związkach wyrazowych z kręgu leksyki religijnej (na przykładzie dokumentów Zgromadzenia Sióstr Opatrzności Bożej)
Forgotten nineteenth-century words and expressions of religious vocabulary (on the example of the documents of the Sisters of Divine Providence)
Autorzy:
Wojtaszek, Małgorzata
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/911263.pdf
Data publikacji:
2018-11-26
Wydawca:
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Tematy:
religious language
lexicon
etymology
semantics
lexical archaisms
material archaisms
język religijny
leksyka
etymologia
semantyka
archaizmy leksykalne
archaizmy rzeczowe
Opis:
W artykule zaprezentowane zostały wyrazy i związki wyrazowe z kręgu leksyki religijnej, które funkcjonowały w XIX-wiecznej polszczyźnie, a które nie występują we współczesnych tekstach o tematyce religijnej. Źródłem badanego materiału językowego są teksty XIX-wiecznych dokumentów Zgromadzenia Sióstr Opatrzności Bożej stanowiących normę prawną tej rodziny zakonnej: Zbiór Ustaw Zgromadzenia Panien Opatrzności (1857) i Ustawy Zgromadzenia Sióstr Opatrzności z 1882 roku. Analiza etymologiczno-strukturalna i semantyczna wyodrębnionych jednostek językowych, poświadczona cytatami odpowiednich zapisów, w których te wyrazy i połączenia występują, wskazuje, że prawie wszystkie wymienione w artykule zapomniane wyrazy i związki wyrazowe wyekscerpowane z dokumentów Zgromadzenia to archaizmy leksykalne. Archaizmem rzeczowym jest leksem pokutnica. Najczęściej powtarzającymi się w analizowanym materiale wyrazami są rzeczowniki admonitorka i pokutnica, następnie próbantka i kolejno frazeologizmy dawać pokuty, cnota gruntowna, rzeczownik szafarka i wyrażenie postępek duchowny. Leksemy cnota i pokora nabrały z kolei nieco negatywnego zabarwienia, zwłaszcza w rzeczywistości laickiej.
The article presents words and expressions from the religious vocabulary which functioned in the nineteenth-century Polish language, and which do not exist in contemporary texts about religion. The source of the study is the nineteenth-century documents of the Sisters of Divine Providence that constitute the legal norms of that religious community: Zbiór Ustaw Zgromadzenia Panien Opatrzności (Collection of Regulations of the Assembly of Maidens of Providence) from 1857 and Ustawy Zgromadzenia Sióstr Opatrzności (Laws of the Sisters of Providence) from 1882. Etymological -structural and semantic analysis of the chosen linguistic units, attested by appropriate quotations in which these words appear, shows that almost all the forgotten words and expressions mentioned in the article taken from the documents of the Congregation of the Sisters of Divine Providence are lexical archaisms. The word pokutnica (penitent) is an archaism. Most often repeated in the analysed material words are the nouns admonitorka and pokutnica, then próbantka and idioms dawać pokuty, cnota gruntowna, the noun szafarka and idiom postępek duchowny. The words cnota (virtue) and pokora (humility) gained a slightly negative connotation, especially in secular reality.
Źródło:
Poznańskie Spotkania Językoznawcze; 2017, 33
2082-9825
2450-0259
Pojawia się w:
Poznańskie Spotkania Językoznawcze
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
O etymologii leksemów legawiec oraz wyżeł w języku polskim
On the etymology of the lexemes legawiec (pointing dog) and wyżeł (gundog) in the Polish language
Autorzy:
Malczewska, Beata
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/30146704.pdf
Data publikacji:
2022
Wydawca:
Uniwersytet Szczeciński. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
Tematy:
legawiec (pointing dog)
wyżeł (gundog)
folk etymology
specialist languages
hunting
cynology
legawiec
wyżeł
etymologia
języki specjalistyczne
łowiectwo
kynologia
Opis:
W artykule przedstawiono tezy dotyczące etymologii słów legawiec oraz wyżeł. Pochodzenie pierwszego leksemu jest udokumentowanie i niejednokrotnie opisane, niepewne natomiast jest pochodzenia rzeczownika wyżeł. W zaprezentowanym tekście przeanalizowano pod kątem językoznawczym oraz kynologiczno-łowieckim hipotezy, które wskazują na jego pochodzenie słowiańskie lub węgierskie, ale również wskazane zostały przykłady etymologii ludowej. Mimo dość obszernej bibliografii językoznawczej, kynologicznej i łowieckiej trudno jednoznacznie ustalić kierunek motywacji tego wyrazu. Oparto się głównie na zapiskach językoznawców, które łączą się z elementami historii kynologii i łowów. Tym samym, można snuć przypuszczenia o węgierskim pochodzenia terminu wyżeł, które w świetle dostępnych, analizowanych materiałów wydają się wersją najbardziej uzasadnioną i prawdopodobną.
This paper puts forth and examines hypotheses regarding the etymology of the Polish words legawiec (pointing dog) and wyżeł (gundog), both used to denote pointing dogs. The origin of the first name is documented and fairly uncontroversial. It has been subject to numerous analyses. On the contrary, the origin of wyżeł is uncertain. In the paper, various linguistic, breed- and hunting-related hypotheses are discussed. They suggest either Slavic or Hungarian origin of the term. Examples of folk etymology are also discussed. In spite of a rich literature of various types (linguistic, cynological, and related to hunting), the proper etymology cannot be established. Likewise, the precise motivation for wyżeł cannot be reconstructed. From among a multitude of linguistic proposals, derived from cynological writings and those of the history of hunting, the Hungarian origin seems most probable and best confirmed by the existing documents.
