Informacja

Drogi użytkowniku, aplikacja do prawidłowego działania wymaga obsługi JavaScript. Proszę włącz obsługę JavaScript w Twojej przeglądarce.

Wyszukujesz frazę "epistemologia" wg kryterium: Temat


Wyświetlanie 1-12 z 12
Tytuł:
Florian Znaniecki o nauce. Perspektywa onto-epistemologiczna
Florian Znaniecki on Science. The Onto-Epistemological Perspective
Autorzy:
Kuszyk-Bytniewska, Mariola
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31343873.pdf
Data publikacji:
2018
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
Znaniecki
onto-epistemologia
nauka
nauki społeczne
onto-epistemology
science
social sciences
Opis:
Floriana Znanieckiego rozumienie nauk społecznych możemy wpisać w szerszy projekt filozoficzny, który nazywam onto-epistemologią społeczną. Główny cel artykułu to rekonstrukcja filozofii Znanieckiego jako wysiłku badawczego nakierowanego na zbudowanie podstawy nauk społecznych w sensie zakładanym przez XIX-wieczny fundamentalizm, to jest jako poszukiwane podstaw uprawomocnienia nauk. Choć cel ten nie był oryginalny to oryginalne i owocne były środki i sposoby ich stosowania w podejściu Znanieckiego. Onto-epistemologiczne podejście Znanieckiego unika Kartezjańskich i Kantowskich dualizmów, a przede wszystkim unika mono-subiektywnego rozumienia podmiotu. Stopniowanie realności w odniesieniu do przedmiotu nauk społecznych, obiektywność jako przynależność do wielu systemów przedmiotowych to podstawowe wynalazki Znanieckiego dokonane na tej drodze. Główna przesłanka onto-epistemologii może być wyrażona następująco: Ludzkie „poznaję” czy „wiem” jest ufundowane w ludzkim (społecznym) „jestem”, a to z kolei istnienie zawiera niezbywalny moment epistemiczny.
I include Florian Znaniecki’s understanding of cultural sciences into a wider philosophical project which I call social onto-epistemology. The main aim of the paper is to reconstruct Znaniecki’s philosophy as a research effort to set the foundation of social sciences; the “foundation” is meant here as it is meant in 19th philosophical fundamentalism, i.e. as the search for the basis of legitimisation of social sciences. Despite of the non-originality of this aim, the measures and modes of its application in Znaniecki’s approach were fruitful. The onto-epistemological approach avoids Cartesian and Kantian dualisms and, pre-eminently, the monosubjective understanding of the cognitive subject. The graduation of realness with regard to the object of social science, objectivity as belonging to many systems of cultural objects are main invention on this path. The main onto-epistemological premise of Znaniecki’s strategy is as follows: Human knowledge is deeply rooted in human social existence, and the human mode of existence, in turn, contains necessarily and essentially an epistemic component.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2018, 6; 275-284
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Naturalny i technologiczny racjomorfizm w komunikacji (w kontekście niektórych idei Konrada Lorenza i Stanisława Lema)
Autorzy:
Pleszczyński, Jan
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31234054.pdf
Data publikacji:
2022
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
komunikacja
racjomorfizm
technoracjomorfizm
Internet
nowoczesne technologie
ewolucja
epistemologia
Stanisław Lem
Konrad Lorenz
Opis:
Główna myśl tego artykułu jest taka, że zdominowanie współczesnej sfery intersubiektywności przez nowoczesne technologie komunikacyjno-medialne ujawnia w świecie ludzkim pewne fenomeny, nieobecne w epokach przedinternetowych. Jednym z nich jest technoracjomorfizm. Terminem tym określam hybrydową ontyczność, działającą według biologicznych mechanizmów racjomorficznych, na które nakłada się technologiczna racjonalność. W artykule wskazuję też niektóre efekty, jakie w życie społeczne i jednostkowe wnosi obecność w komunikacji technoracjomorfizmu.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2022, 10; 51-65
