Temat: filozofia w nauce - Katalog OPAC zbiorów

Skocz do pozycji: 1.

Tytuł:: Andrzej Fuliński as a representative of the concept of philosophy in science
Andrzej Fuliński jako przedstawiciel koncepcji filozofii w nauce
Autorzy:: Trombik, Kamil Piotr
Powiązania:: https://bibliotekanauki.pl/articles/31804099.pdf
Data publikacji:: 2023
Wydawca:: Copernicus Center Press
Tematy:: Andrzej Fuliński
filozofia w nauce
filozofia przyrody
historia filozofii polskiej
Krakowska Szkoła Filozofii w Nauce
Krakow School of Philosophy in Science
philosophy in science
philosophy of nature
history of philosophy in Poland
Opis:: W artykule przedstawiam sylwetkę i omawiam wybrane poglądy filozoficzne krakowskiego fizyka – Andrzeja Fulińskiego, który od lat 70. XX wieku jest związany z lokalnym środowiskiem interdyscyplinarnym. W artykule stawiam tezę, że publikacje Fulińskiego dobrze wpisują się w styl uprawiania filozofii przyrody, zainicjowany przez Hellera i Życińskiego („filozofia w nauce”), a sam Fuliński – poprzez współpracę ze środowiskiem interdyscyplinarnym oraz specyfikę prac filozoficznych – zasługuje na miano jednego z przedstawicieli Krakowskiej Szkoły Filozofii w Nauce.
This paper analyzes selected issues related to the philosophy of the Krakow physicist Andrzej Fuliński. Since the 1970s, Fuliński has been strongly associated with the interdisciplinary milieu gathered around Heller and Życiński. His activity can therefore be considered within the context of the broader phenomenon known as the Krakow School of Philosophy in Science, which was founded by Heller and Życiński. This paper proposes the thesis that Fuliński’s style of philosophy is connected with the concept of philosophy in science and tries to justify the thesis that Fuliński, due to his cooperation with the interdisciplinary milieu in Krakow and the specificity of his philosophical works, deserves to be regarded as a representative of the Krakow School of Philosophy in Science.
Źródło:: Zagadnienia Filozoficzne w Nauce; 2023, 75; 233-256
0867-8286
2451-0602
Pojawia się w:: Zagadnienia Filozoficzne w Nauce
Dostawca treści:: Biblioteka Nauki

Artykuł

Zmień widok

na półce

Skocz do pozycji: 2.

