Informacja

Drogi użytkowniku, aplikacja do prawidłowego działania wymaga obsługi JavaScript. Proszę włącz obsługę JavaScript w Twojej przeglądarce.

English (EN)·Polski (PL)·Yкраїнський (UK)
Przejdź do strony domowej biblioteki Centralna Biblioteka Wojskowa Link otwiera się w nowym oknie Logo biblioteki Prolib Integro - strona głównaCentralna Biblioteka Wojskowa

Wyszukujesz frazę "Hernik, J." wg kryterium: Autor

  Lista filtrów
Wyrównaj
Wyświetlanie 1-15 z 34
Tytuł:
Hypomethylation of the c-myc promoter region induced by phenobarbital in rat liver
Autorzy:
Urbanek-Olejnik, K.
Liszewska, M.
Winczura, A.
Hernik, A.
Strucinski, P.
Ludwicki, J.K.
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/874017.pdf
Data publikacji:
2018
Wydawca:
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego. Państwowy Zakład Higieny
Opis:
Background. The changes in DNA methylation are considered as one of the early events in hepatocarcinogenesis. Objective. We evaluated the ability of phenobarbital (PB) – the most widely used anticonvulsant worldwide and classical rodent liver carcinogen – to cause the promoter region of the c-myc protooncogene hypomethylation as well as changes of mRNA level of this gene. Moreover, the expression of Dnmt1 protein in rat treated with this compound was analyzed. Material and Methods. Male Wistar rats received PB in daily oral doses of 92.8 mg kg-1 b.w. day-1 (at 24-h intervals; for one, three and fourteen days). Methylation of the c-myc promoter region was measured by PCR-based methylationsensitive restriction enzyme analysis (MSRA). Levels of mRNA for c-myc and protein Dnmt1 were assayed using Real- Time PCR and Western Blot, respectively. Results. The study showed that phenobarbital stimulated persistent changes in DNA methylation, i.e. loss of methylation in the promoter region of the c-myc gene and up-regulated its mRNA level. In addition, a significant increase in protein level of Dnmt1 in the c-myc over-expressing liver cells was observed. Conclusion. The oppose relationship between Dnmt1 activity and methylation status of c-myc gene was demonstrated. The c-myc over-expression by demethylation might represent an important, early events in the mechanism of action (MOA) of phenobarbital.
Wprowadzenie. Zmiany metylacji DNA są rozważane jako jeden z wczesnych mechanizmów hepatokancerogenezy. Cel pracy. Celem badań była ocena wpływu fenobarbiatlu (PB) - leku przeciwpadaczkowego, modelowego promotora raka wątroby - na poziom metylacji regionu promotorowego i ekspresji na poziomie mRNA protoonkogenu c-myc. Ponadto dokonano analizy poziomu ekspresji białka Dnmt1. Materiał i metody. Samce szczurów szczepu Wistar otrzymywały PB w dawce 92,8 mg/kg m.c. x dzień-1 jednorazowo, 3-krotnie i 14-krotnie. Ocenę poziomu zmian metylacji genu c-myc dokonano metodą MSRA (ang. Methylation-Sensitive Restriction Enzyme Analysis). Analizę względnego poziomu transkryptów genu c-myc i białka Dnmt1 przeprowadzano odpowiednio metodą PCR w czasie rzeczywistymi i techniką Western Blot. Wyniki. W wyniku oddziaływania fenobarbitalu wykazano trwałe zmiany metylacji DNA - obniżenie metylacji w rejonie promotorowym genu c-myc i nadekspresję badanego genu na poziomie mRNA. Jednocześnie obserwowano statystycznie istotny wzrost poziomu białka Dnmt1. Wnioski. Wykazano odwrotną zależność między aktywnością Dnmt1 a poziomem metylacji genu c-myc. Nadekspresja c-myc w wyniku demetylacji może stanowić istotne, wczesne zdarzenie w mechanizmie działania (ang. Mechanism of Action (MOA)) fenobarbitalu.
Źródło:
Roczniki Państwowego Zakładu Higieny; 2018, 69, 3
0035-7715
Pojawia się w:
Roczniki Państwowego Zakładu Higieny
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Risk assessment for pesticides’ MRL non-compliances in Poland in the years 2011-2015
Autorzy:
Strucinski, P.
Ludwicki, J.K.
Goralczyk, K.
Czaja, K.
Hernik, A.
Liszewska, M.
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/877714.pdf
Data publikacji:
2015
Wydawca:
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego. Państwowy Zakład Higieny
Tematy:
risk assessment
pesticide
maximum residue level
dietary intake
food safety
Polska
2011-2015 period
Opis:
Background. Human exposure to trace levels of pesticide residues present in food of plant origin is inevitable as long as pesticides continue to be applied in agriculture. Since Maximum Residue Levels (MRL) are not toxicological endpoint values, their violation is not by default equivalent to health risk for consumers. However, its essential to provide a healthbased risk assessment for each case of MRL non-compliance reported during monitoring and official control of foodstuffs. Objective. To assess the potential short-term risk associated with consumption of food products of plant origin containing pesticide residues above MRL values based on notifications forwarded by the National Contact Point for RASFF in Poland during 2011-2015. Material and Methods. 115 notifications including 127 analytical results non-compliant with respective MRL values were forwarded to provide risk assessment. An internationally accepted deterministic approach based on conservative model assumptions for short-term exposure assessment was applied. The risk was characterized by comparing an estimated dietary intake with respective acute reference dose (ARfD). Results. Black currant, tea, lettuce, Chinese cabbage and carrot were among the most frequently notified products in years 2011-2015. Among pesticides exceeding respective MRL values, over 90% belonged to fungicides and insecticides/acaricides such as acetamiprid, chlorpyrifos, dimethoate, imidacloprid, dithiocarbamates and procymidone. For 15 and 6 results noncompliant with respective MRL value, a predicted short-term intake exceeded ARfD for children and adults, respectively. Conclusions. Residue levels that could potentially pose a health threat are found incidentally. The science-based and transparent risk assessment process with regard to the data, methods and assumptions that are applied is essential to risk management authorities.
