Wszystkie pola: late pre-Roman period - Katalog OPAC zbiorów

Skocz do pozycji: 1.

Tytuł:: Bronze Tripartite Belt Hooks from Pomerania as Proof of Cultural Connections in the Late Pre-Roman and Roman Period
Autorzy:: Strobin, Anna
Powiązania:: https://bibliotekanauki.pl/articles/550994.pdf
Data publikacji:: 2020-01-28
Wydawca:: Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie
Tematy:: bronze tripartite belt hooks
Oksywie Culture
Jastorf Culture
Wielbark Culture
Late Pre-Roman Period
Roman Period
Opis:: Tripartite bronze belt hooks of type Kostrzewski III are indicators of female attire in the Late Pre-Roman Period in Pomerania. Here, belt hooks from 31 sites have been collected, all of them related to the Oksywie or Wielbark Cultures, or to the Oder Group of the Jastorf Culture. Finds from outside of Pomerania are also included as comparative objects. The most common form of such belt hooks in Pomerania was type IIIb, being in use from phase A2 of the Late Pre-Roman Period. Roughly at the same time, these belt hooks appeared in Brandenburg. Belt hooks of type IIIa are somewhat older, while belt hooks of type IIIc are younger, as they were in use from phase A3 up to phase B2 of the Roman Period. Chronology of the artefacts, indicates that Pre-Roman traditions persisted in the Roman Period, even though belt buckles had been already introduced.
Źródło:: Wiadomości Archeologiczne; 2020, LXX, 70; 3-42
0043-5082
Pojawia się w:: Wiadomości Archeologiczne
Dostawca treści:: Biblioteka Nauki

Artykuł

Zmień widok

na półce

Skocz do pozycji: 2.

Tytuł:: Skarby z lamusa. Ciekawe materiały z miejscowości Łady Nowe, pow. sochaczewski
Dusted-off Treasures. Interesting Artefacts from the Village of Łady Nowe, Sochaczew County
Autorzy:: Czarnecka, Katarzyna
Powiązania:: https://bibliotekanauki.pl/articles/2048959.pdf
Data publikacji:: 2021-12-20
Wydawca:: Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie
Tematy:: zapinka
młodszy okres przedrzymski
umbo
nietypowe noże
Late Pre-Roman Period
brooches
atypical knives
shield-bosses
Opis:: W 1938 do zbiorów Państwowego Muzeum Archeologicznego przekazano zabytki pochodzące z miejscowości Łady Nowe, pow. sochaczewski. Są to dwa niewielkie naczynia gliniane[ryc. 8; 9], żelazna zapinka [ryc. 1], dwa noże [ryc. 2; 3], grot [ryc. 4], uszkodzone umbo [ryc. 5; 6], oraz kawałki nadtopionej blachy brązowej, zapewne pozostałości naczynia brązowego. [ryc. 7] Najwcześniejszą chronologię ma żelazna zapinka o konstrukcji środkowolateńskiej zbliżona do odmiany B wg J. Kostrzewskiego, zdobiona kulką i głębokim wgłębieniem na nóżce, które mogło służyć do zamocowania dodatkowego elementu zdobniczego – kawałka koralu, szkła albo kości. Najbliższe analogie to zapinka z grobu popielnicowego w Wilczej Wólce, pow. piaseczyński [ryc. 10:1] i fibula z Gradowa, pow. radziejowski [ryc. 10:2]. Są one najprawdopodobniej importami z kręgu cywilizacji celtyckiej. Znaleziska z ziem polskich, datowane na fazę A1, wiązane są często z kulturą jastorfską. Nietypowym znaleziskiem jest uszkodzony, nóż żelazny, o szerokim ostrzu z prostym tylcem przechodzącym w tulejkę. [ryc. 2] Podobne narzędzie znaleziono na datowanym na młodszy okres przedrzymski cmentarzysku kultury przeworskiej w Zagorzynie, pow. kaliski.[ryc. 11:4]. Są spotykane wśród narzędzi celtyckich, choć nie są to znaleziska częste. [ryc. 11:3] Analogie do noża z tulejką pochodzą też z cmentarzyska Kraghede, w północnej Jutlandii. W grobach A i 8 znaleziono podobne przedmioty [ryc. 11:1] Związki tzw. grupy Kraghede z kulturą przeworską i jastorfską są potwierdzone w ceramice, być może jest to kolejny przykład tych nawiązań. Funkcja tych noży pozostaje niejasna. Mogły być symbolem prestiżu służąc, zdaniem niektórych badaczy, do ćwiartowania zwierząt ofiarnych albo do dzielenia mięsa na ucztach. Znaleziska z Kraghede zostały określone jako one-edged lance head. Mogło to być też wyspecjalizowane narzędzie o nieznanej obecnie funkcji. Zachowany fragmentarycznie drugi nóż z Ład Nowych ma szerokie ostrze i jednostronnie wyodrębniony trzpień do rękojeści. Datowany jest na młodszy okres przedrzymski. [ryc. 3] Z żelaznego grotu zachowana jest tylko tulejka i fragment liścia tak niewielki, że nie można określić jego kształtu, typu ani chronologii [ryc. 4]. Z żelaznego umba zachował się tylko fragment kaloty z wąskim, tępo zakończonym kolcem, wmontowanym w otwór w kalocie i zaklepanym od wewnątrz. [ryc. 5; 6] Brak kaloty, kołnierza i nitów utrudnia jednoznaczne określenie typologiczne, a co za tym idzie chronologię tego przedmiotu. Tępo zakończone kolce są charakterystyczne zarówno dla umb datowanych na młodszy okres przedrzymski, określanych jako typ 7, wg typologii D. Bohnsacka, jak i dla umb datowanych na wczesny okres wpływów rzymskich, typ 7a wg M. Jahna. Kolce w egzemplarzach z fazy A3 najczęściej mocowane są do blachy kaloty za pomocą nitów. Technika zgrzewania nie wymagająca użycia nitów jest charakterystyczna dla egzemplarzy z fazy B2 wczesnego okresu wpływów rzymskich, ale była znana i mogła być stosowana już w młodszym okresie przedrzymskim. W miejscowości Łady Nowe najprawdopodobniej istotnie było cmentarzysko ciałopalne kultury przeworskiej, o czym świadczy sposób zniszczenia niektórych przedmiotów. Datowane jest na młodszy okres przedrzymski, może również później. Niestety nie można ustalić zespołów grobowych i omówione bardzo ciekawe znaleziska muszą być traktowane jako kolekcja zabytków.
In 1938, a collection of artefacts from the village of Łady Nowe (currently Łady), Sochaczew County, was presented to the State Archaeological Museum. It consists of two small earthenware vessels (Fig. 8, 9), an iron brooch (Fig. 1), two iron knives (Fig. 2, 3), an iron spearhead (Fig. 4), a damaged iron shield boss (Fig. 5, 6) and melted bronze sheet fragments, probably from a vessel (Fig. 7). The earliest-dating artefact is the iron brooch of the Middle La Tène construction, resembling Kostrzewski variant B. It is decorated with a round knob and a distinct depression on the foot, which could have been used to affix an additional decorative element – a piece of coral, glass or bone. Its closest analogies are a brooch from a cremation grave at Wilcza Wólka, Piaseczno County (Fig. 10:1) and a fibula from Gradowo, Radziejów County (Fig. 10:2), dated to phase A1. They are most probably imports from the Celtic culture circle; in Poland, they are attributed to the Jastorf Culture. The damaged iron knife with a wide blade and straight back transitioning into a socket (Fig. 2) is an unusual find. A similar tool was found at the Przeworsk Culture cemetery at Zagorzyn, Kalisz County, which is dated to the Late Pre-Roman Period (Fig. 11:4). Such knives are encountered among Celtic tools, although they are not common finds (Fig. 11:3). Their function remains unclear. They may have been a symbol of prestige, used, according to some researchers, to quarter sacrificial animals or cut meat at feasts. Other analogies to the socketed knife come from graves A and 8 (Fig. 11:1) at the Kraghede cemetery in northern Jutland; however, there they were described as a one-edged lance head. It may also have been a specialised tool of currently unknown purpose. The associations of the so-called Kraghede group with the Przeworsk and Jastorf Cultures are confirmed in pottery, and, perhaps, this is another example of these connections. The fragmentarily preserved second knife from Łady Nowe has a wide blade and tang defined on one side (Fig. 3). It is dated to the Late Pre-Roman Period. In the case of the iron spearhead, only the socket and a fragment of the blade have been preserved; the latter is so small that its shape, type and chronology cannot be determined (Fig. 4). The iron shield boss survives only in a fragment of the dome with a narrow, blunt spike, which was inserted into a hole in the dome and hammered flat on the inside (Fig. 5, 6). The lack of the dome, flange and rivets makes it difficult to clearly determine the typology and, in turn, the chronology of this object. Blunt spikes are characteristic of both the shield bosses dated to the Late Pre-Roman Period, identified as Bohnsack type 7, as well as the ones representing Jahn type 7a and dating to the Early Roman Period. In the case of phase-A3 specimens, spikes are usually riveted to the dome. The welding technique, which did not require rivets, is characteristic of specimens from phase B2 of the Early Roman Period; however, it was known and may have been used already in the Late Pre-Roman Period. The archaeological site from Łady Nowe was most probably a cremation cemetery of the Przeworsk Culture, as some of the objects were burnt. It is dated to the Late Pre-Roman Period, possibly also later. Unfortunately, the very interesting finds discussed here cannot be allocated to grave assemblages and must be treated as an artefact collection.
Źródło:: Wiadomości Archeologiczne; 2021, LXXII, 72; 159-170
0043-5082
Pojawia się w:: Wiadomości Archeologiczne
Dostawca treści:: Biblioteka Nauki

