Informacja

Drogi użytkowniku, aplikacja do prawidłowego działania wymaga obsługi JavaScript. Proszę włącz obsługę JavaScript w Twojej przeglądarce.

English (EN)·Polski (PL)·Yкраїнський (UK)
Przejdź do strony domowej biblioteki Centralna Biblioteka Wojskowa Link otwiera się w nowym oknie Logo biblioteki Prolib Integro - strona głównaCentralna Biblioteka Wojskowa

Wyszukujesz frazę "skandynawskie" wg kryterium: Temat

  Lista filtrów
Wyrównaj
    Wyświetlanie 1-24 z 24
    Tytuł:
    Szwedzki oddział„wileński” – niezrealizowana ekspedycja rozjemcza w 1920/1921 roku
    Autorzy:
    Jaworski, Paweł
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/608853.pdf
    Data publikacji:
    2017
    Wydawca:
    Polska Akademia Nauk. Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN w Warszawie
    Tematy:
    Wilno
    Liga Narodów
    Szwecja
    plebiscyt
    państwa skandynawskie
    Opis:
    Celem niniejszego tekstu jest zaprezentowanie problemu ze szwedzkiej perspektywy, z uwzględnieniem celów polityki zagranicznej neutralnej Szwecji, jej aktywności w Lidze Narodów oraz stosunku do sytuacji po drugiej stronie Bałtyku. Spór polsko-litewski obserwowano w Sztokholmie z uwagą, ale nie angażowano się w jego rozwiązanie. Dopiero w listopadzie 1920 r. Liga Narodów zwróciła się m.in. do Szwecji o wysłanie do Wilna oddziału wojskowego, który miałby zabezpieczyć obszar planowanego plebiscytu. The purpose of the article is to present the problem as seen from the Swedish perspective, with due regard to foreign policy aims of neutral Sweden, its activity in the League of Nations, and its attitude towards the situation on the other side of the Baltic Sea. The Polish-Lithuanian conflict was carefully observed from Stockholm, but without any Swedish engagement. Only in November of 1920 the League of Nations asked Sweden, among other countries, to send to Vilnius a military unit to protect the planned plebiscite area.
    Źródło:
    Dzieje Najnowsze; 2017, 49, 2
    0419-8824
    Pojawia się w:
    Dzieje Najnowsze
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Transnarodowe i narodowe szlaki kina nordyckiego
    Transnational and National Routes of Nordic Cinema
    Autorzy:
    Rutkowska, Teresa
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/27311683.pdf
    Data publikacji:
    2021
    Wydawca:
    Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
    Tematy:
    kino skandynawskie
    Ingmar Bergman
    Jan Troell
    historia filmu
    Scandinavian cinema
    film history
    Opis:
    Tadeusz Szczepański, znawca kina skandynawskiego, autor obszernej monografii Ingmara Bergmana i książki o Janie Troellu, wydał obecnie historyczną pracę Kino nordyckie. Pierwsze stulecie (2020), która obejmuje czasy od kina niemego przez okres klasyczny i kino nowej fali po koniec XX w. Ujęcie to uwzględnia złożony fenomen kulturowy, jakim jest kino powstające w pięciu krajach: Szwecji, Danii, Norwegii, Finlandii oraz Islandii. Autor wyodrębnia cechy wspólne, ale także specyfikę narodową cechującą poszczególne kinematografie nordyckie. Postacią kluczową jest w tym wywodzie Ingmar Bergman, jego twórczość, a także wpływ, jaki wywarł na kino tego regionu.
    Tadeusz Szczepański, Polish expert on Scandinavian cinema, author of an extensive monograph on Ingmar Bergman and a book about Jan Troell, has now published the historical work Kino nordyckie. Pierwsze stulecie [Nordic Cinema: The First Century] (2020), which covers the time span from silent cinema, through the classical period and new wave cinema, till the end of the 20th century. His approach takes into account the complex cultural phenomenon of this cinema emerging in five countries: Sweden, Denmark, Norway, Finland and Iceland. The author distinguishes the common features of Nordic cinematographies, but also their individual national specifics. The key figure in this historical presentation is Ingmar Bergman: his work, as well as the impact he has had on the cinema of this region.
    Źródło:
    Kwartalnik Filmowy; 2021, 115; 256-262
    0452-9502
    2719-2725
    Pojawia się w:
    Kwartalnik Filmowy
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Krzyż – okręt – wóz. O alegorii eschatologicznej
    Cross - ship - carriage. On eschatological allegory
    Autorzy:
    Seweryn, Dariusz
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/2012638.pdf
    Data publikacji:
    2016-06-01
    Wydawca:
    Uniwersytet Warszawski. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
    Tematy:
    Cyprian Norwid
    symbolika krzyża
    skandynawskie rytuały pogrzebowe
    the symbolism of cross
    Scandinavian funeral rites
    Opis:
    The opposition of symbol and allegory in the Romantic aesthetic-philosophical discourse can be considered as a special case of the fundamental antithesis, emphasized by Tzvetan Todorov, of symbolic representations and sign representations. On the other hand, the literary practice of Romanticism by no means renounces allegorical renderings. Before Norwid’s connections with Counter-Reformation emblematics finally reach a competent description, even a single example seems worth presenting. Even if a strict equivalent of intersemioticality, which appears in emblems, does not exist in the case in question (all we have is verbal text), a good equivalent of emblematic icon can be found on the level of poetic imaging, while the homologue of the inscriptio emerges as a figure of words formed by two final verse line endings. Example from Norwid (Cross and Child) leads to the problem of semiosis of the Cross, which is not always adequately modelled by contemporary scholars. In turn, the Christian symbolism of the Cross, covered in ethnological terms, opens the perspective of comparative study of the changes in semiotic structures in the sphere of eschatological representations. Interesting examples of such representations are provided by archaeological evidence. In the cases mentioned in the article, a diachronic relationship between symbol and allegory can be seen: allegory emerges as a result of decomposition of the symbolic structures into the sign structures.
    Źródło:
    Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo; 2016, 6(9); 241-250
    2084-6045
    2658-2503
    Pojawia się w:
    Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Szanse i bariery rozwoju polskiego eksportu artykułów rolno-spożywczych na wybrane rynki skandynawskie
    Opportunities and barriers for the development of Polish agri-food exports to selected Scandinavian markets
    Autorzy:
    Hajdukiewicz, Agnieszka
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/591024.pdf
    Data publikacji:
    2017
    Wydawca:
    Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach
    Tematy:
    Eksport
    Polska
    Produkty rolno-spożywcze
    Rynki skandynawskie
    Agri-food products
    Exports
    Polska
    Scandinavian markets
    Opis:
    Mimo że rynki skandynawskie uznawane są za hermetyczne i trudne, polscy eksporterzy odnoszą na nich duże sukcesy. Wymiana handlowa Polski ze Szwecją, Danią i Norwegią cechowała się w ostatnich latach stosunkowo wysoką dynamiką, a do branż, które osiągały szczególnie dobre wyniki w eksporcie należał sektor rolno- -spożywczy. Celem artykułu było przedstawienie szans i ograniczeń ekspansji eksportowej polskich firm sektora rolno-spożywczego na rynki trzech krajów skandynawskich – Danii, Norwegii i Szwecji. Podjęta została próba zidentyfikowania głównych barier handlowych i nieformalnych w dostępie do tych rynków oraz możliwości rozwoju eksportu polskiej żywności w tym kierunku geograficznym, wynikających z zewnętrznych uwarunkowań internacjonalizacji. Badania, które przeprowadzono m.in. w oparciu o dane statystyczne z bazy danych WITS-Comtrade oraz opracowania Polsko-Skandynawskiej Izby Gospodarczej, wykazały dobre perspektywy dla rozwoju eksportu rolno-spożywczego na te rynki. Szczegółowo rozpoznane szanse i wyzwania wobec polskich eksporterów żywności do krajów skandynawskich mogą być podstawą opracowania skutecznych strategii internacjonalizacji.
    Although the Scandinavian markets are considered to be demanding and difficult, Polish exporters often succeed in selling to these markets. Polish trade with Sweden, Denmark and Norway was characterized in recent years by relatively high growth rate, and one of the sectors that performed particularly well in exports was the agri-food sector. The aim of the article was to present the opportunities and limitations of the export expansion of Polish agri-food companies to markets of three Scandinavian countries – Denmark, Norway and Sweden. An attempt was made to identify the main formal and informal barriers to trade and the conditions conducive to the development of Polish food exports in this geographic direction. The study, carried out, among others, on the basis of statistical data from the WITS-Comtrade database and the publications of Polish-Scandinavian Chamber of Commerce showed good prospects for the development of Polish exports to these markets. The research also led to the identification of detailed chances and challenges in food export to Scandinavian countries that can be the basis for the development of effective internationalization strategies for these markets.
    Źródło:
    Studia Ekonomiczne; 2017, 319; 55-69
    2083-8611
    Pojawia się w:
    Studia Ekonomiczne
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Budowa bezpieczeństwa dla Europy Zachodniej w oparciu o państwa skandynawskie do połowy lat 50 XX wieku (cz. II)
    Western Europe safety organization on the basis of Scandinavian states to the half of the 50s in the XXth century. Part II
    Autorzy:
    bedzmirowski, jerzy
    slowi, karol
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/2139739.pdf
    Data publikacji:
    2019-12-30
    Wydawca:
    Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej
    Tematy:
    państwa skandynawskie
    bezpieczeństwo międzynarodowe
    Europa Zachodnia
    Zimna Wojna
    Scandinavian countries
    international security
    Western Europe
    Cold War
    Opis:
    Procesy wzajemnego wpływania na siebie przez państwa w stosunkach międzynarodowych są zjawiskiem powszechnym. Na kartach historii przybierały one różne formy, począwszy od pokojowego współzawodnictwa, skończywszy na walce zbrojnej. Niestety w tej walce o wpływy istnieje twardy podział na państwa dominujące i podporządkowane. Bardzo często występuje w takim układzie zjawisko satelizacji lub klientelizacji, które niestety dość znacznie ogranicza słabym państwom niezależność i swobodę działania. Artykuł opisuje proces budowy bezpieczeństwa w Europie Zachodniej w oparciu o państwa skandynawskie do połowy lat 50 XX wieku. Autorzy koncentrują się na ukazaniu jak istotnym ogniwem bezpieczeństwa dla regionu Morza Bałtyckiego jak i Europy Zachodniej były państwa skandynawskie.
    The processes of mutual influence of states in international relations are a common phenomenon. On the pages of history, they took various forms, ranging from peaceful competition to armed struggle. Unfortunately, in this struggle for influence, there is a hard division between the dominant and subordinate countries. Very often there is a phenomenon of satellite or clientelization in such a system, which unfortunately quite significantly limits the independence and freedom of action for weak states. The article describes the process of building security in Western Europe based on the Scandinavian countries until the mid-1950s. The authors focus on showing how important an element of security for the Baltic Sea region as well as Western Europe were the Scandinavian countries.
    Źródło:
    Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego; 2018, 12, 2; 212-224
    1896-8848
    2450-3436
    Pojawia się w:
    Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Budowa bezpieczeństwa dla Europy Zachodniej w oparciu o państwa skandynawskie do połowy lat 50 XX wieku (cz. I)
    Western Europe Safety Organization on the Basis of Scandinavian States to the Half of the 50s in the XXth Century. Part I
    Autorzy:
    Będźmirowski, Jerzy
    slowi, karol
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/2139740.pdf
    Data publikacji:
    2019-12-30
    Wydawca:
    Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej
    Tematy:
    państwa skandynawskie
    bezpieczeństwo międzynarodowe
    Europa Zachodnia
    Zimna Wojna
    Scandinavian countries
    international security
    Western Europe
    Cold War
    Opis:
    Procesy wzajemnego wpływania na siebie przez państwa w stosunkach międzynarodowych są zjawiskiem powszechnym. Na kartach historii przybierały one różne formy, począwszy od pokojowego współzawodnictwa, skończywszy na walce zbrojnej. Niestety w tej walce o wpływy istnieje twardy podział na państwa dominujące i podporządkowane. Bardzo często występuje w takim układzie zjawisko satelizacji lub klientelizacji, które niestety dość znacznie ogranicza słabym państwom niezależność i swobodę działania. Artykuł opisuje proces budowy bezpieczeństwa w Europie Zachodniej w oparciu o państwa skandynawskie do połowy lat 50 XX wieku. Autorzy koncentrują się na ukazaniu jak istotnym ogniwem bezpieczeństwa dla regionu Morza Bałtyckiego jak i Europy Zachodniej były państwa skandynawskie.
    The processes of mutual influence of states in international relations are a common phenomenon. On the pages of history, they took various forms, ranging from peaceful competition to armed struggle. Unfortunately, in this struggle for influence, there is a hard division between the dominant and subordinate countries. Very often there is a phenomenon of satellite or clientelization in such a system, which unfortunately quite significantly limits the independence and freedom of action for weak states. The article describes the process of building security in Western Europe based on the Scandinavian countries until the mid-1950s. The authors focus on showing how important an element of security for the Baltic Sea region as well as Western Europe were the Scandinavian countries.
    Źródło:
    Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego; 2018, 12, 2; 195-211
    1896-8848
    2450-3436
    Pojawia się w:
    Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Knives with full tang handle construction from the Luboszyce culture
    Noże z pełnym trzpieniem w kulturze luboszyckiej
    Autorzy:
    Andrzejewska, Agata
    Demkowicz, Karol
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/682024.pdf
    Data publikacji:
    2016
    Wydawca:
    Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
    Tematy:
    kultura luboszycka
    nóż
    wpływy skandynawskie
    północnoeuropejskie Barbaricum
    krąg nadłabski
    Luboszyce culture
    knife
    Scandinavian influence
    Northern Barbaricum
    Elbian circle
    Opis:
    Kultura luboszycka rozwijała się w okresie od fazy B2b do fazy C3 (poł. II w. n.e. – II poł. IV w. n.e.) na obszarze obejmującym środkowe dorzecza Odry i sięgającym aż po prawy brzeg Łaby. Charakterystyczną cechą zaliczanych do niej zabytków są niezwykle liczne zapożyczenia od sąsiadujących z nią jednostek taksonomicznych. Oprócz wpływów z terenów kultury przeworskiej, wielbarskiej czy kręgu nadłabskiego daje się zauważyć wyraźny horyzont przedmiotów nawiązujących do terenów północnoeuropejskich. Wspomniany trend jest bardzo wyraźny wśród znalezisk uzbrojenia, ale też występuje w mniej prominentnych kategoriach zabytków, takich jak chociażby noże. Niniejszy artykuł omawia dosyć szczególną grupę tych narzędzi i elementów uzbrojenia, a mianowicie noże z tzw. pełnym trzpieniem, czy też dokładniej, z trzpieniem przechodzącym przez całą długość rękojeści. Cecha ta jest niezwykle rzadko spotykana wśród noży znanych ze środkowoeuropejskiego Barbaricum, za to niemalże dominująca wśród egzemplarzy znajdowanych w Skandynawii. Szczegółowa analiza inwentarza kultury luboszyckiej wykazała nie tylko zauważalnie wysoką na jej terenie frekwencję tego typu artefaktów, ale również dostarczyła znalezisk, które mogą posłużyć jako przesłanki do bardzo wczesnego (tj. sięgającego nawet okresu wczesnorzymskiego) datowania początków omawianego zjawiska w interesującej nas jednostce taksonomicznej.