Tytuł:: Filozofia w kontekście nauki. Stare problemy w nowym wydaniu
Philosophy in the context of science. Old problems in a new form
Autorzy:: Mączka, Janusz
Powiązania:: https://bibliotekanauki.pl/articles/1926938.pdf
Data publikacji:: 2020-12-31
Wydawca:: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
Tematy:: filozofia przyrody
nauki przyrodnicze
filozofia w nauce
philosophy of nature
natural sciences
philosophy in science
Opis:: Analizy przeprowadzone w artykule pozwalają na wyciągnięcie wniosków, ważnych dla filozofa przyrody. Między filozofią a naukami przyrodniczymi istnieje interakcja, którą można określić jako współprzenikanie się obu tych dziedzin wiedzy. To współoddziaływanie filozofii z nauką podobne jest do niedomykającego się koła. Trudno jest owo współprzenikanie jednoznacznie scharakteryzować, ale można wskazać pewne idee towarzyszące mu. (1) Uświadomienie sobie filozoficznego uwikłania teorii naukowej powoduje często rozszerzenie jej rozumienia oraz ujawnia, jak wiele informacji zawartych jest w teorii naukowej na temat głębokiej struktury świata. Sformułowanie „filozofia w nauce” można by uznać za charakterystyczne dla współczesnego ujmowania związku filozofii z naukami przyrodniczymi. Należy pamiętać, że wspólna droga filozofii i nauk przyrodniczych pozwala osiągać interesujące poznawczo wyniki, ważne dla rozumienia świata zewnętrznego. (2) Współprzenikanie się filozofii z nauk jest procesem dynamicznym i twórczym. Tak filozofia, jak i nauka, ulegają ciągłym zmianom, które w istotny sposób wpływają na rozwijanie się procesu współprzenikania. Trudno jest przewidywać, w którą stronę ten proces będzie ewoluował. Ważne jest jednak, jak twierdzi M. Heller, aby w tym twórczym procesie dostrzec, że największym sukcesem nauk empirycznych, trwającym do dziś, jest coraz lepsze ugruntowanie się przekonania, że Wszechświat stopniowo, choć tylko w przybliżeniu, ujawnia nam tajemnice swojej struktury. -------------- Zgłoszono: 12/09/2020. Zrecenzowano: 10/10/2020. Zaakceptowano do publikacji: 29/10/2020
The analysis carried out in this article allows one to draw important conclusions from the point of view of the philosopher of nature. There is an interaction between philosophyand science that takes the form of a mutual permeation in a circle that does not close. Although it is hard to characterize such a circle, one can point to some of its accompanyingideas: (1) Understanding the philosophical implications of a scientific theory improves its explanatory power and reveals the information it contains on the fundamental structureof the Universe. The expression “philosophy in science” characterizes the contemporary approach to the relations between philosophy and science. It must be emphasized thatthe traditional approach of philosophy and science leads to interesting results, important for the understanding of the external world. (2) The mutual permeation of philosophy andscience is a dynamic and creative process. Both science and philosophy change constantly, which substantially influence the development of this permeation. It is hard to predict, however, in which direction the process will evolve. -------------- Received: 12/09/2020. Reviewed: 10/10/2020. Accepted: 29/10/2020
Źródło:: Studia Philosophiae Christianae; 2020, 56, 4; 133-152
0585-5470
Pojawia się w:: Studia Philosophiae Christianae
Dostawca treści:: Biblioteka Nauki

Artykuł

Zmień widok

na półce

Skocz do pozycji: 3.

Tytuł:: Gaston Milhaud: philosophy, science and rationality
Gaston Milhaud – filozofia, nauka, racjonalność
Autorzy:: Kleszcz, Ryszard
Powiązania:: https://bibliotekanauki.pl/articles/2096158.pdf
Data publikacji:: 2019
Wydawca:: Polska Akademia Nauk. Czytelnia Czasopism PAN
Tematy:: G. Milhaud
French conventionalism
history of science
concepts and principles of science
free creation in science
relationship between science and philosophy
konwencjonalizm francuski
historia nauki
pojęcia i zasady nauki
swobodna aktywność w nauce
relacja nauka-filozofia
Opis:: Gaston Milhaud (1858–1918) was a French modern philosopher, who, having started from mathematics, came to philosophy (especially epistemology) and history of science. His works on the history of science were devoted to Greek science and modern science. Milhaud in his papers claimed that important concepts and principles of science (in different disciplines) result from decisions that simultaneously transcend both experience and logic. He emphasized the role of free creation and activity of the mind. The author discusses central problems of Milhaud’s thought, especially the problem of the relationship between science and philosophy.
Źródło:: Przegląd Filozoficzny. Nowa Seria; 2019, 3; 45-62
1230-1493
Pojawia się w:: Przegląd Filozoficzny. Nowa Seria
Dostawca treści:: Biblioteka Nauki

Artykuł

Zmień widok

na półce

Skocz do pozycji: 4.