Artykuł

Zmień widok

na półce

Skocz do pozycji: 3.

Tytuł:: Niepublikowane materiały z cmentarzyska w Żukczynie, powiat gdański (dawn. Suckschin, Kr. Danziger Höhe) w świetle archiwum Józefa Kostrzewskiego
Unpublished Material from the Cemetery at Żukczyn, Gdańsk County (fmr. Suckschin, Kr. Danziger Höhe) in Light of Józef Kostrzewski’s Archive
Autorzy:: Strobin, Anna
Powiązania:: https://bibliotekanauki.pl/articles/2048843.pdf
Data publikacji:: 2020-12-31
Wydawca:: Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie
Tematy:: Pomorze
kultura oksywska
kultura wielbarska
cmentarzysko
młodszy okres przedrzymski
okres wpływów rzymskich
Pomerania
Oksywie Culture
Wielbark Culture
cemetery
Late Pre-Roman Period
Roman Period
Opis:: The scientific archive of Professor Józef Kostrzewski is kept in the collection of the C. Norwid Provincial and Municipal Public Library in Zielona Góra. Portfolio 13: Pomorze Gdańskie, okres lateński (Gdańsk Pomerania, La Tène Period) consists mostly of unpublished notes and sketches of artefacts, drawn by the researcher, related to archaeological discoveries at the cemeteries at Żukczyn (fmr. Gross Suckczin aka Suckschin), Gdańsk County, Pomeranian Voivodeship (cards 568–604). The site at Żukczyn was mentioned in the literature several times. The first news about discoveries in the village comes from the end of the 19th century, when a sword and two spearheads from a cremation grave (Fig. 1) were presented to the Westpreußisches Provinzial-Museum. In 1901, further metal artefacts were collected from the surface of a field (Fig. 2, 3), and Dr. Paul Kumm, museum curator, carried out rescue excavations. As a result, 20 cremation graves were discovered (Fig. 4–11); grave goods, together with stray finds, were turned over to the museum in Gdańsk. In 1945, as a result of warfare, all artefacts from Żukczyn were destroyed or lost. The information from Kostrzewski’s archive indicates that 19 cremation graves and two pit burials (graves X and XI) were discovered at Żukczyn. A total of seven brooches, including types A, J, N (Fig. 4:b.c, 7:a–c) and presumably K (Fig. 4:d) came from graves and stray finds. Swords are represented by eight specimens: five double-edged with iron scabbards (Fig. 2:a.b.d, 3:a, 4:a.b) and three single-edged (Fig. 1, 2:a, 7:c). Two ring buckles (Fig. 3:c) and two hoops found with a sword and scabbard in grave II (Fig. 4:b) should be associated with a sword-belt. Parts of a shield – bosses and their rivets – came from two graves with weapons (Fig. 4:a.b); one boss was a stray find (Fig. 2:c). Spearheads were numerous (13 specimens) (Fig. 1, 2:b.c, 3:b, 4:b, 7:c, 8:b); some of them were decorated (Fig. 1, 2:c). In three cases, they were accompanied by butts (Fig. 3:c, 4:b, 7:c). Tools and utensils included knives (Fig. 4:a.b, 7:d), razors (Fig. 7:a, 8:b), scissors (Fig. 2:d) and pliers (Fig. 2:d). Pottery was discovered in all the graves. The vast majority are vessels of the Oksywie Culture (phases A2–A3); at least two vessels, from graves VI (Fig. 5:c) and XIV (Fig. 6:c), may come already from the Roman Period. The second stage of research at the cemetery at Żukczyn took place in the 1970s. At that time, 134 graves dating from phase A2 of the Late Pre-Roman Period to phase B2/C1 of the Roman Period were discovered. The entire material and documentation of these works are stored in the Archaeological Museum in Gdańsk. Unpublished information concerning the cemetery at Żukczyn, contained in Kostrzewski’s archive, is an important source that complements our knowledge about this necropolis. The inventory numbers of artefacts contained there are also important for attempts to restore former archaeological collections of the Museum in Gdańsk. Verification of sketches of artefacts drawn by Józef Kostrzewski with drawings included in Martin Jahn’s work, Herbert Jankuhn’s scientific archive (Fig. 11) as well as with photographs of artefacts from Żukczyn (cf. Fig. 10) yields positive results. This means that in his graphic documentation, Kostrzewski took into account characteristic and important features of artefacts, which further enhances the value of this source.
Źródło:: Wiadomości Archeologiczne; 2020, LXXI, 71; 269-287
0043-5082
Pojawia się w:: Wiadomości Archeologiczne
Dostawca treści:: Biblioteka Nauki

Artykuł

Zmień widok

na półce

Skocz do pozycji: 4.

Tytuł:: Nowe spojrzenie na materiały z cmentarzyska kultury oksywskiej i wielbarskiej w Drawsku Pomorskim
New look at materials from the cemetery of the Oksywie and Wielbark culture at Drawsko Pomorskie
Autorzy:: Chrupek, Sebastian
Powiązania:: https://bibliotekanauki.pl/articles/440596.pdf
Data publikacji:: 2019-12-23
Wydawca:: Muzeum Narodowe w Szczecinie
Tematy:: młodszy okres przedrzymski
kultura oksywska
okres wpływów rzymskich
kultura wielbarska
Pomorze Zachodnie
archeologia archiwalna
late pre-Roman period
Oksywie culture
Roman period
Wielbark culture
Western Pomerania
archive archeology
Opis:: The paper is a reanalysis of the materials from the Oksywie and Wielbark culture cemetery at Drawsko Pomorskie. All available archival sources concerning this site have been used to conduct the study, some of them for the first time.
Źródło:: Materiały Zachodniopomorskie; 2019, 15; 119-237
0076-5236
Pojawia się w:: Materiały Zachodniopomorskie
Dostawca treści:: Biblioteka Nauki

Artykuł

Zmień widok

na półce

Skocz do pozycji: 5.