Wprowadzenie. Narażenie człowieka na śladowe poziomy pozostałości pestycydów obecnych w żywności pochodzenia roślinnego jest nieuniknione tak długo jak środki ochrony roślin są stosowane w rolnictwie. Ponieważ wartości najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości pestycydów w żywności (NDP) nie są toksykologicznymi wartościami odniesienia, ich przekroczenie nie jest równoznaczne z zagrożeniem dla zdrowia konsumentów. Jednakże dla każdego przypadku niezgodności z NDP stwierdzonej w monitoringu i urzędowej kontroli żywności należy dokonać naukowej oceny ryzyka zdrowotnego. Cel badań. Ocena potencjalnego ryzyka związanego z krótkoterminowym narażeniem na pozostałości pestycydu na poziomie powyżej wartości NDP na podstawie powiadomień przekazywanych przez Krajowy Punkt Kontaktowy system RASFF w Polsce w latach 2011-2015. Materiał i metody. Do oceny ryzyka przekazano 115 powiadomień zawierających 127 wyników powyżej wartości NDP. W celu oszacowania wielkości narażenia krótkoterminowego zastosowano model deterministyczny wykorzystujący konserwatywne scenariusze najgorszego przypadku. Ryzyko charakteryzowano porównując oszacowaną dawkę pozostałości pestycydu z odpowiednią wartością ostrej dawki referencyjnej (ARfD). Wyniki. W latach 2011-2015 najczęściej zgłaszanymi produktami z powodu przekroczenia wartości NDP były czarna porzeczka, herbata, sałata, kapusta pekińska i marchew. Ponad 90% przypadków przekroczenia NDP dotyczyło fungicydów oraz insektycydów/akarycydów takich jak np. acetamipryd, chlorpiryfos, dimetoat, imidaklopryd, ditiokarbaminiany czy procymidon. W przypadku 15 przekroczeń NDP, oszacowane krótkoterminowe pobranie pozostałości przekraczało wartość ARfD dla dzieci. Dla dorosłych odnotowano 6 takich przypadków. Wnioski. Poziomy pozostałości pestycydów, które mogą teoretycznie zagrażać zdrowiu konsumentów stwierdza się bardzo rzadko. Transparentny i oparty na wynikach badań naukowych proces oceny ryzyka dostarcza niepodważalne argumenty urzędom odpowiedzialnym za zarządzanie ryzykiem.
Źródło:
Roczniki Państwowego Zakładu Higieny; 2015, 66, 4
0035-7715
Pojawia się w:
Roczniki Państwowego Zakładu Higieny
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Nanotechnologia – możliwości i zagrożenia
Nanotechnology — possibilities and hazards
Autorzy:
Snopczynski, T.
Goralczyk, K.
Czaja, K.
Strucinski, P.
Hernik, A.
Korcz, W.
Ludwicki, J.K.
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/871826.pdf
Data publikacji:
2009
Wydawca:
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego. Państwowy Zakład Higieny
Opis:
Nanocząstki to obiekty, których co najmniej jeden z wymiarów nie przekracza 100 nm. Istnieją one w przyrodzie lub mogą być wytwarzane w wyniku ludzkiej działalności, w sposób zamierzony lub niezamierzony. Nanotechnologia to ogólna nazwa całego zestawu technik i sposobów tworzenia struktur o rozmiarach nanometrycznych. Obecnie materiały w skali nano znajdują zastosowanie w wielu dziedzinach, począwszy od elektroniki, poprzez medycynę, kosmetologię, na motoryzacji i budownictwie kończąc. W zależności od zastosowania nanocząstek możemy mieć do czynienia z czterema drogami narażenia:oddechową, pokarmową, pozajelitową i przez skórę. Nanocząstki charakteryzuje większe pole powierzchni aktywnej na jednostkę masy w porównaniu do większych cząstek. Wraz ze wzrostem powierzchni, może wzrastać potencjalne oddziaływanie na zdrowie. Toksyczność nanocząstek zależy od wielu czynników. Do najważniejszych należą: rozmiar, kształt, skład chemiczny, rozpuszczalność, pole powierzchni i ładunek powierzchniowy. Ocena ryzyka dotycząca ludzkiego zdrowia powinna zostać zintegrowana na wszystkich etapach cyklu żywotności nanomateriału, począwszy od momentu powstania koncepcji, poprzez badania i rozwój, produkcję, dystrybucję, użycie aż do usunięcia lub recyklingu.
Nanoparticles are the objects with at least one demension smaller than 100 nm. Nanoparticles exist in nature or can be produced by human activities, intentionally or unintentionally. Nanotechnology is an emerging science involving manipulation of matter at nanometer scale. Nanoparticles find numerous applications in many fields, starting with electronics, throught medicine, cosmetology, and ending with automotive industry and construction industry. Depending on the use of nanoparticles, the routes of exposure may be inhalation, dermal, oral or parenteral. Nanoparticles have a greater active surface area per unit mass than larger particles. Together with an increase of surface area, toxicity and potential health effects may also increase. Toxicity of nanoparticles depend on many factors, for example: size, shape, chemical composition, solubility, surface area and surface charge. Risk assessment related to human health, should be integrated at all stages of the life cycle of the nanotechnology, starting at the point of conception and including research and development, manufacturing, distribution, use and disposal or recycling.
Źródło:
Roczniki Państwowego Zakładu Higieny; 2009, 60, 2
0035-7715
Pojawia się w:
Roczniki Państwowego Zakładu Higieny
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Zastosowanie metody QuEChERS w połączeniu z chromatografią gazową z detektorem wychwytu elektronów (GC-ECD) w analizie pozostałości pestycydów w żywności
Application of the QuEChERS method coupled with gas chromatography with electron capture detection (GC-ECD) in analysis of pesticide residues in food
Autorzy:
Snopczynski, T.
Strucinski, P.
Goralczyk, K.
Czaja, K.
Hernik, A.
Korcz, W.
Kucharska, A.