    -
    Źródło:
    Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica; 2016, 31
    0208-6034
    2449-8300
    Pojawia się w:
    Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Nauczanie języków skandynawskich w dobie pandemii – (konieczne) zmiany w programie nauczania, ich pozytywne i negatywne aspekty
    Teaching of Scandinavian languages in the time of pandemic – (necessary) changes in the syllabus, positive and negative aspects
    Autorzy:
    Kaźmierczak, Paweł
    Sworowska, Anna
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/1932537.pdf
    Data publikacji:
    2021-09-30
    Wydawca:
    Wydawnictwo Adam Marszałek
    Tematy:
    dydaktyka
    pandemia
    języki  skandynawskie
    motywacja studentów
    zmiany w programie nauczania
    students’ motivation
    didactics
    Scandinavian  languages
    pademic
    changes in syllabus
    Opis:
    The outburst of COVID-19 pandemic in March 2020 for the first time in the history of 21st century led to a sudden cease in the functioning of the modern world. An initial disbelieve, common fear and the feeling of uncertainty had to pass as decisions had to be made fast and actions taken into place without hesitation. The world of academia suddenly had to face the challenge of reorganising the well-known approaches and teaching methods. This article is an attempt to describe the necessary changes that were introduced in the syllabus and teaching approach for Scandinavian languages at the Institute of Applied Linguistic at the Faculty of Applied Linguistics of the University of Warsaw in the time of pandemic. The positive and negative aspects of the introduced changes are presented with reference to the specifics of “small languages” didactics that is among others working with highly motivated students. The authors present the results of the survey research that aimed at checking and levelling students’ motivation and involvement while working online; evaluating the Swedish courses in the time of pandemic with reference to the introduced changes.
    Wybuch pandemii koronawirusa COVID-19 w marcu 2020 po raz pierwszy w XXI wieku doprowadził do nagłego zatrzymania funkcjonowania współczesnego świata - początkowe niedowierzanie, powszechny strach i niepewność musiały ustąpić pod presją konieczności szybkiego podejmowania decyzji i konkretnych działań. Środowisko akademickie stanęło przed wyzwaniem reorganizacji wypracowanych przez lata metod i technik nauczania. Niniejszy artykuł ma na celu przedstawienie zmian, jakie trzeba było wprowadzić w programie nauczania języków skandynawskich w Instytucie Lingwistyki Stosowanej na Wydziale Lingwistyki Stosowanej Uniwersytetu Warszawskiego po wybuchu pandemii. Pozytywne i negatywne aspekty wprowadzonych modyfikacji przedstawione są w odniesieniu do specyfiki dydaktyki nauczania „małych języków”, m.in. podejścia do pracy ze studentami o wysokiej motywacji wewnętrznej. Autorzy prezentują także wyniki badania ankietowego, którego celem były: sprawdzenie poziomu motywacji i zaangażowania studentów w trakcie pracy zdalnej; ocena oferowanych zajęć z języka szwedzkiego i wprowadzonych zmian w procesie dydaktycznym w czasie pandemii, a na koniec przedstawiają wnioski, jakie ich zdaniem wynikają z przeprowadzonego badania dla nauczania języków skandynawskich w przyszłości po zakończeniu pandemii.
    Źródło:
    Kultura i Edukacja; 2021, 3(133); 169-183
    1230-266X
    Pojawia się w:
    Kultura i Edukacja
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Walory geoturystyczne miasta na przykładzie Pruszkowa
    Geotouristic values of the city an example from Pruszków, SW Masovia, Poland
    Autorzy:
    Górska-Zabielska, Maria
    Zabielski, Ryszard
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/972661.pdf
    Data publikacji:
    2016
    Wydawca:
    Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
    Tematy:
    Geozasoby
    geowalory
    geoturystyka miejska
    skandynawskie głazy narzutowe
    południowo-zachodnie Mazowsze
    Geo-resources
    geovalues
    urban geotourism
    Scandinavian erratic blocks
    south-western Masovia
    Opis:
    In the urbanized area of Pruszków there are objects of geological and geomorphological heritage, i.e. objects of inanimate nature. They include glacier-originated relief and deposits: Pliocene clays, till, Scandinavian boulders and water. Their considerable differentiation proves geodiversity of this city, lying in south-western Mazovia. Some of them have potential to become geotouristic attractions of this region. Unfortunately, the city authorities, and consequently the city residents are not aware of the value of these assets. The lack of dissemination of knowledge about the less known natural resources causes that they remain unused in the sustainable development of the municipality and the city, as well as in shaping the image of the city.
    W artykule przedstawiono dziedzictwo geologiczne małego mazowieckiego miasta, które stanowi potencjał rozwoju geoturystyki miejskiej. Od zaangażowania lokalnych władz samorządowych w zagospodarowanie elementów przyrody nieożywionej do pełnienia funkcji turystycznych z zachowaniem zasad ochrony przyrody zależy możliwość czerpania korzyści ekonomicznych z rozwijającej się zrównoważonej geoturystyki.
    Źródło:
    Space – Society – Economy; 2016, 16; 69-84
    1733-3180
    2451-3547
    Pojawia się w:
    Space – Society – Economy
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Executive power in the scandinavian political systems – the problem of minority cabinet in Norway (selected aspects)
    Władza wykonawcza w skandynawskich systemach politycznych – problem gabinetu mniejszościowego w Norwegii (wybrane zagadnienia)
    Autorzy:
    Radek, Robert
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/940740.pdf
    Data publikacji:
    2016-12-31
    Wydawca:
    Wydawnictwo Adam Marszałek
    Tematy:
    executive power
    Scandinavian parliamentary systems
    minority cabinet
    government
    political party
    Norway
    władza wykonawcza
    skandynawskie systemy parlamentarne
    gabinet mniejszościowy
    rząd
    partia polityczna
    Norwegia
    Opis:
    The article is devoted to the characteristics of the minority cabinet in the Scandinavian political systems and especially in Norway and its influence on political regime. Some interesting aspects has been chosen to illustrate the problem of minority government in Norway. Author explains normative and non-normative systemic factors that influenced the formation of the government cabinets without a sufficient majority in the parliament. The main thesis is that creation of minority governments is closely associated with the evolution of the party system and can be understood as a norm of political life in Scandinavia.
    Artykuł poświęcony jest charakterystyce rządów mniejszościowych w skandynawskich systemach politycznych, w tym zwłaszcza w Norwegii i ich wpływu na reżim polityczny. Kilka ciekawych aspektów zostało wybranych celem zilustrowania problemu istnienia rządu mniejszościowego w Norwegii. Autor wyjaśnia, normatywne i nienormatywne czynniki systemowe, które wpłynęły na tworzenie gabinetów rządowych bez wystarczającej większości w parlamencie. Główną tezą jest, że tworzenie rządów mniejszościowych jest ściśle związane z rozwojem systemu partyjnego i może być rozumiane jako norma w życiu politycznym Skandynawii.
    Źródło:
    Przegląd Prawa Konstytucyjnego; 2016, 6 (34); 115-131
    2082-1212
    Pojawia się w:
    Przegląd Prawa Konstytucyjnego
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Głazy narzutowe z okolic Przedborza jako obiekty geodziedzictwa oraz ich znaczenie w geologii czwartorzędu i geoturystyki
    Erratic boulders from the Przedbórz Region as objects important for Quaternary geology and geoheritage
    Autorzy:
    Górska-Zabielska, Maria
    Wieczorek, Dariusz
    Zabielski, Ryszard
    Stoiński, Andrzej
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/2074326.pdf
    Data publikacji:
    2022
    Wydawca:
    Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy
    Tematy:
    głazy narzutowe
    narzutniaki
    Skandynawskie regiony źródłowe
    geoturystyka
    rozwój zrównoważony
    Przedbórz
    erratic boulders
    indicator erratics
    Scandinavian source regions
    geotourism
    sustainable development
    Przedbórz region
    Opis:
    The Przedbórz region in the Przedborska Upland (central Poland) is characterized by an above-average presence of erratic boulders. They have never been the subject of separate studies before. The aim of this article is to indicate their large population in central Poland and to characterize the traces of the impact of various morphogenetic processes on their current size and shape. The authors indicate the Scandinavian source areas of some of the studied erratic boulders. The article also highlights the scientific, educational, social and aesthetic function of erratic boulders, which should be used when planning the sustainable development of the region. In peripheral tourist areas, geotourism is an effective tool for economic growth. The erratic boulders discussed in the article, which are unique objects of natural heritage, have great potential to revive this branch of nature tourism.
    Źródło:
    Przegląd Geologiczny; 2022, 70, 1; 34--49
    0033-2151
    Pojawia się w:
    Przegląd Geologiczny
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Strategies for internationalisation of SMEs – based on the example of the company operating in the creative industries sector
    Strategie internacjonalizacji firmy rodzinnej na przykładzie sektora kreatywnego
    Autorzy:
    Fabińska, Monika
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/2179635.pdf
    Data publikacji:
    2018-06-30
    Wydawca:
    Uniwersytet Warszawski. Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania
    Tematy:
    internationalisation
    internationalisation strategy
    Scandinavian markets
    FMCG market
    pharmaceutical market
    creative industries
    internacjonalizacja
    strategia internacjonalizacji firm rodzinnych
    rynki
    skandynawskie
    rynek FMCG
    rynek farmaceutyczny
    sektory kreatywne
    Opis:
    The modern global economy exerts tremendous pressure on the development and functioning of every business. Technological evolution facilitates penetration of markets, customers demand higher quality for a lower price, a new generation of aggressive competitors emerges, and global companies demand high competitiveness – these are only few features of the global market. The analysed company has a stable position in the domestic market and it must enter foreign markets in order to grow and increase its competitiveness. Internationalisation is a natural step in the development of any successful business. The aim of the paper is (i) to conduct an analysis of the target markets (FMCG, pharmaceuticals, and advertising services) in selected Scandinavian countries and (ii) to develop recommendations for optimum instruments to facilitate the entry into the target markets in selected countries: Sweden and Norway.
    Współczesna globalna gospodarka wywiera ogromną presję na rozwój i funkcjonowanie każdej firmy, w tym firm rodzinnych. Ewolucja technologiczna ułatwia penetrację rynków, klienci wymagają wyższej jakości za niższą cenę, pojawia się generacja nowej bardzo agresywnej konkurencji, firmy w zasięgu globalnym narzucają wysoką konkurencyjność – to tylko nieliczne cechy globalnego rynku. Analizowana firma rodzinna ma ustaloną pozycję na rynku krajowym i aby rozwijać się i zwiększać konkurencyjność, musi wchodzić na rynki zagraniczne. Celem artykułu jest 1) analiza rynków docelowych (FMCG, farmaceutyka, oraz usług reklamowych) w wybranych krajach skandynawskich oraz 2) wypracowanie rekomendacji w zakresie optymalnych narządzi wejścia przez firmę rodzinną na wskazane rynki docelowe (FMCG, farmaceutyka, oraz usług reklamowych) w wybranych krajach: w Szwecji i Norwegii.
    Źródło:
    Studia i Materiały; 2018, 1(26); 88-94
    1733-9758
    Pojawia się w:
    Studia i Materiały
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Najcenniejsze głazy narzutowe w Wielkopolsce i ich potencjał geoturystyczny
    The most precious erratic boulders in Wielkopolska (Greater Poland) and their geotouristic potential
    Autorzy:
    Górska-Zabielska, M.
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/2075345.pdf
    Data publikacji:
    2015
    Wydawca:
    Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy
    Tematy:
    skandynawskie głazy narzutowe
    pomnik przyrody nieożywionej
    georóżnorodność
    dziedzictwo geologiczne
    geoturystyka
    Wielkopolska
    Scandinavian erratic boulders
    monument of inanimate nature
    geodiversity
    geological heritage
    geotourism
    Greater Poland
    Opis:
    The article characterises 12 most precious erratic boulders ofWielkopolska in the aspects of their scientific, cultural, historical, educational and aesthetic values. They play an important role in the complex perception of geodiversity of the natural environment of the region. It is shown here that erratic boulders carry a geotouristic potential. The paper indicates how it can be utilised best.
    Źródło:
    Przegląd Geologiczny; 2015, 63, 8; 455--463
    0033-2151
    Pojawia się w:
    Przegląd Geologiczny
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Liczebniki języka norweskiego na tle innych języków skandynawskich, w porównaniu do języka polskiego
    Norwegian numerals on the background of the other scandinavian languages, in comparison to Polish
    Autorzy:
    Witek, A. E.
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/136062.pdf
    Data publikacji:
    2018
    Wydawca:
    Wyższa Szkoła Techniczno-Ekonomiczna w Szczecinie
    Tematy:
    norweski
    języki skandynawskie
    komparatystyka językowa
    gramatyka opisowa
    liczebniki
    rzeczowniki odliczebnikowe
    liczebnik abstrakcyjny
    Norwegian
    Scandinavian languages
    language comparative studies
    descriptive grammar
    numerals
    substantive nouns
    abstract numeral
    Opis:
    Wstęp i cel: System liczebnikowy języka norweskiego jest podobny do systemów występujących w innych językach skandynawskich, z grupy germańskiej. W artykule przedstawione zostaną systemy liczebnikowe języków duńskiego, norweskiego, szwedzkiego oraz islandzkiego, przeprowadzona zostanie także analiza porównawcza form liczebnikowych danych języków. Materiał i metody: Analiza tekstów i materiałów źródłowych, pozwala na komparatystykę liczebników w systemach gramatycznych wspomnianych języków. W artykule zastosowano metodę analityczno-porównawczą. Wyniki: Przedstawienie ciekawych form użycia form liczebnikowych w języku norweskim daje możliwość pogłębienia edukacji w zakresie systemu liczebnikowego danego języka, zaś porównanie wyników analiz interesujących przykładów z sytuacją występującą w języku polskim, pozwala na uzyskanie szerszej perspektywy badań. Wniosek: Artykuł ma charakter edukacyjny oraz porównawczy i analizuje sytuację językową w zakresie liczebników, występującą głownie w języku norweskim oraz przedstawioną poprzez pryzmat języków skandynawskich oraz języka polskiego.
    Introduction and aim: The Norwegian numeral system is similar to existing systems in the other Scandinavian languages, from the Germanic group. The article presents the numeral systems of Danish, Norwegian, Swedish and Icelandic languages, and a comparative analysis of numerical forms of given languages will be carried out. Material and methods: Analysis of texts and source materials allows comparison of numerals in grammatical systems of the mentioned languages. The article uses the analytical and comparative method. Results: Presentation of interesting forms of the use of numeral forms in Norwegian gives the opportunity to improve the education in the field of the numeral system of a given language, while the comparison of the results of interesting examples and the situation in Polish allows for a wider research perspective. Conclusion: The article is educational and comparative and analyzes the language situation in terms of numerals, occurring mainly in Norwegian and presented through the prism of the Scandinavian and Polish languages.