Tytuł:: Czy rzeczywiście szata nie zdobi człowieka? Przejawy mody celtyckiej w elementach stroju kobiecego na ziemiach polskich w I w. p.n.e.
Clothes do not make the man? Celtic influences in women’s fashion in the 1st. century BC in Poland
Autorzy:: Stopczyk, Anna
Powiązania:: https://bibliotekanauki.pl/articles/460053.pdf
Data publikacji:: 2014
Wydawca:: Fundacja Pro Scientia Publica
Tematy:: archeologia
kultura lateńska
ozdoby
elementy stroju
kultura przeworska
kultura oksywska
archeology
La Tène culture
decorations, women’s dress accessories and jewelry
Przeworsk culture
Oksywie culture
Late Pre-Roman Period
Opis:: Celem niniejszej pracy jest omówienie wybranych zabytków archeologicznych stanowiących ozdoby i elementy stroju kobiecego z terenów Polski w I w. p.n.e., które stylistycznie nawiązują do zabytków kultury lateńskiej. Rozpatrywane ozdoby i elementy stroju pochodzą z grobów kobiecych odnotowanych na stanowiskach kultur przeworskiej i oksywskiej. W niniejszej pracy podjęta została próba interpretacji analizowanych zabytków oraz zobrazowano kontekst ich występowania. Rozważania zawarte w artykule są przyczynkiem do badań nad znaczeniem złożonych oddziaływań kultury lateńskiej na ziemiach polskich w młodszym okresie przedrzymskim.
The aim of the article is to present and discuss the La Tène culture influences on the women’s dress accessories and jewellery in the 1st. century BC in Poland. The presented women’s dress accessories and jewelry comes from the women’s graves of the Przeworsk - and Oksywie culures. In the synthesis it will be possible to make some interpretations about significance of selected archaeological materials, especially in the context of local cultures. The outcome of the research will shed light on the so called latinisation of the Polish territories.
Źródło:: Ogrody Nauk i Sztuk; 2014, 4; 552-556
2084-1426
Pojawia się w:: Ogrody Nauk i Sztuk
Dostawca treści:: Biblioteka Nauki

Artykuł

Zmień widok

na półce

Skocz do pozycji: 6.