Ludwicki, J.K.
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/873620.pdf
Data publikacji:
2011
Wydawca:
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego. Państwowy Zakład Higieny
Opis:
Anastassiades i Lehotay w 2003 roku, opisali „szybką, prostą, tanią, efektywną, odporną i bezpieczną” (QuEChERS) metodę pozwalającą oznaczyć pozostałości wielu pestycydów w warzywach i owocach. Metoda QuEChERS pozwala uzyskać prawidłowe wyniki przy minimalnej liczbie etapów pracy laboratoryjnej i niewielkim zużyciu odczynników oraz szkła laboratoryjnego. Metoda QuEChERS polega na ekstrakcji i podziale w układzie ciecz–ciecz składników próbki z użyciem acetonitrylu, a następnie oczyszczeniu ekstraktu z wykorzystaniem metody dyspersyjnej ekstrakcji do fazy stałej (SPE). Celem badań było sprawdzenie przydatności metody QuEChERS w połączeniu z chromatografią gazową z detekcją wychwytu elektronów (GC-ECD) w badaniach pozostałości pestycydów w żywności. W badaniach zastosowano dostępne na rynku gotowe zestawy do ekstrakcji i dyspersyjnej SPE oraz analogiczne zestawy przygotowane we własnym zakresie. W badaniach odzysku dla 15 wybranych pestycydów wykorzystano, zgodnie z wymaganiami dokumentu SANCO/10684/2009 i PN-EN 15662:2008, trzech przedstawicieli różnych grup matryc: marchew (wysoka zawartość karotenoidów), maliny (niskie pH) i pomidory (wysoka zawartość wody). Dla poziomu wzbogacenia wynoszącego 0,5 mg/kg odzysk dla 14 związków mieścił się w przedziale 70–120%. Jedynie w przypadku jednego związku (trifluraliny w próbkach malin), odzysk był mniejszy od 70%. Uzyskana powtarzalność była zadowalająca - RSD było mniejsze niż 20%, z wyjątkiem trifluraliny w malinach (27,16%).
In 2003 Anastassiades and Lehotay described the “quick, easy, cheap, effective, rugged and safe” (QuEChERS) method for the multi-class, multiresidue analysis of pesticides in fruit and vegetables. The QuEChERS method allows to obtain high quality results with a minimum number of steps and a low solvent and glassware consumption. The QuEChERS method based on liquid–liquid partitioning with acetonitrile followed by a cleanup step with dispersive-SPE (Solid Phase Extraction). The aim of this study was to check the usefulness of the QuEChERS method coupled with gas chromatography with electron capture detection (GC-ECD) in analysis of pesticide residues in food. Ready-to-use QuEChERS reagents kits and own-weighed reagents have been applied. In recovery experiment for 15 selected pesticides, three matrices belonging to different groups – carrots (high carotenoids content), raspberry (highly acidic matrix) and tomatoes (high water content) – have been used, according to the SANCO/10684/2009 guideline and PN-EN 15662:2008 requirements. Fourteen compounds showed a recovery in the range of 70–120% and only one compound (trifluralin in raspberry) presented a recovery lower than 70% at the 0.5 mg/kg fortification level. The repeatability was satisfying with a RSD lower than 20% apart from trifluralin in raspberry (27.16%).
Źródło:
Roczniki Państwowego Zakładu Higieny; 2011, 62, 2
0035-7715
Pojawia się w:
Roczniki Państwowego Zakładu Higieny
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Polityka rozwoju przestrzennego Unii Europejskiej w aspekcie krajobrazów kulturowych
European Union spatial development policies in the context of cultural landscape management
Autorzy:
Olejniczak, G.
Hernik, J.
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/61115.pdf
Data publikacji:
2012
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Stowarzyszenie Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich PAN
Tematy:
Unia Europejska
polityka rozwoju przestrzennego
Europejska Perspektywa Rozwoju Przestrzennego
planowanie przestrzenne
krajobraz kulturowy
Opis:
Obszary Unii Europejskiej charakteryzują się przede wszystkim dużą różnorodnością i odrębnością kulturową, będącymi potencjalnie jednymi z najważniejszym czynników rozwoju. Problematyka polityki przestrzennej UE staje się coraz ważniejszym obszarem działań i nawet jeśli cele najczęstszych jej działań politycznych nie mają bezpośredniego charakteru przestrzennego, to stoi za nimi wiele wizji przestrzennych. Poprzez oddziaływanie na strukturę przestrzenną stara się zachować i wzmocnić regionalne odrębności, co jest istotne dla ochrony krajobrazów kulturowych. W niniejszym artykule przedstawiona została Europejska Perspektywa Rozwoju Przestrzennego, której głównym zadaniem jest zapewnienie różnorodności na obszarze Unii Europejskiej, gdyż niedopuszczalne jest poprzez wpływ na strukturę przestrzenną i osadniczą ujednolicanie tożsamości lokalnej i regionalnej. W tej analizie zwrócono szczególną uwagę na krajobrazy kulturowe, które odgrywają coraz to większą rolę w polityce przestrzennej UE.
European Union area is particular for its enormous diversity and cultural heterogeneity, which are potentially the most significant development factors in the region. EU spatial development policies play an increasingly important role in all working areas. Even if the objectives related to most important political aspects are not directly related to spatial management, spatial issues are always kept in mind. By exerting impact on spatial structure, the European Union attempts at maintaining and strengthening regional diversity, which is important for the protection of cultural landscapes. The article presents the European Spatial Development Perspective, whose main role is to ensure diversity within the European Union area, because none of the activities related to spatial or settlement structure should lead to local or regional homogeneity. The analysis particularly focuses on cultural landscapes, which play an increasingly important role in EU spatial planning.
Źródło:
Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich; 2012, 3/II
1732-5587
Pojawia się w:
Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Potrzeba czynnego prowadzenia ewidencji gruntów i budynków
The necessity to keep land and property registers in an active manner
Autorzy:
Noszczyk, T.
Hernik, J.