    Źródło:
    Problemy Nauk Stosowanych; 2018, 8; 227-232
    2300-6110
    Pojawia się w:
    Problemy Nauk Stosowanych
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Obszary macierzyste skandynawskich eratyków przewodnich osadów ostatniego zlodowacenia północno-zachodniej Polski i północno-wschodnich Niemiec
    Source regions of the Scandinavian indicator erratics in Vistulian glacial deposits from NW Poland and NE Germany
    Autorzy:
    Górska-Zabielska, Maria
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/94213.pdf
    Data publikacji:
    2008
    Wydawca:
    Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
    Tematy:
    eratyki przewodnie
    osad glacjalny
    skandynawskie obszary macierzyste
    północno-zachodnia Polska
    północno-wschodnie Niemcy
    indicator erratics
    glacial deposits
    Scandinavian source regions
    north-western Poland
    northeastern Germany
    Opis:
    Wychodnie skalne środkowego Bałtyku, wysp szwedzkich oraz południowo-wschodniej Szwecji były obszarem dominującej egzaracji tej części lądolodu, która podczas fazy pomorskiej późnego plenivistulianu dotarła po NW Polskę i NE Niemcy. W zespole wszystkich skandynawskich narzutniaków najmłodszych osadów depozycji glacjalnej z NW Polski i NE Niemiec około 30-40% stanowią skały krystaliczne. Ich obszarem macierzystym jest tarcza bałtycka, uformowana w proterozoiku. Do najważniejszych narzutniaków pochodzących z tarczy bałtyckiej należą: granity Uppsala i Stockholm, granit rapakivi Aland, eratyki z Dalarny (granity Garberg, Jima, Siljan oraz porfir Dalama). Są to także eratyki egzarowane w transskandynawskim paśmie magmowym: granity Smáland, Vánevik, Vörlebo, Filipstad, Kristinehamn, czerwone i szare granity Vöxjö, porfiry Páscallavik; dalej są to eratyki z regionu Blekinge-Bornholn (granity Karlshamn, Spinkamála, Halen, Vánga, Hammer, Vang, Svaneke) oraz eratyki z regionu gnejsowego SW Szwecji (sjenity Glimákra i Vaggeryd, gnejs Járna i czarnokit Varberg). W grupie skał narzutowych są także skały uformowane podczas młodszych zdarzeń geologicznych (np. permski porfir rombowy z Oslo czy jurajski bazalt ze Skanii). Skały macierzyste są zlokalizowane również w obrębie pokrywy osadowej dna Bałtyku centralnego i południowego, której powstanie wiąże się ze zdarzeniami geologicznymi w neoproterozoiku, wczesnym paleozoiku i kredzie. Z dna Bałtyku, wysp Gotlandii i Olandii oraz państw nadbałtyckich pochodzi około 60-70% wszystkich eratyków osadowych późnoplenivistuliańskiej depozycji glacjalnej. Są to: piaskowce jotnickie, wapienie ordowiku i syluru, dewońskie piaskowce i dolomity. Z południowo-zachodniego Bałtyku pochodzą górnokredowe wapienie oraz górnokredowe i paleogeńskie krzemienie.
    The hardrock substratum of the middle Baltic Sea, Swedish islands and south-eastern Sweden are the main areas eroded by the late Pleniweichselian ice sheet. The erratics that the ice transported away from these areas are now found in the youngest glacial deposits of NW Poland and NE Germany. The Scandinavian erratics sampled from the youngest glacial deposits in NW Poland and NE Germany consist for 30-40% of crystalline rocks derived from the Proterozoic of the Fennoscandian (Baltic) Shield. They include Svecofennian rocks (Uppsala granite, Stockholm granite, Áland rapakivi granite), granites and porphyries from Dalama (Garberg granite, Jima granite, Siljan granite, Dalama porhyry), as well as materiał from the Transscandinavian Igneous Belt (Smáland granite, Vánevik granite, Vörlebo granite, red and grey Vöxjö granites, Páscallavik porphyry, Filipstad granite and Kristinehamn granite), from the Blekinge-Bornholn region (Karlshamn granite, Spinkamála granite, Halen granite, Vánga granite, Hammer granite, Vang granite, Svaneke granite), and the gneissic region of SW Sweden (Glimákra syenite, Vaggeryd syenite, Járna gneiss, Varberg chamockit). Other erratics come from younger volcanic rocks, dating back to the Late Palaeozoic and Jurassic/Cretaceous (e.g., the romb porphyry from the Oslo graben and Scanian basalt). The sedimentary cover of the Neoproterozoic, the Lower Palaeozoic and the Cretaceous (from the Baltic Sea, Aland Islands, Gotland, Öland and the Baltic states) are also source rocks. Glacial sediments deposited directly south of the Baltic Sea consist for 60-70% of Fennoscandian sedimentary erratics. They include: Jotnian sandstones, Ordovician and Silurian limestones, Devonian sandstones (Old Red) and dolomites. Other source areas of indicator erratics are located along the Sorgenfrei-Teisseyre-Tornquist zone and further to the south-west (e.g. Late Cretaceous limestones, Late Cretaceous and Paleogene flints).
    Źródło:
    Geologos; 2008, 14, 2; 177-194
    1426-8981
    2080-6574
    Pojawia się w:
    Geologos
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Typy parków etnograficznych
    LES DIFFÉRENTS TYPES DES PARCS ETHNOGRAPHIQUES
    Autorzy:
    Piwocki, Ksawery
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/538312.pdf
    Data publikacji:
    1968
    Wydawca:
    Narodowy Instytut Dziedzictwa
    Tematy:
    parki etnograficzne
    ochrona zabytków kultury ludowej
    rezerwat
    muzeum w plenerze
    zespoły zabytkowe
    skandynawskie muzea w plenerze
    skansen sztokholmski
    muzeum w Sorgenfri
    muzeum w Arnhem
    rodzaje parków etnograficznych
    Opis:
    Au début de son article, l’aulteur cherche à différencier 'les notions telles que: monument historique, réserve, musée en plein air. Le monument historique constitue une notion générale, tandis que l’on peut dénommer „réserve” un objectif, soit laissé dans ses fonctions premières ou qui en a été privé (comme par ex. la ruine d’un château-fort) qui, par un aménagement et une surveillance convenables, ainsi que par l’arrangement de son entourage et de ses voies d’accès, a été rendu accessible aux visiteurs de façon permanente. On qualifie de musée, par contre, ce genre d’objectifs ou de leurs ensembles, qui est soumis non seulement à une surveillance, mais qui est basé sur une organisation institutionnelle convenable, possède un programme didactique de présentation et une exposition réalisée selon les règles de ce programme. L'expérience nous dit que les objectifs dépourvus d’une base institutionnelle — malgré des conditions d ’emplacement théoriquement favorables — succombent en peu de temps à une destruction totale. Après une description concise des musées en plein air les plus Importants de l’Europe et des Etats-Unis, l’auteur cherche à établir las types principaux de ce genre d ’institution. Il oppose l ’aménagement du Musée „Skansen” de ,Stockholm à celui du Musée Sorgenfri près de Copenhague où chaque ensemble des enclos paysans est séparé des autres par une bande de verdure et forme ainsi un objet d’exposition à part, tandis que dans le Skansen sus-mentionné, la disposition, en principe „géographique”, a été oblitérée du fait d’une certaine étroitesse des lieux, de la proximité parfois même directe de bâtiments et par l’introduction d’objectifs de la culture populaire. L’aménagement du Musée hollandais de Arnhem se base opportunément sur le principe d’une présentation régionale tandis que celui de Bokrijk en Belgique, soit encore plus celui de Cloppenburg en ft.F.A. constituent pour ainsi dire des „villages artificiels” composés de maisons transportées de diverses localités. L’objection ne serait pas de mise en ce qui concerne Garnie By de Aarhus au Danemark dont le musée tout entier constitue une petite ville formée de bâtiments „in situ”. Les musées de la Grande-Bretagne et le très beau musée de Lund en Suède sont conçus selon un principe quelque peu différent: ils se basent principalement sur les monuments historiques conservés „in situ”, auxquels on a odjoint des constructions transportées d’ailleurs. L’auteur envisage la possibilité de l'arrangement d’un parc ethnographique qui serait une combinaison de la disposition régionale qui domine dans les programmes de la maljorité des musées en plein air avec la disposition des bâtiments selon leurs fonctions respectives notamment: habitat, bâtiments sacraux, industriels, etc. Une telle conception serait possible à réaliser dans le cadre d’un système rayonnant qui permettrait de voir une présentation régionale en suivant les rayons de l’aménagement spatial, tandis qu’en suivant les courbes des arcs ainsi formés l’on aurait sous les yeux l’exposition des différents bâtiments selon leurs fonctions dans les différentes régions. Vers la fin de l’article l’auteur examine la possibilité de réaliser en Pologne un programme d’aménagement complexe de musées en plein air, se prononçant plutôt pour la création de plusieurs musées régionaux que pour l’institution d ’un musée central de ce caractère.
    Źródło:
    Ochrona Zabytków; 1968, 1; 3-10
    0029-8247
    Pojawia się w:
    Ochrona Zabytków
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Record of glacial outburst floods in marginal zones and forelands of Scandinavian glaciations in Poland
    Zapis powodzi glacjalnych w strefach brzeżnych i na przedpolach lądolodów skandynawskich w Polsce
    Autorzy:
    Rdzany, Zbigniew
    Frydrych, Małgorzata
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/765198.pdf
    Data publikacji:
    2018
    Wydawca:
    Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
    Tematy:
    powódź glacjalna
    jökulhlaupy
    przepływ wysokoenergetyczny
    przepływ subglacjalny
    strefa marginalna
    zlodowacenia skandynawskie
    pradoliny
    Glacial outburst flood
    jökulhlaups
    high energy flow
    marginal zone
    subglacial flow
    Scandinavian glaciations
    ice-marginal valleys
    Opis:
    W literaturze światowej poświęcono wiele uwagi ewidencji sedymentologicznej i morfologicznej ekstremalnych zdarzeń powodziowych zarówno na przedpolu lodowców i lądolodów współczesnych, jak i plejstoceńskich. Doniesienia na ten temat pochodzą z obszarów i okresów różnych zlodowaceń. W Polsce takie zdarzenia zostały udokumentowane w kilkunastu pracach. Sytuacja ta skłania do ustalenia, czy na obszarze Polski miała miejsce większa częstotliwość i powszechność występowania tych zdarzeń ekstremalnych niż do tej pory sądzono. W artykule dokonano przeglądu dotychczasowych badań w zasięgu lądolodów plejstoceńskich w Polsce, które uwzględniają występowanie wysokoenergetycznych powodzi glacjalnych w interpretacji osadów lub form rzeźby. Jego celem jest określenie obecnego stanu wiedzy i wskazanie kierunków dalszych badań. Przegląd ten uzupełniono o studium warunków paleogeograficznych udokumentowanego wcześniej sedymentologicznie jökulhlaupu w Siedlątkowie na krawędzi Wysoczyzny Łaskiej. Dokonana analiza prac i przeprowadzone zestawienia prowadzą do wniosku, że stan wiedzy na temat wielkich powodzi glacjalnych na Niżu Polskim nie jest zadowalający. Wskazuje to na potrzebę podjęcia intensywnych badań nad zapisem tego typu zdarzeń i ich rekonstrukcją, ponieważ ich rola morfogenetyczna, np. w kształtowaniu pradolin i innych elementów krajobrazu glacigenicznego jest niedoceniona.
    In international literature, much attention has been paid to sedimentological and geomorphological evidence of extreme floods in the forelands of both contemporary and Pleistocene glaciers and ice sheets. Reports on this subject come from areas and periods of different glaciations. In Poland such events have been documented in more than ten works. This situation prompts us to establish whether or not the occurrence of such extreme events was more frequent and widespread in the area of Poland than it has been believed to date. The article reviews the existing research concerning within the extent of Pleistocene glaciations in Poland, which include the occurrence of high energy glacial outburst floods in the interpretation of sediments or landforms. Its objective is to determine the current state of knowledge and to indicate the direction of further research. The review also includes a study of palaeogeographic conditions of the previously documented jökulhlaup in Siedlątków, on the border of the Łask Heights. The analysis of works and the conducted comparisons lead to the conclusion that the state of knowledge about great glacial floods in the Polish Lowland is not satisfactory. It indicates the need to undertake intense studies on the record of such events and their reconstruction as their morphogenetic role e.g. in the formation of ice-marginal valleys and other elements of glacigenic landscape is underrated.
    Źródło:
    Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Physica; 2018, 17; 33-40
    1427-9711
    2353-6063
    Pojawia się w:
    Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Physica
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Lords of the Rings: Some Considerations About the Classification of Gold Scandinavian Snake Rings from the Late Roman Period and its Interpretational Implications
    Władcy pierścieni: uwagi o klasyfikacji skandynawskich złotych ozdób obręczowych z późnego okresu rzymskiego i ich implikacje interpretacyjne
    Autorzy:
    Przybyła, Marzena
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/2048947.pdf
    Data publikacji:
    2021-12-20
    Wydawca:
    Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie
    Tematy:
    Late Roman Period
    Scandinavia
    Zealand
    Gotland
    Öland
    Scandinavian snake rings
    “centre-periphery” model
    gift-giving
    późny okres wpływów rzymskich
    Skandynawia
    Zelandia
    Gotlandia
    Olandia
    skandynawskie obręcze wężowate
    model „centrum-peryferia”
    wymiana darów
    Opis:
    The article discusses the differentiation of Scandinavian gold ring ornaments with serpentine endings from the 3rd and 4th centuries CE. The results of the phylogenetic and CAPCA analysis were used here to re-examine the previous interpretation of political ties between the various regions of Scandinavia, within the “center-periphery” and gift-giving models. The special position of the power center in Zealand was also discussed. All the large ornaments of this type in the graves of the Zealand elites are characteristic of the western part of the Central Baltic zone. Therefore, a hypothesis was put forward that the Zealand elite belonged to the network of connections created by the elites from Gotland, Öland, and the eastern part of mainland Sweden. In this context, the subject of the causes of the crystallization of the Zealand power center was once again taken up.
