Informacja

Drogi użytkowniku, aplikacja do prawidłowego działania wymaga obsługi JavaScript. Proszę włącz obsługę JavaScript w Twojej przeglądarce.

English (EN)·Polski (PL)·Yкраїнський (UK)
Przejdź do strony domowej biblioteki Centralna Biblioteka Wojskowa Link otwiera się w nowym oknie Logo biblioteki Prolib Integro - strona głównaCentralna Biblioteka Wojskowa

Wyszukujesz frazę "trafność" wg kryterium: Temat

  Lista filtrów
Wyrównaj
Wyświetlanie 1-15 z 31
Tytuł:
A Frequentist Solution to a Manifestation of Lindley & Phillips’ Stopping Rule Problem in Ecological Realm
Częstościowe rozwiązanie jednego z przejawów Lindleya i Phillipsa problemu reguły stopu w dziedzinie ekologii
Autorzy:
Kubiak, Adam P.
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/577260.pdf
Data publikacji:
2014
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Czytelnia Czasopism PAN
Tematy:
sampling
principle of total evidence
binomial distribution
significance test
point null hypothesis
objective probability
accuracy
data
relativity
arbitrariness
próbkowanie
zasada całkowitej obserwacji
rozkład dwumianowy
test istotności
punktowa hipoteza zerowa
prawdopodobieństwo obiektywne
trafność
dane
relatywizm
arbitralność
Opis:
In this paper I provide a frequentist philosophical-methodological solution for the stopping rule problem presented by Lindley & Phillips in 1976, which is settled in the ecological realm of testing koalas’ sex ratio. I deliver criteria for discerning a stopping rule, an evidence and a model that are epistemically more appropriate for testing the hypothesis of the case studied, by appealing to physical notion of probability and by analyzing the content of possible formulations of evidence, assumptions of models and meaning of the ecological hypothesis. First, I show the difference in the evidence taken into account in different frequentist sampling procedures presented in the problem. Next, I discuss the inapplicability of the Carnapian principle of total evidence in deciding which formulation of evidence associated with a given sampling procedure and statistical model is epistemically more appropriate for testing the hypothesis in question. Then I propose a double-perspective (evidence and model) frequentist solution based on the choice of evidence which better corresponds to the investigated ecological hypothesis, as well as on the choice of a model that embraces less unrealistic ontological assumptions. Finally, I discuss two perspectives of the stopping rule dependence.
W niniejszym artykule przedstawiam cząstkową propozycję filozoficzno-metodologicznej obrony klasycznej metodologii testowania hipotez statystycznych. Dokonuję tego poprzez próbę odpowiedzi na zarzuty wynikające z problemu stopu przedstawionego przez Lindleya i Phillipsa w 1976 roku, a osadzonego w realiach hipotezy ekologicznej związanej z pytaniem o stosunek płci u młodych osobników gatunku koala. Rozważania rozpoczynam od przedstawienia problemu, następnie omawiam aplikowalność Carnapa zasady całkowitej obserwacji i związek możliwych form obserwacji oraz modeli z hipotezą ekologiczną. W konsekwencji przedstawiam dwa rozwiązania przedstawionego problemu: pierwsze z perspektywy porównywania alternatywnych form formułowania obserwacji, drugie z perspektywy porównywania modeli. Obydwa odwołują się do ontologicznych konsekwencji klasycznej obiektywnej interpretacji prawdopodobieństwa oraz postawionej hipotezy ekologicznej. Argument kończy przedstawienie dwóch perspektyw zależności wyniku testowania hipotezy od wyboru reguły stopu.
Źródło:
Zagadnienia Naukoznawstwa; 2014, 50, 2(200); 135-145
0044-1619
Pojawia się w:
Zagadnienia Naukoznawstwa
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Analiza porównawcza zdolności predykcyjnej wybranych metod prognozowania upadłości przedsiębiorstw
A comparative analysis of the predictability of selected methods for predicting business failure
Autorzy:
Herman, Sergiusz
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/693091.pdf
Data publikacji:
2018
Wydawca:
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Tematy:
predicting
bankruptcy
accuracy
classification
prognozowanie
upadłość
trafność
klasyfikacja
Opis:
Business failure is a feature of any developed market economy. This phenomenon entails high costs, both economic and social. For this reason, attempts have been made continuously since the beginning of the twentieth century to predict failures of businesses. The interest in this issue is reflected in the application of increasingly advanced statistical methods. The aim of the paper is to compare the predictive capacity of nine methods used in the literature to predict the bankruptcy of enterprises. The empirical research was conducted on the basis of the financial data of 180 Polish public limited companies. Its results made it possible to state that the accuracy of classification of particular methods (and thus their rating) depends on the size of the research sample and on the length of the forecast period. It was also found that the rating of the tested methods does not depend on the chosen method of selection of predictive variables.
Upadłość przedsiębiorstw jest cechą każdej rozwiniętej gospodarki rynkowej. Zjawisko to pociąga za sobą wysokie koszty, zarówno ekonomiczne, jak i społeczne. Z tego powodu nieustannie od początku XX w. podejmowane są próby prognozowania upadłości przedsiębiorstw. Zainteresowanie omawianą problematyką znajduje swoje odzwierciedlenie w stosowaniu coraz bardziej zaawansowanych metod statystycznych. Celem artykułu jest porównanie zdolności predykcyjnej 9 metod wykorzystywanych w literaturze do prognozowania upadłości przedsiębiorstw. Badania empiryczne przeprowadzono na podstawie danych finansowych 180 polskich spółek akcyjnych. Jego wyniki pozwoliły stwierdzić, że trafność klasyfikacji poszczególnych metod (a tym samym ich ranking), uzależniona jest od wielkości badanej próby badawczej oraz od długości horyzontu prognozy. Ranking badanych metod nie zależy natomiast od wybranej metody doboru zmiennych predykcyjnych. Metoda lasów losowych okazała się najsprawniejszym narzędziem prognostycznym.
Źródło:
Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny; 2018, 80, 3; 199-216
0035-9629
2543-9170
Pojawia się w:
Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Analiza Psychometrycznych Właściwości Polskiej Wersji Skali do Pomiaru Konfliktu Praca-Rodzina
The Polish Version of the Scale Measuring Work-Family Conflict: Analysis of Psychometric Characteristics
Autorzy:
Radkiewicz, Piotr
Widerszal-Bazyl, Maria
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/419340.pdf
Data publikacji:
2011-01-01
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Czytelnia Czasopism PAN
Tematy:
konflikt praca-rodzina
rzetelność
trafność
dobrostan psychofizyczny
work-family conflict
reliability
validity
subjective well-being
Opis:
Artykuł przedstawia polską adaptację skali do pomiaru konfliktu Praca-Dom (WFC) i Dom-Praca (FWC) autorstwa Dawn Carlson i współpracowników (2000). Praca koncentruje się na trzech aspektach psychometrycznych właściwości narzędzia: rzetelności, trafności czynnikowej i trafności teoretycznej. W części empirycznej wykorzystano dane z badania przeprowadzonego na grupie 261 osób pracujących na stanowiskach kierowniczych różnego szczebla. Analizy korelacyjne wskazują, że zarówno wskaźniki globalne, jak i podskale mierzące różne formy konfliktu, posiadają zadawalającą rzetelność wewnętrzną. Rezultaty konfirmacyjnej analizy czynnikowej pokazują z kolei, że model Carlson, w porównaniu do szeregu alternatywnych modeli, odznacza się największą trafnością czynnikową. Pomimo pewnych mankamentów globalne wymiary WFC i FWC oraz ich subwymiary posiadają szereg zewnętrznych ko-relatów, których wzorzec wskazuje na dość wysoką trafność teoretyczną narzędzia.
Źródło:
Studia Psychologiczne (Psychological Studies); 2011, 49, 2; 5-17
0081-685X
Pojawia się w:
Studia Psychologiczne (Psychological Studies)
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Badania z udziałem osób niepełnosprawnych intelektualnie. Problemy metodologiczne i etyczne
Research with Persons with Intellectual Disability. Methodological and Ethical Questions
Autorzy:
Parchomiuk, Monika
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/1810999.pdf
Data publikacji:
2019
Wydawca:
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
Tematy:
osoby niepełnosprawne intelektualnie
narzędzia badań samoopisowych
wywiady
rzetelność
trafność
zgoda na udział w badaniach
persons with intellectual disability
self-report instruments
interviews
reliability
validity
research consent
Opis:
Przedmiotem artykułu jest analiza wybranych problemów natury metodologicznej oraz etycznej, jakie mogą pojawiać się w toku realizacji badań z udziałem osób z niepełnosprawnością intelektualną. Praca ma charakter przeglądowy. Omówiono w niej takie zagadnienia, jak błędy pojawiające się w badaniach typu self-report oraz związane z nimi trudności, których mogą doświadczać osoby niepełnosprawne intelektualnie; ogólne sposoby przeciwdziałania im. Wskazano na niektóre kwestie etyczne w zakresie eksploracji z udziałem przedstawicieli tej grupy, m.in. wyrażanie świadomej zgody, sposób rekrutacji respondentów.
The article analyzes selected methodological and ethical problems that may accompany research with persons with intellectual disabilities. The article has a review form. Issues such as errors appearing in self-report research and related difficulties that may be experienced by people with intellectual disabilities are discussed. The general methods of counteracting them are also presented. Some ethical issues in the field of research with the participation of representatives of this group were indicated, among others expressing informed consent, the way of recruiting respondents.
Źródło:
Roczniki Pedagogiczne; 2019, 11(47), 3; 73-95
2080-850X
Pojawia się w:
Roczniki Pedagogiczne
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Czy studenci uczą się przewidywania swoich ocen semestralnych? Rola błędu „przeszacowanej pewności” w trafności szacowania własnych osiągnięć edukacyjnych
Do students learn to predict their academic grades accurately? The role of overconfidence in the accuracy of assessing one’s own educational development
Autorzy:
Kleka, Paweł
Fanslau, Agnieszka
Brycz, Hanna
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/950338.pdf
Data publikacji:
2019
Wydawca:
Uniwersytet Zielonogórski. Oficyna Wydawnicza
Tematy:
edukacja
młodzi dorośli
trafność przewidywania ocen
błąd przeszacowania
education
emerging adults
the accuracy of own academic grades estimation
overconfidence
Opis:
Celem badań było określenie, o ile trafność przewidywania własnych wyników semestralnych przez studentów zależy od rzeczywistych ocen oraz jaka jest skłonność studentów do przejawiania błędu „przeszacowania pewności” (tj. przeceniania pewności swych przewidywań). Pytano także o zdolność uczenia się uczestników do zwiększania trafności przewidywań i zmniejszania błędu „nadmiernej pewności przewidywań”. Przebadano 430 studentów 5-krotnie, co pół roku, prosząc o przewidywanie swojej średniej semestralnej oraz oszacowanie pewności (od 0% – zupełna niepewność, do 100% – zupełna pewność) wcześniejszych przewidywań. Zgodnie z teorią osoby uzyskujące wysokie wyniki w nauce trafniej przewidywały oceny, a także unikały błędu „przeszacowanej pewności” w przeciwieństwie do osób, które dostawały niskie oceny na semestr. Nie stwierdzono efektu uczenia się oraz wpływu metawiedzy na popełnianie błędu szacowania i nadmiernej pewności.
The main goal of the study was to determine how the accuracy of students’ predictions of their academic achievements was dependent on their actual academic results as well as how succeptible to the overconfidence effect these students were (i.e. overconfidence in their predictions). In order to minimise this effect and improve the accuracy of predictions, the participants were also asked for additional feedback related to ther learning. N = 430 students were asked for a prediction of their grade average and confidence level (0-100%) a total of 5 times, once every 6 months. In support of the theory of Kruger & Dunning (1993) – the results revealed that better students were more accurate and avoided overconfidence in contrast to those who achieved lower grades. No learning effect or meta-knowledge impact on the error of estimation and overconfidence were found.
Źródło:
Dyskursy Młodych Andragogów; 2019, 20; 231-240
2084-2740
Pojawia się w:
Dyskursy Młodych Andragogów
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
DLACZEGO PROGNOZY EKONOMICZNE SĄ NIETRAFNE?
Autorzy:
Beata, Bazeli,
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/898128.pdf
Data publikacji:
2018-12-11
Wydawca:
Kujawsko-Pomorska Szkoła Wyższa w Bydgoszczy
Tematy:
prognozowanie
prognoza
metody prognozowania
trafność prognozy
Opis:
Przewidywanie przyszłości jest niezbędnym elementem w przygotowaniu ludzkiego działania, a jedną z form przewidywania przyszłości jest prognozowanie. Metodologia prognozowania zjawisk ekonomicznych jest bardzo bogata i nadzwyczaj trudna warsztatowo i dlatego istnieje wiele metod prognozowania. W artykule omówione zostały warunki, w których można wyznaczyć mniej lub bardziej trafne prognozy przyszłego stanu. Celem opracowania jest wskazanie głównych przyczyn zawodności prognoz przy jednoczesnym podkreśleniu konieczności ich opracowywania. Możliwość dowiedzenia się, co nas czeka w przyszłości, jest bardzo kusząca. Gdyby kryło się w niej jakieś niebezpieczeństwo, można by spróbować mu zapobiec albo przynajmniej przygotować się na nie. Jeśliby zaś przyszłość okazała się pomyślna, oczekiwałoby się jej w spokoju. W każdym przypadku, umiejętność przewidywania zmniejsza niepewność i ryzyko związane z przyszłością. Dotyczy to również zjawisk gospodarczych. Niepewność towarzyszy każdej działalności gospodarczej, zarówno w skali mikroekonomicznej, jak i makroekonomicznej. W literaturze często wyróżnia się niepewność behawioralną i niepewność egzogeniczną1. Pierwszy rodzaj związany jest z zachowaniem się uczestników życia gospodarczego, drugi natomiast dotyczy tzw. „stanu natury”. Można powiedzieć, że w przypadku niepewności behawioralnej prawdopodobieństwo pojawienia się danego zdarzenia jest zależne od indywidualnego zachowania się jednostki i nie jest niezmienne w czasie. Poprzez wymianę informacji, umowy handlowe itp. można zredukować rozmiary tego rodzaju niepewności. W przypadku niepewności egzogenicznej na prawdopodobieństwo pojawienia się zdarzenia nie ma wpływu decyzja jednostki. Należy podkreślić, że pojęcia przewidywanie przeszłości nie powinno się rozumieć identycznie jak pojęcia prognozowanie. Są ze sobą powiązane jednak nie są tożsame. Prognozowanie jest jedną z form przewidywania przyszłości. Jest to przewidywanie przyszłych faktów, zjawisk czy zdarzeń na podstawie uzasadnionych przesłanek ustalonych w toku badań naukowych. Jeśli jest ono wykonywane za pomocą metod naukowych i jeśli dotyczy ono zdarzeń związanych z gospodarowaniem, nazywa się je, na ogół, prognozowaniem gospodarczym. Definicja prognozowania jednoznacznie wskazuje, że jest to działanie mające na celu przewidywanie przyszłości z wykorzystaniem dorobku nauki. Wynikiem tego działania jest prognoza2 . Użytkownicy prognozy (zwłaszcza gospodarczej) wymagają, aby przedstawione im prognozy były uzasadnione, a najlepiej uzasadnione naukowo. Zainteresowanie przyszłością w działalności ludzkiej występowało zawsze i ma ono charakter powszechny. Stopień tego zainteresowania bardzo wzrósł w ostatnim okresie. Główną tego przyczyną jest fakt, iż przewidywanie przyszłości jest niezbędnym elementem w przygotowaniu ludzkiego działania. Nie można gospodarować racjonalnie bez konstrukcji prognozy. Jest ona niezbędna zarówno rządowi, politykowi gospodarczemu, samorządowi lokalnemu, producentowi, menedżerom, jak i zwykłemu człowiekowi, który musi w konkretnych warunkach podjąć decyzję wyboru jednej ze stojących do dyspozycji możliwości. Ich znaczenie wzrasta szczególnie w sytuacjach wymagających częstego podejmowania decyzji, które najczęściej dotyczą dalszej lub bliższej przyszłości. Główną trudnością, która się wówczas pojawia, to całkowity brak danych na temat przyszłych stanów różnych procesów i zjawisk w momencie ustalania decyzji. A zatem nie istnieje możliwość ustalenia jednoznacznej miary korzyści płynących z podejmowanych decyzji. Prognozy mogą być zatem konstruowane w celu dostarczania tych dodatkowych informacji zmniejszających lukę informacyjną, a tym samym mogą przyczynić się do zmniejszania ryzyka związanego z podejmowanymi decyzjami i ułatwianie ich podjęcia. W celu zachowania racjonalności podejmowanych decyzji makroekonomicznych należy podejmować próby konstrukcji prognoz, np. określenia poziomów liczbowych takich wielkości jak: inflacja, stopa procentowa, stopa bezrobocia, PKB, płaca, cena itp. Prawidłowy proces prognozowania tych wielkości wymaga uwzględniania szeregu czynników wpływających na nie, czyli m. in.: liczbę ludności, skłonność do konsumpcji, oszczędzania, poziom tych wielkości, wrażliwość indywidualnych konsumentów i podmiotów gospodarczych. Na otoczenie makroekonomiczne składają się zatem: prognozy demograficzne, ekonomiczne, naturalne, technologiczne, polityczno-prawne i społeczno-kulturowe. Zarządzanie gospodarką narodową łączy się z konstrukcją prognoz zarówno wielkości przyszłych dochodów państwa, jak i wydatków. Ze sporządzanych prognoz wynika również konieczność podejmowania określonych działań celem uniknięcia występowania niekorzystnych sytuacji, czy też zmniejszenia ich skutków, ale również celem przyśpieszenia przebiegu pożądanego procesu. Prognozy te są również podstawą sporządzania planów gospodarczych dotyczących polityki państwa: fiskalnej, monetarnej, czy też odnośnie działań na rynku pracy itp. A zatem decyzje oparte na zupełnie nietrafnych prognozach mogą okazać się katastrofalne w skutkach. W gospodarce rynkowej decyzje dotyczące rodzaju i wielkości działalności, wyboru rynków zaopatrzenia i zbytu, cen sprzedaży, technologii itp. podejmuje samodzielny podmiot gospodarczy-przedsiębiorstwo. Prowadzenie działalności gospodarczej w ramach systemu ekonomicznego wymaga opanowania trudnej sztuki podejmowania trafnych decyzji. Decyzje te są określane na podstawie antycypowanych, przyszłych sytuacji, a ich skutki ujawniają się po pewnym czasie od ich wdrożenia. W procesie podejmowania decyzji przyszłość jest więc brana pod uwagę ze względu zarówno na warunki, w jakich będzie realizowana. Potrzeba prognozowania występuje w każdym przedsiębiorstwie, bez względu na to, czy zajmuje się działalnością wytwórczą, usługową czy handlową. Prognozy są zatem częścią systemu wspomagania decyzji menedżerskich i są stosowane w zdecydowanej większości przedsiębiorstw. Współczesne, szybko zmieniające się i konkurencyjne warunki funkcjonowania przedsiębiorstw w gospodarce rynkowej powodują, że decydującego znaczenia w ich efektywnym zarządzaniu nabiera informacja zorientowana na przyszłość. Jedną z najważniejszych umiejętności współczesnego menedżera powinna być zdolność do wykorzystania dostępnych mu danych do sporządzania prognoz i przewidywania przyszłego kierunku rozwoju zjawisk ekonomicznych. Im menedżerowie bardziej precyzyjnie zrozumieją czego należy oczekiwać w przyszłości, tym bardziej będą wykorzystywać pojawiające się szanse i tym skuteczniej unikać zagrożeń. Nowoczesny proces zarządzania i podejmowania decyzji wymaga opracowania obiektywnych rozwiązań, które uzyskiwane są na podstawie wiarygodnych informacji i reprezentatywnych danych. Złożoność problemów zarządzania oraz szybki rozwój produkcji, dystrybucji i transportu implikuje konieczność coraz szerszego stosowania naukowych metod pozwalających na racjonalizację i optymalizację gospodarowania w wielu obszarach działalności. Bez stosowania metod naukowych rozwój nowoczesnego i efektywnego zarządzania jest obecnie niemożliwy. Za pomocą metod prognozowania można uzyskiwać zbiory informacji prognostycznych, dzięki którym współczesny człowiek ma możliwość wyeliminowania niekorzystnych, a czasami wręcz szkodliwych, przedsięwzięć w różnych obszarach swojej działalności. Aby podejmować racjonalne decyzje i stymulować rozwój interesujących nas zjawisk gospodarczych trzeba posiadać umiejętność przewidywania procesów rozwojowych tych zjawisk. Zagadnienia prognostyczne stosowane są zarówno w problemach poznawczych, jak i decyzyjnych. Należy wyraźnie podkreślić, że w podejmowaniu decyzji ważnym okazuje się, poza świadomością korzyści płynących z prognozowania, znajomość jego ograniczeń. Termin „prognoza” wywodzi się od greckiego prognosis i oznacza przewidywanie na podstawie określonych danych. W greckim źródłosłowie pojęcia „pro- -gnoza” można wyróżnić dwa człony: przedrostek pro oraz gnosis. Przedrostek wskazuje na wstępną, przygotowawczą fazę, a określenie gnosis oznacza wiedzę o czymś, co jeszcze nie nastąpiło. Prognozę należy zatem odróżnić od wróżby, przypuszczenia, wizji, przepowiedni, itp. Na gruncie prognozowania sformułowano różnorodne definicje prognozy. Oto dwa kontrastujące ze sobą ujęcia: Z. Czerwiński uważa, że: „Przez prognozę rozumiemy sąd o zajściu określonego zdarzenia w czasie określonym z dokładnością co do momentu (punktu) lub okresu (przedziału) czasu, należącego do przyszłości”3 . Z. Hellwig podaje zaś taką definicję: „Prognozą statystyczną nazywać będziemy każdy sąd, którego prawdziwość jest zdarzeniem losowym, przy czym prawdopodobieństwo tego zdarzenia jest znane i wystarczająco duże dla celów praktycznych”4 . Powyższe definicje są jednymi z wielu definicji. Jest to uwarunkowane różnorodnością sytuacji prognostycznych, celów i metod badań. Zdaniem M. Cieślak5 , prognoza to sąd charakteryzujący się następującymi właściwościami: ■ jest sformułowany z wykorzystaniem dorobku nauki,
■ odnosi się do określonej przyszłości, jest weryfikowany empirycznie, tzn. jest sformułowany precyzyjnie i możliwy do sprawdzenia,