Tytuł:: The role of the history of science in Marian Smoluchowski’s scientific, didactic and philosophical activities
Autorzy:: Polak, Paweł
Powiązania:: https://bibliotekanauki.pl/articles/783354.pdf
Data publikacji:: 2019
Wydawca:: Polska Akademia Umiejętności
Tematy:: Marian Smoluchowski, history of physics, philosophy in science, history of science and didactics of physics, history of science and culture
Marian Smoluchowski, historia fizyki, filozofia w nauce, historia nauki w dydaktyce fizyki, historia nauki a kultura
Opis:: Marian Smoluchowski (1872–1917) was an outstanding Polish physicist, known e.g. as a pioneer of statistical physics. His short paper about history of physics in Poland represents the initial study in this field. It was cited many times, creating the starting point for the historiography of physics in Poland. However, the role of history of science played in Smoluchowski’s activities was never systematically analyzed before. This article concentrates on three main domains of Smoluchowski’s activities involved with history of science: scientific, didactic and philosophical. It reveals that for Smoluchowski the importance of history of science was determined by its cultural impact. History of science played the important role in crystallization of his philosophical concepts, as well as in didactics revealing the internal dynamics of science and inspiring to new discoveries. The last issue is tied with specific methodological approach to physics called by Smoluchowski ‘romanticism of science’. This paper shows that Smoluchowski was not only a pioneer of history of physics in Poland, but also prepared some foundations for future development of this field of research.
Marian Smoluchowski (1872–1917) był wybitnym polskim fizykiem, znanym m.in. jako pionier fizyki statystycznej. Jego krótka praca o historii fizyki w Polsce stanowi pionierskie opracowanie tego zagadnienia, była cytowana wiele razy, tworząc punkt wyjścia do dalszych badań nad historią fizyki w Polsce. Należy jednakże podkreślić, że nigdy nie poddano systematycznej analizie zagadnienia roli historii nauki w działalności naukowej Smoluchowskiego. W niniejszej pracy skupiono się na trzech obszarach działalności związanych z historią nauki: badawczym, dydaktycznym i filozoficznym. Wskazano, że doniosłość historii nauki dla Smoluchowskiego brała się z jej kulturowego znaczenia. Historia nauki odegrała ważną rolę w procesie krystalizacji koncepcji filozoficznych wybitnego fizyka, a także w dydaktyce fizyki, ukazując wewnętrzną dynamikę rozwoju nauki i inspirując do nowych odkryć. To ostatnie zagadnienie jest ściśle związane ze specyficznym podejściem metodologicznym Smoluchowskiego do fizyki, nazwanym przez niego „romantyzmem nauki”. W artykule wskazano nie tylko, że Smoluchowski jest pionierem historii fizyki w Polsce, ale też że przygotował podstawy dla przyszłego rozwoju tej dyscypliny.
Źródło:: Studia Historiae Scientiarum; 2019, 18
2451-3202
Pojawia się w:: Studia Historiae Scientiarum
Dostawca treści:: Biblioteka Nauki

Artykuł

Zmień widok

na półce

Skocz do pozycji: 5.

Tytuł:: Myślenie na długi dystans
Long-distance thinking
Autorzy:: Trombik, Kamil Piotr
Powiązania:: https://bibliotekanauki.pl/articles/690924.pdf
Data publikacji:: 2018
Wydawca:: Copernicus Center Press
Tematy:: Michał Heller
filozofia w nauce
filozofia nauki
filozofia przyrody
nauka-wiara
historia filozofii polskiej
philosophy in science
philosophy of science
philosophy of nature
science-faith
history of Polish philosophy
Opis:: Book review: Oblicza filozofii w nauce, P. Polak, J. Mączka, W.P. Grygiel (eds.), Copernicus Center Press, Kraków 2017, pp. 386.
Recenzja książki: Oblicza filozofii w nauce, P. Polak, J. Mączka, W.P. Grygiel (red.), Copernicus Center Press, Kraków 2017, ss. 386.
Źródło:: Zagadnienia Filozoficzne w Nauce; 2018, 64; 201-207
0867-8286
2451-0602
Pojawia się w:: Zagadnienia Filozoficzne w Nauce
Dostawca treści:: Biblioteka Nauki

Artykuł

Zmień widok

na półce

Skocz do pozycji: 6.