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/101386.pdf
Data publikacji:
2017
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Stowarzyszenie Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich PAN
Tematy:
kataster nieruchomości
system katastralny
dane ewidencyjne
jakość danych
gospodarowanie nieruchomościami
real estate cadastre
cadastral system
register data
data quality
land management
Opis:
Ewidencja gruntów i budynków (EGiB) nazywana też przez ustawodawcę katastrem nieruchomości powinna funkcjonować w zgodzie z aktualnymi przepisami prawa spełniając jednocześnie społeczne oczekiwania i zapewniając powszechny dostęp do danych ewidencyjnych przez użytkowników, którzy z nich korzystają. Niewątpliwy wpływ na wiarygodność i użyteczność danych znajdujących się w tym państwowym rejestrze ma sposób jego prowadzenia, który co do zasady może być czynny bądź bierny. W przypadku czynnego prowadzenia EGiB i jego nieustannej aktualizacji informacje w nim zawarte będą miały wysoką wartość użytkową. Bierne prowadzenie EGiB powoduje z kolei nieodwracalną nieaktualność danych ewidencyjnych i brak ich wiarygodności. Głównym celem artykułu jest ocena jakości danych zgromadzonych w ewidencji gruntów i budynków oraz wskazanie, iż czynne prowadzenie tego rejestru odgrywa niezmiernie ważną rolę z punktu widzenia późniejszego użytkownika i odbiorcy danych ewidencyjnych. Na potrzeby analiz zaprezentowano dane z obszaru gminy Michałowice, woj. małopolskie. W pracy zaproponowano i przedstawiono także sposób, który może poprawić aktualność tego publicznego rejestru.
The Land and Property Register (LPR) also called the Cadastre by the legislator should function in accordance with regulations in force, meet expectations of the public and provide universal access to Register data for its users. Beyond any doubt, credibility and usefulness of data in this public register are affected by the manner it is kept, which generally includes active and passive approach. If the LPR is kept in an active manner and constantly up to date, its data is very useful. Passive methods of keeping the LPR render record data irreversibly out of date and unreliable. The principal purpose of the paper is to assess the quality of data of a Land and Property Register and indicate that active keeping of the register is vital from the point of view of a prospective user and recipient of its data. The analysis involved data for the Michałowice commune, Małopolskie Voivodeship. Moreover, the paper suggests and presents a method that may improve validity of this public register.
Źródło:
Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich; 2017, I/2; 229-241
1732-5587
Pojawia się w:
Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Risk assessment for infants exposed to furan from ready-to-eat thermally processed food products in Poland
Ocena ryzyka dla niemowląt narażonych na furan obecny w utrwalanych termicznie daniach gotowych do spożycia w Polsce
Autorzy:
Minorczyk, M.
Goralczyk, K.
Strucinski, P.
Hernik, A.
Czaja, K.
Lyczewska, M.
Korcz, W.
Starski, A.
Ludwicki, J.K.
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/875869.pdf
Data publikacji:
2012
Wydawca:
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego. Państwowy Zakład Higieny
Tematy:
human nutrition
risk assessment
infant
furan
human exposure
exposure assessment
thermal process
food product
Polska
Opis:
Background. Thermal processes and long storage of food lead to reactions between reducing sugars and amino acids, or with ascorbic acid, carbohydrates or polyunsaturated fatty acids. As a result of these reactions, new compounds are created. One of these compounds having an adverse effect on human health is furan. Objective. The aim of this paper was to estimate the infants exposure to furan found in thermally processed jarred food products, as well as characterizing the risk by comparing the exposure to the reference dose (RfD) and calculating margins of exposure. Materials and methods. The material consisted of 301 samples of thermally processed food for infants taken from the Polish market in years 2008 – 2010. The samples included vegetable-meat, vegetables and fruit jarred meals for infants and young children in which the furan levels were analyzed by GC/MS technique. The exposure to furan has been assessed for the 3, 4, 6, 9 ,12 months old infants using different consumption scenarios. Results. The levels of furan ranged from <1 μg/kg (LOQ) to 166.9 μg/kg. The average furan concentration in all samples was 40.2 μg/kg. The estimated exposures, calculated with different nutrition scenarios, were in the range from 0.03 to 3.56 μg/kg bw/day and exceeded in some cases RfD set at level of 1 μg/kg bw/day. Margins of exposure (MOE) achieved values even below 300 for scenarios assuming higher consumption of vegetable and vegetable-meat products. Conclusions. The magnitude of exposure to furan present in ready-to-eat meals among Polish infants is similar to data reported previously in other European countries but slightly higher than indicated in the recent EFSA report. As for some cases the estimated intake exceeds the RfD, and MOE) values are much lower than 10000 indicating a potential health concern, it is necessary to continue monitoring of furan in jarred food and estimate of its intake by infants.
Wprowadzenie. Procesy cieplne, a także długie przechowywanie żywności powodują, że zachodzą w niej reakcje pomiędzy aminokwasami i cukrami redukującymi, oraz procesy z udziałem kwasu askorbinowego, węglowodanów i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. W wyniku tych reakcji powstają nowe związki chemiczne. Jednym z tych związków, wykazujących niekorzystne działanie na zdrowie człowieka, jest furan. Cel badań. Celem pracy było oszacowanie wielkości narażenia niemowląt na furan występujący w utrwalanych termicznie przetworach, a także scharakteryzowanie ryzyka przez porównanie narażenia z wartością dawki referencyjnej (RfD) oraz obliczenie marginesów narażenia. Materiał i metody. Materiał do badań stanowiło 301 próbek przetworów dla niemowląt pobranych w latach 2008 – 2010 z obrotu handlowego na terenie całego kraju. Wśród próbek znajdowały się dania warzywno-mięsne, warzywne oraz owocowe przeznaczone dla niemowląt i małych dzieci, w których zawartość furanu oznaczano metodą GC/MS. Narażenie na furan szacowano dla niemowląt w wieku 3, 4, 6, 9 i 12 miesięcy wykorzystując różne scenariusze żywienia. Wyniki. Oznaczona zawartość furanu mieściła się w zakresie od <1 μg/kg (LOQ) do 166,9 μg/kg. Średnia zawartość furanu we wszystkich próbkach wynosiła 40,2 μg/kg. Oszacowana wielkość narażenia, przy założonych różnych scenariuszach żywienia, mieściła się w granicach 0,03 – 3,56 μg/kg m.c./dzień i przekraczała dla niektórych przypadków wartość RfD. Marginesy narażenia (MOE) wyniosły nawet poniżej 300 dla scenariuszy zakładających większe spożycie produktów warzywnych i warzywno-mięsnych. Wnioski. Oszacowana wielkość narażenia niemowląt w Polsce na furan pobierany z daniami gotowymi do spożycia jest zbliżona do wcześniejszych danych pochodzących z innych państw europejskich, lecz nieco wyższa od wyników najnowszego raportu EFSA. Biorąc pod uwagę, że w niektórych przypadkach oszacowane narażenie przekraczało wartość RfD (1 μg/kg m.c./dzień), a także fakt, że wartości MOE były znacznie mniejsze od 10000 wskazując na istnienie potencjalnego zagrożenia dla zdrowia, konieczne jest kontynuowanie badań monitorowych zawartości furanu w żywności dla niemowląt i szacowanie narażenia na ten związek.