■ jest niepewny, ale akceptowany.
Prognoza służy wspomaganiu procesów decyzyjnych. W związku z tym wyróżnia się trzy podstawowe funkcje prognoz6 : 1. preparacyjną,
2. aktywizującą,

3. informacyjną.
Preparacyjna funkcja prognoz wynika z tego, że jest ona działaniem, które przygotowuje inne działania podejmowane przez decydenta (pojedynczego człowieka, grupę osób, podmiot gospodarczy lub instytucję). Decydent opierając się na sformułowanej przez prognostę prognozie jest w stanie postępować racjonalnie wtedy, kiedy będzie miał do niej zaufanie. Aktywizująca funkcja prognoz polega na pobudzaniu do podejmowania działań sprzyjających realizacji prognozy zapowiadającej korzystne zdarzenia oraz przeciwstawiającej się jej spełnieniu, jeśli przewidywane zdarzenia są oceniane negatywnie (np. prognoza spadku sprzedaży w firmie, czy wzrostu udziału produktów nie odpowiadających normom jakościowym). Informacyjna funkcja prognoz związana jest z oswajaniem społeczeństwa z nadchodzącymi zmianami i zmniejszaniem lęku przed przyszłością. Taką rolę odgrywały w przeszłości proroctwa przepowiadające, np. pomór bydła czy suszę. Ogłoszenie niektórych prognoz może wywołać opanowane reakcje na zmiany, a nawet pełną ich akceptację. Oprócz wymienionych trzech podstawowych, wyróżnia się również funkcje pomocnicze prognoz, a mianowicie7 : ■ funkcję argumentacyjną – prognoza dostarcza decydentom argumentów ułatwiających podejmowanie takich, a nie innych decyzji;
■ funkcję doradczą – prognoza przygotowuje odpowiednie informacje odnoszące się do zjawisk będących przedmiotem procesu decyzyjnego;