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Wizualizacja i techniki notowania w naukach przyrodniczych (według Hansa-Jörga Rheinbergera)
Visualization and Recording Techniques in Natural Sciences in Hans-Jörg Rheinberger View
Autorzy:
Leciejewski, Sławomir
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31343141.pdf
Data publikacji:
2016
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
epistemologia historyczna
wizualizacja
styl badań naukowych
historical epistemology
visualization
style of scientific research
Opis:
W komentarzu do fragmentów Epistemologii historycznej poświęconych problemowi wizualizacji i technikom notowania w naukach przyrodniczych odwołam się do tez Patera Galisona z monografii „Image and logic: a material culture of microphysics”, aby dokonać krytycznej analizy ustaleń Hansa-Jörga Rheinbergera w kontekście współczesnej praktyki eksperymentalnej wspomaganej komputerowo. Udzielę odpowiedzi na pytanie, czy tezy zawarte w Epistemologii historycznej dotyczące wizualizacji i notowania można utrzymać w konfrontacji z komputerowym stylem badań naukowych, dominującym w pracach eksperymentalnych od lat osiemdziesiątych XX wieku.
In my comment to fragments of Historical Epistemology, devoted to the problem of visualization and recording techniques in natural sciences, I refer to Peter Galison’s theses presented in his book Image and Logic: a Material Culture of Microphysics in order to analyse critically Hans-Jörg Rheinberger’s claims in the context of modern experimental practice engaging computers. I answer for the question whether the theses included in the Historical Epistemology concerning visualization and recording are acceptable when they are confronted with the computer style of scientific research prevailing in experimental research since the 80-ties of the 20th century.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2016, 4; 369-378
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Czy powinniśmy bać się zależności epistemicznej (i jak bardzo)?
Should We Fear Epistemic Dependence (and How Much)?
Autorzy:
Grygieńć, Janusz
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/41193366.pdf
Data publikacji:
2021
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
epistemic dependence
experts
expertise
democracy
social epistemology
zależność epistemiczna
eksperci
wiedza ekspercka
demokracja
epistemologia społeczna
Opis:
W ostatnich latach nasiliło się wśród badaczy społecznych zainteresowanie problemem wiedzy eksperckiej. Jednym z tematów częściej poruszanych w tym kontekście jest kwestia relacji między ekspertami i laikami. W niniejszym artykule analizuję to zagadnienie przez pryzmat koncepcji zależności epistemicznej sformułowanej przez Johna Hardwiga. Twierdzę, że koncepcja ta stanowi poważne wyzwanie nie tylko dla dominującej w literaturze naukowej wizji prowadzenia badań naukowych, ale też dla demokratycznej wizji polityki. Analizuję trzy spotykane w literaturze przedmiotu strategie odpowiedzi na to wyzwanie: indywidualistyczną, instytucjonalną oraz epistokratyczną. Pierwszą reprezentuje Alvin Goldman, prezentujący strategie pozostające do dyspozycji laika stającego w obliczu wyboru spośród dwóch sprzecznych opinii eksperckich. Drugą jest wiara w potencjał instytucji i norm nauki do rozstrzygnięcia wszystkich kontrowersji zanim skonfrontowani z nimi zostaną laicy. Trzecia nakazuje eliminację problemu zależności epistemicznej poprzez włączanie do dyskusji z ekspertami wyłącznie osób z wystarczającym doświadczeniem praktycznym. W konkluzji twierdzę, że problem zależności epistemicznej nie znajduje przekonującego rozwiązania. Jedyne nadzieje stwarzają strategie jego ominięcia, a nie konfrontacji z nim.