Źródło:
Roczniki Państwowego Zakładu Higieny; 2012, 63, 4
0035-7715
Pojawia się w:
Roczniki Państwowego Zakładu Higieny
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Validation of the analytical method for the simultaneous determination of selected polybrominated diphenyl ethers, polychlorinated biphenyls and organochlorine pesticides in human blood serum by gas chromatography with micro-electron capture detector
Autorzy:
Matuszak, M.
Minorczyk, M.
Goralczyk, K.
Hernik, A.
Strucinski, P.
Liszewska, M.
Czaja, K.
Korcz, W.
Lyczewska, M.
Ludwicki, J.K.
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/876207.pdf
Data publikacji:
2016
Wydawca:
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego. Państwowy Zakład Higieny
Tematy:
environment contamination
human health
validation
analytical method
simultaneous determination
polybrominated diphenyl ether
polychlorinated biphenyl
organochlorine pesticide
blood serum
gas chromatography
Opis:
Background. Polybrominated diphenyl ethers (PBDEs) as other persistent organic pollutants like polychlorinated biphenyls (PCBs) and organochlorine pesticides (OCPs) pose a significant hazard to human health, mainly due to interference with the endocrine system and carcinogenetic effects. Humans are exposed to these substances mainly through a food of animal origin. These pollutants are globally detected in human matrices which requires to dispose reliable and simple analytical method that would enable further studies to assess the exposure of specific human populations to these compounds. Objective. The purpose of this study was to modify and validate of the analytical procedure for the simultaneous determination of selected PBDEs, PCBs and OCPs in human blood serum samples. Material and Methods. The analytical measurement was performed by GC-μECD following preparation of serum samples (denaturation, multiple extraction, lipid removal). Identity of the compounds was confirmed by GC-MS. Results. The method was characterised by the appropriate linearity, good repeatability (CV below 20%). The recoveries ranged from 52.9 to 125.0% depending on compound and level of fortification. The limit of quantification was set at 0.03 ng mL-1 of serum. Conclusions. The modified analytical method proved to be suitable for the simultaneous determination of selected PBDEs, PCBs and OCPs in human blood serum by GC-μECD with good precision.
Wprowadzenie. Obecność w środowisku polibromowanych difenyloetrów (PBDE), podobnie jak innych trwałych zanieczyszczeń organicznych, do których zaliczane są polichlorowane bifenyle (PCB) i pestycydy chloroorganiczne stanowi istotne zagrożenie dla zdrowia ludzi. Substancje te mają m.in. zdolność do zaburzania równowagi układu hormonalnego i wywoływania efektów nowotworowych. Głównym źródłem narażenia ludzi na te substancje jest żywność, głównie pochodzenia zwierzęcego. Związki te wykrywane są w wielu matrycach biologicznych, co stwarza potrzebę dysponowania wiarygodną i prostą metodą analityczną, która umożliwiłaby ocenę narażenia różnych populacji na te związki. Cel badań. Celem pracy była modyfikacja i walidacja metody analitycznej przydatnej do jednoczesnego oznaczania stężeń wybranych kongenerów PBDE i PCB, a także pestycydów chloroorganicznych w surowicy krwi u ludzi. Materiał i metody. Oznaczanie stężeń wybranych związków prowadzono za pomocą GC-μECD po uprzednim przygotowaniu próbki surowicy (denaturacja, kilkukrotna ekstrakcja, usunięcie tłuszczu). Potwierdzanie tożsamości związków wykonywano z zastosowaniem GC-MS. Wyniki. Metoda charakteryzuje się odpowiednią liniowością, dobrą powtarzalnością (CV poniżej 20%). Uzyskane wartości odzysków mieściły się w zakresie od 52,9 do 125% w zależności od badanej substancji i poziomu fortyfikacji. Granica oznaczalności dla wszystkich badanych związków wynosi 0,03 ng mL-1 surowicy. Wnioski. Zaprezentowana metoda analityczna została uznana za odpowiednią do jednoczesnego oznaczania wybranych kongenerów PBDE, PCB oraz pestycydów chloroorganicznych w surowicy krwi metodą GC-μECD.
Źródło:
Roczniki Państwowego Zakładu Higieny; 2016, 67, 2
0035-7715
Pojawia się w:
Roczniki Państwowego Zakładu Higieny
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Smoke emission of AD3.152 engine fuelled with rapeseed oil/diethyl ether blends
Zadymienie spalin silnika AD3.152 zasilanego mieszaninami oleju rzepakowego i eteru dietylowego
Autorzy:
Lotko, W.
Hernik, A.
Stobiecki, J.
Kosmanis, T.
Górska, M.