    Jednym z przedmiotów kultury materialnej najczęściej przywoływanych w sięgającej 2. połowy I tysiąclecia n.e. skandynawskiej tradycji literackiej są złote ozdoby obręczowe. Miarą tej popularności może być fakt, że w samych tylko tekstach „Eddy Poetyckiej” złote pierścienie i bransolety wymieniane są aż 45 razy, zawsze jako istotny element fabuły. Pojawiają się one tutaj w kontekście opisu osoby władcy – hojnego rozdawcy i łamacza złotych obręczy – jako wyraz jego zamożności, prestiżu oraz szczodrości wobec poddanych. Związek złotych obręczy z zachowaniem gift-giving w tych tekstach, a także wyrażane w nich raz po raz ogromne znaczenie samego takiego zachowania w budowaniu relacji społecznych i politycznych również nie budzi wątpliwości. Przekazom źródeł pisanych odnośnie do znaczenia złotych ozdób obręczowych odpowiada również ewidencja źródeł ikonograficznych i archeologicznych tej epoki oraz okresu wikińskiego, których jednym z ciekawszych przykładów są przedstawienia na kamieniu z Tängelgårda na Gotlandii (Ryc. 1). Niniejszy artykuł poświęcony jest jednej grupie skandynawskich złotych ozdób obręczowych z późnego okresu wpływów rzymskich, które najczęściej określane są jako bransolety, naszyjniki czy też pierścienie wężowate (ormhuvudringar). Nie jest to bynajmniej temat nowy i poświęcona jest mu dość obszerna literatura, która reprezentuje dwa poziomy analizy. Pierwszy z nich obejmuje studia klasyfikacyjne i chronologiczne, drugi – studia poświęcone interpretacji znaczenia tych ozdób. Opierając się o wyniki analiz klasyfikacyjnych, obejmujących także studia nad występowaniem omawianych obręczy, wyłonione zostały dwie dominujące obecnie hipotezy o ich pochodzeniu. Pierwsza z nich wiąże tego typu ozdoby z warsztatami działającymi na Zelandii. Druga wskazuje, że są one wytworem różnych warsztatów, bądź to z terenów dzisiejszej Danii, bądź obszarów dzisiejszej wschodniej Szwecji kontynentalnej, Gotlandii i Olandii. Drugą grupą prac dotyczących złotych wężowatych ozdób obręczowych są studia poświęcone interpretacji znaczenia tych pierścieni, a także ich miejsca w rekonstrukcji procesów geopolitycznych. Przede wszystkim wymienić należy tutaj pracę Joachima Wernera (przyp. 17), który jako pierwszy zwrócił uwagę na symboliczne znaczenie niektórych wężowatych ozdób obręczowych, wiążąc większe egzemplarze ze strojem męskim, uznając je za znak przynależności do grupy osób wpierających władcę (Gefolgschaft) i wskazując na sposób dystrybucji tych obręczy przez władcę (dar oznaczający związek z władcą). Wątek zależności pomiędzy osobami noszącymi wspomniane dwie grupy ozdób obręczowych został rozwinięty w studiach Ulli Lund Hansen (przyp. 19). Wyniki analizy rozprzestrzenienia tych przedmiotów i kontekstu ich występowania wraz z szeroką analizą rozprzestrzenienia importów rzymskich zostały przez nią wykorzystane jako przesłanki do identyfikacji centrum władzy w regionie Stevns na Zelandii. Przyjmując hipotezę Wernera, że złote wężowate ozdoby obręczowe mają stanowić wyznacznik przynależności noszących je osób do stronnictwa władcy (identyfikowanego przez inną kategorię masywnych ozdób obręczowych, jakimi są złote bransolety kolbowate) autorka ta zarysowała sieć aliansów politycznych zawieranych przez przedstawicieli zelandzkiego centrum władzy. Rekonstrukcja ta oparta została też o założenie pochodzenia większości złotych wężowatych ozdób obręczowych w typie skandynawskim właśnie z Zelandii. Schemat rekonstrukcji powiązań przedstawicieli zelandzkiego centrum władzy z regionu Stevns z późnego okresu wpływów rzymskich zaproponowane przez Ulla Lund Hansen zostały przyjęte i rozwinięte przez Pera Ethelberga (przyp. 21). Autor ten wprowadza jednak rozróżnienie między zelandzkimi wężowatymi ozdobami obręczowymi, które w jego ujęciu mają odpowiadać pierścieniom B.39 oraz bransoletom typu Hildebrand B, a bransoletami typu Hildebranda C, jego zdaniem pochodzącymi ze wschodniej Szwecji. Zwrócił on uwagę na pochodzenie ze wschodniej Szwecji obręczy z grobu A z Varpelev na Zelandii, ale nie zaproponował żadnej interpretacji tego faktu w świetle przyjętych przezeń założeń o sposobie dystrybucji tych ozdób. W podobnym kierunku idą także rozważania zawarte w pracy Helge J. Kudahl (przyp. 26). Wymienieni autorzy – Ulla Lund Hansen, Per Ethelberg i Helge J. Kudahl – starają się wyeksponować specjalną pozycję Zelandii w późnym okresie wpływów rzymskich jako silnego, dominującego centrum władzy w Europie Północnej, kreującego rozkład sił politycznych poprzez zawierane z przedstawicielami elit innych regionów. Jako środek budowania tych sojuszy wymieniana jest redystrybucja przedmiotów prestiżowych, z położeniem nacisku na uzależnienie obdarowanego od osoby obdarowującej, a także wymiana darów i egzogamia. Ozdoby obręczowe jako przedmioty, które zostały darowane przez władcę osobom należącym do popierającego go stronnictwa stanowią w tym ujęciu „marker” podległych mu przedstawicieli elit. Konfrontując jednak przytoczony tutaj pogląd z bezpośrednio ze źródłami trudno pominąć fakt, że pewna część efektownych ozdób obręczowych odkrytych w pochówkach zelandzkich elit jest obcego, a nie lokalnego pochodzenia. Powoduje on, że jeśli chcielibyśmy przyjąć założenia poczynione przez cytowanych wyżej autorów odnośnie mechanizmów redystrybucji przedmiotów symbolizujących status społeczny oraz dóbr luksusowych, to musielibyśmy to rozumieć jako ślad politycznego uzależnienia Zelandii od innego centrum władzy. Innymi słowy można postawić pytanie, czy złote obręcze wężowate typowe dla kontynentalnej Szwecji, Olandii i Gotlandii, często należące do kategorii ozdób najbardziej masywnych, nie powinny być raczej uznawane za świadectwo sieci aliansów kreowanych przez elity wymienionych obszarów – elity zelandzkie byłyby wprawdzie elementem tych sojuszy, ale nie ich głównym motorem. Zgłębienie tej kwestii jest celem prezentowanego tutaj studium. Niezbędne staje się zatem ponowne przeanalizowanie tych ozdób. Wprawdzie formalnie wpisują się one w jeden ogólny wzorzec, jednak pod względem szczegółów wykonania są mocno zindywidualizowane. Badając stopień ich podobieństwa na poziomie poszczególnych egzemplarzy, nie zaś ogólnych typów, można spróbować rekonstruować ich hipotetyczną „genealogię” i tym samym – na podstawie „zasady daru” – próbować rekonstruować czas, kierunki i intensywność przypuszczalnych powiązań politycznych pomiędzy poszczególnymi regionami z nieco większą dokładnością, niż było to możliwe na podstawie uproszczonych klasyfikacji. To „genealogiczne” podejście jest też o tyle istotne, że znacząca liczba tych obręczy nie występuje w kontekście pozwalającym na określenie ich dokładniejszego datowania. Jak już wspomniałam wyżej, raz jeszcze powrócić muszę do kwestii klasyfikacji złotych wężowatych ozdób obręczowych, ich chronologii i wzorców rozprzestrzenieni. Ponieważ pierścienie B.40 są właściwie zminiaturyzowaną wersją niektórych bransolet i naszyjników typu Hildebrand B i C, a niektóre pierścienie B.39 wydają się być wyraźnie spokrewnione z niektórymi egzemplarzami bransolet typu Hildebranda B, to wszystkie te przedmioty zostały tutaj przeanalizowane łącznie. Ogółem uwzględniono tutaj 129 ozdób obręczowych należących do wymienionych typów. Ponieważ pewne cechy pierścieni typu B.39 spotykane są również na niektórych egzemplarzach pierścieni typu B.18, również i te zabytki zostały włączone do analizy (21 egzemplarzy) (Ryc. 2). Złote obręcze wężowate są przedmiotami reprezentującymi wysoki poziom wytwórczości jubilerskiej, produkowanymi prawdopodobnie na zamówienie i w związku z tym unikatowymi. Nie ma w zasadzie dwóch identycznych ozdób należących do tej grupy, nawet jeśli niektóre z nich wykonane zostały jako para. Z tej przyczyny każda klasyfikacja operująca arbitralnymi jednostkami (typami) musi uwypuklić tylko jedną lub kilka cech tych przedmiotów, całkowicie pomijając inne cechy, być może równie istotne z punktu widzenia rozważań na temat ich ewentualnego pochodzenia z jednego warsztatu oraz ich potencjalnej bliskości chronologicznej. Analizowana tutaj grupa zabytków, jakkolwiek ściśle ze sobą powiązana, stanowi niewątpliwie zbiór politetyczny, gdzie poszczególne egzemplarze dzielą ze sobą jedynie pewną grupę cech mogących występować w różnych kombinacjach, i gdzie trudno jest postawić ostre granice pomiędzy poszczególnymi typami. Próba klasyfikacji uwzględniającej politetyczny charakter źródeł wymusza wykorzystanie wieloczynnikowych narzędzi analitycznych. Wybrana została tutaj analiza Neighbor-Joining (z zastosowaniem usuwania parami w wypadku brakujących danych) wykonana w programie MEGA 4 (K. Tamura et alii 2007). Jest to metoda pozwalająca obliczyć statystyczną odległość pomiędzy najbliższymi sobie obiektami (liczba zmian na liczbę cech w sekwencji), których bliskość określana jest metodą minimalnej zmiany. Wynikiem zastosowania tej metody jest tylko jedno drzewo filogenetyczne, które zgodnie z algorytmem uznane jest za najbardziej prawdopodobne. W matrycy uwzględniono zróżnicowanie 58 cech obejmujących takie elementy, jak liczba taśm, ukształtowanie i detale wykonania zakończenia, umiejscowienie dekoracji, a także typy zastosowanych stempli oraz dekorację filigranem i granulacją. Zróżnicowanie tych cech przedstawione zostało na Ryc. 4. Analiza pozwoliła uzyskać drzewo filogenetyczne, które rozdziela badane zabytki na dwie odrębne „tradycje”. Jest to drzewo ze statystycznie wygenerowanym korzeniem, zaproponowanym przez program. Drzewo to zostało skonfrontowane z datowaniem względnym zespołów grobowych i depozytów (Ryc. 5) zawierających obręcze omawianych typów. Zakres chronologiczny ich wstępowania w świetle tych datowań obejmuje fazy C1b–C3b. Najwcześniej datowane zespoły grobowe, które można odnosić do fazy C1b znalazły się w początkowych partiach obu głównych rozgałęzień. W wypadku jednej z nich są to inwentarze z Kirkebakkegård (Zelandia, DK), Komorowa (północna Polska), Valløby (Zelandia, DK) i z Pilipek (wschodnia Polska), w wypadku drugiej – inwentarze z grobu 73 z Ryd (Olandia, S), i z grobu 1 z Gunnerupgård (Zelandia, DK). Ponieważ zabytki z czterech pierwszych zespołów wydzielają się na wykresie w odrębną gałąź i przeważają ilościowo, dlatego drzewo zostało ukorzenione właśnie w miejscu wyodrębnienia się tej gałęzi (Ryc. 6). W efekcie ukorzenienia uzyskano trzy główne gałęzie (grupy). Poszczególne grupy rozdzielają się na dalsze gałęzie. Dla uproszczenia opisu zostały one wydzielone mechanicznie jako jednostki dalszej analizy (podgrupy), oznaczone literami alfabetu. Posłużyły one jako moduły w uproszczonym schemacie ukorzenionego drzewa (Ryc. 7). Zarówno na rysunku drzewa jak i wykonanym na jego podstawie schemacie ewolucji omawianych obręczy zaznaczono miejsca wyodrębniania się ich kolejnych „generacji”. Należy jednak podkreślić, że tempo pojawiania się modyfikacji w poszczególnych gałęziach z pewnością nie było jednakowe, mogło też być różne na poszczególnych etapach rozwoju gałęzi. Niemniej, zestawiając informacje odnośnie datowania względnego zespołów z ozdobami omawianego typu z chronologią względną obręczy wynikającą z rozwoju drzewa można zauważyć, że obie sekwencje są ze sobą w ogólnym zarysie zgodne, czyli innymi słowy – zespoły z fazy C1b występują w początkowych etapach rozwoju poszczególnych gałęzi (w dolnej partii drzewa filogenetycznego), zaś zespoły z fazy C3 znajdują się w końcowych ich etapach. Sekwencje te jednak – o czym należy pamiętać – reprezentują dwie różne kategorie. Ta zobrazowana przez drzewo filogenetyczne odnosi się do momentu powstania poszczególnych egzemplarzy, natomiast sekwencja oparta o relatywne datowanie poszczególnych inwentarzy grobowych – do momentu wyłączenia tych obręczy z obiegu kulturowego. Przeniesienie powyższej interpretacji wyników analizy filogenetycznej na mapę pokazuje zróżnicowanie regionalne omawianych obręczy, na które w ogólnym zarysie wskazywały już prace wcześniejszych badaczy. Prezentowane tutaj cztery mapy (Ryc. 28–31) uwypuklają jednak kilka dodatkowych aspektów. Ilustrują one przyjętą tutaj interpretację diagramu filogenetycznego, tj. podział analizowanego zespołu zabytków na trzy grupy i w ich ramach – na podgrupy. W wypadku grup 2 i 3 dokonano też pewnej generalizacji opartej o sekwencję pojawiania się i zanikania niektórych bardziej dystynktywnych cech. Jednocześnie też liniami zaznaczone zostały wynikające z tego diagramu najbliższe odległości statystyczne pomiędzy poszczególnymi egzemplarzami. Wielkość punktów oddaje też zróżnicowanie rozmiarów analizowanych obręczy (duża sygnatura – bransoleta/naszyjnik, mała – pierścień). Obręcze należące do grupy 1 są nieliczne i występują w dużym rozproszeniu (Ryc. 28). Odległość statystyczna pomiędzy najbliższymi sobie egzemplarzami jest tutaj też stosunkowo duża, zwłaszcza jeśli porównać ją z podobnymi danymi odnoszącymi się do obręczy grup 2 i 3. Najmniejsze odległości w grupie 1 oscylują w granicach 0,07–0,08, pozostałe zaś w granicach 0,10–0,17. Obręcze podgrupy 1A, obejmujące pierścienie mające wiele cech występujących na nieco wcześniejszych i charakterystycznych