■ funkcję mediacyjną – prognoza jest pomocna przy określaniu cen transakcyjnych (np. w procesie kupna-sprzedaży działki budowlanej).
Szeroka tematyka prognozowania oraz formy sporządzanych prognoz wymagają ich usystematyzowania (klasyfikacji). Przy klasyfikacji prognoz wykorzystuje się różne kryteria. Najczęstszą przesłanką klasyfikacji prognoz jest horyzont czasowy, tj. okres, na który zostały one zbudowane. Ze względu na to kryterium wyróżnia się prognozy: krótkookresowe, średniookresowe i długookresowe. Z horyzontem czasowym wiąże się również podział na prognozy operacyjne i strategiczne. Ze względu na charakter czy strukturę prognoz dzielimy je na: prognozy proste i złożone. Ze względu na charakter lub strukturę prognoz, dzieli się je również na ilościowe oraz jakościowe. Kryterium charakteru lub struktury prognoz pozwala na ich podział na jednorazowe i powtarzalne. Prognozy dzielimy również na kompleksowe i sekwencyjne, na samosprawdzające się i destruktywne, na realistyczne i badawcze (w tym ostrzegawcze), prognozy zmiennych sterowalnych i nie sterowalnych itd.8 Prognozy dotyczące zjawisk ekonomiczno-społecznych są zwykle budowane przy wykorzystaniu opinii ekspertów lub modeli, które najlepiej – według określonego kryterium – opisują analizowane zagadnienie. Prognoza jest efektem prognozowania, które jest metodą przewidywania przyszłości. Prognozowanie jest mniej lub bardziej trafne w zależności od wybranej metodologii, przyjętych założeń, celu badania, ilości zmiennych, okresu na podstawie którego prognozujemy oraz okresu na jaki tworzymy prognozę. Dlatego istnieje wiele metod prognozowania. W literaturze przedmiotu brak jest jednoznacznego podziału metod prognozowania9 . Wynika to z faktu, że istnienie wielu złożonych metod prognostycznych i kryteriów ich klasyfikacji utrudnia jednoznaczne zakwalifikowanie poszczególnych metod do określonej grupy. Jedną z najczęściej stosowanych klasyfikacji metod jest ich podział na ilościowe i jakościowe. Metody jakościowe są oparte na sądach, opiniach czy oczekiwaniach. Istotne jest to, że nie jest budowany w tym przypadku model formalny (o charakterze statystyczno-ekonometrycznym). Stanowią one niejako zaprzeczenie podejścia ilościowego do prognozowania. Inną z klasyfikacji metod prognozowania, do której w literaturze jest dużo odwołań, jest podział zaproponowany przez A. Zeliasia10 na metody statystyczno-matematyczne i niematematyczne. W praktyce jest to zbieżne z podziałem na metody ilościowe i jakościowe. Takie klasyfikacje mogą sugerować, że do prognozowania wykorzystuje się jedną z metod, a tak naprawdę nigdy tak nie jest. Przewidywaniem zajmują się praktycznie zawsze eksperci, którzy wykorzystują swoją wiedzę, doświadczenie i intuicję. Mogą oni wykorzystywać m.in. modele matematyczne, statystyczne lub ekonometryczne. W praktyce, w zależności od tego, czy w konkretnym przypadku przeważa modelowanie matematyczne, statystyczne lub ekonometryczne, czy też wiedza, doświadczenie i intuicja eksperta (ekspertów), mówi się o przewidywaniu metodami matematycznymi (ilościowymi) (tj. na podstawie modeli matematycznych, statystycznych lub ekonometrycznych), bądź niematematycznymi, jakościowymi (ekspertologicznymi, heurystycznymi). Metody te w dużej mierze nakładają się na siebie. Powszechnie wiadomo, że eksperci w dużej mierze korzystają z modeli matematycznych, statystycznych lub ekonometrycznych. Z drugiej strony, wiedza, doświadczenie i intuicja ekspertów są niezbędne do wyboru: celu, przedmiotu i okresu badania, zmiennych objaśniających oraz modelu (matematycznego, statystycznego albo ekonometrycznego) przewidywania. Dlatego w praktyce zwykle stosuje się określoną mieszankę metod. Podział na przewidywanie heurystyczne oraz na podstawie modeli matematycznych, statystycznych i ekonometrycznych jest jednak bardzo wygodny, zwłaszcza z dydaktycznego punktu widzenia Metodologia prognozowania zjawisk ekonomicznych jest bardzo bogata i nadzwyczaj trudna warsztatowo. Obserwuje się wiele różnych podejść do tych samych problemów i często w wyniku zastosowania różnych metod otrzymuje się różne prognozy. Każdy prognostyk posługuje się pewną metodą, która także zależy od horyzontu prognozy, dostępności danych, łatwości użycia, łatwości interpretacji wyników oraz od kosztu tworzenia prognozy. Sama przez się narzuca się więc myśl, że trafność prognozy zależy od jakości metody prognozowania i podejścia prognostyka. Istnienie wielu złożonych metod prognostycznych i różny stopień „umiejętności” prognostyka wyklucza otrzymanie takich samych prognoz analizowanego zjawiska. Pomimo dość zaawansowanej metodologii prognozowania, nazbyt często nie udaje się przewidzieć tego, co czeka nas w bliższej lub dalszej przyszłości. Po pierwsze nie istnieją niezawodne metody prognozowania, po drugie zależą od wiedzy, doświadczenia i intuicji prognostyka. Sam fakt występowania różnych definicji i klasyfikacji prognoz, jak również istnienie wielu metod ich wyznaczania świadczy o niemożności wyznaczania jednakowo prawdopodobnych i trafnych prognoz. Wynikiem prognozowania jest prognoza, która w zależności od różnych czynników, w tym przede wszystkim jej wiarygodności, może zostać zaakceptowana lub nie. Niezależnie od tego, prognoza ta może zostać, po upływie momentu lub okresu, na który została zbudowana, zbadana pod względem trafności, co stanowi ocenę pojętej jej wąsko lub szeroko jakości. Analiza trafności prognoz (monitorowanie prognoz) jest również oceną samego działania jakim jest prognozowanie. Oceniając prognozę i prognozowanie często używa się pojęcia błędu prognozy ex ante i błędu prognozy ex post. Nie wchodząc w szczegóły, warto podkreślić, że właściwie tylko niewielka część prognoz może być uzupełniona przez błąd prognozy w momencie jej wyznaczenia (błąd ex ante). Są to głównie prognozy oparte na metodach ekonometrycznych. Dla zdecydowanej większości prognoz, w momencie ich wyznaczenia nie można wyznaczyć prawdopodobieństwa stawianej prognozy. Natomiast wszystkie prognozy mogą być zweryfikowane dopiero po zrealizowaniu się okresu prognozowanego (błędy ex post). Jednakże pomimo dość zaawansowanej metodologii prognozowania, nazbyt często nie udaje się przewidzieć tego, co czeka nas w bliższej lub dalszej przyszłości; błędy prognoz są zbyt duże. W związku z tym pojawia się pytanie: dlaczego prognozy społeczne (w tym ekonomiczne) są nietrafne. Z. Czerwiński podaje warunki, w których można wyznaczyć trafne i dokładne prognozy przyszłego stanu obiektu. Należą do nich11: ■ obiekt jest odizolowany od otoczenia,
■ istnieje prawo nauki obiektu, znane prognostykowi,

■ aktualny stan obiektu jest w pełni rozpoznawalny przez prognostyka.
Nie trzeba nikogo przekonywać, że żaden z warunków potrzebnych do istnienia niezawodnej metody prognozowania nie jest spełniony w sferze zjawisk ekonomicznych. Żaden obiekt ekonomiczny (zjawisko ekonomiczne) nie jest odizolowany od otoczenia. Brak uniwersalnych, niezmiennych w czasie praw, a także brak dokładnego rozpoznania aktualnego stanu obiektów ekonomicznych wyklucza istnienie niezawodnych metod prognozowania. Zdając sobie sprawę z niepewności prognoz, można zapytać czy w ogóle warto się nimi zajmować? Prognozy społeczne nie mogą eliminować niepewności co do przyszłego stanu świata; prognozy te są użyteczne, gdyż tą niepewność redukują. Warto jednak znać i zdawać sobie sprawę z ograniczeń. Do postawienia trafnej prognozy stanu obiektu potrzebna jest z jednej strony znajomość przeszłości obiektu i otoczenia, a z drugiej strony- znajomość powiązań między zmiennymi charakteryzującymi obiekt i otoczenie. Słabość prognozowania jest następstwem słabego rozeznania w powiązaniach między zmiennymi. Brak znajomości praw podobnych do praw przyrody zmusza prognostyków do uciekania się do „substytutów” tych praw, jakimi są modele. Trzeba podkreślić rolę teorii jako ważnego źródła wiedzy o prognozowanym zjawisku. W naukach społecznych zwykle istnieje kilka teorii tego samego zjawiska. Teorie te różnią się założeniami instytucjonalnymi, założeniami behawiorystycznymi, założeniami technicznymi. Określony zbiór założeń stanowi podstawę każdej teorii. Analizując różne teorie, można wybrać te z nich, które wydają się adekwatne do sytuacji prognostycznej oraz wybrać modele z nich wynikające. Występuje tu więc oczywisty związek między trafnością prognoz a rozpoznaniem obiektu tj. wiedzą o obiekcie, którą dysponuje prognostyk, w szczególności znajomością praw rządzących obiektem. Niestety osiągnięty poziom rozwoju nauk ekonomicznych wydaje się relatywnie niski, bo nie ma wypracowanej spójnej całościowej teorii. Świadczy o tym najlepiej rozrzut opinii panujący wśród ekonomistów odnośnie różnych kwestii np. ostatniego kryzysu finansowego. Obecny stan wiedzy ekonomicznej nie pozwala w pełni wyjaśnić tych kwestii, a zatem wykorzystanie tej wiedzy do ingerowania w rzeczywistość oraz do prognozowania tej rzeczywistości jest obciążone wieloma ryzykami, z czego nie wszyscy zdają sobie sprawę. Przyczynowe zależności w ekonomii charakteryzują się na ogół tym, że między zdarzeniem-przyczyną i zdarzeniem-skutkiem występuje pośrednie stadium w postaci ekonomicznej decyzji. Przy czym przyczyna wpływa najpierw na np. na konsumenta, producenta, inwestora podejmującego odpowiednią decyzję, której realizacja jest skutkiem. W ekonomii zazwyczaj mamy do czynienia z taką sytuacją, że pewien skutek jest wynikiem jednoczesnego oddziaływania większej liczby przyczyn. Biorąc pod uwagę fakt, że pomiędzy przyczyną i skutkiem występuje ekonomiczna decyzja jako etap pośredni, można te przyczyny ująć w następujących grupach12: przyczyny ekonomiczne,
■ przyczyny techniczno-przyrodniczo-ekologiczne,