Źródło:
Studia Językoznawcze; 2022, 21; 47-63
1730-4180
2353-3161
Pojawia się w:
Studia Językoznawcze
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Słowniki zapożyczeń świadectwem mocy języków (na przykładzie „Słownika polonizmów w języku litewskim” Rolandasa Kregždysa)
Loanword Dictionaries as Evidence of the Power of Languages (on the Example of “Słownik polonizmów w języku litewskim” [Dictionary of Polish Loanwords in Lithuanian] by Rolandas Kregždys)
Autorzy:
Rak, Maciej
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/38436162.pdf
Data publikacji:
2020
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Slawistyki PAN
Tematy:
etymologia
język litewski
polonizm
moc języka polskiego
etymology
Lithuanian language
Polish loanword
the power of the Polish language
Opis:
Two publications by Rolandas Kregždys – Lietuvių kalbos polonizmų žodyno specifikacija / Charakterystyka słownika polonizmów w języku litewskim [Specification of the Dictionary of Polish Loanwords in Lithuanian] and Lietuvių kalbos polonizmų žodynas / Słownik polonizmów w języku litewskim [Dictionary of Polish Loanwords in Lithuanian], both published in Vilnius in 2016 in the series Studia Etymologica Baltica – enable a closer look at Polish-Lithuanian relations through the prism of lexis. As discussed in this article, there is a clear disparity in these relations. While the Lithuanian language adopted a lot of Polonisms (maybe even about 3,000), Lithuanian borrowings in the general Polish language are a resource of at most a dozen or so words. This can be explained by the power of the Polish language. Polish loans in Lithuanian are mostly old words (extracted from documents from the sixteenth–eighteenth centuries), including those originating from Western European languages. Thanks to them, the Polish language has enabled and strengthened cultural transmission, perpetuating the position of Lithuania in the sphere of Western (Latin) culture.
Lietuvių kalbos polonizmų žodyno specifikacija / Charakterystyka słownika polonizmów w języku litewskim i Lietuvių kalbos polonizmų žodynas / Słownik polonizmów w języku litewskim Rolandasa Kregždysa, opublikowane w Wilnie w 2016 roku, w serii Studia Etymologica Baltica, pozwalają dokładniej spojrzeć na relacje polsko-litewskie przez pryzmat leksyki. W tych relacjach widać wyraźną dysproporcję. O ile litewszczyzna przejęła z języka polskiego bardzo dużo leksemów (może nawet ok. 3 tysięcy), o tyle pożyczki litewskie w polszczyźnie ogólnej to zasób najwyżej kilkunastu wyrazów. Można to wyjaśnić mocą języka polskiego. Polonizmy w litewszczyźnie to przede wszystkim dawne wyrazy (wynotowane z dokumentów z XVI–XVIII wieku). Są w tej grupie słowa przejęte z języków zachodnioeuropejskich. Dzięki nim polszczyzna umożliwiła i wzmocniła transmisję kulturową, utrwalając pozycję Litwy w kręgu kultury zachodniej (łacińskiej).
Źródło:
Acta Baltico-Slavica; 2020, 44; 43-64
2392-2389
0065-1044
Pojawia się w:
Acta Baltico-Slavica
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
ZUR INTEGRATION EINIGER INTERDISZIPLINÄRER DIMENSIONEN DER PHRASEOLOGIE: ETYMOLOGIE, SPRACHGESCHICHTE, KULTURSEMIOTIK
ON THE INTEGRATION OF SOME INTERDISCIPLINARY DIMENSIONS OF PHRASEOLOGY: ETYMOLOGY, LANGUAGE HISTORY AND THE SEMIOTICS OF CULTURE
Autorzy:
Komenda-Earle, Barbara
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/1597131.pdf
Data publikacji:
2015
Wydawca:
Uniwersytet Szczeciński. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
Tematy:
phraseologische Methodologie
Etymologie
Sprachgeschichte
Kultursemiotik
semiotics of culture
language history
etymology
phraseological methodology
metodologia frazeologiczna
etymologia
historia języka
semiotyka kultury
Opis:
Der Beitrag enthält einen theoretischen und methodologischen Umriss der interdisziplinären Untersuchungen der Phraseologie, in dem wissenschaftliche Erkenntnisse der Etymologie und Kultursemiotik integriert werden. Das angebotene Modell platziert Phraseologismen in den Kontext der sprachhistorischen Recherche, die eins der größten Defizite der aktuellen Phraseologieforschung bildet. Die dargestellte Methodologie umfasst auch komparative interlinguale Forschungsaspekte.
The paper contains a theoretical and methodological outline of research into phraseology which integrates evaluations of etymology and the semiotics of culture. The research model presented places the phraseological units in the context of the historical research of language which is one of the most remarkable deficits in the contemporary research into phraseology. The methodology presented covers also some comparative interlingual aspects.
Artykuł zawiera zarys teoretyczny i metodologiczny badań interdyscyplinarnych nad frazeologią, integrujący rozpoznania naukowe etymologii i semiotyki kultury. Opisywany model plasuje frazeologizmy w kontekście badań historycznojęzykowych, które stanowią jeden z najdotkliwszych deficytów współczesnej frazeologii. Przedstawiona metodologia obejmuje także komparatywne aspekty interlingualne.
Źródło:
Colloquia Germanica Stetinensia; 2015, 24; 149-170
2450-8543
2353-317X
Pojawia się w:
Colloquia Germanica Stetinensia
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Natur-Objekte WALD/ЛЕС und ihre Konzeptualisierung im Deutschen und Russischen
Natural objects WALD/ЛЕС and their conceptualization in german and russian
Autorzy:
Bespalova, Ekaterina
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/1596925.pdf
Data publikacji:
2016
Wydawca:
Uniwersytet Szczeciński. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
Tematy:
Merkmal des Konzepts
vergleichende Analyse
Etymologie
Pragmatik
pragmatics
etymology
comparative analysis
concept feature
cechy konceptu
analiza porównawcza
etymologia
pragmatyka
Opis:
Im Artikel wird eine vergleichende Analyse der Konzepte WALD/ЛЕС vorgenommen mit dem Ziel, gemeinsame und unterschiedliche Merkmale dieser Konzepte im Deutschen und Russischen festzustellen. Die Struktur der Konzeptrepräsentanten wurde mit Hilfe der etymologischen Analyse und der lexikografischen Beschreibungen verglichen. Die Resultate der Forschung zeigen, dass die Wahrnehmung dieser Konzepte im Langzeitgedächtnis verankert ist und auf die Entwicklung ihrer Versprachlichung einwirkt.
In the paper the author compares the concepts of WALD ЛЕС in German and Russian. The aim of the study is to evaluate common and different signs of these concepts. The author uses etymological and lexical analysis to find out the structure of language units representing these concepts in both cultures. The results of the study show that the reception of these concepts is kept in the long time memory and influences the development their language realization.
W artykule przeprowadzono analizę porównawczą konceptów WALD/ЛЕС w celu stwierdzenia podobieństw i różnic ich konstrukcji w języku niemieckim i rosyjskim. Struktura konceptów badanych leksemów została przeprowadzona za pomocą analizy etymologicznej i opisów leksykograficznych. Wyniki badań wskazują na fakt, że wspomniane koncepty zakotwiczone są w pamięci długotrwałej i mają wpływ na ich realizację językową.