In recent years, interest in the problem of expert knowledge has intensified among social scientists. One of the topics more frequently addressed in this context is the relationship between experts and laypeople. This paper examines this issue from the perspective of the concept of epistemic dependence formulated by John Hardwig. I argue that this concept poses a severe challenge to the vision of scientific inquiry dominant in the scientific literature and to the democratic idea of politics. I examine three strategies encountered in the literature for responding to this challenge: individualist, institutional, and epistocratic. Alvin Goldman advocates the first one, as he presents strategies at the disposal of a layman facing two conflicting expert opinions. The second is the belief in the scientific community’s potential to resolve all controversies and protect non-specialists from confronting them. The third is to eliminate epistemic dependence by including only those with sufficient practical experience in expert discussions. In the end, I conclude that the problem of epistemic dependence has no suitable solution. We should place our hopes only with strategies for circumventing it rather than confronting it.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2021, 9; 9-28
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Ontologiczne i epistemologiczne aspekty pojęcia modelu kosmologicznego
Ontological and Epistemological Aspects of the Cosmological Model
Autorzy:
Szydłowski, Marek
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31342804.pdf
Data publikacji:
2014
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
ontologia i epistemologia modelu kosmologicznego
metodologia kosmologii
ontology and epistemology of cosmological model
methodology of cosmology
Opis:
W praktyce badawczej kosmologii współczesnej – tak jak i w innych dziedzinach nauki – modele teoretyczne stają się autonomicznymi narzędziami badawczymi, pozwalającymi na planowanie i przeprowadzanie obserwacji astronomicznych i eksperymentów. Na modelach, a nie na teoriach skupia się obecnie uwaga uczonych, a w konsekwencji coraz szerzej koncentrują one uwagę filozofów nauki. W pracy wykażemy, że standardowy model kosmologiczny (w skrócie SMK) ciemnej, zimnej materii ze stałą kosmologiczną (w skrócie LCDM) pełni obecnie kluczową rolę w kosmologii. Model ten jest uznawany za efektywną teorię Wszechświata. Określimy jego podstawowe ontologiczne i epistemologiczne własności oraz funkcje, jakie pełni w praktyce badawczej kosmologii. Rozważamy również, w odniesieniu do modeli kosmologicznych, główne kwestie stawiane przez filozofów nauki: kwestię statusu ontologicznego i epistemologicznego tych modeli, semantycznych funkcji standardowego modelu kosmologicznego, relacji SMK do teorii i tym podobne. Weźmiemy udział w debacie dotyczącej realizmu naukowego, redukcjonizmu w wyjaśnianiu i kwestii praw przyrody w ramach modelowego podejścia w kosmologii.
The standard cosmological model plays a crucial role in the research practice of modern cosmology. We examine ontological and epistemological aspects of this model, and its roles in the research practice of cosmology. We have found that there is not one distinguished ontology of the cosmological model. We point out different ontologies fitting it. The epistemological significance of the notion of cosmological model is also investigated, and complex epistemological roles of this notion are determined. We suggest that that the model is not an object belonging to one ontology, but it is a mixture of elements belonging to different ontological categories.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2014, 2; 277-292
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Knowledge of Language and a Radical Scepticism
Znajomość języka a radykalny sceptycyzm
Autorzy:
Čanal, Tomáš
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/41186937.pdf
Data publikacji:
2019
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
Cartesian doubt
certainty
Descartes
epistemology
Evil Deceiver
knowledge
scepticism
Wittgenstein
wątpienie kartezjańskie
pewność
Kartezjusz
epistemologia
zły zwodziciel
wiedza
sceptyzm
Opis:
Według Kartezjusza, możliwe jest skuteczne zwątpienie we wszystkie aspekty świata zewnętrznego, poza językiem. Według Wittgensteina, zwątpienie w cały świat zewnętrzny z wyjątkiem języka nie jest niczym więcej niż zwątpieniem w świat wewnętrzny włącznie z językiem. Dlaczego? Otóż żaden użytkownik języka nie jest bardziej pewny znaczenia swoich słów, niż pewny jest bytów zewnętrznych, które uważa za niepodważalne (np. że ma dwie ręce i dwie nogi). Bez tego powiązania konstytutywnego, nie byłoby komunikacji sensu definitywnego. Wittgenstein sugeruje, że kiedy autor „Medytacji o pierwszej filozofii” przyjmuje hipotezę „złośliwego demona”, odnosimy tylko wrażenie, jakobyśmy mieli do czynienia z językiem (albo czytali tekst). W istocie mamy do czynienia z symptomami nieco innego zjawiska. Celem tej pracy jest zbadanie Wittgensteinowskiej krytyki możliwości przyjęcia tak radykalnie sceptycznego stanowiska.