Tytuł:: Philosophy in science – a case study of the reception of the Special and the General Theory of Relativity in Kraków and Lwów before 1925
Filozofia w nauce – studium przypadku recepcji szczególnej i ogólnej teorii względności w Krakowie oraz we Lwowie przed rokiem 1925
Autorzy:: Polak, Paweł
Powiązania:: https://bibliotekanauki.pl/articles/783498.pdf
Data publikacji:: 2016
Wydawca:: Polska Akademia Umiejętności
Tematy:: history of physics
philosophy of science
philosophy in science, philosophy of physics
Special Theory of Relativity
General Theory of Relativity
Albert Einstein
Ernst Mach
Bronislaw Biegeleisen
Maksymilian T. Huber
Stanislaw Loria
Zygmunt Zawirski
Stanislaw Zaremba
Tadeusz Banachiewicz
Lwów
Kraków
historia fizyki
filozofia przyrody
filozofia w nauce
filozofia fizyki
szczególna teoria względności
ogólna teoria względności
Bronisław Biegeleisen
Stanisław Loria
Stanisław Zaremba
Opis:: A centenary of Einstein’s General Theory of Relativity brings forward some questions with regard to the impact of Einstein’s theory on philosophy. This theory, and the chronologically earlier Special Theory of Relativity, have had many important philosophical implications. In Poland they provoked interesting philosophical discussions before WWII. The history of those discussions reveals numerous noteworthy facts concerning the relationships between mathematics, physics and philosophy. A case study of the reception of the Special and General Theory of Relativity in Kraków and Lwów before 1925 focuses on the peculiar specificity of exact sciences and philosophy in Polish Galicia. The concept of “philosophy in science” coined by Michael Heller is particularly suitable for describing this specificity. The article begins with a short overview of the early reception of the Special Theory of Relativity in Kraków. Next, it shows how the discussions during the 10th and 11th Congresses of Polish Physicians and Natural Scientists (Lwów 1907, Kraków 1911) influenced the reception of the STR. What is also discussed are the roots of the specificity of the reception in Lwów, i.e. the influence of the considerations about the foundations of mechanics and a public philosophical debate around Einstein’s theories. In order to demonstrate how different the reception of these theories was in Kraków, a description is provided of a methodological debate between S. Zaremba and T. Banachiewicz. Some notes are also added about the concurrent styles of philosophy of science (philosophy of nature). The article ends with conclusions about the specificity of Kraków’s and Lwów’s styles of philosophy in science. This study reveals that in this period Einstein’s theories significantly stimulated philosophical considerations in Poland. These considerations have become an important supplement to the scientific activity in Kraków and Lwów.
Setna rocznica sformułowania przez Alberta Einsteina ogólnej teorii względności jest doskonałą okazją do ponownego postawienia pytań o wpływ wspomnianej teorii na filozofię. Interesującą perspektywę oferują badania z zakresu historii nauki i historii filozofii, które pozwalają dokładniej przyjrzeć się procesowi recepcji wspomnianej teorii. Proces ten jest ważnym źródłem wiedzy o kształtowaniu się relacji nauk przyrodniczych i filozofii, gdyż poprzez analizę wskazywanych trudności i kontrowersji pozwala zidentyfikować wiele ukrytych założeń o charakterze filozoficznym, które trudno dostrzec na innych etapach rozwoju nauki. Dzięki temu analiza procesu recepcji nowych teorii naukowych staje się wyróżnionym