Źródło:
Colloquia Germanica Stetinensia; 2016, 25; 285-298
2450-8543
2353-317X
Pojawia się w:
Colloquia Germanica Stetinensia
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Terleccy
Autorzy:
Makarski, Władysław
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/1902106.pdf
Data publikacji:
2012
Wydawca:
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
Tematy:
etymologia nazwiska Terlecki
homonimia antroponimiczna
synonimia antroponimiczna
geografia antroponimiczna
etymological analysis of the surname Terlecki
antroponymic homonymy
antroponymic synonymy
antroponymic geography
Opis:
The paper presents a linguistic analysis of the surname Terlecki. The semantics of the name's base is ambiguous. The base Terło may be regarded as derived from the Ukrainian toponym terło ‘a place where fish lay eggs’. Alternatively, this base may be traced back to the Ukrainian antroponymic noun terło ‘a tool used for rubbing or grating’. Finally, the polyfunctionality of the suffix -‘ecki adds to the complexity of the picture. Other semantic interpretations of the surname under analysis include the one under which Terlecki is the owner of Terło (town), the one where Terlecki is a burger or a village patronymic surname meaning son of Terło, where Terło is yet another surname form. Finally, Terlecki may also be seen as a modification of the name Terło, in order to make it sound similar to the prevalent aristocratic patterns in -ski and -cki. The phonological structure of the base Terło reveals its Ukrainian origin. Its Polish counterpart is Cierlecki (from the place name or personal name Tarło). However, the form Terlecki might have emerged among the speech communities of the Mazovia region, as a secondary derivative from the form Tarlecki, derived from Tarło, with the unchanged element Tar-. Apart from the etymological analysis of the surname Terlecki, the paper also presents quantitative data concerning the geographic distribution of the name on the territory of present-day Poland. These geographical variants have been discussed in the context of other related forms of this surname and of other surnames of well-known figures of Polish culture that reveal their Ruthenian roots.
Źródło:
Roczniki Humanistyczne; 2012, 60, 6; 97-111
0035-7707
Pojawia się w:
Roczniki Humanistyczne
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Hasła z gwiazdkami w "Słowniku prasłowiańskim" (1974–2001) pod redakcją Franciszka Sławskiego
Autorzy:
Lewaszkiewicz, Tadeusz
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/38631082.pdf
Data publikacji:
2020-12-31
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Slawistyki PAN
Tematy:
Proto-Slavic language
etymology
Slavic etymological dictionaries
Franciszek Sławski
Oleg N. Trubachev
język prasłowiański
etymologia
słowiańskie słowniki etymologiczne
Oleg N. Trubaczow
Opis:
Volumes 5–8 of the Proto-Slavic Dictionary (Słownik prasłowiański, 1974–2001), edited by Franciszek Sławski, include 116 asterisked entries; 109 of them concern the Etymological Dictionary of Slavic Languages (Ėtimologicheskiĭ slovarʹ slavianskikh iazykov, 1974–2018), edited by O. N. Trubachev, and the remaining 7 – other authors and Slavic dictionary sources. The entries in question almost exclusively contain strongly critical assessment of reconstruction and etymologisation of particular items of Slavic lexis proposed in those publications. Although the asterisked entries (authored mainly by Sławski) are certainly of high scholarly standard, some of the proposals they criticise should be considered viable. Possibly, those hypotheses can be positively verified in the future, when we have a more extensive knowledge on historical and modern Slavic dialectal lexis and appellative vocabulary preserved in onomastic material.
W tomach 5–8 Słownika prasłowiańskiego (1974–2001) pod redakcją Franciszka Sławskiego znajduje się 116 artykułów hasłowych z gwiazdkami – 109 dotyczy Etymologicznego słownika języków słowiańskich (1974–2018) pod redakcją O. N. Trubaczowa, 7 zaś innych autorów i kompendiów slawistycznych. Hasła z gwiazdkami zawierają prawie wyłącznie jednoznacznie krytyczne oceny rekonstrukcji prasłowiańskich i innych przejawów etymologizowania leksyki słowiańskiej. Hasła z gwiazdkami (zredagowane głównie przez F. Sławskiego) zasługują na wysoką ocenę. Część skrytykowanych etymologii należy jednak potraktować jako wartościowe hipotezy. Być może w przyszłości zostaną one pozytywnie zweryfikowane, gdy lepiej poznamy dawną oraz istniejącą współcześnie słowiańską leksykę gwarową i słownictwo pospolite zawarte w słowiańskich materiałach onomastycznych.
Źródło:
Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej; 2020, 55
0081-7090
2392-2435
Pojawia się w:
Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
К вопросу о параллели литовских слов 'eržilas', 'arklys' и древнерусского слова 'орь'
On the issue of parallels between the Lithuanian words ‘eržilas’,’arklys’ and the Old Russian word ‘or’
O paraleli litewskich wyrazów eržilas, arklys i staroruskiego wyrazu or
Autorzy:
Siniova, Olga
Iordani, Natalija
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/34656183.pdf
Data publikacji:
2023
Wydawca:
Akademia Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi
Tematy:
этимология
лексическая семантика
историческая лексикология
литовский язык
etymology
historical lexicology
lexical semantics
Lithuanian language
etymologia
semantyka leksykalna
leksykologia historyczna
język litewski
Opis:
Статья посвящена вопросу этимологии древнерусского слова орь и описанию его параллелей в литовском языке. По результатам анализа этимологических и толковых словарей русского и литовского языков, прокомментированы точки зрения о семантике и происхождении возводимых к орь слов. Особое внимание уделено примерам из русских говоров и контекстам, встречающимся в древнерусских и старолитовских источниках, в которых фиксируется исследуемая лексема; в статье представлены новые примеры со словом орь из древних письменных памятников. Выделенные особенности семантики позволили соотнести слова орь и орити (с#) с опорой на сохранившиеся в его семантической структуре компоненты значения ʽпохотливый’, а также в словах литовского языка, восходящих к тому же корню, что и существительное орь; выделены общие для этих образований семы.
This article is devoted to the etymology of the Old Russian word ‘or’ and the description of its parallels in the Lithuanian language. Based on the results of an analysis of etymological and explanatory dictionaries of the Russian and Lithuanian languages, the semantics and origin of words related to ‘or’ are described. Special attention is paid to contexts with the word ‘or’ found in Old Russian and Lithuanian texts and Russian dialects. The article presents new usages of the word ‘or’ from Old Russian and manuscripts. The highlighted features of semantics made it possible to find the derivational base of the word ‘or’ based on the semes preserved in its semantic structure, as well as in words of the Lithuanian language that go back to the same root as the noun ‘or’; seemes common to these formations are highlighted.