According to Descartes, it is possible to doubt successfully that there is external world, all around us, yet still to have language, in place, without any complication. According to Wittgenstein, to doubt everything about the external world except language means nothing more than to doubt everything about the external world including language. Why? No speaker is more certain about the meaning of his words than about the external things he believes to be unassailable (for example, that he has two hands and two legs). Without this constitutive connection there would be no communication of a definite sense. Wittgenstein suggests that, after the author of the Meditations on First Philosophy adopts the hypothesis of evil deceiver, we are only under the impression that we deal with language (or that we read a text). We instead deal with symptoms of something rather different. The objective of this paper is to critically reassess Wittgenstein’s criticism of the possibility of holding such a radical sceptical position.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2019, 7, 2; 265-282
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Alina Motycka – filozofka nauki
Alina Motycka - philosopher of science
Autorzy:
Bytniewski, Paweł
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/41309641.pdf
Data publikacji:
2020
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
Alina Motycka
philosophy of science
epistemology
C.G. Jung
archetypes
myth
filozofia nauki
epistemologia
Carl G. Jung
archetypy
twórczość naukowa
mit
Opis:
W artkule przedstawiam poglądy Aliny Motyckiej, polskiej filozofki nauki, zmarłej w 2018 roku. Działalność naukową Motyckiej lokuję w historycznym kontekście dwóch tradycji filozofii nauki – uhistorycznionej jej wersji sygnowanej nazwiskiem Thomasa Kuhna i tradycji logicznej rekonstrukcji nauki jaką w drugiej połowie XX wieku ożywiała myśl Karla Poppera. Sądzę, że taka właśnie sytuacja historyczna stanowi kontekst, w jakim Motycka kształtowała swój pogląd na filozofię nauki, a także z uwagi na tak określony kontekst, problematyzowała własny w niej udział. Co zatem stanowi o oryginalności Jej drogi? Dwie kwestie wysuwają się tu na plan pierwszy. Pierwsza, to rekonstrukcja zasadniczego problemu filozofii nauki, jakim według Motyckiej, jest zagadnienie konfrontacji dwóch teorii naukowych z których wcześniejsza (T1) jest zastępowana przez późniejszą i konkurencyjną względem pierwszej (T2). Motycka w warstwie krytycznej swojej filozofii nauki ukazuje niezdolność epistemologii drugiej połowy XX wieku do adekwatnego ujęcia tej relacji. Przyczynę upatruje w jej braku wytworzenia środków intelektualnych do problematyzowania sytuacji „T1–T2”. Stąd wywodzi się drugi obszar dociekań Autorki, jakim jest kwestia twórczości w nauce. Inspiracji dla skonstruowania adekwatnej epistemologii obejmującej to zagadnienie dostarczają Motyckiej poglądy Carla G. Junga. Przedmiotem jej zainteresowania jest – w tym kontekście – możliwość użycia na terenie filozofii nauki takich pojęć, jak archetyp i mit.