przedmiotem analiz relacji matematyki, nauk przyrodniczych i filozofii. Z tych względów warto przyjrzeć się interesującym dyskusjom i polemikom, które miały miejsce w obrębie nauki polskiej. Szczególnie interesujące polemiki i dyskusje wokół teorii względności rozegrały się w Krakowie i we Lwowie przed rokiem 1925. Wspomniane ośrodki zostały wybrane również z tego względu, że w początkach XX wieku, wykorzystując możliwości polityczno-kulturalne powstałe w związku z istnieniem stosunkowo szerokiego zakresu autonomii Galicji, stały się one najważniejszymi centrami rozwoju nauki polskiej. Sytuacja ta zadecydowała również o połączeniu wymienionych ośrodków stosunkowo silną siecią powiązań, widocznych szczególnie na gruncie fizyki. W obu miastach powstała również specyficzna (choć z zachowaniem pewnych lokalnych odrębności) odmiana refleksji nad nauką, którą dogodnie jest określić przy pomocy pojęcia „filozofii w nauce” stworzonego przez M. Hellera. Opracowanie rozpoczyna się od krótkiego przybliżenia historii recepcji szczególnej teorii względności w Krakowie. W procesie tym najistotniejszą rolę odegrał August Witkowski, który już w 1905 roku docenił znaczenie pierwszych prac Einsteina. Kolejne punkty zwrotne w procesie recepcji teorii Einsteina wyznaczyły dwa kolejne Zjazdy Lekarzy i Przyrodników Polskich, które odbyły się kolejno we Lwowie w 1907 r. i w Krakowie w 1911 r. Pierwszy z nich zadecydował o popularyzacji idei relatywistycznych pośród przyrodników polskich, a kolejny – o popularyzacji ich wśród filozofów. Dla zrozumienia lokalnej specyfiki filozoficznych rozważań prowadzonych w ośrodku lwowskim odwołamy się do rozwoju recepcji wokół podstaw mechaniki. Zagadnienie to szczególnie mocno interesowało lwowskich uczonych z tej racji, że Lwów był do 1915 roku jedynym polskim ośrodkiem akademickim rozwijającym nauki techniczne i koncentrował w naturalny sposób większość polskich uczonych zajmujących się nauką mechaniki. To właśnie środowiska związane z lwowską Szkołą Politechniczną odegrały ważną rolę w późniejszych dyskusjach wokół szczególnej i ogólnej teorii względności. W dalszej kolejności szkicowo zaprezentowana zostanie lwowska polemika wokół teorii względności i dla kontrastu ukazana zostanie o wiele krótsza polemika rozgrywająca się w Krakowie. Szczególna uwaga zostanie poświęcona dorobkowi Zygmunta Zawirskiego, który w swej działalności podjął problematykę poruszoną w obu ośrodkach i przedstawił najbardziej interesujące rozważania ukazujące nowoczesną wizję filozofii uprawianej w ścisłym kontakcie z naukami przyrodniczymi. Prezentowany styl filozofii w nauce rozwijany w Krakowie i Lwowie został również skrótowo skonfrontowany z konkurencyjnymi filozoficznymi reakcjami na teorie Einsteina: z refleksją rozwijaną w obrębie Szkoły Lwowsko-Warszawskiej (Kazimierz Ajdukiewicz) i z wybraną refleksją neoscholastyczną (Feliks Hortyński SJ, Ludwik Wrzoł SJ, Jan Stepa). Na tym tle lepiej można dostrzec specyfikę filozofii analizowanej w tym studium przypadku – najważniejsze uwagi na ten temat zostały zawarte w zakończeniu niniejszej pracy. Niniejszy artykuł ukazuje fakt, że szczególna i ogólna teoria względności Einsteina znacząco wpłynęły na rozwój refleksji filozoficznej w Polsce. Warto również zaznaczyć, że refleksja filozoficzna stała się w opisywanym okresie ważnym uzupełnieniem pracy naukowej przyrodników, co decyduje również o specyfice rozwoju ówczesnej nauki.
Źródło:: Studia Historiae Scientiarum; 2016, 15; 245-273
2451-3202
Pojawia się w:: Studia Historiae Scientiarum
Dostawca treści:: Biblioteka Nauki