Artykuł jest poświęcony zagadnieniu etymologii staroruskiego słowa „орь” oraz opisowi jego analogiom w języku litewskim. Na podstawie wyników analizy słowników języka rosyjskiego i litewskiego (oraz etymologicznych), są komentowane poglądy na semantykę i genezę wyrazów zbudowanych na „орь”. Szczególną uwagę zwrócono na przykłady z gwar rosyjskich oraz kilka kontekstów znalezionych w źródłach staroruskich, w których został zapisany badany leksem; w artykule przedstawiono nowe przykłady słowa „орь” ze starożytnych zabytków pisanych. Wyróżnione cechy semantyki pozwoliły ustalić podstawę wytwórczą wyrazu „орь” w oparciu o składowe znaczeniowe zachowane w jego strukturze semantycznej, a także w słowach języka litewskiego sięgających tego samego rdzenia co rzeczownik „орь”; zaznaczone wspólne dla znaczeń tych tworów.
Źródło:
Językoznawstwo; 2023, 19, 2; 117-132
1897-0389
2391-5137
Pojawia się w:
Językoznawstwo
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Nazwy własne w przestrzeni społeczno-komunikacyjnej. Uwagi językoznawcy
Proper names in the social-communicative space. Linguist’s comments
Autorzy:
Rutkiewicz-Hanczewska, M.
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/130428.pdf
Data publikacji:
2012
Wydawca:
Stowarzyszenie Geodetów Polskich
Tematy:
nazwa własna
nazwa pospolita
etymologia ludowa
reetymologia
skojarzenie
adideacja
nominacja
proper name
common name
folk etymology
reetymology
association
adideation
nomination
Opis:
Artykuł poświęcony jest problematyce funkcjonowania nazw własnych w kontekście społeczno-komunikacyjnym. Podkreśla konieczność rozdzielenia procesów tworzenia i funkcjonowania onimów, ze względu na to, że w użyciu nazwa własna obrasta w nowe konotacje, staje się przyczyną generowania nowych motywacji, które są tworzone z reguły podświadomie. Te motywacje ujawniają się w postaci tzw. reinterpretacji nazewniczych zewnętrznych i wewnętrznych. Pierwsze dotyczą przekształceń dokonywanych w świadomości użytkownika, a zatem bez naruszenia formy nazewniczej. Mechanizm drugiego typu przekształceń pozwala na dokonywanie zmian w obrębie leksykalnym onimu.
This paper deals with proper names functioning issues in the social-communicative context. It underlines the necessity to divide creating and functioning names processes, because while using the proper names receive new connotations, and becomes a reason for generating new motivations, which are usually created subconsciously. These motivations come to the light in the shape of so called outward and inward onomastic (name) reinterpretations. The first concern transformations taking place in the user’s awareness, thus without reshaping a name. Mechanism of the other type of transformations allows making changes within lexical name.
Źródło:
Archiwum Fotogrametrii, Kartografii i Teledetekcji; 2012, 23; 355-363
2083-2214
2391-9477
Pojawia się w:
Archiwum Fotogrametrii, Kartografii i Teledetekcji
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Hydronim Szywra — efekt polsko-niemieckich kontaktów językowych
Hydronym Szywra — the Effect of Polish-German Language Contacts
Autorzy:
Swoboda, Paweł
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/971871.pdf
Data publikacji:
2016-12-01
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Języka Polskiego PAN
Tematy:
hydronimia
toponimia
etymologia
adaptacje nazw niemieckich
Wielkopolska
hydronymy
toponymy
etymology
adaptations of German names in the Polish language
Greater Poland
Opis:
The hydronym Szywra refers to the small river in the Warta basin flowing in the central part of Greater Poland. Although its name remained unclear for most of the researchers, it was believed to be of Pre-Slavic or Balto-Slavic origin. The paper reveals that these hypotheses were based on the wrong interpretation of the source material, and provides a new etymology for the name Szywra. Based on the critical analysis of all of the reachable records of names referring to the river Szywra, it has been proven that its Polish name is an adaptation of the former German name Schieferbach. Such a process was possible due to the long-term bilingual situation in the region of Greater Poland.
Źródło:
Onomastica; 2016, 60; 273-285
0078-4648
Pojawia się w:
Onomastica
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Syntactic Patterns of English and Polish Fixed Phrases with Proper Names
Struktury składniowe w angielskich i polskich związkach frazeologicznych z nazwami własnymi
Autorzy:
Dąbrowska, Anna
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/1882893.pdf
Data publikacji:
2015
Wydawca:
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
Tematy:
zwroty frazeologiczne
osobowe nazwy własne
nazwy miejscowości
etymologia
struktury składniowe
phraseological fixed phrases
personal names
place names
etymology
syntactic patterns
Opis:
Przedmiotem artykułu jest analiza angielskich i polskich związków frazeologicznych, które zawierają nazwy osobowe i nazwy geograficzne miejsca. Przedstawienie definicji nazw własnych w odróżnieniu od rzeczowników pospolitych było wyjściowym etapem studium, a zaprezentowana definicja robocza związków frazeologicznych według Gläsera stanowiła punkt odniesienia do niniejszych badań. Na podstawie danych ze słowników angielskich oraz polskich, opierając się na korpusach językowych, przeanalizowano związki frazeologiczne, jeśli tylko zawierały w swojej strukturze nazwy osobowe lub miejsca, z wykluczeniem przysłów. Materiał poddano wieloaspektowej analizie ze względu na występujące struktury składniowe badanych jednostek frazeologicznych oraz etymologię i znaczenie nazw własnych występujących we frazach. Wyróżniono, zarówno we frazeologizmach angielskich, jak i polskich, pięć wzorów syntaktycznych: (1) wyrażenia rzeczownikowe, (2) zwroty czasownikowe, (3) wyrażenia przyimkowe, (4) zdania główne i podrzędne, (5) porównania. Związki frazeologiczne poddane zestawieniu wywodziły się z różnorodnych źródeł: jedne miały korzenie biblijne, inne literackie lub/i mitologiczne, kulturowe czy/oraz historyczne. Ponadto w świetle przeanalizowanych danych zaobserwowano przewagę nazw osobowych nad nazwami miejscowymi, oraz wyrażeń rzeczownikowych nad innymi strukturami składniowymi. Najczęściej frazeologizmy z nazwami własnymi pochodzą ze źródeł biblijnych i mitologicznych, a najmniej popularne są wyrażenia o tle historycznym i literackim, gdyż te aspekty określają specyfikę typową dla danego kraju, nie zawsze rozumianą dla innych kultur. Istniejące we frazeologizmach konotacje biblijne, mitologiczne, literackie, kulturowe czy historyczne przeżywały swoje natężenie znaczeniowe w danej przestrzeni czasowej, niemniej jednak, prawie we wszystkich wypadkach, odniesienia te są nadal aktualne i rozumiane przez ogół społeczeństwa.