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/1363331.pdf
Data publikacji:
2018
Wydawca:
Sieć Badawcza Łukasiewicz. Przemysłowy Instytut Motoryzacji
Tematy:
diethyl ether
rapeseed oil
biofuels
renewable fuels
diesel engine
eter dietylowy
olej rzepakowy
biopaliwa
odnawialne paliwa
silnik diesla
Opis:
The paper presents research results on smoke emission from AD3.152 diesel engine fuelled with rapeseed oil (RO) and its blends with diethyl ether (DEE). All necessary tests were carried out in stationary condition for selected rotational speeds of the crankshaft i.e.1000, 1500 and 2000 rpm as well as engine loads of 40, 80 and 120 Nm. Results of the research confirmed, that diethyl ether added in volumetric ratio of 40 % to rapeseed oil reduces smoke opacity even by 50% compared with the engine fuelled with neat rapeseed oil.
W artykule przedstawiono wyniki badań zadymienia spalin silnika o zapłonie samoczynnym AD3.152 zasilanego olejem rzepakowym (OR)oraz jego mieszaninami z eterem dietylowym (DEE). Wszystkie niezbędne badania wykonano w warunkach ustalonych dla wybranych prędkości obrotowych wału korbowego tj. 1000, 1500 i 2000 obr/min oraz obciążeń 40, 80 i 120 Nm. Uzyskane wyniki potwierdzają, że dodatek eteru dietylowego w objętości 40% do oleju rzepakowego zmniejsza zadymienie spalin nawet o ok. 50% w stosunku do silnika zasilanego olejem rzepakowym.
Źródło:
Archiwum Motoryzacji; 2018, 80, 2; 65-76
1234-754X
2084-476X
Pojawia się w:
Archiwum Motoryzacji
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Activities for the protection of historical cultural landscapes as a supplementary tool for land management with the aim of the development of local and regional potential
Autorzy:
Linke, H.J.
Hernik, J.
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/62282.pdf
Data publikacji:
2010
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Stowarzyszenie Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich PAN
Tematy:
landscape protection
historical cultural landscape
land management
local development
local potential
regional potential
regional development
cultural landscape
protection activity
Opis:
More and more frequently, one witnesses these days the appearance of a new approach to historical cultural landscapes. Not only do they now embrace objects of historical and environmental value, but also the potential for local and regional development. However, such an understanding of historical cultural landscapes, as a potential for local and regional development, necessitates additional instruments, plans, approaches, and methodologies. The article presents an analysis of a landscape plan in Germany and a case study on the potential of historical cultural landscapes for local and regional development in Poland. Conducted studies reveal the usefulness of activities for the protection of historical cultural landscapes in the context of land management. Such activities contribute to the improvement of landscape protection and conservation methods, taking into consideration their potential for local and regional development at the same time.
Źródło:
Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich; 2010, 11
1732-5587
Pojawia się w:
Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Wszechobecne związki perfluorowane
Ubiquitous perfluorinated compounds
Autorzy:
Kucharska, A.
Goralczyk, K.
Czaja, K.
Strucinski, P.
Hernik, A.
Korcz, W.
Snopczynski, T.
Ludwicki, J.K.
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/876262.pdf
Data publikacji:
2011
Wydawca:
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego. Państwowy Zakład Higieny
Opis:
Związki perfluorowane są pochodnymi węglowodorów, w których wszystkie bądź część atomów wodoru zostały zastąpione atomami fluoru. Ze względu na ich właściwości, są one powszechnie wykorzystywane w różnych gałęziach przemysłu. Związki perfluorowane znalazły się w centrum zainteresowania z powodu licznych doniesień na temat ich toksyczności i niekorzystnego wpływu na zdrowie człowieka, jak również wielu sprzecznych doniesień na temat ich kancerogenności. Znajdują się one w wielu powszechnie stosowanych produktach codziennego użytku, między innymi w takich handlowych produktach jak Gore-Tex®, Teflon®, Stainmaster®. Najbardziej prawdopodobnymi sposobami przedostawania się związków perfluorowanych do organizmu człowieka jest droga pokarmowa, inhalacyjna i w mniejszym stopniu kontakt ze skórą. Perfluorooktanosulfonian (PFOS) został wpisany na listę Trwałych Zanieczyszczeń Organicznych (TZO).
Perfluorinated compounds are derivatives of hydrocarbons, in which all or most of hydrogen atoms are substitiuted by fluorine atoms. These compounds are commonly used in many branches of industry. Perfluorinated compounds are in the limelight because of numerous reports concerning their toxicity and negative effects on human health as well as contradictory information about their cancerogenic effect. The above compounds are used in production of many commonly used products including such brand names as Gore-Tex®, Teflon®, Stainmaster®. The most common ways of penetrating these compounds into a human organism are: via food, inhalation and skin contact. Perfluorooctanesulfonate (PFOS) has been added to the list of Persistent Organic Pollutants (POPs)
Źródło:
Roczniki Państwowego Zakładu Higieny; 2011, 62, 2
0035-7715
Pojawia się w:
Roczniki Państwowego Zakładu Higieny
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Development and validation of a method for determination of selected polybrominated diphenyl ether congeners in household dust
Autorzy:
Korcz, W.
Strucinski, P.
Goralczyk, K.
Hernik, A.
Lyczewska, M.
Czaja, K.
Matuszak, M.
Minorczyk, M.
Ludwicki, J.K.
