- Tytuł:
-
Głowów, Zagadka planu pierwszego miasta renesansowego w Polsce
Głowów. The enigma of the plan for the first renaissance Town in Poland - Autorzy:
- Kowalczyk, J.
- Powiązania:
- https://bibliotekanauki.pl/articles/1366618.pdf
- Data publikacji:
- 2012
- Wydawca:
- Polska Akademia Nauk. Czytelnia Czasopism PAN
- Tematy:
-
Głowów (Głogów)
urbanistyka renesansowa
promienisty układ miasta
renaissance urban planning
radial city layout - Opis:
-
Głowów, miasteczko koło Rzeszowa, później przemianowane na Głogów, został założony w 1570 r. Założycielem był Krzysztof Głowa, sekretarz królewski Zygmunta Augusta. W literaturze naukowej Głowów został uznany za pierwsze założenie renesansowe w Polsce. Trzy podstawowe dokumenty o założeniu miasteczka, przechowywane dziś w Archiwum Państwowym w Rzeszowie, ujawnił w 1933 r. i opublikował w wyborze regionalista Kazimierz Nitka. Podstawowa publikację stanowi jednak artykuł z komentarzami Franciszka Kotuli z 1954 r. Rozpoczął on rozważania nad pierwotnym układem planu miasta. Punktem wyjścia był przywilej fundacyjny Krzysztofa Głowy, wystawiony w 1570 r. oraz druga wersja aktu lokacyjnego wydana po śmierci założyciela przez wdowę po nim, Chrystynę z Paniowa. Początkowo fundator zaplanował miasteczko na 200 domów z kwadratowym rynkiem z ratuszem, z ośmioma ulicami: czterema krzyżowymi i czterema "poprzecznymi albo skośnymi", o nieokreślonej bliżej lokalizacji. Wydzielił cztery place dla kościoła, dworu, szpitala i łaźni. Ponieważ miasto nie spełniało oczekiwań fundatora, bo nie było zbyt wielu chętnych do osiedlania się, Chrystyna z Paniowa wydała w 1583 r. drugi z kolei, zmodyfikowany akt fundacyjny miasta. Zredukowała liczbę domów do stu dwudziestu i zaniechała realizacji czterech ulic "poprzecznych albo skośnych". Zachowała decyzję małżonka o placach dla budowli użytkowania społecznego. Od momentu opublikowania artykułu przez Franciszka Kotulę nastąpiło żywe zainteresowanie tematem. Na temat planu Głowowa wypowiadali się historycy urbanistyki: Stanisław Herbst, Wojciech Kalinowski, Teresa Zarębska, Wojciech Trzebiński, Mieczysław Książek. Nie potrafili jednak zlokalizować na planie idealnego miasta ulic "poprzecznych albo skośnych". Podnosili jednak związek planu z włoska teorią urbanistyki. Autor artykułu zaproponował proste rozwiązanie, aby uznać, że ulice "krzyżowe albo ukośne" były usytuowane między ramionami układu krzyżowego, nadając planowi układ promienisty. Geneza miasta o układzie promienistym wywodzi się z włoskiej teorii urbanistyki (Francesco di Giorgio Martini, Baldassare Peruzzzi, Antonio da Sangallo). W dobie renesansu w Italii co prawda miast o układzie promienistym nie realizowano (Palma Nuova powstała dopiero w 1593 r.), były jednak zakładane w połowie XVI w. w hiszpańskich Niderlandach: Mariembourg (1546) i Filippeville (1555). W Polsce przykładem miasta promienistego, jeszcze na zasadach renesansowych, jest Frampol założony przez Marka Antoniego Buttlera ok. 1736 roku.
Głowów, a small town near Rzeszów, later renamed Głogów, was founded in 1570 by Krzysztof Głowa, secretary to king Zygmunt August. Scholars consider Głowów to be the first town in Poland with a Renaissance layout. The three basic documents referring to the founding of the town, now kept in the State Archive in Rzeszów, were uncovered and published in part, in 1933, by the regionalist Kazimierz Nitka. However, the fundamental publication is an article with commentaries by Franciszek Kotula from 1954. Kotula began the discussion on the original plan of the town. The starting point was Krzysztof Głowa's foundation privilege issued in 1570 and the second version of the location act issued after the founder's death by his widow Chrystyna of Paniowo. Initially the founder planned a town of 200 houses with a rectangular town square, with a town hall and eighot streets: four running crosswise and four "transverse or slantwise". The exact location of the latter streets is unclear. Głowa set aside four places for a church, a manor, a hospital and a bath house. As the town did not come up to the expectations of the founder, having few settlers, the widow Chrystyna of Paniowo issued a second, modified foundation act. She reduced the number of houses to 120 and resigned from building the four "transverse or slantwise" streets. Her husband’s plans to set apart sites for building public facilities remained intact. The publication of Franciszek Kotula's article generated lively interest and the Głowów plan was debated by a number of historians of urban planning: Stanisław Herbst, Wojciech Kalinowski, Teresa Zarębska, Wojciech Trzebiński, Mieczysław Książek. However, they were unable to situate the "transverse or slantwise" streets on the plan of the ideal city, though they showed the relationship between the plan and Italian urban planning theory. The author proposes a simple solution, to situate the "transverse or slantwise" streets between the arms of the cross-shaped layout, giving the plan a radial arrangement. The radial layout for a cities has its origin in the Italian theory of urban planning (Francesco di Giorgio Martini, Baldassare Peruzzzi, Antonio da Sangallo). Though there were no cities with a radial layout in Italy during the Renaissance period (Palma Nuova was only built in 1593), two such towns were founded in the middle of the 16th c. in the Spanish Netherlands: Mariembourg (1546) and Philippeville (1555). In Poland, Frampol, founded by Marek Antoni Buttler c. 1736, is an example of a radial town built according to Renaissance principles. - Źródło:
-
Kwartalnik Architektury i Urbanistyki; 2012, 57, 4; 39-55
0023-5865 - Pojawia się w:
- Kwartalnik Architektury i Urbanistyki
- Dostawca treści:
- Biblioteka Nauki
Artykuł