This paper focuses on English and Polish fixed phrases involving personal and place names. First, the definition of a name and the distinction between proper and common nouns or proprial lemmas and proper names are provided, following a short overview of theories that constitute the basis for any discussion related to proper names. Next, subcategories and sources of names, together with their linguistic characteristics are presented, followed by the working definition of phraseological fixed units. Afterwards, the study is undertaken of personal and place names in fixed phraseological units, surveying a broad list of English and Polish fixed entities that are classified according to five syntactic patterns: phrases with (1) NPs, (2) VPs, (3) PPs, (4) clauses, and (5) similes. Additionally, the biblical, literary, classical, cultural and historical origins of these expressions are pointed out. Finally, in the light of the examined data, the predominance of personal over place names is noticeable, while the items with NPs constitute the vast majority of the phraseological units. Investigating corpus and dictionary evidence, fixed elements typical either of English or only of Polish, or those common to both English and Polish are listed. The most frequent are the units from biblical and mythological sources, while the least popular are the expressions with historical and literary background, as these aspects are unique for each country. With regard to the meaning of the fixed phrases containing proper personal and place names, the data reveal that the units do convey information, recall connotations that arose some time ago in relation to the biblical, mythological, literary, cultural, and historical background, and are still relevant today.
Źródło:
Roczniki Humanistyczne; 2015, 63, 6; 53-88
0035-7707
Pojawia się w:
Roczniki Humanistyczne
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Śladami Yakova Malkiela: etymologia z tekstem, tekst z kontekstem
Autorzy:
Łozowski, Przemysław
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/34606384.pdf
Data publikacji:
2020
Wydawca:
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
Tematy:
etymology
cognitive ethnolinguistics
structuralism
diachrony vs. panchrony
text and context
etymologia
etnolingwistyka kognitywna
strukturalizm
diachronia a panchronia
tekst i kontekst
Opis:
A critical appraisal is attempted of the three structurally-designated theses that are typically voiced  in relation to what etymology is and what it consists in: (i) etymology is diachronic in scope, (ii) etymology involves the reconstruction of proto-forms and proto-senses, and (iii) etymology is based on the earliest possible attestations. The examination is guided and motivated by Yakov Malkiel's etymological research as well as by selected studies of the Lublin-based cognitive ethnolinguists. It is, then, concluded that etymological investigations are more likely to be productive and successful if (i) the temporal perspective employed is that of panchrony, not of the diachrony-synchrony distinction, (ii) the reconstruction aims at identifying ways of cross-generational conceptualisation (mentalities), rather than original forms, and (iii) the examination includes the whole of the historical spectrum of attestations, not just earliest records. This all leads to a full appreciation of the kind of etymology that feeds on texts, not words or lexemes, and on cognitive and experiential contexts, not on purely linguistic abstractions.
W artykule dokonujemy krytycznej oceny wybranych tez, jakie powszechnie stawia się w odniesieniu do badań etymologicznych. Te tezy odnajdujemy w dominującym modelu etnolingwistyki i nazywamy go strukturalistycznym. Poddajemy go redefinicji w duchu etnolingwistyki kognitywnej, przede wszystkim zaś pytamy o rzekomo diachroniczny wymiar etymologii. Inspirację znajdujemy w pracach Yakova Malkiela, które następnie odnosimy do praktyki badawczej szeregu lubelskich etnolingwistów. W naszej argumentacji (i) uznajemy zasadność etymologicznego programu etnolingwistyki kognitywnej, jak i (ii) uzasadniamy potrzebę rozstania się z etymologią strukturalistyczną (także: sensu stricto, porównawczohistoryczną, formalną, systemową).
Źródło:
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury; 2020, 32; 35-49
0860-8032
Pojawia się w:
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
The semantic development of Germanic *steur-: poles, rudders, anchors, withies and retractable keels
Rozwój semantyczny germańskiego *steur-: pale, stery, kotwice, pręty łoziny i chowane kile
Autorzy:
Heide, Eldar
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/34670868.pdf
Data publikacji:
2022
Wydawca:
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
Tematy:
Iron Age sailing
rowing ship
rudder
steering
etymology
Wörter und Sachen
żeglarstwo w epoce żelaza
statek wiosłowy
ster
sterowanie statkiem
etymologia
Opis:
Autor omawia relację między starogermańskimi słowami oznaczającymi ster, czyli staronordyjskim stýri / stjórn, starowysokoniemieckim stiura, staroangielskim steor itd., oraz staronordyjskim staurr ‘(zaostrzony) słup’. Słowa te najprawdopodobniej łączy wymiana samogłosek (ablaut), trudno jest jednak ustalić kognitywny związek między nimi. Zazwyczaj twierdzi się, że słowa stýri i in. pierwotnie oznaczały podobną do wiosła belkę, kłodę lub słup, których używano do sterowania statkiem. Trudno to jednak robić przy pomocy tego typu przedmiotów, a wiosło sterowe nie wygląda jak żaden z nich. W artykule stawia się zatem tezę, iż stýri (i inne wymienione wyżej słowa) pierwotnie znaczyły mniej więcej to samo, co staurr, czyli słup wprowadzany w stawiające opór podłoże i kotwiczący dany obiekt. Z najwcześniejszych przedstawień północnoeuropejskich staków ze stýris (czyli staków wiosłowych) wynika, iż funkcją stýri nie było nadawanie statkowi kierunku, lecz zabezpieczenie go przed bocznym dryftem. Na stjóri (co w staronordyjskim znaczyło ‘prymitywny rodzaj kotwicy’) kluczowym elementem jest znajdujący się w dolnej części zaostrzony element wbijany w dno. Podobnie w języku farerskim, stjóri to lina lub zapięcie, przy pomocy którego wyciągane są z morza na brzeg ludzie i towary. Podobne znaczenie mają norweskie słowa stjor/stjore. Kluczowym argumentem przemawiającym za stawianą tu hipotezą jest to, iż stýri / stjórn / stiura itd. mają oryginalne znaczenie bliskie staronordyjskiego staurr, jak wskazują na to związki etymologiczne między nimi. Istniejący obecnie kompleks semantyczny to steer (ang.), steuern (niem.) itd. prawdopodobnie ewoluował wspólnie ze stýri (i innymi słowami), towarzysząc rozwojowi północnoeuropejskiego statku żaglowego w okresie dynastii Merowingów.