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/876220.pdf
Data publikacji:
2014
Wydawca:
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego. Państwowy Zakład Higieny
Tematy:
polybrominated diphenyl ether
dust
household
method validation
recovery
organic pollutant
Opis:
Background. Polybrominated diphenyl ethers (PBDEs) belong to group of so-called persistent organic pollutants (POPs). These compounds occur in nearly all elements of the environment, including household dust which constitutes one of a major route for human exposure. Their main adverse effects on human health are associated mainly with endocrine disruption – they interfere with thyroid function exhibit anti-androgenic action. Objectives. To develop and validate analytical method for determination of BDE-47, BDE-99, BDE-153, and BDE-209 congeners in household dust. Material and methods. Household dust was sampled in residences from Warsaw and the surrounding areas. An automated Soxhlet extraction of samples was then performed and PBDE congeners were subsequently measured in cleaned-up extracts by GC-μECD. The identity of quantified compounds was confirmed by GC/MS. Results. Household dust samples were fortified at levels of 2.88, and 28.8 ng g-1 for BDE-47, BDE-999, and BDE-153, and for BDE-209 at levels of 101.2, and 540 ng g-1. Recoveries ranged between 72 – 106%. The relative standard deviations (RSD) were less than 16% for all PBDE congeners analysed. The relative error determined on the basis of multiple analyses of certified reference material ranged from 1.07 – 20.41%. The method’s relative expanded uncertainty varied between 16 – 21%. Conclusion. The presented method was successfully validated and can be used to measure concentrations of BDE-47, BDE-99, BDE-153 and BDE-209 congeners in household dust.
Wprowadzenie. Polibromowane difenyloetery (PBDE) zaliczane są do trwałych zanieczyszczeń organicznych. Wykrywane są praktycznie we wszystkich elementach środowiska, także w kurzu. Kurz jest istotnym źródłem pobrania polibromowanych difenyloeterów przez człowieka. Szkodliwy wpływ PBDE na zdrowie człowieka wiązany jest głównie z zaburzaniem równowagi układu hormonalnego – zaburzają one m.in. funkcjonowanie hormonów tarczycy oraz działają antyandrogennie. Cel badań. Opracowanie i walidacja metody analitycznej umożliwiającej oznaczanie kongenerów BDE-47, BDE-99, BDE- 153 i BDE-209 w kurzu domowym. Materiał i metody. Materiał do badań stanowiły próbki kurzu pochodzące z domów osób zamieszkałych w Warszawie i okolicach. PBDE ekstrahowano z kurzu z wykorzystaniem aparatu do automatycznej ekstrakcji Soxhlet. Ekstrakt oczyszczano i poddawano analizie instrumentalnej. Oznaczenia zawartości analizowanych kongenerów PBDE prowadzono na GC-μECD, a tożsamość potwierdzano na GC-MS. Wyniki. Próbki kurzu były wzbogacane na poziomie 2,88 ng g-1 i 28,8 ng g-1 dla BDE-47, BDE-99, BDE-153 oraz 101,2 ng g-1 i 540 ng g-1 dla BDE-209. Odzysk mieścił się w zakresie 72 - 106%. Względne odchylenie standardowe (RSD) było mniejsze niż 16% dla wszystkich analizowanych kongenerów PBDE. Błąd względny wyznaczony na podstawie wielokrotnej analizy certyfikowanego materiału referencyjnego wynosił od 1,07% do 20,41%. Względna niepewność rozszerzona zawierała się w zakresie 16-21%. Wniosek. Metoda została zwalidowana i może być wykorzystywana do oznaczania zawartości kongenerów BDE-47, BDE- 99, BDE-153 i BDE-209 w próbkach kurzu domowego.
Źródło:
Roczniki Państwowego Zakładu Higieny; 2014, 65, 2
0035-7715
Pojawia się w:
Roczniki Państwowego Zakładu Higieny
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Zastosowanie metod statystycznych w badaniach chemicznych
The application of statistical methods in chemical experiments
Autorzy:
Korcz, W
Goralczyk, K.
Czaja, K.
Strucinski, P.
Hernik, A.
Snopczynski, T.
Ludwicki, J.K.
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/876956.pdf
Data publikacji:
2008
Wydawca:
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego. Państwowy Zakład Higieny
Tematy:
badania chemiczne
metody statystyczne
zastosowanie
analiza skladowych glownych
chemia analityczna
dane pomiarowe
statistical method
application
principal component analysis
analytical chemistry
measurement data
Opis:
Jakość danych pomiarowych ma zasadniczy wpływ na uzyskanie wiarygodnych wyników. Stosując metody statystyki matematycznej możliwe jest ograniczanie wybranych etapów pracy chemika np. przy klasyfikacji liczebnego zbioru wyników pomiarowych. Metody statystyczne są również wykorzystywane przy wstępnej ocenie jakości uzyskanych danych. W tym przypadku należy sprawdzić czy dane otrzymane z pomiarów nie zawierają tzw. błędów grubych lub wyników znacząco odbiegających od pozostałych, mogących zafałszować wynik doświadczenia. Analiza danych, które podlegają przetwarzaniu technikami chemometrycznymi, polega na ujawnieniu cech najbardziej ze sobą powiązanych. Chemometria stosowana jest w celu stworzenia matematycznego modelu zależności między badaną cechą i licznym zbiorem zmiennych objaśniających. Przy modelowaniu należy dokonać identyfikacji modelu, zbadać jego istotność i adekwatność oraz określić zdolność prognostyczną. Uzyskany model zależności można wykorzystywać do optymalizacji układu, prognozowania wartości zmiennych zależnych na podstawie znanych zmiennych opisujących. Metody statystyczne znalazły zastosowanie w badaniach chemicznych do gromadzenia i przetwarzanie informacji o związkach chemicznych w celu sprawniejszego zarządzania przepływem informacji. Pozwalają przewidywać fizykochemiczne i biologiczne właściwości związków. Metody statystyczne są również wykorzystywane do zarządzania jakością w analizie chemicznej zanieczyszczeń np. pozostałości pestycydów w żywności.
Quality of the analyzed data has a major impact on reliability of the results. Application of statistical methods allows to reduce some stages of chemist's work, for example classification of the numerous data sets. The statistical methods are applied for preliminary evaluation of the data quality. In this case it is necessary to verify that the raw data base does not include large errors or outliers, which could influence the result of experiment. Data analysis, which is performed by chemometric techniques, rely on finding the most correlated attributes. Chemometry is used towards creation of the mathematical model of relation between analyzed property and numerous sets of described variables (parameters which affect measure). Modeling requires calculations towards model identification, checking its relevance, evaluation of the adequacy and determination of model's prognostic ability. The obtained model of relation could be used for the system optimization in the technological process, forecasting the values subsidiary conditioned upon known values described, also for control of the analytical system. The statistical methods are applied in chemical studies for data collection and analysis of chemical compounds for more efficient management of flow of the information. They allow to foreseen physical and biological properties of chemical compounds. The statistical methods are also applied for quality management in chemical analysis of contaminants including pesticide residues in foodstuff.