Tytuł:: Late La Tène scabbards with openwork decorative fittings
Późnolateńskie pochwy mieczy z ażurowymi okładzinami
Autorzy:: Czernecka, Katarzyna
Powiązania:: https://bibliotekanauki.pl/articles/442505.pdf
Data publikacji:: 2016
Wydawca:: Uniwersytet Jagielloński. Instytut Archeologii
Tematy:: scabbard
Celtic imports
Late pre-Roman/Early Roman period
Opis:: Metal scabbards decorated with open work plates (mostly copper alloy, rare silver, exceptionally iron), dated to the turn of the 1st century AD, were found on a vast area from the west of Rhine through middle Europe to Bulgaria and Slovenia. The considerable part of these sheaths was discovered on the territories of the central and northern Europe inhabited by Germanic tribes, where they are treated as Celtic imports. Most of them were made of two iron sheets, often with additional bronze/brass sheet in front, and a high, ladder-form chape with boat-form or with spur-like end. Despite many similarities, there are differences in quality of execution, stylistic form, used motifs in the decorative plates and also in the construction of the scabbards. The general idea of these scabbards – metal sheets, bell shaped mouth, way of suspending, is undoubtedly rooted in Celtic tradition. They were produced, most probably in new Roman provinces, former Celtic regions. The Thraco-Dacian territory is also not excluded. Such scabbards were luxury goods, and could function as ceremonial gifts for allies or clients. Beside scabbards with fine opus interasile decorated plates, there is a group of scabbards decorated with openwork grid pattern, made solely of iron, known exclusively from the Przeworsk culture, Oksywie culture and the Elbian circle and dated to the phase A3. They were not unsuccessful imitation of high quality objects, but objects inspired by a Celtic style or “fashion” of decorating scabbards with open work, executed most probably, by local smiths in favourite material – iron.
Pochwy mieczy, zdobione w górnej części nakładaną ażurową płytką z rozbudowanym ornamentem pojawiają się u schyłku okresu lateńskiego na rozległym obszarze od terenów położonych na zachód od Renu przez Europę środkową po Bułgarię i Słowenię (ryc. 1), a więc na obszarach celtyckich, sąsiadujących z nimi germańskich, oraz dackich i trackich na południowym wschodzie. Mimo licznych podobieństw nie tworzą całkowicie homogenicznej grupy. W dotychczasowych opracowaniach wyróżniano dwa podstawowe warianty: pochwy z nakładaną płytką ażurową ze skomplikowanymi motywami zdobniczymi, których wykonanie wymagało dużych umiejętności i posiadania odpowiednich narzędzi, a także grupę pochew zdobionych prostym motywem nałożonej kratki, wykonanych wyłącznie z żelaza, i uważanych, poczynając od J. Wernera (1977, 383), za lokalne naśladownictwo. Egzemplarze z okładzinami z wyrafinowanym opus interrasile występują zarówno na stanowiskach związanych z kulturą lateńską, jak i na obszarach poza jej zasięgiem, gdzie traktowane są jako importy. Prawie wszystkie pochodzą z cmentarzysk, trzy z depozytów wodnych (por. katalog) Dotychczasowe próby podziałów typologicznych (Werner 1977; Böhme-Schönberger 1998) uwzględniały tylko stylistykę i sposób wykonania ażurowych okładzin pomijając całą konstrukcję pochwy. Jednak sposób wykonania samej pochwy jest równie ważnym elementem, pozwalającym na ustalenia chronologiczne, a także dającym możliwość identyfikacji ewentualnych warsztatów. Nakładane okucia ażurowe mogły być wykonywane osobno i montowane (lub nie) na gotowych pochwach (Bochnak, Czarnecka 2005, 32; Harasim 2013, 19). Płytki ażurowe o podobnej formie zakładano na pochwy różniące się szczegółami konstrukcji (trzewik, zawieszka), z drugiej strony, na identycznych pochwach pojawiają się okładziny różniące się detalami wykonania. Najczęściej pochwy złożone są z dwóch blach żelaznych, lub żelaznej spodniej i wierzchniej wykonanej ze stopu miedzi, połączonych za pomocą okuć bocznych. Charakterystycznym elementem jest wysoki trzewik zaopatrzony w poprzeczne szczebelki tworzące drabinkę sięgającą, na ogół, 2/3 wysokości pochwy. Zakończenia trzewika mają różny kształt. Wcześniejszy chronologicznie wydaje się typ łódkowaty. Taki trzewik mają również okazy zdobione ażurowymi nakładkami (ryc. 2:1, 8:1, 2). Najczęściej zakończenie ma formę ostrogowatą (ryc. 2:2–4). Późniejsze egzemplarze mają półkolisty trzewik uformowany poprzez zagięcie spodniej blachy na wierzchnią, które określam jako typ Zemplin (Czarnecka 2014, ryc. 4) (ryc. 2:5). Te egzemplarze wykonane są w całości ze stopu miedzi, wyjątkowo ze srebra. Zawieszki mają lateńską formę prostokątnej przewleczki przymocowanej dwoma płytkami z nitami. Nakładane ozdobne ażurowe płytki najczęściej były wykonane ze stopu miedzi, rzadziej srebra (ryc. 6:8, 15) i zupełnie wyjątkowo z żelaza (ryc. 6:10, 11). Mają różną długość, na ogół 12–16 cm, kształt górnej krawędzi odpowiada zazwyczaj kształtowi wylotu pochwy – prosty lub, częściej, dzwonowaty. Ornament składa się z dwóch lub trzech pól. Część centralna, największa, składająca się z pięciu pionowych pasm elementów w układzie: arkadka pozioma – łącznik – owal centralny – łącznik – arkadka pozioma (ryc. 6:1–11). W kilku przypadkach pojawił się motyw koła (ryc. 7:1–5). Motyw podwójnego S, dość charakterystyczny dla ozdób celtyckich, w tym również (wcześniejszych wprawdzie) pochew pojawił się w dwóch przypadkach (ryc. 6:1.2). Dość wyjątkowy jest motyw równoramiennego krzyża, znany z zachowanej fragmentarycznie okładziny pochwy z Kopaniewa. Znane są też ażurowe nakładki odbiegające formą i doborem wzorów od omówionych powyżej, niemniej należące do tego samego szerokiego kręgu pochew zdobionych ornamentem ażurowym (np. Lamadelaine, Metzler-Zens, Meniel 1999, tabl. 20, 21). (ryc. 8, 1). Inny rodzaj okładzin należących do grupy pochew z ozdobnymi ażurowymi płytkami to, zaproponowany przez J. Wernera (1977, 382, 383), typ Wabenmuster, „plaster miodu” zbudowany z zestawionych ze sobą niskich sześciokątów. Żelazny egzemplarz takiej płytki umieszczonej na pochwie miecza pochodzi z grobu 3 z cmentarzyska w Mutynie (Terpilovskij 2014, ryc. 6:3) (ryc. 9:4) i z cmentarzyska Zaguminki-Zvenigorod, na Ukrainie (Svešnikov 1957, ryc. 21:1; Kokowski 1999, ryc. 6) (ryc. 9:3), a także z cmentarzyska kultury oksywskiej w Rządzu (Rondsen), 1/1883 (Bohm 1985, 5; Anger 1890, 11, tabl. 16:20; Czarnecka 2007b, ryc. 4) (ryc. 9:2). Istnienie wzoru „plastra miodu” w środowisku celtyckim potwierdzają ażurowe płytki znalezione na oppidum Bibracte (Bochnak, Czarnecka 2005, ryc. 5, 6) (ryc. 9:1). Sądzę, że można, choć z pewną ostrożnością, wyróżnić jeszcze jeden dotychczas niezauważony rodzaj zdobienia ażurowych okładzin złożony z pasm pionowych niewielkich prostokątów i kwadratów oddzielonych poziomymi listwami zdobionymi poziomymi rytymi liniami i małymi punktami. Brak motywów arkadek czy perełkowań, niemniej jest to wzór bardziej rozbudowany niż zwykła prosta kratka. Należą tutaj pochwy z Szentendre/Pomaz (Hunyady 1942, tabl. 44:5; Hellebrandt 1999, 35–36, tabl. 4:4) i Kostieva (Tackenberg 1929, 270, ryc. 135) (ryc. 11:1, 2). Taki motyw pojawił się też na niekompletnie zachowanych okładzinach z Łuczki (Lučka) i Tuczna. Są one jednak zachowane tylko w niewielkich fragmentach, nie można więc wykluczyć, że są to pozostałości ozdobnych płytek z bogatym ornamentem. Jeszcze inną, rzadko spotykaną formą zdobienia płytek opus intrerrasile jest wykorzystanie motywów krzywolinijnych, stylizowanej wici roślinnej. Taki ornament pojawił się na okładzinie pochwy miecza z Goeblingen Nospelt, grób C (ryc. 13). Na krótkim mieczu (sztylecie) z inhumacyjnego grobu w Palluau-sur-Indre (Coulon, Cufez 1976, ryc. 2:1, 2, 4; 3; Bulard 1980, ryc. 4:2) zachowały się fragmenty brązowej ażurowej okładziny z motywami połączonych dużych S-ów (ryc. 14:1.1a). W łącznikach pomiędzy nimi znajdują się niewielkie otworki (na nity?). Niezwykle interesujące jest, że fragment bardzo podobnej ażurowej nakładki pochodzi z cmentarzyska kultury lipickiej w Bolotni na Ukrainie, z ciałopalnego grobu 61 (ryc. 14:2.2a). Do grupy ażurowych okładzin z nietypowym wzorem dodać można znalezisko z Bułgarii, z bogatego trackiego cmentarzyska Čatalka (Stara Zagora). J. Werner (1977, 393, ryc. 19) Srebrna płytka opus interrasile została wykonana przez wysokiej klasy specjalistę złotnika-kowala, w nieco innym stylu niż dotychczas omawiane egzemplarze. Należy