This article discusses the relationship between the Old Germanic words for ‘a rudder’: Old Norse stýri / stjórn, Old High German stiura, Old English steor, etc., and Old Norse staurr, ‘a (pointed) stake’. These words in all probability stand in an ablaut relation to each other but it is difficult to tell what the cognitive link might be. The standard answer is that a stýri etc. originally was a beam/log/pole, understood as something similar to an oar, used to steer a ship. But it is difficult to steer a ship with a beam, log or pole, and a steering oar does not look much like these things. My suggestion is that a stýri etc. originally was more or less the same as a staurr, namely a pole which goes down into a substance that provides resistance and which thus anchors something. On the earliest depictions of ships with stýris etc. in Northern Europe, which are rowing ships, it seems that the function of the stýri was not to give the ship direction but to prevent it from drifting sideways on the water. On a stjóri ‘primitive anchor’ (Old Norse), the decisive element is a pointed transverse at the bottom end which digs into the ground. Similarly, a stjóri in Faroese is a rope or fastening whereby people and goods are pulled ashore through the surf. Norwegian stjor(e) also have meanings that are fundamentally similar to this. The essential argument for the proposed understanding is that it allows stýri/stjórn/stiura etc. to have an original meaning close to that of Old Norse staurr, which the etymological relatedness demands. Our semantic complex surrounding to steer, steuern, etc., probably co-evolved with the directional stýri etc. that accompanied the evolution of the Northern European sailing ship during the Merovingian age.
Źródło:
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury; 2022, 34; 167-179
0860-8032
Pojawia się w:
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Этимологическая память слова
Autorzy:
Толстая, Светлана Михайловна
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/951139.pdf
Data publikacji:
2019
Wydawca:
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
Tematy:
etymology
memory
Old Slavic material and spiritual culture
reconstruction of worldview
axiology
etymologia
pamięć
prasłowiańska kultura materialna i duchowa
rekonstrukcja obrazu świata
aksjologia
Opis:
The article is a synthetic survey of etymological research of the last half century, which has revealed important areas of Old Slavic spiritual and material culture, connected with people’s lifestyles, economy, farming, hunting, fishing, gathering, craftsmanship, social relationships, and religious values.The semantic map of Old-Slavic culture has been supplemented with new information thanks to the etymological methodology that goes beyond the word as an isolated unit and takes into account its contextual space.Special attention is paid here to publications that aid the reconstruction of the worldview of ancient Slavs in three areas connected with the social organization of life, the names of kinship and generally human relationships. These are: (i) the system of legal concepts and terms; (ii) the opposition of US vs. THEM in the context of the etymology and semantics of Old Slavic kinship terms; (iii) Old-Slavic axiology (derivatives with the prefix bez- ‘non-, un-’ and such key concepts as dola ‘fate’ and mera ‘measure’).
Artykuł jest syntetycznym przeglądem badań etymologicznych ostatniego półwiecza, dzięki którym zostały zrekonstruowane ważne obszary prasłowiańskiej kultury duchowej i materialnej związane z trybem życia, gospodarką, uprawą roli, hodowlą zwierząt i ptaków, polowaniem i rybołówstwem, zbieractwem, rzemiosłami oraz społecznymi relacjami i wartościami religijnymi. Semantyczna mapa kultury prasłowiańskiej została wypełniona dzięki zastosowanej przez etymologów metodologii przezwyciężającej podejście do słowa jako izolowanej jednostki i uwzględniającej przestrzeń „kontekstową”.W artykule szczególną uwagę poświęcono pracom uzupełniającym rekonstrukcję obrazu świata starożytnych Słowian w trzech obszarach związanych ze społeczną organizacją życia, nazewnictwem stopni pokrewieństwa oraz relacji międzyludzkich. Są to: 1) system pojęć i terminów starożytnego prawa Słowian, 2) kluczowa opozycja swój : obcy, badana w kontekście etymologii i semantyki prasłowiańskiej leksyki opisującej więzi krwi, 3) obszar prasłowiańskiej aksjologii (analiza derywatów z prefiksem bez- oraz takich kluczowych pojęć, jak ‘dola’ i ‘mera’ [miara]).
Źródło:
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury; 2019, 31
0860-8032
Pojawia się w:
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Pojęcie czułości w rozumieniu papieża Franciszka na tle danych językowych
The notion of tenderness, as understood by Pope Francis, against the background of linguistic data
Autorzy:
Grzegorczykowa, Renata
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/459465.pdf
Data publikacji:
2017
Wydawca:
Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
Tematy:
semantyka porównawcza
etymologia,
językowy obraz świata,
teolingwistyka,
nazwy uczuć
comparative semantics
etymology
linguistic image of the world
theolinguistics
the names of feelings
Opis:
The paper, inspired by the apostolic exhortation Amorislaetitia (2016) by Pope Francis, is devoted to the notion of tenderness in the Polish language, as compared with its equivalents in other European languages, mentioned in the translations of Pope Francis’ exhortation: Italian tenerezza, French tendresse, English tenderness, German Zärtlichkeit, Russian nežnost’. Etymologies of these words, not only from the Romance languages, but also German and Russian names, are associated with the notions like gentleness and fragility, which refer to the attitude towards another person, expression of the feeling, as well as the gentle way of treating another person. In that respect, Polish differs from the other languages. The image of tenderness shaped by the Polish word czułość (etymologically connected with the verb czuć – tofeel) directs attention to the aspect of sensitivity and empathy with another person, focusing on the condition, situation in which the person finds himself/herself, as well as their needs. It is an important aspect, which is underestimated during the first reflection on this notion, as it is dominated by the meaning of expression of the feeling.