zwłaszcza dla Jutlandii pierścieniach B.41, znane są z północno-wschodniej Zelandii oraz z Olandii. Obręcze podgrupy 1B, obejmujące zarówno większe obręcze jak i pierścienie, spotykane są na Zelandii, Gotlandii oraz na południe od Bałtyku, tj. na Rugii, Powiślu oraz Podlasiu. Obręcze podgrupy 1C, obejmującej tylko bransolety i naszyjniki, znane są z Olandii i południowo-zachodniej Finlandii. Okres występowania obręczy grupy 1 w zespołach grobowych obejmuje fazę C1b. Egzemplarze odkryte w depozytach można datować jedynie w szerszych ramach faz C1b–C2. W wypadku obręczy grupy 2 pod pomarańczową sygnaturą zgeneralizowane zostało występowanie obręczy podgrup 2A–2C i pod czerwoną – obręczy 2G–2J. W pierwszym wypadku chodzi o obręcze rozwijające się od 2 do 8 generacji, w drugim – o obręcze, których rozwój obejmuje generacje 9–14 (Ryc. 29). Obręcze podgrup 2A–2C występują w fazach C1b i C2. Precyzyjniej datowane zespoły grobowe z obręczami podgrup 2G–2J każą umieszczać je w fazie C2, chociaż szersze datowanie niektórych zespołów w obrębie faz C1b–C2 nie pozwala wykluczyć ich występowania także w fazie C1b. Zielona sygnatura obejmuje obręcze podgrup 2D–2F, a więc obręcze z zaznaczonymi zoomorficznymi zakończeniami, których rozwój zaczyna się w 10 generacji i kończy najpóźniej w 13 generacji. Ich występowanie odnosić można do faz C1b–C2, ewentualnie także do fazy C3. Żółta sygnatura łączy zaś obręcze podgrup 2K–2M, których rozwój daje się prześledzić od 15 po 21 generację. Okres występowania obręczy tych podgrup zamyka się w fazach C2–C3. Odległości pomiędzy najbliższymi sobie egzemplarzami w podgrupach 2A–2C i 2G–2J są stosunkowo niewielkie i wynoszą przeciętnie 0,01–0,05, rzadziej – 0,06–0,08; jedynie sporadycznie wartości te osiągają 0,12–0,13. Obręcze tych podgrup występują najliczniej na Gotlandii, Olandii i wybrzeżu sąsiedniej Smalandii oraz w Upplandii. Pozostałe egzemplarze występują pojedynczo w południowo-zachodniej Finlandii, na Bornholmie, w południowo-zachodniej Skanii, na wschodniej Zelandii, w regionach Bohuslän, Buskerud, Aust-Agder, na północnej i środkowej Jutlandii, północno-wschodniej Fionii, w środkowych Niemczech i na Podlasiu. W wypadku obręczy podgrup 2D–2F odległości pomiędzy najbliższymi sobie egzemplarzami są znacznie większe niż w wypadku podgrup 2A–2C i 2G–2J. Oscylują one w granicach 0,09–0,14; wyjątek stanowią egzemplarze z bagna w Thorsberg, gdzie odległość ta wynosi 0,01. Obręcze te znane są z regionów Uppland, Närke i Bohuslän, Gotlandii, Olandii, wschodniej Zelandii, południowo-wschodniej Fionii i ze stanowiska bagiennego Thorsberg. Odległości pomiędzy najbliższymi sobie egzemplarzami w podgrupach 2K–2M wynoszą przeciętnie 0,05–0,07 choć skrajne wartości wynoszą odpowiednio 0,02 oraz 0,09–0,11. Obręcze te występują stosunkowo licznie na Gotlandii i Olandii. Znane są też z Västmanlandu, południowo-zachodniej Finlandii, wschodniej Skanii, wschodniej Zelandii, Rogalandu i Dolnych Łużyc. Występowanie obręczy grupy 3 przedstawione zostało (Ryc. 30, 31) za pomocą pięciu odrębnych sygnatur, obejmujących odpowiednio podgrupy 3A–3B, 3C–3D, 3E–3K, 3L oraz 3M. Obręcze grupy 3 to głównie pierścienie. Jedynie w podgrupie 3B znalazły się większe egzemplarze w postaci pary bransolet z grobu 2/1949 z Himlingøje na Zelandii. Odległości pomiędzy obręczami podgrup 3A–3B są bardzo małe i wynoszą zazwyczaj 0,00–0,02, rzadziej 0,04–0,07. Obręcze te występują licznie na środkowej i południowo-wschodniej Zelandii, pojedynczo zaś występują na północnej Jutlandii, południowej Fionii, w regionach Västmanland i Hordaland, na stanowisku bagiennym w Thorsberg oraz w Niemczech Środkowych. Ich rozwój obejmuje generacje 3–11. Występują one w kontekście zespołów grobowych z fazy C1b, a zwłaszcza – C2. Prawdopodobnie w podobnych ramach można datować obręcze podgrup 3C–3D, choć przypuszczenie to opiera się tylko na sekwencji filogentetycznej umieszczającej ich rozwój w generacjach 4–6. Odległości pomiędzy najbliższymi sobie egzemplarzami podgrup 3C–3D są znacznie większe niż w wypadku podgrup 3A–3B. Najmniejsze wynoszą 0,06–0,07, największe – 0,11–0,13. Większość tych obręczy pochodzi ze stanowisk wschodniozelandzkich, z Półwyspu Stevns nad zatoką Køge. Tylko jedna znana jest z norweskiego regionu Sogn og Fjordane. W wypadku obręczy podgrup 3E–3K odległości pomiędzy najbliższymi sobie egzemplarzami są bardzo małe i mieszczą się najczęściej w granicach 0,00–0,03, wyjątkowo wartości te wynoszą 0,06 lub 0,13. Obręcze tych podgrup znane są ze wschodniej Zelandii, Bornholmu i północnej Jutlandii. Licznej są też w Västergötlandii i Smalandii. pojedynczo występują również w regionach Madelpad, Buskerund i Rogaland. Rozwijają się one w generacjach 6–17, występując w inwentarzach z faz C2 i C3. Odległości pomiędzy trzema pierścieniami wydzielonymi w podgrupę 3L wynoszą 0,03–0,05 (Ryc. 31). Egzemplarze te pochodzą ze środkowej Zelandii, Aust-Agder oraz z Opplandii. Pojawiają się one w 6 generacji i występują w zespołach z fazy C2. Najbliższe odległości pomiędzy egzemplarzami podgrupy 3M oscylują pomiędzy 0 a 0,03. W pojedynczych wypadkach wartości te są większe wynosząc 0,05 i 0,11. Pierścienie podgrupy 3M znane są liczniej z Jutlandii oraz z regionów Rogaland i Hordaland. Ich znaleziska są rozproszone na wschodniej i południowej Zelandii, w Opplandii, Nord-Trøndelagu, Bohuslänie i Hallandii, na Christiansø i Gotlandii, Hälsingland i w Dolnej Saksonii. Pierścienie te występują często w inwentarzach datowanych stosunkowo szeroko, mieszczących się w ramach faz C1b–C2. Są jednak też i inwentarze datowane węziej, na fazę C2, a w jednym wypadku – na fazy C2b–C3a. Niewykluczone zatem, że chronologię tych pierścieni należy raczej zamknąć w fazie C2, a prawdopodobnie także w fazie C3a. Nie można przedstawić jednoznacznej interpretacji najbliższych związków pomiędzy poszczególnymi obręczami. Analiza filogenetyczna stosowana w naukach biologicznych zakłada istnienie wspólnego „przodka”. W pewnym zakresie założenie jest również adaptowalne do świata idei przekładających się na wyroby kultury materialnej, przy czym bardzo prawdopodobne jest zapożyczenie tej samej idea przez różnych ludzi i wyrażenie jej w przedmiotach wykonanych przez różnych wytwórców, reprezentujących odmienne środowiska kulturowe. W wypadku analizowanego tutaj drzewa może znajdować odzwierciedlenie w takich sytuacjach, w których w obrębie grup i podgrup różnice pomiędzy najbliższymi egzemplarzami są dość duże, co dotyczy obręczy grupy 1 i podgrup 2D–2F. Wówczas jednak należy uwzględnić również i inną interpretację – wykonanie poszczególnych egzemplarzy tych podgrup doraźnie przez tego samego rzemieślnika, ale w większych interwałach czasowych. Stosunkowo duże zróżnicowanie obręczy grupy 1 można by tłumaczyć również ich związkiem z inicjalną fazą występowania określonej idei, która nie uzyskała jeszcze bardziej sformalizowanego, zestandaryzowanego wyrazu. Duże podobieństwo statystyczne pomiędzy porównywanymi obręczami pozwala sądzić, że zostały one wykonane w krótkim czasie (seryjnie?) przez jednego rzemieślnika. Warto przy tym zaznaczyć, że na wynik statystyczny analizy filogenetycznej w obrębie poszczególnych grup, pomimo dużego ogólnego podobieństwa poszczególnych egzemplarzy, mogło mieć wpływ wystąpienie dodatkowych elementów zdobniczych co w konsekwencji plasuje konkretne obręcze w nieco większej odległości od innych, na pierwszy rzut oka bardzo podobnych. Większość obręczy zaliczonych do grupy 1 znana jest ze Skandynawii a tylko trzy egzemplarze pochodzą z obszarów położonych na południe od Bałtyku, gdzie występując w różnych środowiskach kulturowych (krąg nadłabski, kultura wielbarska). Prawdopodobnie zatem genezy tych obręczy należy poszukiwać w południowej Skandynawii, zapewne na dużych wyspach strefy środkowobałtyckiej, tj. na Olandii i Gotlandii. Na rzecz takiego przypuszczenia mogłaby przemawiać centralna pozycja tych wysp w sieci kontaktów jaka rysuje się w wyniku analizy najbliższych powiązań w obrębie grupy 1. Powiązania pomiędzy najbliższymi sobie egzemplarzami w obrębie niektórych podgrup grupy 2 i 3 są wyjątkowo wyraźne. W wypadku podgrup 2A–2C, 2G–2J, 3A–3B, 3E–3K, 3L i 3M, gdzie wartości te oscylują w granicach 0,00–0,05 można z pewnym prawdopodobieństwem przypuszczać, że obręcze te powstały w warsztacie jednego rzemieślnika, w stosunkowo niedługim czasie. Wydaje się prawdopodobne, że obręcze, które dzieli odległość rzędu 0,06–0,08 należy interpretować jako przedmioty zrobione przez tych samych rzemieślników, po dłuższym czasie od wykonania starszych, podobnych obręczy, albo też być dziełem rąk rzemieślnika kolejnej generacji, mającego styczność z wyrobami poprzednika (np. przekazanie know how na drodze relacji mistrz-uczeń?). Oczywiście czas wytworzenia przedmiotu, sugerowany przez następstwo rozgałęzień drzewa filogenetycznego, niekoniecznie musi być tożsamy z czasem wykorzystania tych obręczy w procesie dystrybucji darów i budowania aliansów politycznych. Wpływ na to ma po pierwsze czas włączenia konkretnej obręczy w taki obieg kulturowy oraz długość jego pozostawania w użytkowaniu (czas życia jednostki; przekazanie spadkobiercy). Czas zdeponowania wspomnianych obręczy w ziemi, czy to jako elementów inwentarza grobowego, czy też jako depozytów w środowisku suchym lub wodnym, rzadko jest tożsamy z czasem ich wytworzenia i zapewne także rzadko zbliżony do czasu wprowadzenia ich w obieg. W wypadku omawianych obręczy występujących w kontekście inwentarzy grobowych, które jest nam stosunkowo najłatwiej datować, należałoby zatem brać pod uwagę wiek, w jakim dana osoba otrzymała taką obręcz oraz długość jej życia od tego czasu. Te dane są jednak niemożliwe do precyzyjnego skalkulowania. Wszelkie próby rekonstrukcji tego rodzaju powiązań z natury zatem mają bardzo hipotetyczny charakter a przy tym są zniekształcone wskutek nieuniknionego „spłaszczania” chronologii badanych wydarzeń. Wyniki przedstawionej tutaj analizy skandynawskich złotych obręczy wężowatych stwarzają okazję, aby jeszcze raz powrócić do dyskusji nad koncepcją zreferowaną pokrótce we wstępie. Według tej koncepcji w późnym okresie wpływów rzymskich Zelandia miała stanowić dominujący w południowej Skandynawii ośrodek polityczny, w jakimś stopniu nadrzędny także wobec terenów położonych na południowych wybrzeżach Bałtyku, a nawet – według niektórych autorów – wobec odległych obszarów dzisiejszej zachodniej Ukrainy czy wschodniej Rumunii. Dla opisu tej relacji stosowany jest, podobnie jak dla opisu relacji Cesarstwo Rzymskie-Zelandia – ogólnie zarysowany model „centrum-peryferie”. Jednym z przejawów tej dominacji miałaby być dystrybucja dóbr prestiżowych, wśród których wymieniane są importy prowincjonalnorzymskie i okazałe ozdoby, w tym też złote ozdoby wężowate, którym przypisuje się funkcję wyznacznika rangi społecznej, czy wręcz rangi politycznej w tak rozumianym systemie osobistej zależności. Jako przykład zastosowania takiej interpretacji wspomnianych przedmiotów można przytoczyć zaproponowaną przez Ullę Lund Hansen klasyfikację statusu przedstawicieli najwyższych elit zelandzkich w późnym okresie wpływów rzymskich opartą o analizę materiałów grobowych z tej wyspy. Według tej propozycji osoby o najwyższym statusie cechowałaby obecność w inwentarzu grobowym złotej bransolety kolbowatej (do tej pory na terenie Zelandii stwierdzono je jedynie w pojedynczych inwentarzach męskich). Nieco niższy, podległy status reprezentowałyby pochówki ze złotymi bransoletami wężowatymi i współwystępującymi z nimi często złotymi pierścieniami wężowatymi. Jeszcze niższą rangę wśród elit miałby zaś osoby, których inwentarze grobowe cechuje obecność złotego pierścienia wężowatego i pięć importów rzymskich. Wspomniane złote ozdoby obręczowe występują również poza Zelandią. W takich wypadkach są one postrzegane jako dar dla przedstawicieli elit z innych obszarów i interpretowane jako ślad budowania przez elity zelandzkie aliansów politycznych. Przedstawiona tutaj analiza filogenetyczna tych przedmiotów wskazuje jednak, że wszystkie pięć dużych złotych ozdób obręczowych znalezionych na Półwyspie Stevns najliczniejsze analogie znajduje wśród ozdób obręczowych z Gotlandii, Olandii i południowo-wschodniej części Półwyspu Skandynawskiego. Należy przy tym podkreślić, że na 66 wszystkich znanych egzemplarzy bransolet wężowatych typu skandynawskiego aż 41 pochodzi z tych właśnie obszarów. W kartograficznej metodzie analizy występowania zabytków archeologicznych przyjmuje się, że koncentracja artefaktów badanego typu na jakimś obszarze wskazuje z dużym prawdopodobieństwem na ich pochodzenie z tegoż regionu. Taką interpretację można by zatem przyjąć również i w wypadku wspomnianych bransolet wężowatych, uznając je tym samym za typowe dla Gotlandii, Olandii i południowo-wschodniej części Półwyspu Skandynawskiego. Odnosząc tę obserwację do przedstawionego wyżej modelu interpretacji stosunków społeczno-politycznych bransolety te należałoby zatem postrzegać nie jako materialny ślad inicjatywy politycznej elit zelandzkich, lecz jako przejaw aktywności wyższych warstw