przyjąć istnienie więcej niż jednego centrum produkcji tych przedmiotów, ze względu zarówno na różnice w konstrukcji samych pochew i w drugorzędnych cechach stylistycznych okładzin, jak i rozrzut terytorialny oraz chronologiczny. Jednym z takich centrów był zapewne „kraj Trewerów”, obecny Luksemburg (Goeblingen Nospelt, 2 razy, Titelberg, Lamadelaine) i sąsiadujący rejon ujścia Mozeli do Renu (Büchel, Wederath i nieco dalej Badenheim). Drugim wyraźnym skupieniem jest niewątpliwie Noricum z dwoma pochwami z samego Magdalensbergu, i ziemie Taurysków ze Słowenii, skąd pochodzą znaleziska takich militariów ze Strmec Bela Crkev i rzeki Ljubljanicy, a także z cmentarzyska Verdun, grób 131 (Istenič 2010, ryc. 10). Kolejne skupisko wyodrębnia się w Bułgarii. Uderzający brak tak zdobionych pochew z terenu Czech czy górnego Renu związany jest, zapewne, z odmiennym obrządkiem pogrzebowym i brakiem cmentarzysk. Bardzo nieliczne są znaleziska pochew z ażurowymi okładzinami na obszarach celtyckich z Galii czy Brytanii. Poza obszarem kultury lateńskiej, wyraźne skupisko omawianych militariów jest na wschodniej Słowacji (3 egzemplarze z Zemplina), i zachodnia Ukraina (Zaguminki, Łuczka, Bołotnia). Zapewne należy dołączyć znalezioną na tym terenie pochwę z Hryniowa, z znacznie bogatszą, bo z ornamentem figuralnym, dekoracją. Znaleziska te, prawdopodobnie wiązać się mogą z wpływami lub nawet osadnictwem dackim. Należy je traktować, podobnie jak egzemplarze znane z obszarów kultury przeworskiej, oksywskiej i grupy Gross Romstedt, jako niewątpliwie importy. Tylko część omawianych pochew pochodzi z zespołów zwartych, umożliwiających datowanie. Większość datowana jest na fazę LT D2 do czasów Augusta, a na obszarze Barbaricum na fazę A3 do poczatków fazy B1. Najwcześniejsze wydają się groby z zachodniej, nadreńskiej strefy ich występowania. Wśród pochew z opus interasile znalezionych na obszarze kultury przeworskie najwcześniej, na fazę A2/A3 i początek A3, datowane są grób 3 z Wesółek i grób 301 z Kamieńczyka. Nieco później, na schyłek A3 można datować Wesółki, grób 50, a na początek B1 – grób 147/1937 z Witaszewic, a także znaleziska z Łuczki i Zaguminek. Pochwy zdobione okładziną opus interrasile znalezione na obszarze kultury przeworskiej i oksywskiej to niewątpliwie importy. Powstaje jednak pytanie, czy są to importy celtyckie (lateńskie) czy też rzymskie? Oczywiście same przedmioty należą bez wątpienia do tradycji militariów i stylistyki czy estetyki celtyckiej – w sposobie wykonania (metalowe blachy) i zdobienia – dobór motywów i sposób wykonania. Niemniej, chronologia wskazuje, że mogły być wytwarzane w warsztatach na terenach zajętych przez Rzymian i będących już administracyjnie częścią państwa rzymskiego (Werner 1977; Istenič 2010, 145; Czarnecka 2014, 74). Funkcjonowanie warsztatów płatnerskich czerpiących z umiejętności i tradycji celtyckich, ale przyjmujących pewne techniki rzymskie potwierdzać mogą nieliczne wprawdzie znaleziska łączące rozwiązania techniczne charakterystyczne dla obu kultur. Przykładem może być okaz z Amiens, Square Jules Bocquet (Maheo 1979). Jest to pochwa krótkiego miecza (gladiusa) z osady (obozu rzymskiego?), z trzewikiem zakończonym kulką i ażurową okładziną zaopatrzona w typową dla egzemplarzy lateńskich zawieszką z prostokątną przewleczką i płytkami mocującymi, umieszczoną na spodniej ściance. Jeszcze ciekawsze jest nowe znalezisko z ziem polskich – brązowa pochwa z cmentarzyska kultury przeworskiej z Orenic (Czarnecka, Siciński 2015). Innym przykładem łączenia dwóch tradycji może być okładzina pochwy, niestety z nieznanej miejscowości, niedawno restaurowanej w RGZM w Moguncji (Miks 2015) (ryc. 17:2). Ma ona bogatą dekoracją figuralną, dwa pola: z gryfem i z jeźdźcem dokładnie odpowiadają motywom z pochwy z Hryniowa (Ryc. 17:1). Dwa pozostałe to przedstawienia w stylu rzymskim – postać nagiego bóstwa (?) i odcisk z falery z przedstawieniem cesarza (Miks 2015, ryc. 4). Omawiane pochwy robią wrażenie towarów luksusowych, ich wykonanie wymagało umiejętności i wkładu pracy. Niewątpliwie robione były na zamówienie albo z przeznaczeniem dla szczególnych klientów – wodzów, przedstawicieli elit związanych pochodzeniem czy tradycją z kulturą lateńską, Celtami. Przykładem sygnalizującym udział w jakieś wydarzeniach politycznych może być unikatowe cmentarzysko małej grupy wojowników w Mutynie (Terpilovskij, Zharov 2013; Terpilowskij 2014), bardzo bogato wyposażone w zestawy militariów najwyższej rangi, w tym hełmy, i naczynia brązowe. Jako szczególny dar dla sojusznika traktować można omawianą powyżej pochwę z nieznanej miejscowości z kombinacją przedstawień figuralnych (Miks 2015, 296). Oprócz omówionych pochew z płytkami opus interrasile, znamy też dość liczne (kilkanaście sztuk) znaleziska żelaznych pochew z żelaznymi okładzinami ze znacznie prostszym wzorem określanym jako Gittermuster, kratka. Tworzą wyraźnie wydzielającą się grupę znalezisk pochodzących prawie wyłącznie z obszarów kultury przeworskiej, oksywskiej i Germanów nadłabskich, natomiast niewystępujących na terenach kultury lateńskiej. Na kilku egzemplarzach można zaobserwować podział ornamentu kratki na strefy boczne – poziomych prostokątów i strefę centralną, którą tworzy pionowe pasmo kwadratów (ryc. 18:1–5.9). W przypadku egzemplarza z Oblina, z grobu 297, pionowe poprzeczki są zdobione nacinaniem, a poziome głębokim skośnym facetowaniem, co daje efekt sekwencji esek. Identyczne zdobienie ma okładzina z Łubnic, zaopatrzona w dolnej części w dodatkowe elementy zdobnicze. Unikatowy charakter ma brązowa nakładka pochwy z Hedegård (Madsen 1999, ryc. 26) (ryc. 19:3). Ich relacja do znalezisk należących bezsprzecznie do wytworów kultury lateńskiej jest przedmiotem dyskusji. Przez J. Wernera (1977, 383) i innych badaczy (Bockius 1991, 289; Böhme-Schönberger 1998, 238) zostały uznane za lokalne naśladownictwo bardziej wyrafinowanych lateńskich pierwowzorów. Sądzę jednak, że są to niezależnie wypracowane elementy dekoracyjne nawiązujące do zwyczajów zdobienia i estetyki swojego czasu i milieu kulturowego. Pojawiają się w tym samym czasie (początek fazy A3) co najwcześniejsze pochwy z ozdobnym ażurem i stanowią osobny, inny sposób dekoracji. Wszystkie płytki z zachowaną górną częścią mają kształt dzwonowaty, zapewne odpowiadające kształtowi wylotu pochwy. Wszystkie zachowane w całości egzemplarze pochew, z wyjątkiem Hedegård i Łubnic mają wysokie, (do 2/3 długości pochwy, lecz nie więcej) drabinkowate trzewiki z ostrogowatym zakończeniem. Mają one różne, mniej lub bardziej rozbudowane formy, zakończenia mogą być sztabkowate lub wachlarzowate, niekiedy dodatkowo zaopatrzone w elementy dekoracyjne. Wyraźna koncentracja takich trzewików jest na terenach poza obszarem kultury lateńskiej, niemniej spotykane są również w tym okresie na terenach rdzennie celtyckich zarówno zachodnich (np. Büchel, Bad Nauheim, Kr. Wetterau), jak i pd. wschodnich (Verdun, gr. 37, Kostievo). Ciekawych obserwacji mogą też dostarczyć zawieszki. Przy dokładniejszej obserwacji można dostrzec powtarzalność pewnych – pozornie przypadkowych rozwiązań. Sądzę, że właśnie te drugorzędne szczegóły, takie jak omawiany sposób mocowania poprzeczki czy asymetryczny występ na zakończeniu trzewika mogą wskazywać na pochodzenie z jednego warsztatu tych, dość podobnych pochew. Nie da się utrzymać podziału ozdobnych okładzin pochew na dwie wyraźnie rozdzielone grupy: dobrej jakości z wypracowanym, skomplikowanym ażurem z wzorami arkadek, wykonane ze stopu miedzi oraz gorszej jakości, nieskomplikowane, żelazne proste kratki (Łuczkiewicz 2006, 192). Pośród egzemplarzy grupy pierwszej można wskazać wytwory różnej jakości, niekiedy o uproszczonej formie lub w ogóle o innym zestawie motywów – bez arkadek i perełkowanych elementów, Również wzór „kratki” (Gittermuster) w większości przypadków nie jest „kratką”, w sensie poziomych i pionowych prętów przecinających się, w równych odstępach, pod kątem prostym. Omawiane pochwy różnią się między sobą starannością wykończenia, bogactwem detalu, co może po prostu świadczyć o indywidualnych umiejętnościach poszczególnych kowali, ich zaangażowaniu w wykonanie tego konkretnego egzemplarza, mogło się też przekładać na ich cenę.
Źródło:: Recherches Archéologiques Nouvelle Serie; 2016, 8; 85-142
0137-3285
Pojawia się w:: Recherches Archéologiques Nouvelle Serie
Dostawca treści:: Biblioteka Nauki

