Ontologiczne i epistemologiczne aspekty pojęcia modelu kosmologicznego

W praktyce badawczej kosmologii współczesnej – tak jak i w innych dziedzinach nauki – modele teoretyczne stają się autonomicznymi narzędziami badawczymi, pozwalającymi na planowanie i przeprowadzanie obserwacji astronomicznych i eksperymentów. Na modelach, a nie na teoriach skupia się obecnie uwaga uczonych, a w konsekwencji coraz szerzej koncentrują one uwagę filozofów nauki. W pracy wykażemy, że standardowy model kosmologiczny (w skrócie SMK) ciemnej, zimnej materii ze stałą kosmologiczną (w skrócie LCDM) pełni obecnie kluczową rolę w kosmologii. Model ten jest uznawany za efektywną teorię Wszechświata. Określimy jego podstawowe ontologiczne i epistemologiczne własności oraz funkcje, jakie pełni w praktyce badawczej kosmologii. Rozważamy również, w odniesieniu do modeli kosmologicznych, główne kwestie stawiane przez filozofów nauki: kwestię statusu ontologicznego i epistemologicznego tych modeli, semantycznych funkcji standardowego modelu kosmologicznego, relacji SMK do teorii i tym podobne. Weźmiemy udział w debacie dotyczącej realizmu naukowego, redukcjonizmu w wyjaśnianiu i kwestii praw przyrody w ramach modelowego podejścia w kosmologii.

The standard cosmological model plays a crucial role in the research practice of modern cosmology. We examine ontological and epistemological aspects of this model, and its roles in the research practice of cosmology. We have found that there is not one distinguished ontology of the cosmological model. We point out different ontologies fitting it. The epistemological significance of the notion of cosmological model is also investigated, and complex epistemological roles of this notion are determined. We suggest that that the model is not an object belonging to one ontology, but it is a mixture of elements belonging to different ontological categories.