Źródło:
Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica; 2017, 12; 112-119
2083-1765
Pojawia się w:
Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Jak niespecjaliści piszą o językoznawstwie diachronicznym
How Non-Specialists Write about Diachronic Linguistics
Autorzy:
Walczak, Bogdan
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/1892204.pdf
Data publikacji:
2013
Wydawca:
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
Tematy:
językoznawstwo diachroniczne
glottochronologia
historia języka
onomastyka
etymologia
popularyzacja nauki
diachronic linguistics
glottochronology
history of language
onomastics
etymology
popularization of knowledge and science
Opis:
The author classifies researchers in the field of literature studies, historians and popular science journalists as non-specialists in diachronic language studies. Having done so, the author analyses texts written by these authors as regards their views on historical studies in Slavic linguistics, historical grammar, history of Polish, onomastics, etymology and history of proper names. The list of analysed researchers and writers includes: Jarosław Marek Rymkiewicz, Krzysztof Masłoń, Leszek Szaruga (Witold Wirpsza), Jerzy Krasucki and Agnieszka Krzemińska. The paper ends with an appeal addressed to experts in diachronic language studies that they follow such outstanding Polish researchers and linguistic knowledge promoters as Jan Michał Rozwadowski, Kazimierz Nitsch, Stanisaaw Urbańczyk or Marian Kucała in popularizing diachronic language studies among the wide public.
Źródło:
Roczniki Humanistyczne; 2013, 61, 6; 57-65
0035-7707
Pojawia się w:
Roczniki Humanistyczne
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Ptasi świat utrwalony w fitonimach
The Bird World Recorded in Plant Names
Птичий мир, закрепленный в фитонимах
Autorzy:
Wierzbicka, Agnieszka
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/2054672.pdf
Data publikacji:
2021-12-28
Wydawca:
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
Tematy:
названия растений
диалектные названия растений
семантика
этимология
nazwy roślin
gwarowe nazwy roślin
semantyka
etymologia
name of plants
dialectical plant names
semantic
etymology
Opis:
Fitonimy są niezwykle interesującą kategorią leksykalną i zawierają w sobie istotne właściwości semantyczne języka polskiego. Próbując odtworzyć proces nominacji poszczególnych gatunków widzimy, jak wiele zależy tu od percepcji człowieka i obserwacji otaczającej go rzeczywistości. Znaczenia zawarte w potocznych, gwarowych i botanicznych nazwach roślin ujawniają nam niezwykle bogaty i barwny świat widziany z perspektywy antropocentrycznej. Szczegółowa analiza semantyczna nazw takich jak jaskółcze ziele, kaczeniec, kurzyślad, kacze pyski, rdest ptasi, ptasie oczko i inne, prowadzi do ciekawych wniosków – nazwy roślin często niosą ze sobą treści metaforyczne, oparte na percepcji zmysłowej i doświadczeniu, a także niejednokrotnie na skojarzeniach z bliskim światowi fauny światem ptaków. W swoim artykule autorka pokaże, że system nominowania roślin w dużej mierze opiera się na konceptualizacji świata i kategoryzacji rzeczywistości.
Фитонимы представляют собой чрезвычайно интересную лексическую категорию и содержат важные семантические свойства польского языка. Пытаясь воссоздать процесс обозначения отдельных видов, мы видим, насколько он зависит от восприятия человека и наблюдения за окружающей действительностью. Значения, закрепленные (записанные?) в разговорных, диалектических и ботанических названиях растений, открывают перед нами чрезвычайно богатый и красочный мир, рассматриваемый с антропоцентрической точки зрения. Подробный семантический анализ таких названий, как jaskółcze ziele (чистотел; буквально ласточкина трава), kaczeniec (календула; буквально утиные ноготки), kurzyślad (пимпернель; буквально куриный след), kacze pyski (буквально утиные клювы), rdest ptasi (горец птичий), ptasie oczko (вероника дубравная; буквально птичий глаз) и других, приводит к интересным выводам – названия растений часто несут метафорическое содержание, основанное на чувственном восприятии и опыте, а часто и на ассоциациях, связывающих флору с миром птиц. В статье автор указывает, что система номинации растений во мно-гом основана на концептуализации мираи категоризации реальности.
Phytonyms are an extremely interesting category of lexis and they contain the significant semantic properties of the Polish language. Trying to recreate the nomination process of individual species, we see how much it depends on the perception of man and observation of the surrounding reality. The meanings contained in the colloquial, dialectical and botanical names of plants reveal to us an extremely rich and colorful world observed by man. Detailed semantic analysis of names such as jaskółcze ziele, kaczeniec, kurzyślad, kacze pyski, rdest ptasi, ptasie oczko and others leads to surprising conclusions – plant names often carry metaphorical content based on sensory perception and experience, and also many times on associations connecting flora with the world of birds. In her speech, the author will show that the system of nominating plants around us is largely based on the conceptualization of the world by people and the categorization of the nearest reality known to man.
Źródło:
Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies; 2021, 2 (8); 1-14
2719-2687
2451-3849
Pojawia się w:
Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Nazwiska niemieckie z Reszla z XVI i XVII wieku na litery A i B
German names from Reszel from the 16th and 17th c. starting with letters A and B
Autorzy:
Guz, Marzena
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/2051870.pdf
Data publikacji:
2021-12-15
Wydawca:
Ateneum - Akademia Nauk Stosowanych w Gdańsku
Tematy:
nazwiska
etymologia nazwisk
warianty nazwisk
Warmia
Reszel
XVI i XVII w.
surnames
etymology of surnames
variants of surnames
16th and 17th centuries
Opis:
Celem artykułu jest przedstawienie pochodzenia nazwisk genetycznie niemieckich, wskazanie, czy mają swoje odmianki, co jest ich przyczyną, czy badane nazwiska wystąpiły jeszcze w XVIII na Warmii i w XX wieku w dawnym województwie olsztyńskim. Materiał badawczy pochodzi z Księgi Chrztów z Reszla o numerze E 462 = Rössel, Taufregister: MAI 1579-1653, która znajduje się w Archiwum Archidiecezji Warmińskiej w Olsztynie. Większość badanych mian stanowią nazwiska o jednej motywacji. Te nazwiska pochodzą głównie od nazw miejscowości, od nazw zawodów oraz imion. Odmianki (warianty) posiada 10 nazwisk. Najwięcej odmianek mają nazwiska Arend (4) i Berndt (5). Przyczynami występowania odmianek badanych nazwisk są m. in.: wymiana d → dt → t, s → ß, polonizacja nazwisk, podwajanie samogłosek i spółgłosek bez uzasadnienia, uproszczenie grupy spółgłoskowej, wymiana dyftongów. Do XVIII wieku nie przetrwało 10 z badanych nazwisk, zaś w XX wieku pojawiło się ich tylko dziewięć.