Artykuł

Zmień widok

na półce

Skocz do pozycji: 7.

Tytuł:: Dom to nie tylko dach i cztery ściany… O budownictwie w późnej starożytności w Europie Północnej i Środkowej ze szczególnym uwzględnieniem ziem polskich
A House Means Not Only Four Walls and a Roof… On House Building in Northern and Central Europe in Late Antiquity with Special Consideration of Poland
Autorzy:: Schuster, Jan
Powiązania:: https://bibliotekanauki.pl/articles/2048809.pdf
Data publikacji:: 2020-12-31
Wydawca:: Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie
Tematy:: okres przedrzymski
okres wpływów rzymskich
okres wędrówek ludów
budownictwo
długi dom
archeologia osadnictwa
Polska
Pre-Roman Iron Age
Roman Iron Age
Migration Period
house building
long-house
settlement archaeology
Polska
Opis:: One of the most interesting, but sometimes slightly underestimated topics of research as a whole into the Late Antiquity of the ‘barbaric’ part of Europe is the development of longhouses and settlements. This paper is an attempt to combine the results of long-term research on construction and settlements from the Iron Age (with a main focus on the Roman Iron Age and Migration Period) in the western part of Central Europe and Scandinavia with the results of relevant research in Poland. This is no easy task. Despite undeniable research progress in recent decades, settlement archaeology in Poland is still in the early stage of searching for patterns of recognition and reconstruction of longhouses that can contribute to the determination of individual house types. The aim of this paper is to convince the Polish research community that it is necessary to change its perspective on the subject of Iron Age house building and especially on the spatial organisation of settlements. Too often, one can observe an avoidance of careful and accurate analysis of archaeological objects in relation to the reconstruction of house plans – partly out of fear of misinterpretation, partly due to inability, partly because of habit and use of well-worn research paths, but often also out of a lack of reflection on the regularities and laws of statics and carpentry methods. In this way (unnecessarily), a gap was created between two (artificially created) zones of barbaric Europe that lacks one of the basic features of working on archaeological material within the so-called Germania magna: comparability. For a long time, the pit house was regarded as the main residential building in Late Antiquity in the area of Poland. Additionally, post houses were and are being reconstructed that could never have existed in this way. As a result of efforts to adapt the shape of the house to his own needs and economic requirements, a man living in Central and Northern Europe had already created a universal building in the Neolithic (Fig. 2) that we call a longhouse. However, this building is not a homogeneous creation. In different periods of time, in regionally determined varieties, it occurs in different forms. On the basis of certain design features, arrangements of roof-bearing structures and other elements, these varieties are recognised as house types. Similarly to the classification of artefacts and analysis of the distribution of different types, variants and varieties, the analysis of house types also helps us to determine the peculiarities of individual societies and groups, to track their development and to recognise zones of common tradition and contact networks. At this point, I would venture to say that construction traditions even more closely reflect the characteristics of individual societies than, for example, brooches whose forms have undergone rapid fashion changes and influences from various milieus. For large areas in western Central Europe and Scandinavia, we can determine house types that can be grouped into overarching categories, defining building tradition zones (Hauslandschaften). In the relevant works, such regions east of the Oder have not yet found their place. It is high time to change that. I decided to review in the first part of the paper the most important issues related to Iron Age house building, given the fact that this paper cannot cover and discuss all aspects of the issue. Construction details, forms and basic types of longhouses in northern Central Europe are discussed, followed by the layout of farmsteads and settlements. The second part of the article attempts to relate the results of settlement archaeology in western Central Europe and Scandinavia to research results in Poland, often based on a reinterpretation of published features. When discussing the main features – the description of the post hole, the appearance and foundation of the post itself, the walls, doorways, roofs and house types, as well as the layout of farmsteads and settlements – I always had in mind and attempted to refer to the situation in Poland. It is a trivial statement that the most important feature in settlement research is the post hole. We owe the first detailed description of the archaeological feature which we call a post hole to A. Kiekebusch (1870–1935), an employee and later a department head of the Märkisches Museum in Berlin. He had contact with C. Schuchhardt (1859–1943), one of the founders of the Römisch-Germanische Kommission in Frankfurt am Main. From 1899, he, in turn, conducted excavations in the Roman legionnaire camp of the Augustus period in Haltern on the northern edge of the Ruhr region, during which, for the first time on a large scale, attention was paid to the remains of ancient post foundations. Thus, research in Haltern can be regarded as the beginning of modern settlement archaeology. During research on the early Iron Age stronghold Römerschanze in Potsdam, Schuchardt transferred the discovery of the research value of the post hole to ‘barbarian’ archaeology. The aforementioned A. Kiekebusch participated in research on Römerschanze; C. Schuchardt’s innovative research methods made a huge impression on him. In the publication of results of his own excavation of a Bronze Age settlement in Berlin-Buch, he described the appearance and properties of the post hole on eleven (!) pages (Fig. 4). The turn of the 19th/20th cent. is also a breakthrough in settlement archaeology in the Scandinavian countries. Here, however, the road was slightly different than on the continent, in a figurative sense from the general to the detail. Geographical conditions and construction methods, sometimes quite different from the way houses were erected in Central Europe, were conducive to the discovery of real Iron Age ruins of three-aisled houses and in this way it was known almost from the very beginning of settlement research that the houses were elongated and based on the structure of regularly placed roof-bearing posts. For example, in 1924, plans were published of the remains of burnt down houses in the Late Pre-Roman Iron Age settlement at Kraghede in northern Jutland that was discovered in 1906 (Fig. 5). The posts of these houses have survived partly as charred wood, which greatly facilitated the interpretation of discovered traces. The 1920s and 30s witnessed a real leap in settlement archaeology, which was also observed on the continent, e.g. in the Netherlands. A.E. van Giffen (1888–1973) conducted excavations in 1923–1934 in the area of the warf/Wurt/wierde/terp at Ezinge in the Dutch part of Friesland – a Late Pre-Roman and Roman Iron Age settlement. These names, mentioned in Dutch, Frisian and North German dialects, refer to an artificial hill in the North Sea shore region, created to protect house sites against high tide and floods. Moisture in the earth was conducive to the preservation of organic materials, and because of this van Giffen also found ‘real’ ruins of houses (Fig. 6). Large-scale excavations of this type in Germany were conducted in 1954–1963 at the Feddersen Wierde site. The results of this research were just as spectacular as in the case of the settlement at Ezinge (Fig. 46, 47). Large-scale research began in various countries in the 1960s as part of extensive research projects. In Denmark, the nationwide ‘Settlement and Landscape’ project resulted, among others, in the uncovering of a huge area with several settlements/farm clusters from the Pre-Roman Iron Age at Grøntoft, Jutland (Fig. 1). The completely surveyed, enclosed settlement from the Pre-Roman Iron Age at Hodde, Jutland must be mentioned in this context, too. At Vorbasse in Jutland, a huge area from the Late Roman Iron Age and Migration Period settlement was uncovered. After pioneering research at Feddersen Wierde in the 1970s, as part of the ‘North Sea Programme’ project of the Deutsche Forschungsgemeinschaft (German Research Community), research began at the 1st to 6th cent. CE settlement site at Flögeln in the German part of the southern coast of the North Sea. The results became fundamental not only for this region of Germany. As part of the competitive project ‘Research on Iron Age settlements’ of the Academy of Sciences in East Berlin, large-scale excavations were conducted in settlements of the Roman Iron Age and Migration Period settlements at Tornow in Lower Lusatia and at Herzsprung in the Uckermark. Already at the turn of the 1950s/60s, the famous Early and Late Roman Iron Age settlement at Wijster in the northern Netherlands was excavated, but the area studied was not comparable in size to the areas of the above-mentioned sites. In 1974, excavations began at Oss in the southern part of the country, starting in 1979 within the so-called Maaskant-Project of the University of Leiden, which led to the unveiling of an extremely large area, consisting of many, slightly dispersed excavations at so-called native settlements from the Pre-Roman Iron Age and the time when this region was part of the Roman Empire. North of the Rhine and Waal, in the northern Netherlands, the Peelo site is situated. Here, in the 1970s and 1980s, extensive excavations at several neighbouring settlement sites were carried out as part of the ‘Peelo project’ of the Biologisch-Archaeologisch Instituut of the University of Groningen. Similar large excavations were conducted in the 1980s at Colmschate in the eastern Netherlands by the Rijksdienst voor Oudheidkundig Bodemonderzoek, Archeologische Werkgemeenschap Nederland and Archeologie Deventer. The settlement traces date back to the Bronze