■ przyczyny polityczne i światopoglądowe oraz związane z wykształceniem fachowym,
■ przyczyny psychologiczne.
Na te przyczyny reaguje decydent. Trzecia i czwarta grupa przyczyn różnicuje decydentów ze względu na ich reakcje na przyczyny grupy pierwszej i drugiej. Wiele przyczyn szczególnie z grupy trzeciej i czwartej, najczęściej pomija się w analizie. Teoria ekonomiczna podaje jedynie istotne czynniki zmian zjawiska ekonomicznego. Te czynniki nie mogą wyjaśnić zmian w sposób wyczerpujący, jak również nie pozwalają na przewidywanie zmian w przyszłości z zadowalającą dokładnością. Gdy chodzi o sferę zjawisk ekonomicznych istnieje brak praw naukowych tak dokładnych i bezwyjątkowych, jak prawa przyrody. Korzystanie z dorobku nauki nie gwarantuje więc „prawdziwego” odczytu rzeczywistości i co za tym idzie prawdziwego obrazu przyszłości. Za to ułatwia drogę do owej „prawdy” przez korzystanie ze wskazówek. Wśród przyczyn wpływających na zjawiska ekonomiczne wymienia się, między innymi, przyczyny polityczne i światopoglądowe. I właśnie zmieniająca się sytuacja polityczna często zmienia reguły gry ekonomicznej i przepisy prawno-finansowe. W procesie prognozowania wykorzystuje się dane o obiekcie dla którego sporządza się prognozę, oraz o obiektach stanowiących jego otoczenie. Zmiany zasad gospodarowania niszczą porównywalność tych danych liczbowych. W takich warunkach jest zrozumiałe, że budowa modeli prognostycznych jest zadaniem trudnym, niewdzięcznym i ryzykownym. Powszechnie jednak wiadomo, że prognozy jednych zjawisk gospodarczych okazują się być obarczone niewielkimi błędami, innych zaś-znacznie większymi. Wynika to z faktu, że niektóre zjawiska ekonomiczne są w różnym stopniu sterowane, czyli zależne od decydenta, a niektóre temu nie podlegają. Tylko prognozy zmiennych w pełni sterowanych byłyby bezbłędne, ponieważ ich stany byłyby wyznaczone mocą decyzji. W zagadnieniach społecznych, w tym gospodarczych, siła oddziaływania owych decyzji rzadko jest absolutna, zmienne sterowane zależą bowiem także od zmiennych nie sterowanych, na które decydent nie ma wpływu. Opracowuje się więc prognozy zarówno zmiennych nie sterowanych, jak i sterowanych. Trudność prognozowania w sferze zjawisk ekonomicznych bierze się także stąd, że obiekty gospodarcze nie są ani całkiem sterowane, ani całkiem automatyczne. Wyznaczając prognozę jednej zmiennej najczęściej opieramy się na przyszłych wartościach (prognozach) innych zmiennych, które wpływają na badaną zmienną. Powstaje więc łańcuch prognoz, gdzie trafność prognozy jednej zmiennej zależy od trafności prognoz innych zmiennych. Z uwagi na fakt, że rzadko ma się pewność do tego, jakie to będą wartości, nie chcąc ryzykować podania nietrafnej prognozy, można sformułować tzw. prognozę warunkową. Tak naprawdę, większość prognoz ekonomicznych ma właśnie charakter warunkowy. Jeżeli nie zostaną spełnione „warunki” (założenia) to formułowana prognoza okaże się nietrafna. Dlatego trzeba mieć na uwadze, iż duża część prognoz ma charakter warunkowy i że pozwala jedynie odpowiedzieć na pytanie: co będzie, jeśli? Nawet jednak najbardziej wiarygodna prognoza, dotycząca stabilnych i długotrwałych procesów ekonomicznych, nigdy nie jest i nie może być doskonała. Wynika to z dwóch przyczyn. Po pierwsze, ludzie dostosowują swoje działania do oczekiwań. Jeśli na przykład udałoby się przewidzieć, że za dwa miesiące nastąpi załamanie gospodarcze, to taka prognoza na pewno nie sprawdziłaby się. Jeśli prognoza byłaby wiarygodna, przedsiębiorcy zdążyliby dostosować się do sytuacji przede wszystkim poprzez zmniejszenie kosztów działalności: renegocjację umów o pracę, efektywniejsze wykorzystanie czynników produkcji bądź zastosowanie tańszej metody wytwarzania. W wyniku takiego postępowania załamanie gospodarcze zaczęłoby się wcześniej, miałoby łagodniejszy przebieg albo wręcz w ogóle nie byłoby zauważalne. W każdym przypadku wcześniejsza prognoza nie sprawdziłaby się. Tego typu prognozy często określa się jako prognozy ostrzegawcze, których zadaniem jest przewidywanie zdarzeń niekorzystnych dla odbiorców prognozy. Wówczas taka prognoza jest stymulatorem działań w stosunku do zmiennych sterowanych. Drugą z przyczyn niemożności doskonałego przewidywania jest to, że pewne wydarzenia, mające często decydujący wpływ na przyszłość, cechują się fundamentalną niepewnością. Dobry przykład stanowią wynalazki i odkrycia naukowe. Niektóre z nich, na przykład elektryczność, powodują rewolucyjne zmiany w funkcjonowaniu społeczeństw i kształcie gospodarki. Przewidzenie odkrycia byłoby jednak równoznaczne z jego dokonaniem. Trzeba się więc pogodzić z tym, że o przyszłości nigdy nie będziemy w stanie wiedzieć nic z absolutną pewnością. Prognozy społeczne (w tym gospodarcze) są zawsze niepewne, ale gdyby z nich zrezygnować, błędy w zachowaniu gospodarczym byłyby większe. Warto jednak pamiętać, że: ■ przyszły stan badanej zmiennej ekonomicznej jest wyznaczony przez przyszłe wartości innych zmiennych ekonomicznych i nieekonomicznych. Powstaje w ten sposób łańcuch prognoz, w którym jedne zawieszone są na drugich i trafność prognozy badanej zmiennej zależy od tego czy trafne były prognozy zmiennych objaśniających. Dlatego często prognoza jest jedynie słowem oczekiwań co do prawdopodobnego kierunku rozwoju, przy obecnym stanie wiedzy na temat wszystkich czynników wpływających na kierunek zmian i przy określonych założeniach co do polityki gospodarczej;
■ dodatkowym utrudnieniem prognozowania społecznego ( w tym gospodarczego) jest to, że sama prognoza stanowi zjawisko społeczne, które łącznie z innymi może oddziaływać na prognozowane zdarzenie;

■ im dłuższy horyzont prognozy, tym więcej założeń musi przyjąć prognozujący. Generalnie więc, im dłuższa prognoza, tym bardziej jest ona niepewna;
■ prognozy są często „skażone” osobistymi poglądami tego, kto ich dokonuje. Każdy prognostyk posługuje się pewną metodą, a więc pewnym systematycznym sposobem postępowania (w tym modelem), prowadzącym do postawionego sobie celu, którym jest prognoza. Same modele nie zawsze wystarczą do postawienia prognozy, gdyż prognoza, najczęściej makroekonomiczna, bazuje na połączeniu rezultatów z modelu ekonometrycznego i wiedzy eksperckiej (prognosty). Często zresztą operuje się prognozami eksperckimi, które w ogóle nie są oparte na żadnym modelu, a jedynie na wiedzy i intuicji eksperta.
■ nietrafna prognoza może być wynikiem nadużywania metod ekonometrycznych przez ludzi, którzy ani nie zgłębili ich istoty, ani też nie potrafią ich poprawnie stosować. Używają oni niewłaściwych modeli, przyjmując nieprawidłowe założenia dotyczące zmiennych egzogenicznych;

■ mimo wszelkich postępów w konstrukcji prognoz, coraz inteligentniejszych komputerów i programów służących celom prognostycznym, ekonomiści nie są w stanie zmienić natury obiektów ekonomicznych, które czasem zachowują się nieoczekiwanie, różnie od dotychczas obserwowanych zachowań;

■ zjawiska gospodarcze są bardziej skomplikowane niż np. zjawiska fizyczne. Każde takie zjawisko jest powiązane z dużą liczbą innych zjawisk ekonomicznych i społecznych, a także czysto biologicznych, chemicznych, fizycznych itd. Uwikłanie zjawisk społecznych w dużą liczbę czynników różnej stabilności sprawia, że prawidłowości kształtowania się tych zjawisk są na ogół mniej wyraziste i mniej trwałe w czasie niż w przypadku zjawisk fizycznych. Te okoliczności, a także niesłychanie rzadko występująca możliwość prowadzenia eksperymentów, sprawiają, że prawa nauk społecznych są „słabsze” niż prawa fizyki, a więc stanowią też słabszą podstawę przewidywań;

■ nie można zapominać, że proces prognozowania wymaga odpowiednich nakładów, zarówno pieniężnych jak i czasowych. Stąd rozważanie go w oderwaniu od tych nakładów jest nieuzasadnionym uproszczeniem. Wymaga wysokich kwalifikacji prognostów, stosowania różnych metod, często bardzo zaawansowanych, dużej liczby trudno dostępnych danych, specjalistycznego oprogramowania itp. Wiarygodność prognozy generalnie wzrasta wraz z kosztami poniesionymi na ten proces. Jednak po przekroczeniu pewnej wielkości tych kosztów, całkowite koszty prognozowania, uwzględniające również koszty strat, nie maleją, ponieważ nigdy nie uda się całkowicie wyeliminować czynnika niepewności13.