In the paper, I present the views of Alina Motycka, a Polish philosopher of science who died in 2018. I place Motycka’s scholar activity in a historical context, relative to two traditions of the philosophy of science—its historical version signed by Thomas Kuhn, and the tradition of logical reconstruction of science which in the second half of the twentieth century was revived by the thought of Karl Popper. I believe that this historical situation forms the context in which Motycka shaped her view of the philosophy of science and, because of such a particular context, she has participated in it with her own problematizations. So, what constitutes the originality of her way? Two issues come to the fore here. The first is the reconstruction of the fundamental problem of the philosophy of science, which, according to Motycka, is the question of confronting two scientific theories, of which the earlier (T1) is replaced by a later and competitive one (T2). Motycka shows the inability of the epistemology of the second half of the 20th century to adequately capture this relationship. The reason for this is the lack of intellectual means to problematize the situation T1–T2. The second area of the author’s interest is the issue of creativity in science. She was inspired by the theories of Carl G. Jung. In this context, it is of interest to use the philosophy of science of terms such as archetype and myth.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2020, 8, 2; 217-229
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Hans-Jörg Rheinberger o naturze i kulturze
Hans-Jörg Rheinberger on Nature and Culture
Autorzy:
Czerniak, Stanisław
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31343138.pdf
Data publikacji:
2016
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
epistemologia historyczna
natura
kultura
nauki przyrodnicze
nauki humanistyczne
dyscypliny hybrydowe
systemy eksperymentalne
kultury eksperymentu
historical epistemology
nature
culture
natural sciences
humanities
hybrid disciplines
experimental systems
experimentation cultures
Opis:
W tekście omawiane są główne wątki wydanej w 2015 roku książki Hansa-Jörga Rheinbergera Natur und Kultur im Spiegel des Wissens. Autor eseju skupia się na poglądach niemieckiego filozofa nauki dotyczących statusu współczesnych nauk przyrodniczych i humanistycznych, zacierania się granic ich warsztatów badawczych, zwłaszcza zaś roli, jaką pojęcie kultury zaczyna odgrywać, jego zdaniem, we współczesnej biologii eksperymentalnej.
The author focuses on the leading themes of H-J. Rheinberger’s 2015 published book Natur und Kultur im Spiegel des Wissens (Nature and Culture in the Mirror of Knowledge). He mainly concentrates on the German science philosopher’s views regarding the status of contemporary natural sciences and the humanities, the fading of to-date boundaries between both fields, and especially the role the culture concept is beginning to play in today's experimental biology.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2016, 4; 361-368
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Zagadnienie wiedzy rozszerzonej z perspektywy epistemologii rozszerzonej i teleepistemologii
The Issue of Extended Knowledge from the Perspective of Extended Epistemology and Telepistemology
Autorzy:
Walczyk, Tomasz
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/41200440.pdf
Data publikacji:
2021
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
extended knowledge
extended mind
telepistemology
extended epistemology
extended cognitive system
telerobotic knowledge
augmented reality
wiedza rozszerzona
umysł rozszerzony
teleepistemologia
epistemologia rozszerzona
rozszerzony system poznawczy
wiedza telerobotyczna
rozszerzona rzeczywistość
Opis:
Celem artykułu jest wskazanie wstępnych warunków jakie powinna spełniać koncepcja wiedzy rozszerzonej. Artefakty poznawcze bez wątpienia wpływają na ludzkie procesy poznawcze i wiedzę. Badania dotyczące wiedzy powinny zatem uwzględniać istotne przemiany technologiczne. W artykule wykorzystuję koncepcję umysłu rozszerzonego, a w ramach badań epistemologicznych reliabilistyczne teorie uzasadnienia. Efektem tej kombinacji jest analiza zjawiska wiedzy rozszerzonej na przykładach rozszerzonej percepcji i rozszerzonej pamięci. Istotnego wsparcia dostarczają badania prowadzone na gruncie epistemologii rozszerzonej i teleepistemologii.