Artykuł

Zmień widok

na półce

Skocz do pozycji: 7.

Tytuł:: Udawane filozofowanie
The Pretense of Doing Philosophy
Autorzy:: Jodkowski, Kazimierz
Powiązania:: https://bibliotekanauki.pl/articles/553320.pdf
Data publikacji:: 2014
Wydawca:: Uniwersytet Zielonogórski. Instytut Filozofii
Tematy:: Stephen Hawking
Roger Penrose
Albert Einstein
filozofia nauki
filozofia w nauce
realizm
antyrealizm
rzeczywistość
pozytywizm
teoria naukowa
mechanika kwantowa
grawitacja
philosophy of science
philosophy in science
realism
anti-realism
reality
positivism
scientific theory
quantum mechanics
gravitation
Opis:: Recenzja książki: Wojciech Grygiel, Stephena Hawkinga i Rogera Penrose’a spór o rzeczywistość, Copernicus Center Press, Kraków 2014, s. 412.
Review of: Wojciech Grygiel, Stephena Hawkinga i Rogera Penrose’a spór o rzeczywistość, Copernicus Center Press, Kraków 2014, s. 412.
Źródło:: Filozoficzne Aspekty Genezy; 2014, 11; 279-302
2299-0356
Pojawia się w:: Filozoficzne Aspekty Genezy
Dostawca treści:: Biblioteka Nauki

Artykuł

Zmień widok

na półce

Skocz do pozycji: 8.

Tytuł:: Gdzieś pomiędzy nauką a filozofią
Autorzy:: Zyzik, Radosław
Powiązania:: https://bibliotekanauki.pl/articles/690528.pdf
Data publikacji:: 2013
Wydawca:: Copernicus Center Press
Tematy:: filozofia
nauka
filozofia w nauce
filozofia nauki
Opis:: Recenzja książki: Between Philosophy and Science, red. Michał Heller, Bartosz Brożek, Łukasz Kurek, Copernicus Center Press, Kraków 2012, ss. 255.
Źródło:: Zagadnienia Filozoficzne w Nauce; 2013, 52; 237-241
0867-8286
2451-0602
Pojawia się w:: Zagadnienia Filozoficzne w Nauce
Dostawca treści:: Biblioteka Nauki

Artykuł

Zmień widok

na półce

Skocz do pozycji: 9.

Tytuł:: Znaczenie refleksji historycznej dla współczesnej filozofii przyrody. Zarys przykładowego programu badawczego
The importance of historical considerations for philosophy in science (philosophy of nature). An outline of an exemplary research program
Autorzy:: Polak, Paweł
Powiązania:: https://bibliotekanauki.pl/articles/431011.pdf
Data publikacji:: 2013
Wydawca:: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
Tematy:: philosophy in science
time
filozofia w nauce
czas
Opis:: In this paper the importance of the history of the philosophy of nature for this field of philosophy is examined. It is also shown why the history of philosophy in science (philosophy of nature) is important for Polish philosophy. Next, some selected issues of the historiography of this field are examined. It is suggested, that an interesting perspective of investigations is the one, which shows the development of the Polish philosophy of nature from the point of view of the development of philosophical reflections on the issue of time in the period 1900–1939.
W artykule poddano analizie znaczenie filozoficznej refleksji nad dziejami filozofii przyrody dla rozwoju współczesnej filozofii przyrody. Wskazuje się również, dlaczego historia filozofii przyrody jest ważna dla polskiej filozofii. Następnie analizom poddano wybrane zagadnienia związane z historiografią dziejów filozofii przyrody. Zaproponowano również interesującą perspektywę badań, jaką jest ujęcie dziejów polskiej filozofii przyrody w latach 1900–1939 z punktu wiedzenia rozważań nad zagadnieniem czasu.
Źródło:: Studia Philosophiae Christianae; 2013, 49, 3; 25-42
0585-5470
Pojawia się w:: Studia Philosophiae Christianae
Dostawca treści:: Biblioteka Nauki