■ jakkolwiek za jakość prognozy odpowiada prognosta, to decydent musi mieć umiejętność jej oceny, gdyż skutki jego dzisiejszej decyzji ujawnią się w przyszłości.
1 M H. Pesaran, The Limits to Rational Expectations, Basil Blackwell, Oxford 1989
2 P. Dittmann, Prognozowanie w przedsiębiorstwie, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2004; M. Cieślak (red.), Prognozowanie gospodarcze. Metody i zastosowania, PWN, Warszawa 2005; E. Nowak, Prognozowanie gospodarcze. Metody, Modele, Zastosowania, Przykłady, Placet, Warszawa 1998; A. Zeliaś, B. Pawełek, S. Wanat, Prognozowanie ekonomiczne: teoria, przykłady, zadania, PWN, Warszawa 2004; A. Zeliaś, Teoria prognozy, PWE, Warszawa 1997.

3 Z. Czerwiński, Moje zmagania z ekonomią, Akademia Ekonomiczna, Poznań 2002.

4 Z. Hellwig, Prognozy statystyczne, „Zeszyty Naukowe WSE we Wrocławiu” 1963, nr 16.

5 M. Cieślak (red.), Prognozowanie gospodarcze. Metody i zastosowania, PWN, Warszawa 2005.

6 M. Sobczyk, Prognozowanie. Teoria, przykłady, zadania, Placet, Warszawa 2008.

7 M. Witkowski, T. Klimanek, Prognozowanie gospodarcze i symulacje w przykładach i zadaniach, Akademia Ekonomiczna, Poznań 2006.

8 Sama klasyfikacja prognoz mogłaby być przedmiotem osobnego artykułu. Nie jest jednak w tym przypadku niezbędna. Więcej na ten temat klasyfikacji prognoz można znaleźć np. M. Cieślak (red.), Prognozowanie gospodarcze. Metody i zastosowania, PWN, Warszawa 2005; A. Zeliaś, Teoria prognozy, PWE, Warszawa 1997.

9 P. Dittmann, Prognozowanie w przedsiębiorstwie, wyd. 2, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2004; M. Cieślak (red.), Prognozowanie gospodarcze. Metody i zastosowania, PWN, Warszawa 2005; E. Nowak, Prognozowanie gospodarcze. Metody, Modele, Zastosowania, Przykłady, Placet, Warszawa 1998; A. Zeliaś, B. Pawełek, S. Wanat, Prognozowanie ekonomiczne: teoria, przykłady, zadania, PWN, Warszawa 2004; A. Zeliaś, Teoria prognozy, PWE, Warszawa 1997.

10 A. Zeliaś, Teoria prognozy, PWE, Warszawa 1997.

11 Z. Czerwiński, Moje zmagania z ekonomią, Akademia Ekonomiczna, Poznań 2002.

12 Z. Zieliński, Liniowe modele ekonometryczne jako narzędzie opisu i analizy przyczynowych zależności zjawisk ekonomicznych, Wydawnictwo UMK, Toruń 1991.