Age up to medieval times. In the meantime, many new and important large-scale settlement excavations took place that cannot all be mentioned here. In the following chapters, I discuss the most important basic features of longhouses, beginning with the post hole and the post itself. Along with the growing sensitivity of archaeologists towards this issue and thanks to the good condition of surviving posts, there are more and more examples of houses where planks were used as roof-bearing poles. Excellent examples are the Late Pre-Roman Iron Age house at Jerup on Vendsyssel-Thy and two Late Roman Iron Age houses at Ragow and Klein Köris, both south of Berlin (Fig. 8). In some cases, there is evidence that the post was secured in the ground, such as a plank basement at the settlement of Klein Köris, anchoring at Feddersen Wierde or stones used as stabilisation like at Herzsprung (Fig. 7). In eastern Brandenburg, we have seen partial or complete post-hole fillings of burnt or unburnt clay, especially in the case of granaries. Depending on the function of the post, the sizes of the post holes can differ. The deepest post holes often belong to roof-bearing and doorway posts. It is interesting that this applies not only to three-aisle, but also to two-aisled houses (Fig. 10). This fact can be useful in the case of incomplete house plans. The basic typological division of longhouses refers to the general roof-bearing construction (three-aisled, two-aisled, one-aisled and so-called four-aisled houses). Three-aisled houses were not invented in the Iron Age; they appeared as early the Early Bronze Age (Fig. 11) within a large zone including northwestern France and Belgium, the Netherlands, Denmark and Sweden. Although closely related to the idea of keeping livestock in the same building where people lived, well-dated three-aisled houses with a stall do not date to earlier than around 1400 BCE. During the Pre-Roman and Roman Iron Age, the area of occurrence of these houses contracted slightly; they were erected in a wide zone south of the North Sea, in the Netherlands and northern Germany, Jutland, on the Danish islands and in southern areas of Norway and Sweden. Due to intensive settlement research carried out since the 1990s, we know that – at least in the Roman Iron Age – all of Mecklenburg, Western Pomerania, most of Brandenburg and some regions at the Middle Elbe belonged to this zone of three-aisled houses. The layout of two-aisled houses differs slightly due to construction based on only one row of roof-bearing posts. The arrangement and number of posts are often not as regular as in the case of three-aisled houses, which can create problems when interpreting house plans. Two-aisled longhouses, known from Neolithic sites, and sometimes appeared in a surprising similar form at Bronze Age, Roman Iron Age and Migration Period sites south of the Baltic Sea (Fig. 13), were replaced in Scandinavia and the southern North Sea coast region by three-aisled houses as early as the Middle Bronze Age. The zone of appearance of two-aisled houses is not that well specified and seems to have changed over time. In the west, it is situated to the south of the three-aisled house zone, reaching Westphalia, eastern Brandenburg and parts of Saxony. In Lower Lusatia and south of Berlin, so-called four-aisled houses were discovered (Fig. 14, 63). It is not easy to interpret the plans of these buildings. Here, I present a new proposition for the characteristic post arrangement as supporting a loft (Fig. 64). In the case of one-aisled houses, the inner space is free of posts (Fig. 15) since the walls took over the roof-bearing function. It was a very demanding construction because poor carpentry of joining elements above the wall line inevitably led to its destabilisation and collapse, so it appeared on a larger scale at the beginning of the Middle Ages. However, we also know a few one-aisled longhouses dating to an earlier period. In the next chapter, all elements of the walls are discussed. Special attention is drawn to the fact that rows of posts and walls do not necessarily line up. Since the wall construction is not connected to the house frame or roof, its roof-bearing function can often be excluded (Fig. 20). As the ruins at Feddersen Wierde demonstrate, the line of the wall and that of lateral posts may differ. A special feature are the outer, eave-supporting posts (Fig. 21) that we know from houses in both the west and in the east, but at different times. Such constructions seem to appear in Poland, too. Most of the walls were probably built using the wattle and daub technique. It was predominant used in Central and Northern Europe, but was not the only technique. Houses with wall trenches might have been built with palisade-like walls, with planks (Fig. 26) or as log constructions (Fig. 27). Sometimes there are no traces of the walls at all and the construction must have been over-ground (Fig. 25, 29). With respect to log construction, one drawback is the need for timber, which in regions with limited timber resources can be decisive for choosing another wall variant. For constructing the huge Early Bronze Age house (33.5×ca. 8 m) at Legård on Thy-Vendsyssel (Fig. 27), it was calculated that about 150 oak trees were needed! Most longhouses were built with a rectangular plan, but a quite high number of longhouses in Northern and Central Europe had apse-shaped gable walls (Fig. 30). Roof reconstruction of three-aisled houses with that characteristic seems to pose no problem (Fig. 40–44), but in the case of two-aisled houses with a roof-bearing post in the apse-shaped gable wall, the task of reconstruction is challenging. Regarding the interior structure of Iron Age longhouses, we have a lot of information from the well-preserved house ruins at Feddersen Wierde (Fig. 47–50) and burnt down houses from Denmark (Fig. 51). They prove the widespread use of houses with a living area and stall under one roof. In other cases, the inner division is proven by the existence of small trenches where the partition walls of the boxes were placed (Fig. 52, 53). For now, we cannot determine the precise range of this economic model; the easternmost houses with stall trenches were discovered in Lower Lusatia (right on the German-Polish border). Placing animals under the same roof as people is not a phenomenon limited to antiquity. In some regions of Germany and the Netherlands, it was a fairly common form of farming in modern times. Some of these houses survived until the 1970s (Fig. 54). This type of house was found in a long zone from the vicinity of Amsterdam to the Hel Peninsula – mainly in the zone of the historical range of the Low German language, which is therefore called Niederdeutsches Hallenhaus. At a time when Bronze Age and Iron Age longhouses began to be intensively researched in the Netherlands and Germany, the memory of the original functioning of Niederdeutsches Hallenhaus, so similar to ancient buildings, was still alive, and the grandparents or parents of these researchers often lived in them or knew of such houses anecdotally (Fig. 55:1–3). Some very old buildings showed common structural features with houses from the Roman Iron Age. A comparison of the characteristics of ancient and modern houses has greatly facilitated approaching the subject and interpreting the results of excavations. However, it has sometimes also led to the use of inadequate terms that survive to this day and which are misleading. For example, if the famous researcher of rural architecture J. Schepers talked about Germanisches Hallenhaus or W. Haarnagel in his monumental monograph uses the term dreischiffige Hallenhäuser, they were influenced by the use of almost the same name of the above-mentioned medieval and modern houses that in terms of internal division are so similar to three-aisled longhouses from the Iron Age. However, there is a significant functional difference: the term Halle (hall) in Niederdeutsches Hallenhaus refers to a room with a threshing floor in the central nave, located between livestock bays. This room is large and hall-like, and that is why the houses were given the name Hallenhaus. The ‘hall’ in Late Antiquity (Fig. 58, 59) and medieval times had a completely different meaning and does not mean the same as in the case of rural houses from later times. In the next chapter, I discuss congruencies of house plans as a source of interpretation of incompletely preserved longhouses and for typological divisions. In regard to the latter, we have to take into account the state of preservation, touch-ups, repairs, modifications, extensions and superposition of house plans that influence the interpretation of the record. The same applies to farmsteads and even whole settlements that have been shifted, rebuilt, changed in layout and so on (Fig. 75–80). The issue of forms and structures of settlements is a rather complicated topic, because the condition for their assessment is a completely uncovered site. Such objects are rare, and even if a large complex is excavated, we can only assess the arrangement of objects within the excavations. This statement sounds trivial, but I emphasise this fact because we cannot be sure that there were no satellite units belonging to the given settlement nearby. This is well illustrated by the plan of extremely interesting features at Galsted in southern Jutland (Fig. 81). Its second phase represents another step of settlement evolution and is similar to what we know from settlements such as Nørre Snede in eastern Jutland (Fig. 82). The layout of farmsteads – although already present at some Late Pre-Roman Iron Age sites – represents the state of development of Roman Iron Age and Migration Period settlements. The earliest settlements of this type stem from Jutland, while the tendency to set up large, enclosed rectangular or trapezoidal farms in northern Germany is observable from the late 1st cent. CE and in the northern Netherlands from the 2nd cent. CE. The phenomenon of ‘stationary’ settlements is also known from East Germany, including the already mentioned settlements at Dallgow-Döberitz, Wustermark, Herzsprung or Göritz. Probably such settlements were discovered in Poland, too (see below). Settlements of this type replaced settlements with a different structure, dating to the Pre-Roman Iron Age. Their