The aim of this paper is to indicate the preliminary conditions that should be met by the concept of extended knowledge. Cognitive artifacts undoubtedly affect human cognition and knowledge. Research on knowledge should therefore take into account significant technological changes. In this paper, I make use of the concept of the Extended Mind, and in epistemological research, I use the reliabilist theories of justification. The effect of this combination is the analysis of the phenomenon of extended knowledge on the examples of extended perception and extended memory. Research conducted in the field of extended epistemology and telepistemology provides a significant support.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2021, 9; 171-193
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
W stronę epistemologii artefaktów poznawczych
Towards the Epistemology of Cognitive Artifacts
Autorzy:
Trybulec, Marcin
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/41201175.pdf
Data publikacji:
2021
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
cognitive artifacts
nonrepresentational artifacts
metacognitive artifacts
dynamic artifacts
internal artifacts
situated cognition
epistemology of cognitive artifacts
artefakty poznawcze
artefakty niereprezentujące
artefakty metapoznawcze
artefakty dynamiczne
artefakty wewnętrzne
poznanie usytuowane
epistemologia artefaktów
Opis:
Tekst uzasadnia potrzebę filozoficznej refleksji dotyczącej używanego w nurcie poznania usytuowanego pojęcia artefaktu poznawczego. Artykuł wytycza obszar projektowanej epistemologii artefaktów poznawczych oraz diagnozuje problemy związane z powszechnie stosowanymi sposobami konceptualizacji artefaktów poznawczych. Analiza założeń milcząco przyjmowanych w badaniach nad artefaktami pozwala zdiagnozować problem reifikacji artefaktów poznawczych oraz problemy związane ze stosowaniem modelu wzmocnienia przy opisie relacji między narzędziem a użytkownikiem. Ponadto, tekst przedstawia problem artefaktów niereprezentujących oraz wyróżnia, dotychczas niedostrzeganą, klasę artefaktów metapoznawczych.
The paper aims to justify the need for a philosophical reflection concerning the concept of cognitive artifact, as it is used in situated cognition, and, first of all, for conceptualize and defining them. I tentatively call this area “the epistemology of cognitive artifacts”. The paper forms the problem of reification of the cognitive artifacts and the problem of amplification in describing the cognitive impact of the artifacts. Additionally, the article discusses the issue of nonrepresentational artifacts and singles out a new class of artifacts which I call metacognitive artifacts.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2021, 9; 195-223
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Jak nauka jest uniwersalna?
How is Science Universal?
Autorzy:
Czarnocka, Małgorzata
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31343852.pdf
Data publikacji:
2018
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
epistemologia
zsocjologizowane koncepcje nauki
uniwersalność nauki
uniwersalność epistemiczna
uniwersalność globalna
uniwersalność jako wartość
epistemology
socialized conceptions of science
the universality of science
epistemic universality
global social-cultural universality
universality as a value
Opis:
Badam problem uniwersalności nauki w jej koncepcjach epistemologicznych oraz zsocjologizowanych, a w tych drugich także tezę o antyuniwersalności nauki. Wyróżniam wśród typów uniwersalności nauki epistemiczną oraz kulturowo-społeczną globalną, w tej ostatniej — uniwersalność globalną poziomu bazowego nauki, a ponadto etyczno-aksjologiczną. Pokazuję, że w epistemologii naukę uznaje się za uniwersalną w jej podstawowych aspektach, tj. wiedzy, przedmiotu, podmiotu, wartości poznawczych oraz metody, ponieważ ta cecha jest według metatez epistemologii koniecznym efektem ważności i autonomiczności nauki. Wykazuję też, że ujęcia zsocjologizowane nauki, stojące na stanowisku multikulturalizmu, niewłaściwie traktują naukę jako nieusuwalnie antyuniwersalną, jako dziedzinę związaną tylko z kulturą zachodnią. Proponuję stanowisko uniwersalizmu globalnego poziomu bazowego postulujące, że nauka wyrasta z kulturowej bazy (zawierającej kryteria najsłabszej racjonalności, empiryczności i metodyczności) wspólnej dla wszystkich kultur. Badam ponadto, jak uniwersalność będąca własnością nauki, staje się wartością nauki i jakie znaczenie ma ta własność i zarazem wartość nauki dla ludzkiego świata.
