- Tytuł:
-
Ujski dylemat - Kalwaria. Powstanie, destrukcja i rekompozycja sacrum
The dillema of Ujście - Calvary. The origin, devastation and recomposin of the sacrum - Autorzy:
- Swaryczewska, M.
- Powiązania:
- https://bibliotekanauki.pl/articles/115233.pdf
- Data publikacji:
- 2013
- Wydawca:
- Wyższa Szkoła Techniczna w Katowicach
- Tematy:
-
Ujście nad Notecią
Kalwaria
sacrum
Ujście by the Noteć river
Calvary - Opis:
-
II połowa XIX wieku to okres kształtowania nowoczesnych państw europejskich, czas radykalnych
przemian gospodarczych, związanych z rewolucją przemysłową i powstawaniem dużych miast.
Wzrastała wówczas świadomość narodowa i nasilały się problemy społeczne a Kulturkampf
wywołał otwartą konfrontację rządzących z Kościołem rzymskim. Rezultatem był protest
duchowieństwa i wiernych oraz aktywizacja życia religijnego, która zaowocowała między innymi
budową licznych obiektów sakralnych – kaplic, kościołów i ośrodków pielgrzymkowych.
Obok założeń w Piekarach Śląskich czy Głotowie, należy do nich okazała kalwaria
w Ujściu nad Notecią, wzniesiona siłami miejscowej społeczności katolickiej w latach 1893 - 1908.
Zlokalizowano ją na eksponowanej krajobrazowo krawędzi Wysoczyzny Chodzieskiej,
na przykościelnym wzgórzu, w bliskim sąsiedztwie miasta, huty szkła i zespołu portowego.
Inicjatorem budowy był proboszcz Franciszek Renkwitz, który nie tylko umiał łagodzić konflikty
między miejscowymi Polakami i Niemcami, ale także skłonił parafian do współpracy - wielkiego
zrywu organizacyjnego i ekonmicznego, niezbędnego do zrealizowania tak ambitnego obiektu.
Zachowane dokumenty dowodzą,że ksiądz Renkavitz wraz ze swoim bratem, właścicielem firmy
budowlanej, kierował robotami ziemnymi, rysował koncepcje architektoniczne i własnoręcznie
zdobił kaplice mozaikami i bryłami barwnego szkła. W rezultacie zbiorowego wysiłku powstał
malowniczy park sakralny z egzotycznymi nasadzeniami, cmentarzem zasłużonych, serpentynową
aleją, zameczkiem widokowym oraz zespołem stacji kalwaryjnych o baśniowych formach i niespotykanych,
przesyconych światłem fakturach architektonicznych. Stan ten dokumentują pełne podziwu
opisy i liczne fotografie.
W pierwszej połowie XX wieku, także w czasach II Rzeczpospolitej, Ujście podobnie jak dziś, było
celem pielgrzymek i znanym ośrodkiem kultu Krwi Najświętszej Jezusa Chrystusa. Niestety w okresie
II wojny światowej miasto znalazło się w obrębie nazistowskiej Rzeszy, gdzie kościół katolicki był
drastycznie prześladowany. Na rozkaz namiestnika Reichsgau Wartheland całkowicie zniszczono
kaplice przy użyciu materiałów wybuchowych, a następnie teren zniwelowano. Wydawało się, że
Kalwaria Ujska na zawsze przestała istnieć. Obecnie trwa rekompozycja obiektu, dostosowana do
współczesnego gustu i możliwości ekonomicznych. Uporządkowano ścieżki, wysiłkiem parafii i miasta
powstała na nowo część stacji, nigdy jednak nie nadano im pierwotnej skali ani wyglądu.
Współczesne realizacje są kosztowne i chybione pod względem formy, jednak nie wzięto pod
uwagę możliwości odtworzenia budowli w dawnej postaci, gdyż nie mieszczą się w przyjętych
obecnie kategoriach estetycznych. Jak zatem należy kształtować tutejszy krajobraz sakralny?
Czy można zaakcentować dawny, niepowtarzalny charakter Kalwarii Ujskiej, stylistycznie nawiązujący
do skalnych kompozycji braci Baumów, sławnego Parku Güell Antonia Gaudiego lub wiedeńskiego
ogrodu Otto Wagnera?
Second half of the 19th century is the period of forming modern European countries, the time of radical economic changes connected with the industrial revolution and with emerging of big cities. In those days national consciousness was growing, also social problems increased, and Kulturkampf led to open confrontation of the governers with the Roman Church. The result was the objection of the clergy and worshippers and increased religious involvement. In consequence, numerous sacral objects - chapels, churches and pilgrimage centres - were constructed. Besides the foundations in Piekary Śląskie or Głotowo, also the splendid Ujście calvary belongs to this group. It is situated by the Noteć river and its construction was the activity of the local Catholic community in the years 1893-1908. The objects was built on a well exposed location of the verge of the Wysoczyzna Chodzieska, on a Hill by the church, in the vicinity of the town, glassworks and harbour. The originator of the construction was the vicar Franciszek Renkawitz. He was able not only to appease conflicts among local Polish and Germans, but he also inclined his parishioners to cooperation. Implementing such a great construction required great organizational and economic impulse. The preserved documents prove that father Renkavitz and his brother, who was the owner of a constructing firm, managed the earthwork. He designed the architecture and also decorated the chapels with mosaics and colour glass pieces with his own hands. This collective effort brought to existence a picturesque sacral park with exotic plants, a memorial cemetery, streamer, small scenic castle and a group of calvary stations of fabulous forms and uncommon blazing textures. Then it has been documented by enthusiastic descriptions and numerous photographs. As it is today, also in the first half of the 20th century and in the times of the Second Polish Republic, Ujście was a popular pilgrimage venue and a widely known centre of worship of the Holy Blood of Jesus Christ. Unfortunately, during the 2nd World War the town was annexed to the Third Reich, where the catholic chuch was drastically discriminated against. At the command of the governor of the Reichsgau Wartheland the chapels were completely destroyed with explosives and the terrain was levelled. Seemingly, the Calvary of Ujście disappeared forever. Nowadays recomposing has been started, in accordance with contemporary taste and economic capabilities. The paths have been regulated, some of the stations, with the help of local parish and Town authorities, have been reconstructed. However, their former scale and shape have never been restored. Although today the works are expensive and the newly built forms are unsuccessful, the possibility of restoring the former shape of the object hasn’t been considered, because it doesn’t comply with currently accepted esthetic standards. Accordingly, a question must be formulated: what is the manner in which this local sacral landscape should be shaped? Is it possible to emphasize the historic, unique character of the object, with the style refering to the concurrently created Baum brothers rock compositions, Otto Wagner gardens in Vienna and the Park Güell of Antoni Gaudí? - Źródło:
-
Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Technicznej w Katowicach; 2013, 5; 47-73
2082-7016
2450-5552 - Pojawia się w:
- Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Technicznej w Katowicach
- Dostawca treści:
- Biblioteka Nauki
Artykuł