This paper aims to present the origin of German surnames to indicate whether they have variants, their origin, and whether the surnames under investigation could still be found in Warmia in the 18th century and the 20th century in the former province of Olsztyn. The research material comes from the Reszel Baptismal Register Number E 462 = Rössel, Taufregister: MAI 1579-1653, kept in the Archive of the Warmian Archdiocese in Olsztyn. The majority of the examined appellations are names with a single motivation. These surnames are mainly derived from place names, from names of professions and from first names. Ten surnames have variants (alternatives). The surnames Arend (4) and Berndt (5) have the largest number of alternatives. The reasons for the occurrence of variants of the examined surnames include: d → dt → t, s → ß change, Polonisation of surnames, doubling of vowels and consonants without justification, simplification of the consonant group, and the change of diphthongs. Ten of the examined surnames had ceased to exist by the 18th century, while only nine were found in the 20th century.
Źródło:
Forum Filologiczne Ateneum; 2021, 9, 1; 71-84
2353-2912
2719-8537
Pojawia się w:
Forum Filologiczne Ateneum
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
The Position of Middle Irish: Historical Linguistics and Glottochronology
Autorzy:
Mikhailova, Tatyana A.
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/1753800.pdf
Data publikacji:
2021-07-30
Wydawca:
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
Tematy:
historia języka irlandzkiego
zmiany semantyczne
typologia języka
glottochronologia
derywacja semantyczna
etymologia
history of the Irish language
semantic shifts
language typology
glottochronology
semantic derivation
etymology
Opis:
A new method of “dating” language changes was proposed in the 1950s by Morris Swadesh (1952, 1955), who examined changes in the basic vocabulary of a language and postulated that the 1000-year retention rate represents 86% of the vocabulary; in other words, 14 words from a 100-word list must be replaced.  An attempt to calculate the split between Goidelic and Brittonic based on this approach was made in Greene (1964) and later in a fundamental study by Elsie (1979) containing, unfortunately, some inaccuracies. In Blažek and Novotná (2006) this split between Goidelic and Brittonic is dated to ca. 1200 BC. The authors used a new calibration, with a change in the constant of disintegration λ from 0.14 to 0.05 per millennium, the elimination of borrowings and the inclusion of synonyms in the wordlist. The use of synonyms compromises the original Swadesh idea of the basic vocabulary of a language, and automatically leads to its artificial archaisation. This article tries to demonstrate the possibility of an analysis of semantic changes in basic Irish vocabulary using the non-modified version of the Swadesh method and to define a possible date for the growth of the Middle Irish language stratum.
Pozycja języka średnioirlandzkiego: językoznawstwo historyczne a glottochronologia Morris Swadesh (1952, 1955) zaproponował nową metodę datowania zmian językowych, która zakładała 1000-letnią retencję 86% słownictwa, tzn. 14 słów (z listy 100 podstawowych) musi być zastąpione. Przy jej użyciu Greene (1964), a następnie Elsie (1979), podjęli próbę określenia, kiedy nastąpił podział na grupę goidelską oraz brytańską. Blažek i Novotná (2006) datują to wydarzenie na okres ok. 1200 p.n.e., gdyż użyli nowej kalibracji, zmieniając stałą dezintegracji λ z 0.14 na 0.05 na millennium, wyeliminowali zapożyczenia oraz uwzględnili synonimy w liście słów.  Użycie synonimów zaprzecza oryginalnej idei Swadesha, która zakładała listę podstawowego słownictwa, oraz automatycznie prowadzi do sztucznej archaizacji. W artykule pod rozwagę poddaje się możliwość analizy zmian semantycznych w podstawowym słownictwie irlandzkim przy użyciu oryginalnej metody oraz podjęto próbę oszacowania wzrostu średnioirlandzkiej warstwy językowej.
Źródło:
Roczniki Humanistyczne; 2021, 69, 11 Zeszyt specjalny; 129-148
0035-7707
Pojawia się w:
Roczniki Humanistyczne
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Внутренняя форма слова и ее реализация в древних славянских текстах
Autorzy:
Кожинова, Алла
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/611789.pdf
Data publikacji:
2019
Wydawca:
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
Tematy:
word’s internal form
etymology
Church Slavonic language
Old Slavic language
text linguistics
wewnętrzna forma słowa
etymologia
język cerkiewno-słowiański
język starosłowiański
lingwistyka tekstu
Opis:
The article presents an analysis of how the word’s internal form participates in the construction of text, specifically of whether its historical memory joins elements of text.In focus is the transparent motivation of the word, which participates in the emergence of the figura etymologica construction, as well as de-etymologized motivation that serves to establish links within the textual space. The study was conducted on the basis of Old Slavic and Church Slavonic texts.
W artykule dokonano analizy udziału wewnętrznej formy słowa w tworzeniu tekstu, a mianowicie zbadano kwestię, czy pamięć historyczna słowa wywiera wpływ na powstanie tekstu, łącząc jego poszczególne fragmenty. Rozpatrywana jest przezroczysta motywacja słowa, która bierze udział w tworzeniu konstrukcji zwanej figura etymologica, oraz motywacja deetymologizowana tworząca związki różnego rodzaju wewnątrz przestrzeni tekstowej. Badania przeprowadzono na bazie tekstów starosłowiańskich i cerkiewnosłowiańskich.
 W artykule dokonano analizy udziału wewnętrznej formy słowa w tworzeniu tekstu, a mianowicie zbadano kwestię, czy pamięć historyczna słowa wywiera wpływ na powstanie tekstu, łącząc jego poszczególne fragmenty. Rozpatrywana jest przezroczysta motywacja słowa, która bierze udział w tworzeniu konstrukcji zwanej figura etymologica, oraz motywacja deetymologizowana tworząca związki różnego rodzaju wewnątrz przestrzeni tekstowej. Badania przeprowadzono na bazie tekstów starosłowiańskich i cerkiewnosłowiańskich.
Źródło:
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury; 2019, 31
0860-8032
Pojawia się w:
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Wyświetlanie 1-100 z 116

Ta witryna wykorzystuje pliki cookies do przechowywania informacji na Twoim komputerze. Pliki cookies stosujemy w celu świadczenia usług na najwyższym poziomie, w tym w sposób dostosowany do indywidualnych potrzeb. Korzystanie z witryny bez zmiany ustawień dotyczących cookies oznacza, że będą one zamieszczane w Twoim komputerze. W każdym momencie możesz dokonać zmiany ustawień dotyczących cookies