Źródło:
Roczniki Państwowego Zakładu Higieny; 2008, 59, 2; 177-129
0035-7715
Pojawia się w:
Roczniki Państwowego Zakładu Higieny
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Potencjał krajobrazów kulturowych podstawą kreacji przestrzeni rekreacyjnej
Potential of cultural lanscapes in the creation of tourist and recreation areas
Autorzy:
Jaszczak, A.
Hernik, J.
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/61044.pdf
Data publikacji:
2012
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Stowarzyszenie Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich PAN
Tematy:
krajobraz wiejski
krajobraz kulturowy
przestrzen rekreacyjna
przestrzen turystyczna
ksztaltowanie przestrzeni
turystyka wiejska
agroturystyka
Opis:
Obecnie coraz częściej spotykany jest pogląd o nowym podejściu do krajobrazów kulturowych. Z jednej strony stanowią one przedmiot ochrony w ujęciu historycznym, środowiskowym, z drugiej zaś warunkują rozwój lokalny i regionalny. Krajobrazy kulturowe decydują także o atrakcyjności turystycznej obszarów wiejskich. W pracy podano przykłady kształtowania przestrzeni turystycznej tych obszarów z kraju i za granicy, które są lub mogą stanowić istotny produkt turystyczny wspomagający rozwój lokalny i regionalny. Wskazano przy tym możliwości aranżacji przestrzeni rekreacyjnej obszarów wiejskich uwzględniając ich potencjał kulturowy, a także rozwój społeczno-gospodarczy. Przy kreacji przestrzeni rekreacyjnej duże znaczenie ma aktywizacja społeczna oraz możliwość współpracy wielu instytucji. Przestrzeń powinno się kształtować w oparciu o autentyzm miejsca, odniesienie do warunków środowiskowych, kulturowych i społecznych. Szczególna uwaga powinna być skierowana na te elementy krajobrazu kulturowego, których obecność wyrobiła w sposób trwały wizerunek krajobrazów kulturowych danego obszaru, regionu, kraju.
Current approaches to cultural landscapes are more and more often emphasising that these landscapes should be protected not only because they embrace objects of historical and environmental value, but also due to their potential for local and regional development. Cultural landscapes have influence on tourism attractiveness. The paper presents examples of cultural landscapes in Poland and abroad that have been shaped to become tourist products supporting local and regional development. It particularly demonstrates the way rural space could be developed to create tourist and recreation areas taking into consideration local cultural potential as well as possibilities of social and economic growth. What is particularly important in the development of tourist and recreation areas is active participation of local communities and possibilities of cooperation between many institutions. Space could be shaped based on local authenticity values and also in relation to environmental, cultural and social conditions. Particular attention should be drawn to those elements of cultural landscape, which are seen as the dominant factors shaping the perception of a particular landscape, region or country.
Źródło:
Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich; 2012, 3/II
1732-5587
Pojawia się w:
Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Determination of city tourism competitiveness cumulative index based on a case study of Swinoujscie and Ohrid
Wyznaczanie indeksu turystycznej konkurencyjności miasta na przykładzie miast Świnoujście i Ohrid
Autorzy:
Hernik, J.
Tuntev, Z.
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/37690.pdf
Data publikacji:
2015
Wydawca:
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Wydawnictwo Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
Tematy:
determination
city
tourism
competitiveness
Swinoujscie town
Ohrid town
city function
competition
Opis:
Competitiveness of a city can be seen from different points of view, including tourism attractiveness. Then it is understood as an ability to compete effectively in the area of tourism with other cities. The purpose of this article is to establish determinants of urban competitiveness through its decomposition into elements related to the tourism industry. This topic seems to be important because cities infl uence the functioning and development of whole regions. Moreover, depending on the nature of the city and its location, it can fulfi ll a variety of functions, which are essential for citizens’ standard of living. While searching for determinants of competitiveness, one has to assume that certain factors will affect the competitiveness positively, while others will be a limitation. The fi rst group includes accommodation and tourism services, as well as city resources, such as architectural attractions, nature and availability of transport. The competitiveness can be restricted by polluted natural environment and crime rate.
Konkurencyjność miasta ocenić można pod różnym kątem, w tym z punktu widzenia atrakcyjności turystycznej. Celem niniejszego artykułu jest określenie determinantów konkurencyjności turystycznej miast poprzez analizę elementów budujących ich pozycję w sektorze turystyki oraz zbudowanie wskaźnika, który pozwoli porównywać między sobą różne miejsca. Podjęty temat wydaje się być ważny, ponieważ miasta wpływają na funkcjonowanie i rozwój całych regionów. Poszukując determinantów konkurencyjności, trzeba założyć, że pewne czynniki wpłyną na konkurencyjność pozytywnie, podczas gdy inne będą ją ograniczać. Pierwsza grupa obejmuje na przykład usługi związane z zakwaterowaniem, a także takie zasoby, jak architektoniczne atrakcje miasta albo też charakter i dostępności infrastruktury transportowej. Konkurencyjność może być natomiast ograniczona przez zanieczyszczone środowisko naturalne i przestępczość.
Źródło:
Acta Scientiarum Polonorum. Oeconomia; 2015, 14, 3
1644-0757
Pojawia się w:
Acta Scientiarum Polonorum. Oeconomia
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Wyświetlanie 1-15 z 34

Ta witryna wykorzystuje pliki cookies do przechowywania informacji na Twoim komputerze. Pliki cookies stosujemy w celu świadczenia usług na najwyższym poziomie, w tym w sposób dostosowany do indywidualnych potrzeb. Korzystanie z witryny bez zmiany ustawień dotyczących cookies oznacza, że będą one zamieszczane w Twoim komputerze. W każdym momencie możesz dokonać zmiany ustawień dotyczących cookies