I examine the problem of universalities of science and the thesis on the antiuniversality of science commonly postulated in socialized conceptions of science. In the paper epistemic universality, ethical-axiological and global cultural-social universality, and in the latter—global universality of the basic level are distinguished. It is investigated why in epistemology science is necessarily viewed as universal in its basic aspects. It is shown that universality is a necessary effect of validity and autonomy of science. It is also demonstrated that multiculturalism improperly treats science as necessarily anti-universalistic. I propose the position of global universalism of the basic level which claims that science emerges from the cultural basis, common for all the cultures. This universalism adopts multiculturalism (cultural pluralism) on higher levels of culture. I also consider how epistemic and global universality—features of science—become its values, and what are their significance for the human world.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2018, 6; 51-74
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
Tytuł:
Spór o naukowość filozofii. O Zdzisława Cackowskiego dyskusji z fenomenologią
The Dispute on the Scientific Status of Philosophy. On Zdzisław Cackowski’s Discussion with Phenemenology
Autorzy:
Dębowski, Józef
Powiązania:
https://bibliotekanauki.pl/articles/31343870.pdf
Data publikacji:
2018
Wydawca:
Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Tematy:
filozofia
nauka
nauki szczegółowe
fenomenologia
filozofia marksistowska
epistemologia
rzeczywistość
działanie
poznawanie
wiedza
empiryzm
indukcjonizm
pozytywizm
scjentyzm
praksizm
bezzałożeniowość (Voraussetzungslosigkeit, Vorurteilslosigkeit)
„zasada bezzałożeniowości” (das Prinzip der Voraussetzungslosigkeit)
transcendentalizm
ejdetyzm
bezpośrednie doświadczenie
philosophy
science
phenomenology
Marxist philosophy
epistemology
reality
action
acquisition
knowledge
empiricism
inductionism
positivism
scientism
praxism
assumptionlessness (Voraussetzungslosigkeit, Vorurteilslosigkeit)
the rule of assumptionlessness (das Prinzip der Voraussetzungslosigkeit)
transcendentalism
eidetism
direct experience
Opis:
W artykule dokonuję rekonstrukcji i krytycznie omawiam (analizuję) podstawowe zręby Zdzisława Cackowskiego sposobu rozumienia filozofii i nauki. Podkreślam, iż według Cackowskiego filozofia jest nauką (i to nauką nomotetyczną), choć zarazem jest to nauka ze wszystkich najogólniejsza. Filozofia bowiem, podobnie jak nauki szczegółowe, spełnia wszystkie najważniejsze, tak jak je określa Cackowski, warunki i kryteria naukowości. Filozofia ponadto, podobnie jak każda inna nauka, prócz funkcji poznawczej, pełni również istotne funkcje praktyczne, w szczególności światopoglądowo-ideologiczne. Natomiast specyfika (swoistość) filozofii wynika z jej aspiracji uniwersalistycznych i według Cackowskiego polega na bezprecedensowo wysokim (najwyższym) stopniu ogólności odkrywanych przez nią prawidłowości — prawidłowości dotyczących obiektywnie istniejącej rzeczywistości i jej poznania. O specyfice filozofii przesądza zdaniem Cackowskiego również to, że usiłuje ona zgłębić naturę jakościowych skoków pomiędzy podstawowymi segmentami świata realnego, np. pomiędzy obiektami kwantowymi i korpuskularnymi, przyrodą nieorganiczną i organiczną, procesami neuronalnymi i umysłowymi itp. By jednak nie oderwać się od rzeczywistości, zdaniem Cackowskiego, filozoficzne syntezy każdorazowo winny być zakotwiczone w wyspecjalizowanych badaniach nauk szczegółowych, w konkretnych wynikach tych badań oraz w szeroko pojętej praktyce naukowej i społecznej, czyli w sferze praxis. Sposób rozumienia filozofii przez Cackowskiego czyni ją zatem, z jednej