społeczeństw zachodniej części strefy środkowobałtyckiej. Z tych obszarów znane są również podobne ozdoby obręczowe wykonane ze stopów miedzi, co tym bardziej przemawia na rzecz ich lokalności w strefie środkowobałtyckiej. I tak, złota bransoleta z datowanego na fazę C1b grobu podkurhanowego z Valløby – najbogatszego późnorzymskiego grobu męskiego na Zelandii – najlepsze analogie znajduje wśród obręczy z Olandii i Gotlandii oraz innych, nawiązujących do egzemplarzy z tych wysp. Podobnie pierścień z grobu męskiego 1/1894 z Himlingøje z faz C1b–C2a nie ma analogii na Zelandii, ale kilka w centralnej Szwecji. Do tej gałęzi drzewa, którą wiązać można z zachodnią częścią strefy środkowobałtyckiej należą również pierścień z grobu 1 z Gunnerupgård, bransoleta z grobu 3/1977 z Himlingøje oraz naszyjnik z grobu męskiego A z Varpelev, z Zelandii, datowanych odpowiednio na fazy C1b, C2, i C3a. Podobnie najbliższą analogię na Olandii ma pierścień z bogatego grobu męskiego z fazy C1b z Kirkebakkegård z północno-wschodniej Zelandii. Wszystkie duże złote obręcze z wężowatymi zakończeniami znane z grobów wschodniozelandzkich i trzy wymienione pierścienie wydają się być zatem wyrobami obcymi. Ich obecność na Zelandii obejmuje zatem cały okres od fazy C1b do fazy C3b. Jedynymi złotymi ozdobami obręczowymi, które wytwarzane były na Zelandii, są pierścienie wężowate typu Beckmann 39a–c (tutaj podgrupy 3A–3K), bowiem tylko ich znaleziska tworzą na Zelandii wyraźną koncentrację. Pod względem formalnym ich najwcześniejsze egzemplarze (podgrupy 3A i 3B) wykazują ścisły związek z dwoma złotymi bransoletami wężowatymi pochodzącego z najbogaciej wyposażonego grobu kobiecego z późnego okresu wpływów rzymskich na Zelandii, tj. z datowanego na fazę C2a grobu 2/1949 z Himlingøje. Te zaś posiadają znajdują bliskie analogie stylistyczne w bransoletach z depozytów w Tuna w Upplandii i Vestringe na Gotlandii, należących do grupy 2 (Ryc. 39). Wydaje się zatem, że również lokalny, zelandzki symbol statusu ma korzenie w ozdobach obręczowych z zachodniej części strefy środkowobałtyckiej. Należy zatem jeszcze raz podkreślić, że jeśli założymy, iż pierścienie podgrup 3A–3K stanowią wyrób zelandzki, i że były one oznaką władzy politycznej, a także że ich obraz archeologiczny jest wynikiem budowania przez elity zelandzkie systemu zależności społecznych, wówczas opierając się na tym samym modelu musimy przyjąć, że duże obręcze znalezione w grobach elit zelandzkich z późnego okresu wpływów rzymskich stanowią ślad zależności od elit zachodniej części strefy środkowobałtyckiej. Istotne znaczenie dla dotychczasowej argumentacji wskazującej na wiodącą rolę zelandzkich elit z regionu Stevns w Europie Północnej mają także złote bransolety kolbowate, interpretowane jako interregionalny znak najwyższej pozycji społecznej w społecznościach germańskich z późnego okresu wpływów rzymskich i okresu wędrówek ludów. Pod koniec okresu przedrzymskiego i we wczesnym okresie wpływów rzymskich występują one – jako wyznacznik statusu – w grobach sarmackich strefy północnopontyjskiej. Jako najwcześniejszy przykład takiej bransolety poza wspomnianym środowiskiem nomadzkim uważana była obręcz ze wspomnianego grobu męskiego 1/1894 z Himlingøje, datowanego na fazy C1b–C2a (zawierającego również typowy dla zachodniej części strefy środkowobałtyckiej pierścień podgrupy 2F). W efekcie przyjęto, że właśnie wschodnia Zelandia stanowiła pierwszy w Europie Północnej i Środkowej obszar przyswojenia tego symbolu z kręgu kultur sarmackich. Jednak depozyt z Bolarve na Gotlandii sprawia, że należałoby rozważyć tutaj inną możliwość. Zawierał on, oprócz złotej bransolety kolbowatej, także złotą bransoletę wężowatą typu pomorskiego typową dla faz B2b–C1a (typ Wójcik III). Taka kompozycja tego depozytu sprawia, że za najwcześniejszy obszar recepcji złotych bransolet kolbowatych w północnoeuropejskim Barbaricum należałoby uznać nie Zelandię, a raczej Gotlandię. W tym kontekście bardzo interesująca jest mapa występowania innych złotych bransolet typu pomorskiego, których znaczenie jako symbolu statusu może być z dużym prawdopodobieństwem postrzegane podobnie jak w wypadku późniejszych złotych wężowatych ozdób obręczowych. Na dziewięć znanych egzemplarzy żaden nie pochodzi jednak z Zelandii, natomiast wzorzec ich rozprzestrzenienia eksponuje duże znaczenie obszarów dzisiejszej Szwecji w ponadregionalnym powiązań elit już w samych początkach późnego okresu wpływów rzymskich. Podkreślić również należy, że oprócz złotych wężowatych ozdób obręczowych grupy 2 w strefie środkowobałtyckiej stosunkowo licznie występują złote naszyjniki o tordowanej obręczy i gruszkowatym zapięciu – innego, datowanego na fazy C1b i C2 przedmiotu interpretowanego jako symbolu statusu. Podobnie jak w odniesieniu do wcześniejszych złotych bransolet wężowatych typu pomorskiego, również i w tym wypadku widać wyraźne związki pomiędzy terenami dzisiejszej Szwecji (choć z inaczej rozłożonymi skupiskami ich znalezisk) a północną częścią kultury wielbarskiej fazy cecelskiej; również te przedmioty te nie występują na Zelandii. Specjalna pozycja Gotlandii, Olandii i wschodniej części kontynentalnej Szwecji widoczna jest także w ilości złota w późnym okresie wpływów rzymskich, a także w sposobie jego dystrybucji w tych regionach. Największa ilość złota, które dzięki formalnej analizie wykonanych z niego przedmiotów można wiązać z tym okresem, znana jest z Gotlandii i Olandii, następnie zaś ze wschodniej części kontynentalnej Szwecji oraz z Zelandii i Fionii (Ryc. 44A). W wypadku Fionii należy jednak podkreślić, że dużą część dystynktywnych chronologicznie form znanych z tej wyspy należy datować nie wcześniej niż na fazę C3. Co więcej, można zaobserwować różnice pomiędzy obszarami dzisiejszej Danii a zachodnią częścią strefy środkowobałtyckiej w zakresie wzorca dystrybucji złota w obrębie tych regionów jak i sposobów jego deponowania. O ile ilość złota znana z Zelandii jest porównywalna np. z tą znaną z Olandii, o tyle wyroby ze złota to zazwyczaj małe przedmioty, podczas gdy te znane z Olandii, Gotlandii i wschodniej części kontynentalnej Szwecji – duże (Ryc. 44:B.C). Na Zelandii znacznie częściej są to pierścienie, i występujące nawet w ubożej wyposażonych grobach, podczas gdy w zachodniej części strefy środkowobałtyckiej są to zazwyczaj bransolety i naszyjniki, spotykane w depozytach lub rejestrowane jako znaleziska luźne, a tylko wyjątkowo w inwentarzach grobowych (Ryc. 41). Innymi słowy – fragmentacja i rozprzestrzenienie złota na Zelandii są znacznie większe niż w zachodniej części strefy środkowobałtyckiej. Opierając się na modelu dystrybucji dóbr prestiżowych można przypuszczać, że elity zelandzkie mocno inwestowały w utrzymanie silnego, spójnego lokalnego systemu zależności poprzez rozdział darów daleko w dół drabiny społecznej na samej wyspie. Dystrybucja takich dóbr w zachodniej części strefy środkowobałtyckiej wskazywałaby zatem na ich znacznie większą kumulację w rękach najwyższych elit, aktywnych w budowaniu rozległej sieci aliansów ponadregionalnych. Niemniej jednak Zelandia nadal pozostaje tym obszarem, który na tle innych regionów Skandynawii wyróżnia się w fazach C1b–C2 bardzo dużą liczbą importów prowincjonalnorzymskich (Ryc. 44:D). Odgrywały one tutaj ogromną rolę w wyrażeniu prestiżu w obrządku pogrzebowym. W najbogatszych grobach na Zelandii w tym okresie występuje przeciętnie sześć do dziewięciu naczyń prowincjonalnorzymskich, zaś dla porównania – na Jutlandii jest to przeciętnie jedno naczynie, zaś w sąsiedniej Skanii współczynnik ten wynosi 0,3–1 (Ryc. 37). Warto też zaznaczyć, że na Zelandii importowane naczynia występują też w jednym lub dwóch egzemplarzach w grobach o niskim standardzie wyposażenia, co wskazuje na relatywną „taniość” tych przedmiotów na tej wyspie. Zgodnie z koncepcją Ulli Lund Hansen importy rzymskie miały by być redystrybuowane z ośrodka władzy na Półwyspie Stevns nie tylko w dół drabiny społecznej na Zelandii, ale też i wśród elit innych obszarów. Wyjątkowość Zelandii wyrażona w dostępności prestiżowych zasobów wyraża się wyraźnie również w rodzaju metali używanych do wykonywania nie tylko dużych, ozdobnych zapinek, ale także i ich małych, powszechniej występujących form. Ciekawe jest, że elementy konstrukcyjne zelandzkich fibul rozetkowych z faz C1b–C2 wykonane są ze srebra, co odróżnia je m.in. od typowych dla Jutlandii odmian, gdzie zarówno kabłąk jak i tarczki wykonane są z tańszego materiału, czyli ze stopów miedzi. To samo dotyczy wczesnych, datowanych na fazę C2 fibul swastykowych, których tarczki podstawowe i inne elementy konstrukcyjne zrobiono ze srebra. „Taniość” srebra na Zelandii w fazach C1b i C2 widoczna jest także w wypadku analizy surowca, z jakiego robiono „zwykłe” zapinki występujące powszechnie na tej wyspie. Dominujące tutaj w tym okresie fibule MP.II–III aż w 54% przypadków wykonane są ze srebra, pozostałe zaś ze stopów miedzi (Ryc. 45:A). Jeśli zaś spojrzeć na charakterystyczne w fazie C1b i C2a fibule MP.IIA, to aż 83% egzemplarzy wykonanych zostało ze srebra, reszta – ze stopów miedzi (Ryc. 45:B). Dla kontrastu można przywołać tutaj podobne obliczenia odnoszące się do fibul srebrnych MP.II–III z Jutlandii, gdzie w całym zbiorze stanowią one 21% (Ryc. 45:C). Wielkość ta jest taka sama w odniesieniu do najbardziej typowych dla Jutlandii fibul z faz C1b–C2, a mianowicie zapinek MP.IIIB (Ryc. 45:D). Jakkolwiek nowsze studia nad metalowymi elementami bogatego stroju kobiecego w Skandynawii wskazują, że wiele jego elementów łączonych dotychczas z Zelandią w istocie wiązać należy z innymi regionami, to i tak wydaje się, że ozdobne elementy tego stroju, takie jak fibule rozetkowe, mogły stanowić inspirację dla pojawienia się podobnych zapinek w innych regionach Skandynawii (zwłaszcza na Jutlandii i na Bornholmie). Nadal wskazywałoby to na duże znaczenie elit zelandzkich, znajdujące wyraz w adaptacji sposobu ich autoprezentacji przez elity sąsiednich regionów Europy Północnej. Jako dość prawdopodobna jawi się zatem hipoteza, iż naśladownictwo to stymulowane było przez prestiż, jakim cieszyli się członkowie wyższych warstw społecznych Zelandii. W kontekście elementów bogatego stroju kobiecego z faz C1b i C2 ciekawe jest też, że większość fibul z napisami runicznymi z tego okresu znaleziono na Zelandii. Jeśli występują one poza tą wyspą, to są to najczęściej fibule typowe dla Zelandii. Interpretacja funkcji tych napisów jest przedmiotem dyskusji, niemniej sam fakt pojawienia się pisma w połączeniu z elementami przynależnymi do świata kobiecego jest bardzo interesujący, zważywszy, że większość przykładów pisma związana jest jednak ze światem męskim. Jeśli założymy, że złote bransolety, naszyjniki i pierścienie stanowią oś rekonstrukcji sieci powiązań politycznych w Europie Północnej, to siłą rzeczy trudno nie zastanawiać się, dlaczego właśnie Zelandia wydaje się mieć najsilniejsze powiązania z Cesarstwem Rzymskim, a nie np. Gotlandia czy też Olandia? Najprostszym wyjaśnieniem mogłaby tu być odległość. W takim wypadku łatwo jednak wskazać i innych kandydatów do takiej pozycji, ciągle zresztą pozostawałoby pytanie o przyczyny wyboru. Dwa dalsze wyjaśnienia, jakie spotykamy w literaturze przedmiotu, to handel z prowincjami rzymskimi i kontakty dyplomatyczne. Pierwsze z nich zakłada, że mieszkańcy Zelandii mieli coś atrakcyjnego do zaoferowania w wymianie ze stroną rzymską. Wskazuje się tutaj na bursztyn, futra, miód, tusze zwierzęce, czy też zboże. Trudno jednak znaleźć silną argumentację dla tych propozycji, ponieważ bursztyn nie występuje obficie na Zelandii, a inne wymienione dobra były dostępne dla Rzymian w bliższych lokalizacjach. Alternatywne wyjaśnienie zwraca uwagę na możliwość, że obfitość importów rzymskich na Zelandii jest rezultatem jej klientelnej zależności od Cesarstwa Rzymskiego. Można tutaj odnieść się do przykładów podobnego rodzaju relacji wiążących elity plemion barbarzyńskich żyjących poza limesem z administracją rzymską. Pojawia się jednak pytanie, jaki rodzaj korzyści przynosiłby Rzymianom sojusz z tak odległym i słabym partnerem? Wszakże Rzym nie wybrał najsilniejszego partnera w regionie. Niewykluczone zresztą, że dopiero silniejsze powiązania z Cesarstwem wykreowały znaczenie Zelandii, która - na tle innych części Europy Północnej - we wczesnym okresie wpływów rzymskich stanowiła raczej marginalny obszar napływu importów prowincjonalnorzymskich. Szukając odpowiedzi na to pytanie można by hipotetycznie przypuścić zmianę w rzymskiej percepcji sytuacji politycznej w Barbaricum po wojnach markomańskich – to znaczy mniej więcej w czasie, kiedy wykrystalizowało się wschodniozelandzkie centrum władzy. Ponieważ wiemy, że Rzymianie dociekali, jakie były przyczyny tego konfliktu militarnego (ówcześni historycy uznali, że była to migracja Longobardów i Obiów na południe), to możemy przypuszczać, że mogli też podejmować próby kontroli równowagi sił pomiędzy plemionami Europy Północnej, tak aby w przyszłości uniknąć eskalacji lokalnych wojen. Należy wspomnieć, że także wiele danych archeologicznych