13 P. Dittmann, Prognozowanie w przedsiębiorstwie, wyd. 2, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2004.
Źródło:
Roczniki Ekonomiczne Kujawsko-Pomorskiej Szkoły Wyższej w Bydgoszczy; 2017, 1(10); 11-23
1899-9573
Pojawia się w:
Roczniki Ekonomiczne Kujawsko-Pomorskiej Szkoły Wyższej w Bydgoszczy
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Kontrowersje wokół pojęcia trafności
Controversies over the concept of validity
Autorzy:
Rytel, Jolanta
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/1879454.pdf
Data publikacji:
2021-08-04
Wydawca:
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
Tematy:
trafność
pomiar psychologiczny
standardy stosowania testów psychologicznych
validity
psychological measurement
testing standards
Opis:
W artykule zrelacjonowano zmieniające się na przestrzeni ponad 100 lat koncepcje pojęcia trafności pomiaru testowego. Aktualnie pojęcie trafności odnosi się do stopnia, w jakim dane empiryczne oraz teoria uzasadniają interpretację wyników testowych w zakładanym kierunku (American Educational Research Association, American Psychological Association, National Council on Measurement in Education [AERA, APA, NCME], 2007, s. 31). Przedstawiono 5 podstawowych źródeł danych dotyczących trafności oraz problemy związane z integracją dowodów na rzecz trafności w spójną argumentację. Podkreślono użyteczność zaproponowanego przez Kane’a podejścia do walidacji opartego na argumentacji, odwołującego się do logiki nieformalnej i struktury argumentu wprowadzonej przez Toulmina. Omówiono także różnice stanowisk zajmowanych przez badaczy w odniesieniu do 2 podstawowych kwestii: czemu przysługuje trafność i jaki jest właściwy sposób jej ustalania?  
In the article the key changes which have occurred in conceptualization of validity are considered. Validity is currently defined in term of the degree to which a proposed interpretation of test scores is justified by evidence and theory (American Educational Research Association, American Psychological Association, National Council on Measurement in Education [AERA, APA, NCME], 2007, p. 31). Five types of validity evidence are described, and problems with the integrations of various strands of evidence in sound validity argument are discussed. Usefulness of Kane’s argument-based approach to validity referring to informal logic and the structure of the argument introduced by Toulmin is stressed in the article. There is also emphasized the lack of uncontroversial definition of validity.  
Źródło:
Studia Psychologica; 2021, 21, 1; 49-63
1642-2473
Pojawia się w:
Studia Psychologica
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Kwestionariusz do badania przekonań normatywnych kierowców dotyczących łamania prawa o ruchu drogowym
Drivers’ normative beliefs concerning traffic law braking questionnaire
Autorzy:
Olejniczak-Serowiec, A.
Rutkowska, D.
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/107359.pdf
Data publikacji:
2017
Wydawca:
Instytut Transportu Samochodowego
Tematy:
psychologia transportu
rozumienie norm
postawa
kwestionariusz
rzetelność
trafność
transportation psychology
norm comprehension
attitude
questionnaire
reliability
validity
Opis:
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 8 lipca 2014 r. (w sprawie badań psychologicznych osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami, kierowców) wskazuje na konieczność oceny osobowościowej uczestników badań z zakresu psychologii transportu pod względem m.in. rozumienia norm. Oznacza to, że rozumienie norm może być istotnym predyktorem zachowań kierowców, a zatem użyteczną zmienną w badaniach naukowych z zakresu psychologii transportu. W artykule przedstawiono kwestionariusz „Kontrowersje”, który skonstruowano w celu takiego pomiaru przekonań normatywnych dotyczących postępowania niezgodnego z prawem o ruchu drogowym, który nie wymaga od kierowców deklaracji wprost dotyczących własnych zachowań. W kwestionariuszu pominięto deklaracje wprost, ponieważ mogą one być obciążone zniekształceniami m.in. pod względem dostosowania do powszechnie akceptowanych – w tym ustalonych przepisami prawa - wzorców postępowania. Własności psychometryczne kwestionariusza weryfikowano w trzech badaniach. Współczynniki rzetelności i trafności narzędzia okazały się zadowalające. Wstępna ocena kwestionariusza pozwala sądzić, iż może on stanowić narzędzie przydatne do badań naukowych nad zachowaniem kierowców.
The Minister of Health regulation of 8 July 2014 obligates transportation psychologists to evaluate clients’ personality, including norm comprehension. This means that norm comprehension may be an important predictor of driver behavior and a useful variable in the transportation psychology research. The article presents a questionnaire prepared for the measurement of normative beliefs concerning law breaking, which does not require the driver to literally report his driving behavior. This is because such declarations, may be subject to some bias resulting from – among others – striving for presenting oneself in accordance with social expectations, also those which are legally constituted. The psychometric characteristics of the questionnaire were verified in three studies. The questionnaire reliability and validity are satisfactory. The preliminary assessment of the questionnaire, provides basis for considering it to be a useful tool for scientific research on drivers’ functioning.
Źródło:
Transport Samochodowy; 2017, 3; 37-53
1731-2795
Pojawia się w:
Transport Samochodowy
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Logiczne ujęcie pytań i odpowiedzi. Uwagi merytoryczne i metodologiczne
The Logical Construal of Questions and Answers: Substantive and Methodological Remarks
Autorzy:
Jonkisz, Adam
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/2097352.pdf
Data publikacji:
2021-12-06
Wydawca:
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
Tematy:
składnikowo-kombinatoryczna metoda analizowania pytań
metoda parafrazowania
uogólniona negacja
struktura pytań
rodzaje pytań
trafność pytań
component-combinatorial method of question analysis
paraphrasing method
generalised negation
schematic question structure
types of questions
accuracy of questions
Opis:
W artykule odnoszę się do wypowiedzi Anny Brożek, Marka Lechniaka i Jacka Wojtysiaka, sformułowanych w dyskusji nad monografią Pytania i odpowiedzi. Ujęcie teoriomnogościowe. Zawarte w artykule odpowiedzi są podzielone na merytoryczne i metodologiczne, odpowiednio do tego, czy sformułowane w tych wypowiedziach komentarze i propozycje ulepszeń odnoszą się do zaproponowanej w monografii koncepcji, czy do stosowanych w niej metod jej budowania. W uwagach merytorycznych odpowiadam na kwestie związane ze strukturą, rodzajami i traf-nością pytań. Argumentuję, że: (i) zaproponowane w monografii schematy struktury pytań są takim rozwinięciem tzw. schematu polskiego, które daje możliwość ukazania i usunięcia wieloznaczności dowolnych zdań pytajnych i opartych na nich pytań; (ii) choć ogólny schemat struktury jest wspólny dla wszystkich pytań, to przyjęte w monografii podziały pytań — a zwłaszcza na pytania do rozstrzygnięcia i pozostałe — są merytorycznie uzasadnione i logicznie poprawne; (iii) trafne są twierdzenia dotyczące związków między trafnością pytań a prawdziwością ich założeń, choć ogólne wnioskowanie od prawdziwości założeń do trafności pytań problemowych wymaga (zgodnie z uwagą J. Wojtysiaka) dodatkowego warunku. Uwagi metodologiczne dotyczą tzw. składnikowo-kombinatorycznej metody analizowania pytań, pojęcia tzw. uogólnionej negacji oraz oceny metod filozofowania widocznych w monografii na tle metody wzorcowej (opisanej przez A. Brożek). Okazuję, że: (iv) stosowana w monografii metoda reprezentowania i analizowania zdań pytajnych daje narzędzie do wyróżniania wszystkich ich możliwych znaczeń (możliwych pytań), co w rekonstruowaniu sytuacji pytajnych zawęża analizy do pytań zgodnych z regułami języka (wyklucza konstruowanie zestawień bezsensownych, przed którymi ostrzega M. Lechniak), a z drugiej strony dopuszcza, że spośród ogółu możliwych są uwzględniane tylko pytania w danej sytuacji aktualne; (v) negacja non, choć  jest ostatecznie oparta na negacji przedzdaniowej (jest zdefiniowana przez alternatywę Ú i negację ~), to jest jej uogólnieniem, ponieważ może być stosowana nie tylko do całej osnowy p pytania ”Czy p?”, lecz także do jej dowolnych członów, aż do pojedynczych składników, a przy tym jest równoważnie wymienna z negacją ~ w sytuacji negowania całej osnowy p; (vi) sposób filozofowania, który zastosowałem w monografii, jest zgodny z metodą łączącą analizowanie, parafrazowanie i aksjomatyzację, choć daleko mu zwłaszcza do wzorcowej aksjomatyzacji oraz wymaga uzupełnienia w zakresie tzw. teoretycznego „korpusu werbalnego”, tj. odniesień do innych koncepcji pytań i odpowiedzi.
In this article I address the contributions of Anna Brożek, Marek Lechniak and Jacek Wojtysiak as formulated in the course of their discussion of my monographic study Pytania i odpowiedzi. Ujęcie teoriomnogościowe [Questions and answers: A Set-theoretic approach]. My responses in the article are divided into substantive and methodological ones, depending on whether the comments and suggestions for improvement formulated in their contributions refer to the actual conception proposed in the book or to the methods used in its construction. In my substantive comments, I respond to issues relating to the structure, types and accuracy of questions. I argue that: (i) the schematisations of question structure proposed in the monograph are a development of the so-called “Polish schema” that is such as to make it possible to exhibit and remove the elements of ambiguity in any interrogative sentences and questions based on them; (ii) although the general schematic structure is common to all questions, the division of questions adopted in the monograph—especially into questions to be resolved and others—is substantively justified and logically correct; (iii) the claims put forward regarding the relations between the accuracy of questions and the truth of their assumptions are correct—even though a general inference to the accuracy of the questions at issue from the truth of their assumptions requires (as J. Wojtysiak has observed) an additional condition to be met. My methodological remarks concern the so-called component-combinatorial method of analysing questions, the notion of so-called “generalised negation”, and the evaluation of the philosophical methods on display in the monograph in the light of the relevant model of the philosophical method (as described by A. Brożek). I show that: (iv) the method of representing and analysing interrogative sentences used in the monograph provides a tool for distinguishing all of their possible meanings (possible questions), which in the reconstruction of question situations narrows down the analyses to questions that comply with the rules of language (excluding as it does the construction of meaningless combinations, as warned against by M. Lechniak), while on the other hand enabling it to be the case that out of the total number of possible ones, only questions relevant in a given situation are taken into account; (v) the negation non, though ultimately based on propositional negation ~ (it is defined by disjunction Ú and negation ~), is its generalisation, since it can be applied not only to the whole matrix p of the question “Is it the case that p?”, but also to any of its parts, right down to its individual components, and at the same time is equivalently replaceable with ~ in the situation of negation of the entire matrix p; (vi) the mode of philosophising that I have employed in the monograph is consistent with a method combining analysis, paraphrasing, and axiomatisation, even if it is far removed from model axiomatisation especially, and needs further completion in respect of the so-called theoretical “verbal corpus” — i.e. in terms of the references it makes to other conceptions of questions and answers.
Źródło:
Roczniki Filozoficzne; 2021, 69, 4; 315-356
0035-7685
Pojawia się w:
Roczniki Filozoficzne
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Man’s Attitude Towards Nature and Animal Respect Questionnaire (AniRe-Que)
Kwestionariusz stosunku człowieka do przyrody i szacunku dla zwierząt (AniRe-Que)
Autorzy:
Kaliský, Ján
Kaliská, Lada
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/1065094.pdf
Data publikacji:
2020-12-21
Wydawca:
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
Tematy:
relacja człowiek-zwierzę
kwestionariusz szacunku dla zwierząt (AniRe-Que)
właściwości psychometryczne (trafność, rzetelność)
man and animal relation
animal respect questionnaire (AniRe-Que)
psychometric properties (validity, reliability)
Opis:
The psychometric properties of the author´s original tool named Questionnaire of the Relations between a Man and Animals (further on AniRe-Que) was constructed to assess the relations between a man and animals as natural beings; calculated in the form of an R-score (R as respect). The questionnaire is based on the theoretical outcomes of an egalitarian zoocentric, ecoethical position attributing moral statues to all beings, and measures the level of respect expression to nonhuman beings. The aim of this study was to verify its validity and reliability in a research sample of future primary and secondary teachers (N = 500, 62% of females, Mage=22.3; SD=4.1) at Matej Bel University in Banská  Bystrica, Slovakia. Various statistical procedures were used to verify its construct validity (exploratory factor analysis /EFA/) and its convergent/discriminating character, criterion validity, and reliability (test-retest, parallel-forms, internal consistency) to establish satisfactory psychometric properties for the AniRe-Que questionnaire. The questionnaire has possible usage for the animal relation estimation by researchers, practitioners and teachers´ ethical and environmental education intervention effectivitiveness, and also as a form of future international cooperation and verification based on this new instrument.
Własności psychometryczne autorskiego narzędzia o nazwie Kwestionariusz relacji człowieka do zwierząt (dalej AniRe-Que) zostały skonstruowane do oceny relacji między człowiekiem a zwierzętami jako istotami żywymi; obliczany w formie wskaźnika R (R jak respekt). Kwestionariusz opiera się na teoretycznych wynikach egalitarnego zoocentrycznego stanowiska ekoetycznego przypisującego moralny status wszystkim istotom i mierzy poziom szacunku w stosunku do istot pozaludzkich. Celem tego opracowania jest weryfikacja trafności i rzetelności kwestionariusza na próbie badawczej przyszłych nauczycieli szkół podstawowych i średnich (N = 500, 62% kobiet, Mage = 22,3; SD = 4,1) na Uniwersytecie Mateja Bela w Banskiej Bystricy na Słowacji. Zastosowano różne procedury statystyczne, aby zweryfikować trafność jego konstrukcji (eksploracyjna analiza czynnikowa /EFA/) oraz jej zbieżny/dyskryminacyjny charakter, trafność kryterialną i rzetelność (powtórzenie testu, formy równoległe, spójność wewnętrzna) w celu ustalenia zadowalających właściwości psychometrycznych kwestionariusza AniRe-Que. Kwestionariusz może być wykorzystany do oceny stosunku do zwierząt przez teoretyków, praktyków i nauczycieli w zakresie skuteczności interwencji na polu edukacji etycznej i środowiskowej, a także jako forma przyszłej międzynarodowej współpracy i weryfikacji w oparciu o ten nowy instrument.
Źródło:
Studia Ecologiae et Bioethicae; 2020, 18, 4; 29-37
1733-1218
Pojawia się w:
Studia Ecologiae et Bioethicae
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
O osobliwościach metodologicznych badań naukowych i diagnostycznych prowadzonych przez psychologów klinicznych
Autorzy:
Brzeziński, Jerzy Marian
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/2127743.pdf
Data publikacji:
2019-04-05
Wydawca:
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
Tematy:
diagnoza psychologiczna
teoria psychologiczna
proces badawczy
EBA
EBPP
trafność wewnętrzna
trafność zewnętrzna
psychologia kliniczna
Opis:
Artykuł skupia się na metodologicznych osobliwościach praktyki badawczej (badania naukowe i badania diagnostyczne) psychologii klinicznej. Autor wskazuje na typowe odstępstwa tej praktyki od standardów metodologicznych współczesnej psychologii – zwłaszcza tych, które wpisane zostały we wzorzec diagnozy opartej na dowodach empirycznych i praktyki psychologicznej opartej na dowodach empirycznych: lekceważenie prymarnej roli empirycznych teorii psychologicznych, zbyt częste odstępstwa od standardów psychometrycznych w procedurach konstruowania i stosowania testów psychologicznych (bywa, że są to pseudotesty, jak np. Test Drzewa Kocha). W artykule podkreślono ważność trafności teoretycznej testu psychologicznego. Podniesiono też problem zapewniania badaniom naukowym prowadzonym przez klinicystów trafności wewnętrznej i zewnętrznej.
Źródło:
Roczniki Psychologiczne; 2016, 19, 3; 437-452
1507-7888
Pojawia się w:
Roczniki Psychologiczne
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
O wybranych aspektach (nie)trafności „ewaluacji” reformowanego szkolnictwa wyższego
Autorzy:
Groenwald, Maria
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/690396.pdf
Data publikacji:
2019
Wydawca:
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
Tematy:
parametrization
scientific and didactic work
validity of evaluation
parametryzacja
praca naukowa i dydaktyczna
trafność ewaluacji
Opis:
In the paper, there was undertaken an analysis of the validity of “evaluation” of the reformed higher education in accordance with Samuel Messick’s concept of unitary validity. The analysis was conducted through the prism of: (A) theoretical grounding of the evaluation of scientific and didactic work; (B) adequacy and usability of evaluative studies; (C) several axiological aspects of external evaluation; (D) social consequences of that evaluation. Taking a critical perspective at the analysis carried out showed (some) possible effects of the measurement of quality being introduced to college such as: (a) giving away the liberty of academic world into the captivity of parametrization; (b) instrumentalization and disciplining of scientists and their objectification; (c) extension of the space of academic pretence.
W opracowaniu podjęto analizę trafności „ewaluacji” reformowanego szkolnictwa wyższego i zgodnie z koncepcją unitarnej trafności Samuela Messicka dokonano jej pod kątem: (A) ugruntowania teoretycznego ewaluacji pracy naukowej i dydaktycznej; (B) stosowności i użyteczności badań ewaluacyjnych; (C) niektórych aksjologicznych aspektów ewaluacji zewnętrznej; (D) społecznych konsekwencji tej ewaluacji. Obranie krytycznej perspektywy prowadzonej analizy ukazało (niektóre) potencjalne skutki wprowadzania na uczelnię pomiaru jakości, takie jak: (a) oddawanie wolności uniwersyteckiego świata nauki w niewolę parametryzacji; (b) instrumentalizacja i dyscyplinowanie naukowców oraz ich uprzedmiotowienie; (c) rozrastanie się przestrzeni uczelnianego pozoru
Źródło:
Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio N – Educatio Nova; 2019, 4
2451-0491
Pojawia się w:
Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio N – Educatio Nova
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Ocena efektów dywersyfikacji portfela produktowego w zakresie ryzyka sprzedaży całkowitej i trafności jej prognoz
Assessment of diversification of product portfolio in terms of total sales risk and its forecast accuracy
Autorzy:
Brzęczek, Tomasz
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/424809.pdf
Data publikacji:
2017
Wydawca:
Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu
Tematy:
trafność prognozy
szereg czasowy
sprzedaż produktów
regresja
ARIMA
model Wintersa
Opis:
Celem prac badawczych opisanych w artykule była ocena dywersyfikacji portfela produktowego w świetle pojęć i metod teorii prognozowania, przede wszystkim ocena dywersyfikacji na podstawie trafności prognozy sprzedaży całkowitej. Dlatego porównano trafność prognoz sprzedaży pojedynczych grup produktów i sprzedaży całkowitej w wybranym przedsiębiorstwie handlowym z branży rolniczo-technicznej. Wyniki są zgodne ze znaną z teorii prawidłowością, iż dywersyfikacja produktowa służy zmniejszaniu ryzyka w prowadzonej działalności gospodarczej. Podwyższona trafność prognoz potwierdziła hipotezę o właściwej dywersyfikacji produktowej w badanym przedsiębiorstwie. Dobór metod i estymację modeli poprzedzono badaniami własności szeregów czasowych sprzedaży. Testy dały ogólne wskazówki co do typu modelu i zmiennych objaśniających. Do analizy każdego szeregu zastosowano alternatywne typy modeli: regresji, ARIMA i wygładzania wykładniczego Wintersa, z których wybrano jeden o najbardziej trafnych prognozach.
Źródło:
Econometrics. Ekonometria. Advances in Applied Data Analytics; 2017, 1 (55); 112-124
1507-3866
Pojawia się w:
Econometrics. Ekonometria. Advances in Applied Data Analytics
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Ocena form i zakresu informacji o metodyce badawczej w polskich czasopismach naukowych dotyczących marketingu i konsumpcji
Forms and scope of research methodology information in Polish scientific journals for marketing and consumption
Autorzy:
Mącik, Radosław
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/424941.pdf
Data publikacji:
2017
Wydawca:
Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu
Tematy:
raportowanie informacji metodologicznych
dobór próby
wiarygodność pomiaru
trafność
rzetelność
analiza danych
replikowalność analiz
Opis:
Dokonano oceny form i zakresu raportowania informacji metodologicznych 100 artykułów dotyczących marketingu i konsumpcji opublikowanych w 3 polskich czasopismach naukowych w 2016 r. Wykorzystano podejście eksperckie oraz drzewa klasyfikacyjne. Analizowane abstrakty zawierają zwykle skąpe informacje o metodzie i próbie. W 3/4 tekstów brakowało pytań lub hipotez badawczych. Informacje o próbie ograniczano typowo do liczebności i sposobu doboru, pomijając opis populacji, strukturę próby i poziom jej realizacji. Dobrze opisywano zbieranie danych, rzadko raportując rzetelność (w 19% tekstów) i trafność pomiaru (7%). Rzadkością była dyskusja wyników (12%). Co drugi artykuł spełniał minimalne wymagania przejrzystości badania, a za wzorcowe uznano 2 teksty. 60% badań nie było replikowalne. Wskazano implikacje dla autorów, czasopism i recenzentów.
Źródło:
Econometrics. Ekonometria. Advances in Applied Data Analytics; 2017, 4 (58); 77-94
1507-3866
Pojawia się w:
Econometrics. Ekonometria. Advances in Applied Data Analytics
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Pięć mitów o badaniach typu studium przypadku
Five Misunderstandings About Case-Study Research
Autorzy:
Flyvbjerg, B.
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/2137725.pdf
Data publikacji:
2005
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Czytelnia Czasopism PAN
Tematy:
case study research
narrative
case selection
validity
falsification
hypothesis testing
critical cases
scientific generalizability
badania typu studium przypadku
narracja
wybór przypadku
trafność
możliwość naukowego uogólnienia
falsyfikacja
testowanie hipotez
przypadki decydujące
Opis:
The author examines five common misunderstandings about case-study research: (1) Theoretical knowledge is more valuable than practical knowledge; (2) One cannot generalize from a single case, therefore the single case study cannot contribute to scientific development; (3) The case study is most useful for generating hypotheses, while other methods are more suitable for hypotheses testing and theory building; (4) The case study contains a bias toward verification; and (5) It is often difficult to summarize specific case studies. He explains and corrects these misunderstandings one by one and concludes with the Kuhnian insight that a scientific discipline without a large number of thoroughly executed case studies is a discipline without systematic production of exemplars, and that a discipline without exemplars is an ineffective one. Social science may be strengthened by the execution of more good quality case studies.
Artykuł ten analizuje pięć powszechnych nieporozumień dotyczących badań typu studium przypadku: (1) wiedza teoretyczna jest bardziej wartościowa od wiedzy praktycznej; (2) nie można dokonywać uogólnień na podstawie pojedynczego przypadku i dlatego studium przypadku nic nie wnosi do rozwoju naukowego; (3) studium przypadku jest użyteczne w stawianiu hipotez, podczas gdy inne metody są bardziej odpowiednie dla testowania hipotez i budowy teorii; (4) studium przypadku zawiera skrzywienie skierowane ku weryfikacji; (5) podsumowanie studium przypadku jest często trudne. Artykuł wyjaśnia i koryguje te nieporozumienia, odwołując się do kuhnowskiej tezy, iż dyscyplina naukowa bez dużej liczby porządnie opracowanych studiów przypadku nie dostarcza systematycznie przykładów empirycznych, a dyscyplina bez przykładów jest nieefektywna. Nauki społeczne mogą stać się bardziej wartościowe poprzez przeprowadzenie większej liczby dobrych studiów przypadku.
Źródło:
Studia Socjologiczne; 2005, 2(177); 41-69
0039-3371
Pojawia się w:
Studia Socjologiczne
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Wyświetlanie 1-15 z 31

Ta witryna wykorzystuje pliki cookies do przechowywania informacji na Twoim komputerze. Pliki cookies stosujemy w celu świadczenia usług na najwyższym poziomie, w tym w sposób dostosowany do indywidualnych potrzeb. Korzystanie z witryny bez zmiany ustawień dotyczących cookies oznacza, że będą one zamieszczane w Twoim komputerze. W każdym momencie możesz dokonać zmiany ustawień dotyczących cookies