strony, zasadniczo zbieżną z pozytywistyczną, scjentystyczną i marksistowską koncepcją filozofii, z drugiej zaś strony — sytuuje ją w wyraźnej opozycji do fenomenologicznej jej koncepcji. Zastrzeżenia i sprzeciw Cackowskiego wobec fenomenologicznego projektu badań filozoficznych były w jego twórczości względnie stałe (z biegiem lat zmieniały się tylko nieznacznie) i z reguły dotyczyły: (1) zakresu i sensu ich autonomii wobec nauk szczegółowych, (2) zasady bezzałożeniowości (i to bez względu na stopień jej radykalizmu), (3) Husserlowskiej „zasady wszelkich zasad” jako głównego metodologicznego principium, (4) fenomenologicznej koncepcji bezpośredniego doświadczenia, (5) możliwości i zakresu poznania ejdetycznego, (6) idei transcendentalizmu i koncepcji czystej świadomości oraz (7) zasadniczej postawy fundamentalistycznej, motywowanej zarówno wątkami kartezjańskimi, jak i, zdaniem Cackowskiego, całkowicie irracjonalną tęsknotą do odkrycia absolutu metafizycznego i epistemologicznego.
In the article I analytically reconstruct Zdzisław Cackowski’s basic ways of the understanding character of philosophy and science. I emphasize that according to Cackowski philosophy is a science (a nomothetic one) but simultaneously it is the most general science. Philosophy, like other sciences, satisfies conditions and criteria of being science. Besides its cognitive function, philosophy, like other sciences, plays practical functions; especially it is a basis of worldviews and ideologies. According to Cackowski, the specific character of philosophy arises from its universalistic aspirations and consists in a very high level of generality of discovered principles; those principles refer to the objective reality and knowledge on it. The specificity of philosophy also consists in—according to Cackowski—revealing the nature of qualitative jumps between basic segments of the real world, e.g. between quantum objects and macroscopic ones, between non-organic and organic nature; between neuronal processes and mind process etc. However, tending to not break the link between philosophy and reality, Cackowski grounds philosophical synthesis in scientific discoveries, results, and scientific praxis. Cackowski’s way of understanding of philosophy is, on the one hand, close to positivistic, scientific and Marxist concepts of philosophy, and on the other hand, it is opposite to the phenomenological concept of philosophy. Cackowski’s reservations and objections to the phenomenological project of philosophical investigations appear continuously in his works (they change only slightly in the course of time), and they refer to: (1) the scope and the meaning of the autonomy of sciences, (2) the rule of assumptionless standpoint (regardless of the level of its radicalism), (3) Husserl’s “rule of the all rules” as a basic methodological principle, (4) the phenomenological concept of direct experience, (5) the possibility and the range of eidetic knowledge, (6) the idea of transcendentalism and the concept of pure consciousness, (7) the essential fundamental position, motivated by Descartes’s ideas and irrational longing to discover the metaphysical and epistemological absolute.
Źródło:
Filozofia i Nauka; 2018, 6; 231-249
2300-4711
2545-1936
Pojawia się w:
Filozofia i Nauka
Dostawca treści:
Biblioteka Nauki
Artykuł
    Wyświetlanie 1-12 z 12

    Ta witryna wykorzystuje pliki cookies do przechowywania informacji na Twoim komputerze. Pliki cookies stosujemy w celu świadczenia usług na najwyższym poziomie, w tym w sposób dostosowany do indywidualnych potrzeb. Korzystanie z witryny bez zmiany ustawień dotyczących cookies oznacza, że będą one zamieszczane w Twoim komputerze. W każdym momencie możesz dokonać zmiany ustawień dotyczących cookies