wskazuje, iż wojny markomańskie stanowiły część szerszych, czasami prawdopodobnie gwałtownych procesów gospodarczych, społecznych i politycznych prowadzących do migracji grup ludzkich, które zaczęły się gdzieś w zachodniej i centralnej części Basenu Morza Bałtyckiego oraz Półwyspu Jutlandzkiego. Jednym z takich przykładów mogą być zmiany zasięgu kultury wielbarskiej, najpierw w kierunkach zachodnim i południowym, później zaś – w na tereny dzisiejszej wschodniej Polski i zachodniej Ukrainy. Należy też przypuszczać, że w procesie tych zmian jakiś udział mieli także mieszkańcy Västergötlandii, Östergötlandii, Upplandii, wschodniej Skanii i Gotlandii, co sugerują spotykane tam pojedynczo wspominane już bransolety wężowate typu pomorskiego, w tym także złote, znane również ze stanowisk położonych w pobliżu limesu środkowodunajskiego. W wypadku południowo-wschodniego kierunku powiązań zachodniej części strefy środkowobałtyckiej zastanowić się należy nad znaczeniem elit tego właśnie obszaru w przemianach osadniczych o charakterze migracyjnym związanych z kulturą wielbarską. Związki zachodniej części strefy środkowobałtyckiej ze środowiskiem kultury wielbarskiej, ale także i z innymi obszarami kulturowymi, są widoczne także w fazach C1b i C2 w obrazie rozprzestrzenienia niektórych typów złotych ozdób obręczowych. W odniesieniu do kultury wielbarskiej wskazać można raz jeszcze na obecność pojedynczych pochówków ze złotymi bransoletami lub pierścieniami wężowatymi mieszczącymi się w grupie 2, czy też złotymi naszyjnikami o gruszkowatym zapięciu i tordowanej obręczy. Znaleziska te znane są z obszaru położonego na wschód od dolnego biegu Wisły, z Pojezierza Chełmińskiego, Pojezierza Iławskiego, Podlasia i Ziemi Lubuskiej. Trudno jest jednoznacznie stwierdzić, czy stanowią one ślad fizycznej obecności na tych terenach przedstawicieli elit pochodzących z Gotlandii, Olandii lub południowo-wschodniej części Półwyspu Skandynawskiego, czy też są raczej wyrazem wymiany darów prestiżowych lub też ich rozdawnictwa. Biorąc pod uwagę migracyjny charakter przemian zachodzących w kulturze wielbarskiej na przełomie wczesnego i późnego okresu wpływów rzymskich oraz w późnym okresie wpływów rzymskich, można rozważać tę pierwszą ewentualność. Zwracając uwagę na obecność w środowisku kultury wielbarskiej złotych ozdób obręczowych typowych dla zachodniej części strefy środkowobałtyckiej podkreślić należy jednocześnie brak takich ozdób, które wiążą się z Zelandią (pierścienie B.39) czy też ze strefą jutlandzko-norweską (pierścienie B.18). Zwrócić trzeba uwagę, że są one rzadkie również w strefie środkowobałtyckiej. Należy zatem przypuszczać, pomimo iż Zelandia w połowie II wieku n.e. nie stanowiła najsilniejszej siły politycznej w Basenie Morza Bałtyckiego, że elity tej wyspy mogły stanowić właściwy cel rzymskiej polityki. Idąc tym torem myślenia powinniśmy przyjąć, że to Cesarstwo Rzymskie było źródłem specjalnej pozycji Zelandii, i że w wykreowało ją jako przeciwwagę dla dotychczasowych silnych graczy lokalnej, wokół bałtyckiej polityki. Występowanie niektórych, wspominanych wyżej złotych ozdób zdaje się sugerować, że były nimi m.in. populacje zamieszkujące Olandię, Gotlandię i wschodnią część Półwyspu Skandynawskiego. Co więcej, występowanie złotych obręczy grupy 1 i 2 w inwentarzach grobowych wschodniozelandzkiego ośrodka władzy w późnym okresie wpływów rzymskich wskazuje na drugi, zachodni kierunek oddziaływań elit zachodniej strefy środkowobałtyckiej. Są one widoczne również dalej na zachód, na Półwyspie Jutlandzkim. W wypadku północnej Jutlandii ich śladem jest złota bransoleta wężowata grupy 2 znaleziona w wyposażeniu jednego z grobów z obszaru Vendsysselu; pojedyncze pierścienie tej grupy znane są także z Himmerlandu i Søhøjlandet. Niewykluczone, że pojawienie się tutaj takich obręczy może być świadectwem zainteresowania elit zachodniej części strefy środkowobałtyckiej kontaktami dyplomatycznymi z elitami tego obszaru. Przyczyną ich nawiązania mogło być (epizodyczne?) dążenie do uzyskania okazjonalnego bądź trwalszego dostępu do prowadzącej na zachód arterii komunikacyjnej Limfjordu. Wydaje się prawdopodobne, że z wcześniejszym odcinkiem tego szlaku komunikacyjnego łączą się pojedyncze znaleziska dalszych ozdób obręczowych typowych dla zachodniej części środkowobałtyckiej, znane z południowo-wschodniej i południowo-zachodniej Skanii, z Bornholmu i północno-wschodniej Fionii (Ryc. 46). Związane z zachodnią częścią strefy środkowobałtyckiej złote bransolety wężowate grupy 2, a także złote naszyjniki z gruszkowatym zapięciem i tordowaną obręczą, występują pojedynczo również w depozytach uzbrojenia i oporządzenia jeździeckiego ze wschodniej części Półwyspu Jutlandzkiego (Thorsberg, Illerup A, Proskjær). Ich obecność w tychże depozytach mogłaby świadczyć (choć nie musi – na temat innej możliwości por. niżej), że zainteresowanie elit zachodniej części strefy środkowobałtyckiej obszarem Półwyspu Jutlandzkiego miało nie tylko pokojowy aspekt. Występujące na tych stanowiskach elementy stroju wskazują, że armie najeźdźców, których wyposażenie tutaj złożono, nie wywodziły się z jednego, określonego regionu Barbaricum, a raczej stanowiły złączone aliansami kontyngenty wojowników o różnym, w tym również jutlandzkim pochodzeniu. Stąd też wspomniane bransolety i naszyjniki z jutlandzkich stanowisk bagiennych mogą poświadczać jedynie współudział przedstawicieli elit zachodniej części strefy środkowobałtyckiej w owych zakończonych niepowodzeniem przedsięwzięciach wojennych, nie dowodzą jednak, że były one inspiratorami tych działań. Jutlandia nie musiała być zresztą docelowym terenem tych działań, a jedynie strefą przemieszczania się takich mieszanych kontyngentów. Wspomniane zdarzenia należałoby zatem postrzegać jako część szerszego zjawiska, którego owocem mogła być m.in. poświadczona w antycznych źródłach pisanych konsolidacja w III wieku n.e. dużych związków plemiennych i ich niszczycielskie najazdy na prowincje rzymskie. Z drugiej jednak strony równie dobrym wytłumaczeniem dla obecności w tych depozytach elementów wymienionych depozytach przedmiotów pochodzących z różnych części Skandynawii jest lokalny, jutlandzki konflikt o władzę w regionie, angażujący także sojuszników z sąsiednich regionów. Teza ta mogłaby wyjaśniać obecność w niektórych z tych depozytów bogato zdobionych elementów uzbrojenia i związanego z nimi oporządzenia osobistego wojowników, pod względem dekoracji znajdujących dobre odpowiedniki w zdobieniu zapinek z jutlandzkich grobów kobiecych, czy też pasów z bogato wyposażonych grobów odkrytych w sąsiedztwie Zatoki Kilońskiej, w Neudorf-Bornstein. Ostatnio wymienione cmentarzysko, datowane na fazy C1b–C3, jest istotne dla omówienia powiązań zachodniej części strefy środkowobałtyckiej w tej części Europy Północnej. Znajduje się ono na obszarze (Angeln oraz tereny przyległe doń od zachodu i południa), na którym wyróżniana jest grupa kulturowa o cechach północnonadłabskich, charakteryzująca się pewnymi elementami wskazującymi na kontakty z Fionią i południową Jutlandią. W inwentarzach dwóch grobów z tej nekropoli wystąpiły złote naszyjniki obręczowe, które interpretować można jako wyznaczniki wysokiej pozycji społecznej. Jeden z nich, pochodzący z datowanego na fazę C2 grobu 7, należy do typu z gruszkowatym zapięciem i tordowaną obręczą, który jest charakterystyczny dla centrów władzy zachodniej części strefy środkowobałtyckiej. Przypuszczalnie naszyjnik ten trafił tutaj właśnie z tamtego regionu, w ramach dystrybucji lub wymiany przedmiotów prestiżowych, na przykład jako dar dla przedstawiciela miejscowej arystokracji. Niewykluczone, że teren ten leżał na innym szlaku komunikacyjnego, mającym znaczenie dla realizacji interesów przedstawicieli elit zachodniej części strefy środkowobałtyckiej. Hipotezę tę wspierają inne znaleziska ozdób obręczowych związanych z centrami władzy strefy środkowobałtyckiej, rozlokowanymi wzdłuż tego domniemanego szlaku – na Bornholmie, na Zelandii w regionie Stevns, na Lollandii i na południowo-wschodniej Fionii. Domniemaną trasę tego szlaku można rekonstruować także na podstawie późniejszych, średniowiecznych informacji o przebiegu dróg morskich w zachodniej strefie Basenu Morza Bałtyckiego. Południowo-zachodni kierunek zainteresowań elit zachodniej części strefy środkowobałtyckiej poświadczają pojedyncze egzemplarze złotych bransolet wężowatych grupy 2 z Saksonii-Anhaltu, Turyngii i Dolnych Łużyc (Ryc. 46). Zachodni i południowo-zachodni kierunek powiązań zachodniej części strefy środkowobałtyckiej oczywiście musi prowadzić do pytania, co było powodem (lub powodami) szukania tak dalekosiężnych kontaktów? Częściową odpowiedzią na to pytanie mogłaby być przyciągająca siła głównego centrum kulturowego i gospodarczego w ówczesnej Europie, czyli Cesarstwa Rzymskiego. Istotne mogą być tutaj informacje dostarczane przez antyczne źródła pisane, które mówią o zwiększeniu się w III i IV wieku częstotliwości łupieżczych najazdów grup barbarzyńskich na prowincje Cesarstwa Rzymskiego. Ze źródeł tych wyłania się obraz mówiący o konsolidacji dużych „związków plemiennych” takich jak Alamanowie, Frankowie czy Sasi. Są one zazwyczaj postrzegane w literaturze przedmiotu jako amalgamat ludów, wymienianych wcześniej przez pisarzy antycznych na terenach uformowania się tychże „związków plemiennych”. Interpretację tę wspierają dostarczane przez archeologię dane odnośnie do charakteru kulturowego i stabilności lub destabilizacji struktur osadniczych na tych obszarach. W świetle danych archeologicznych nie można wykluczyć, że jakąś rolę we wspomnianych procesach konsolidacji owych „związków plemiennych” odegrali również przybysze z Północy. Interesującym świadectwem tych procesów jest zwłaszcza bogato wyposażony grób męski z fazy C2 z Emersleben (gr. 2), w Niemczech Środkowych, w którego inwentarzu obok typowej dla zachodniej części strefy środkowobałtyckiej bransolety grupy 2 wystąpił także aureus Postumusa, jednego z cesarzy galijskich. Pochówek ten należy zatem do grupy środkowoniemieckich bogato wyposażonych grobów z monetami władców krótkotrwałego Cesarstwa galijskiego (260–273). Przypomnieć warto, że groby te łączy się często z informacją zachowaną w żywocie Wiktorinusa (SHA, Tyranni triginta 6,3) o auxilia Germanorum: zaciężnych oddziałach germańskich, które miały być wykorzystane przez tego cesarza w walce przeciw legalnemu cesarzowi Galienowi. Inwentarz z Emersleben łączy zatem w sobie wątek skandynawski z wątkiem działań militarnych bliżej nieokreślonych zaciężnych oddziałów germańskich operujących w granicach Cesarstwa. Jednocześnie może on posłużyć jako ilustracja drugiej interpretacji odosobnionego występowania złotych ozdób obręczowych. Ponieważ są one najczęściej uznawane za przedmioty będące elementem systemu wymiany i redystrybucji darów, to mężczyznę pochowanego w grobie 2 z Emersleben należałoby traktować albo jako przedstawiciela wyższych warstw społecznych regionu, gdzie ozdoba ta powstała, albo też ich sojusznika lub klienta otrzymującego kosztowny dar. Na tę drugą możliwość wskazuje orientacja jamy grobowej na osi W-E, co odbiega od normy obowiązującej w tym czasie zarówno w dzisiejszych Niemczech Środkowych jak i w zachodniej części strefy środkowobałtyckiej. Najbliższy obszar, gdzie taka orientacja jamy grobowej na osi W-E jest typowa, to Jutlandia, gdzie również – jak wspomniano wyżej – pojawiają się złoty obręczowe typowe dla zachodniej części strefy środkowobałtyckiej. Ten kierunek powiązań strefy środkowoniemieckiej widoczny jest także w obecności pojedynczych, typowych dla Jutlandii elementów bogatego stroju kobiecego, które mogą być śladem powiązań egzogamicznych pomiędzy przedstawicielami elit obu tych szeroko zakreślonych regionów. Bardziej szczegółowa interpretacja kontekstu występowania złotych ozdób obręczowych typowych dla zachodniej części strefy środkowobałtyckiej na oddalonych od niej obszarach nie zmniejsza jednak wrażenia rozległości i wielokierunkowości powiązań elit tej strefy. Analizując statystycznie najbliższe powiązania pomiędzy obręczami charakterystycznymi dla zachodniej części strefy środkowobałtyckiej przedstawione na mapie 29 można podejmować próby uszczegóławiania wniosków odnośnie do związków pomiędzy poszczególnymi regionami. Patrząc jednak na bardziej generalny obraz trzeba stwierdzić, że wyraźnie rysują się tu dwa kierunki – jeden bardzo wczesny, sięgający przynajmniej początku późnego okresu wpływów rzymskich, południowo-wschodni, prowadzący w stronę obszarów kultury wielbarskiej, drugi zaś, zachodni i południowo-zachodni, związany ze szlakami prowadzącymi przez ważne arterie komunikacyjne na Półwyspie Jutlandzkim. Odziaływania Zelandii rekonstruowane na podstawie podobnego typu złotych ozdób obręczowych wydają się być natomiast ukierunkowane raczej na sąsiednie obszary Skandynawii, co można traktować jako pośrednią przesłankę na rzecz hipotezy widzącej w elitach tej wyspy wykreowaną przez Rzymian siłę mającą wiązać inne polityczne ugrupowania Europy Północnej, z punktu widzenia rzymskiej dyplomacji nieprzyjazne.
    Źródło:
    Wiadomości Archeologiczne; 2021, LXXII, 72; 3-91
    0043-5082
    Pojawia się w:
    Wiadomości Archeologiczne
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Z problematyki współpracy i konkurencji w polsko-skandynawskich relacjach gospodarczych w okresie międzywojennym XX wieku
    On the Cooperation and Competition in the Economic Relations Between Scandinavia and Poland in the Interwar Period of the 20th Century (1918-1939)
    Autorzy:
    Hajduk, Bolesław
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/1601869.pdf
    Data publikacji:
    2015
    Wydawca:
    Uniwersytet Szczeciński. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
    Tematy:
    economic relations between Scandinavia and Poland
    competition and cooperation in the mutual relations
    the interwar period of the 20th century
    relacje gospodarcze polsko-skandynawskie
    konkurencja i współpraca we wzajemnych kontaktach
    dwudziestolecie międzywojenne
    Opis:
    Możliwości i warunki do podjęcia współpracy oraz wystąpienia konkurencji we wzajemnych stosunkach gospodarczych pomiędzy odrodzonym w listopadzie 1918 r. państwem polskim a krajami nordyckimi zaistniały w rezultacie jego uznania de iure oraz zawarcia z nimi określonych porozumień natury ekonomicznej. Pierwsze inicjatywy zmierzające do nawiązania współpracy w dziedzinie gospodarczej podjęto jeszcze przed powstaniem niepodległego państwa polskiego. Wyraźny rozwój współpracy gospodarczej w różnych dziedzinach pomiędzy Polską i krajami nordyckimi nastąpił po ostatecznym ustaleniu granic państwowych, podpisaniu z nimi traktatów handlowych i nawigacyjnych, stabilizacji warunków gospodarczych, zwłaszcza finansowych, oraz ogólnego rozwoju gospodarki polskiej. W dziedzinie handlowej obszarami współpracy i zarazem konkurencji był eksport do państw skandynawskich polskich towarów, takich jak: węgiel i inne paliwa, wyroby hutnicze, drewno, artykuły włókiennicze i produkty rolne. Podobne przykłady współpracy i rywalizacji zaobserwować można w imporcie z krajów skandynawskich do Polski, m.in. tłuszczów jadalnych, smarowych, ryb i przetworów, nawozów sztucznych oraz maszyn i urządzeń. Płaszczyzny współpracy znajdowały się również w obszarze inwestycji kapitałowych w różnych gałęziach polskiego przemysłu elektrotechnicznego, drzewnego, włókienniczego, metalowego, spożywczego i zapałczanego. Jednakże inwestycje i działalność szwedzkiego koncernu Ivara Kreugera w Polsce wywarły, w rezultacie jego konkurencji, negatywny wpływ na polski przemysł zapałczany. Przykładem korzystnej współpracy polsko-skandynawskiej w dziedzinie portowej może być działalność spółki duńskiej Højgaard & Schultz AS. Wymieniona firma zbudowała w porcie handlowym Gdynia wszystkie falochrony i nabrzeża oraz przygotowała plany techniczne budowy poszczególnych obiektów. Ponadto wykonała wiele prac w strefie portowej i poza nią, m.in. w portach rybackich w Helu, Wielkiej Wsi (Władysławowie), obiekty hydrotechniczne w Oksywiu oraz zakład energetyczny w Czarnej Wodzie. Jednakże rozbudowa i wzrost obrotów w portach polskiego obszaru celnego wywołał działania konkurencyjne ze strony portów skandynawskich w zakresie obsługi ruchu towarowego, tranzytowego i osobowego. Dziedziną gospodarki, w której zaistniała współpraca polsko-skandynawska, był również przemysł stoczniowy. Jej przejawy to zakupy statków handlowych, jednostek rybackich i silników w stoczniach skandynawskich, usługi remontowe dla armatorów nordyckich wykonywane przez przedsiębiorstwa stoczniowe położone w polskim obszarze gospodarczym oraz kooperacja w postaci sprzedaży na rynki skandynawskie maszyn, urządzeń i elementów wyposażenia. Ponadto prowadzono stałą wymianę polskich studentów oraz inżynierów, zwłaszcza w duńskich zakładach przemysłu okrętowego. Konkretna współpraca polsko-skandynawska wystąpiła w dziedzinie żeglugi i obejmowała tworzenie mieszanych spółek armatorskich oraz wspólną obsługę niektórych szlaków żeglugowych i portów docelowych. Jednocześnie w obszarze aktywności żeglugowej zaobserwować można silną konkurencję pomiędzy armatorami polskimi oraz nordyckimi w przewozach towarów i osób. Ważną dziedziną współpracy, ale i konkurencji w kontaktach szczególnie z Danią, trwającej już od 1903 r., było rolnictwo. Polskie organizacje rolnicze i właściciele dużych gospodarstw korzystali z osiągnięć duńskiego rolnictwa w zakresie hodowli zwierząt i uprawy roślin oraz utrzymywali stały kontakt z stojącymi na wysokim poziomie organizacyjnym i produkcyjnym duńskimi ośrodkami produkcji rolnej, m.in. wysyłając na praktyki do Danii uczniów szkół rolniczych, studentów i inżynierów. Jednakże rozwój polskiego rolnictwa i podniesienie jakości produkcji rolnej prowadziły do konkurencji w zakresie eksportu na rynki trzecie, np. bekonów do Anglii. Współpraca oraz rywalizacja zaistniała także w polsko-skandynawskich kontaktach dotyczących rybołówstwa. Wykorzystanie skandynawskich, głównie duńskich, jednostek łowczych, sprzętu połowowego i instruktorów przyczyniło się w sposób zasadniczy do zapoczątkowania oraz rozwoju polskiego rybactwa na otwartym Bałtyku, wodach Kattegatu i Skagerraku i na Morzu Północnym. Na odnotowanie zasługuje współpraca, a także rozbieżności, ujawniające się pomiędzy polskimi i skandynawskimi delegatami na forum Międzynarodowej Rady Badań Morza z siedzibą w Kopenhadze, do której Polska przystąpiła w 1922 r.
    Undertaking cooperation (and appearing competition resulting from this cooperation) in the mutual economic relations between the Polish state, revived in November 1918, and the Nordic countries was possible after recognition de iure of Poland as a state by those countries and after signing economic agreements. The first attempts to establish economic cooperation took place even before the Polish state came into being. But a real economic cooperation between Poland and the Nordic countries did not flourish before the state’s frontiers had been finally fixed, the economic and navigational agreements had been signed, the economic relations had been stabilised, especially the financial ones, and the whole Polish economy had got started. In the field of economy Poland might cooperate (and compete) with the Nordic countries exporting there such goods as: coal, other fuels, smelting products, wood, textile products, and agricultural produce. On the other hand, the Scandinavian countries exported to Poland the following goods: edible fats, lubricants, fish and fish preserves, fertilisers, machines and technical equipment. The two regions cooperated also in the sphere of capital investments; the Nordic countries invested in the following Polish industries: electro-technical, wood, textile, metal, food, and match. The investments of the Swedish concern of Ivar Kreuger in Poland had a negative impact on the Polish match industry. A positive example of the cooperation between Poland and Scandinavia may be the activity of the Danish Company Højgaard & Schultz AS, which in the commercial port of Gdynia built all the breakwaters and quays, and prepared the technical documentation of many facilities. In addition the Company carried out some other works within and outside the port of Gdynia, among other things in the fishing port in Hel, Wielka Wieś (Władysławowo), and hydrotechnical facilities in Oksywie and the energetic company in Czarna Woda. Yet, a rise in the turnover in the ports of the Polish customs space caused some reactions on part of the Scandinavian ports in the sphere of freight, transit and passenger traffic. The shipbuilding industry was also an area of cooperation between Poland and Scandinavia. Poland purchased merchant ships, fishing vessels and engines in the Scandinavian shipyards and sold machines and equipment on the Nordic markets; in addition, Poland carried out repair works in its own shipyards for Nordic shipowners. Throughout this period an exchanges of students and engineers took place, especially with the Danish shipyards. Poland and Scandinavian countries cooperated also in the sphere of sea transport; mixed shipowner companies were created, some sea routes and some destination ports were operated by mixed companies. At the same time, it was visible that the competition between Polish and Nordic shipowners was growing in the passenger and freight traffic. An important field of cooperation (and competition) – especially with Denmark, which dated back to 1903 – was agriculture. Polish agricultural organisations and owners of big farms benefited from the achievements of Danish agriculture and were in constant contact with Danish centres of agricultural production, which represented a very high level. Poland sent to Denmark pupils and students of agricultural schools and agricultural specialists. Yet, the two countries competed on other markets, e.g. on the English market of bacon. Cooperation and competition in the relations between Poland and the Scandinavian countries were present also in the commercial fishing sector. The use of the Scandinavian, mainly Danish, fishing vessels, fishing equipment and instructors significantly contributed to the development of the Polish fishing sector within the Baltic Sea, Kattegat, Skagerrak and the North Sea. It is worth mentioning here the divergence and concurrence of opinions of the Polish and Scandinavian delegates revealed at the meetings of the International Council for the Exploration of the Sea headquartered in Copenhagen (ICES); Poland joined the ICES in 1922.
    Źródło:
    Studia Maritima; 2015, 28; 89-124
    0137-3587
    2353-303X
    Pojawia się w:
    Studia Maritima
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Various genetic types of end moraines in the city of Poznań and its close vicinity, central-western Poland
    Autorzy:
    Widera, Marek
    Chomiak, Lilianna
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/396069.pdf
    Data publikacji:
    2019
    Wydawca:
    Uniwersytet Zielonogórski. Oficyna Wydawnicza
    Tematy:
    Pleistocene of central-western Poland
    accumulative moraines
    push end moraines
    depositional processes
    deformational processes
    Scandinavian ice sheet
    Plejstocen
    Polska środkowo-zachodnia
    moreny akumulacyjne
    moreny pchające
    procesy depozytowe
    procesy deformacyjne
    Skandynawskie pokrywy lodowe
    lodowiec skandynawski
    Opis:
    The current research focuses on explaining the origin of end moraines running through the northernmost districts of the city of Poznań. The highest hills, that is, the Moraska Hill and the Dziewicza Hill, are a stagnation record of the Vistulian Glaciation of the Poznań Phase. These two hills represent terminal moraines of similar height and age, but the mechanism of their formation is diametrically opposed. The Dziewicza Hill is a typical accumulative end moraine, where Pleistocene deposits over 70 m thick are undisturbed. On the other hand, the Moraska Hill is a classic example of a push end moraine with a relatively thin cover of Pleistocene sediments and glaciotectonically elevated (up to 130 m a.s.l.) upper Neogene deposits. In the latter case, these strongly deformed sediments are the so-called "Poznań Clays" that underlie the Quaternary deposits in the vast area of the Polish Lowlands.
    Źródło:
    Civil and Environmental Engineering Reports; 2019, 29, 3; 218-227
    2080-5187
    2450-8594
    Pojawia się w:
    Civil and Environmental Engineering Reports
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Wystawy polskich awangardzistów w Danii, Finlandii i Norwegii w latach 1967, 1985 i 1986 jako element polityki kulturalnej PRL
    Exhibitions of Polish Avant-garde Artists in Denmark, Finland, and Norway in 1967, 1985, and 1986 as an Element of the Cultural Policy of the Polish People’s Republic
    Autorzy:
    Siemianowski, Jordan
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/33918813.pdf
    Data publikacji:
    2023
    Wydawca:
    Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
    Tematy:
    Polish abstract painting
    cultural policy of the Polish People’s Republic
    Polish-Scandinavian cultural relations
    Polish art abroad
    exhibitions of Polish painting abroad
    polskie malarstwo abstrakcyjne
    polityka kulturalna PRL
    polsko-skandynawskie stosunki kulturalne
    polska sztuka za granicą
    wystawy polskiego malarstwa za granicą
    Opis:
    W okresie zimnej wojny władze PRL próbowały wykorzystać rodzimą kulturę w stosunkach z państwami zachodnioeuropejskimi, próbując ocieplić wizerunek Polski na arenie międzynarodowej. Istotną rolę odgrywało w tej aktywności polskie malarstwo awangardowe prezentujące wysoki poziom artystyczny i budzące uznanie za granicą, w tym na obszarze nordyckim. Celem artykułu jest wyjaśnienie wpływu polityki zagranicznej PRL na wystawy polskiego malarstwa abstrakcyjnego w Danii, Norwegii i Finlandii w latach 1967, 1985 oraz 1986. Postulat badawczy został zrealizowany poprzez analizę niewykorzystanych dotychczas źródeł aktowych pochodzących z Archiwum Państwowego w Łodzi, a także artykułów z prasy państw nordyckich przechowywanych w Muzeum Sztuki w Łodzi. Skonfrontowanie niniejszych materiałów z literaturą przedmiotu pozwoliło zbadać specyfikę prezentowanych wystaw na tle sytuacji międzynarodowej.
    During the Cold War, the authorities of the Polish People’s Republic tried to use the native culture to maintain relations with Western European countries, trying to establish a warmer image of Poland in the international arena. An important role in this activity was played by Polish avant-garde painting, presenting a high artistic level and recognition abroad, including in the Nordic area. The aim of the article is to explain the influence of the Polish People’s Republic’s foreign policy on the exhibitions of Polish abstract painting in Denmark, Norway, and Finland in 1967, 1985, and 1986. The research postulate was implemented through the analysis of previously unused file sources from the State Archives in Łódź, as well as articles from the press of Nordic items stored in the Museum of Art in Łódź. Confronting these materials with the literature on the subject made it possible to examine the specificity of the presented exhibitions against the background of the international situation.
    Źródło:
    Res Historica; 2023, 56; 995-1026
    2082-6060
    Pojawia się w:
    Res Historica
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Wykorzystanie technologii informacyjnych w polskich przedsiębiorstwach
    The Usage on Information Technologies in Polish Enterprises
    Autorzy:
    Fota, Piotr
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/30145340.pdf
    Data publikacji:
    2013
    Wydawca:
    Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
    Tematy:
    zamówienia
    zamówienia elektroniczne
    technologie informacyjne
    IT
    sieci komputerowe
    zakupy
    zakupy online
    zakupy elektroniczne
    sprzedaż
    sprzedaż online
    sprzedaż elektroniczna
    handel elektroniczny
    Polska
    Unia Europejska
    UE
    Unia
    Skandynawia
    kraje skandynawskie
    Finlandia
    Dania
    Norwegia
    Szwecja
    analiza
    przychody
    orders
    online orders
    information technology
    sales
    online sales
    electronic sales
    electronic commerce
    e-commerce
    computer networks
    computer mediated networks
    purchases
    online purchases
    electronic purchases
    Polska
    European Union
    EU
    Scandinavia
    Scandinavian countries
    Finland
    Denmark
    Norway
    Sweden
    turnover
    revenue
    analysis
    Opis:
    The purpose of the article is to carry out analyses of how Poland-based enterprises from the non-financial sector employing at least 10 employees make use of information technologies and how this use has changed if compared with the period 2008-2010. The comparison is done against the background of firms from the European Union, Denmark, Norway, Sweden and Finland. In the introduction, the author puts forward a hypothesis – which is verified further in the article, thanks to the analysis of statistical data concerning the chosen countries. In that part, the choice of countries has also been justified. Next, the definitions of the analysed phenomena are cited. Further on, the research methods are shown, along with the specification and justification of the choice of research instruments and the time-span of the analysis. The largest part of the study is devoted the analysis of the chosen indicators concerning purchases and sales in enterprises. After describing each of them, the research results are shown. The findings are revealed in the conclusion.
    Źródło:
    Roczniki Ekonomii i Zarządzania; 2013, 5; 221-237
    2081-1837
    2544-5197
    Pojawia się w:
    Roczniki Ekonomii i Zarządzania
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
      Wyświetlanie 1-24 z 24

      Ta witryna wykorzystuje pliki cookies do przechowywania informacji na Twoim komputerze. Pliki cookies stosujemy w celu świadczenia usług na najwyższym poziomie, w tym w sposób dostosowany do indywidualnych potrzeb. Korzystanie z witryny bez zmiany ustawień dotyczących cookies oznacza, że będą one zamieszczane w Twoim komputerze. W każdym momencie możesz dokonać zmiany ustawień dotyczących cookies