features included a loose arrangement of farms (rather unfenced) spread out over a large area (Fig. 1) and instability of house and farm sites. Houses and farmsteads were not occupied for a long period of time, but changed relatively quickly (the so-called wandering/shifting settlements). In the Late Pre-Roman Iron Age in Jutland and – in a slightly different form – in the northern Netherlands, completely enclosed settlements appeared. It was a fairly short-lived phenomenon (that ended in the 1st cent. CE), but the first step to stationary settlements, where farmsteads were designed to last for a longer period of time. At sites such as Nørre Snede in Jutland or Flögeln at the North Sea, there was a slow shifting of farmsteads, but over a period of several hundred years. With such a slow pace of changes in the positions of houses and farms, we can actually talk about stationary farms/settlements. It should be emphasised that the structure of settlements during the Roman Iron Age and Migration Period was not compact and there were no clusters of houses around a free square, as is sometimes suggested in Polish literature (admittedly on the basis of insufficient evidence). The image of settlements at that time resembles instead a group of several farms, sometimes in rows. We also know this spatial organisation from settlements in the left-bank regions of the Oder and Neisse Rivers (the German-Polish border) and there is no reason to believe that it was different to the east of these rivers. Despite undeniable progress in recent decades, settlement archaeology in Poland is still at the very beginning of searching for patterns for the recognition and reconstruction of longhouses that can contribute to the determination of individual types. Before completing this stage, analyses at a higher heuristic level do not yet make sense. All attempts to reconstruct settlement structures and search for references in building traditions to other regions in the Barbaricum have ended and often continue to end in failure. There are several reasons for this. First of all, this type of work from the second half of the 20th cent. mainly consisted of incorrect assumptions and axioms – especially regarding the dominance of pit houses in settlements. Secondly, the material that was available cannot create a suitable base for far-reaching conclusions – often the uncovered parts of the settlements were and are still too small to decipher the structures at all; sometimes it is not even possible to say in which part of a given settlement (or farmstead) the researchers conducted excavations. Another, also quite important point is the inaccurate or incompetent recognition of plans for alleged or actually non-existent post houses (Fig. 83). For decades, ‘buildings’ have been published that have no right to exist. Even in contemporary works, we can still find reconstructions (basically recreations) of primitive huts without statics or carpentry rules (Fig. 83), which were exceeded – if they had existed – by longhouses, even in the Neolithic. If buildings were created that have never existed, then obviously the image of a given farmstead must be false, not to mention the settlement structure. The necessity to verify published materials from settlements resulting from the state of research as I have described it does not need to be particularly emphasised. In a sense, the above-mentioned region between the Oder and the Elbe can be a benchmark for Poland. With regard to the state of research on settlements and the research paradigm, the situation in recent decades has been very similar to the situation in recent years in Poland. Until the early 1990s, the regions east of the Elbe could barely contribute to research on the subject of longhouses in the Barbaricum. It seemed that the presence of such buildings at settlements east of these regions that B. Trier (1969) had examined in his basic monograph on Iron Age longhouses was impossible. The very few examples were treated as exceptions. But due to large, often linear investments in infrastructure renewal in the early 1990s, the situation in Eastern Germany changed radically. Suddenly, longhouses started to appear at almost every settlement surveyed. One of the first excavations of this type was carried out in 1994 at the settlement site at Dallgow-Döberitz, a few kilometres west of Berlin, where at least 28 longhouses were discovered, primarily of the three-aisled variety. Publication of research results at Herzsprung in the Uckermark became a milestone, proving in the Oder region the existence not only of three-aisled longhouses, but farmsteads with a layout that was known only until that time from southern Scandinavia and the western part of Central Europe. In 1994–1997, 25 longhouses, mainly two-aisled, were uncovered at Göritz in Lower Lusatia. Today, a similar shift in settlement archaeology is taking place in Poland. Nevertheless, the attempts to distinguish longhouses at settlements in Poland and, at the same time, the frequent lack of experience of archaeologists in this field led to the creation and inclusion of objects that either did not exist in this form or not at all. The biggest obstacle is the lack of models to recognise house types, reflected by the arrangement of posts. There are still very few confidently confirmed three-aisled longhouses in Poland, yet this fact seems to result from the state of research rather than reflect the realities of the Roman Iron Age and Migration Period. To date, we do know four ‘definite’ buildings of this type, three from Pomerania and one from Mazovia; two others houses from central and southern Poland probably also belong to this group: the house I/A at Czarnowo in Western Pomerania (Fig. 85), a not fully uncovered house at Ostrowite in southeastern Pomerania (Fig. 86:1), a house at Leśno in southeastern Pomerania (Fig. 87), and a house in Rawa Mazowiecka (site 38) in western Mazovia (Fig. 88). In my opinion, the traces of a house at Kuców in Central Poland have to be interpreted as two rows of the roof-bearing posts of a three-aisled building (Fig. 89:1), while a house at Domasław in Lower Silesia also probably belongs to the three-aisled type (Fig. 90). Today, we know more examples of two-aisled houses than of three-aisled houses, which primarily appear only in the Przeworsk Culture area. It seems that in fact two-aisled houses were dominant in the area of this cultural unit, but it is still a bit too early to determine this with great certainty. The largest series of longhouses results from excavations of the settlement at Konarzewo near Poznań (Fig. 91), a smaller group we know from the Bzura River region (Fig. 94). The latter form a group that can be used to define the first longhouse type in Poland, the Konotopa type. A very interesting house was discovered in the 1960s at Wólka Łasiecka in Central Poland (Fig. 95). Although the arrangement of the posts is very clear, it can be read in the source publication, and sometimes in later ones, that this building is a three-aisled house. Actually, we are dealing with a two-aisled house with additional, external eave-supporting posts. In the case of the settlement at Izdebno Kościelne in western Mazovia, one can point to a house that was not included in the analysis of the site plan (Fig. 97). The same applies to a two-aisled longhouse at Janków in Central Poland (Fig. 96). It also belongs to the ‘verified’ buildings which were distinguished after the publication of the research results. The above-mentioned house at Wólka Łasiecka can be interpreted as a ‘lime kiln building’ on the basis of similar houses that, for example, were discovered at Klein Köris near Berlin and Herzsprung in the Uckermark. At the latter site, several buildings of this type have been even discovered, at least four of which were longhouses (e.g. Fig. 99:1.6). Lime kiln houses in other forms at this settlement (Fig. 100:3) and subsequent ones (Fig. 99:7, 100:1.2) show that there are many variants of such buildings. It might seem that production halls with limes kilns are a special feature of the settlements of Central Europe from the left-bank regions of the Oder and Neisse to the Vistula. However, the example from Osterrönfeld and houses from the settlement at Galsted in southern Jutland that are not yet published warn against this inference. It is not an exaggeration to claim that previous attempts to distinguish farmsteads in Poland have usually lacked sufficient evidence; often such an activity was and is simply impossible. There are several reasons for this: in the first place, often there are no reliable house plans, also the excavation area is too small and – it should be strongly emphasised – the research results are presented as a schematic plan only or in the form of a plan with symbols. Recently, contrast has been emphasised between the interpretation of the ‘farmstead’ approach among researchers from ‘west of the Oder’ and researchers in Poland, which in my opinion results mainly from the state of research and – probably even in a decisive way – from the research paradigm, and under no circumstances reflects ancient conditions. The results of excavations in recent years have shown that such an contradiction – if used to refer to archaeological material – is only apparent and artificial. The basis for analysing settlement structures in terms of farmsteads is quite narrow, although there are few proposals worth considering. In a separate article, I re-analysed published research results in the area of the settlement at Wytrzyszczki in Central Poland in terms of some longhouses. In addition to the alternative interpretation of buildings, the published plan and field documentation analysis provide the basis for a new interpretation of the spatial organisation of the uncovered part of the settlement (Fig. 102–104). An interesting arrangement of objects was observed at the settlement in at Mąkolice in Central Poland. Both post and pit houses as well as production facilities were uncovered here. The dispersion of all objects is quite clear, but several issues remain an open question (Fig. 105). Closely related to the form of the farmsteads is their arrangement relative to each other, meaning the form of a settlement. Polish literature holds the view that one of the basic forms of settlements of the Przeworsk Culture (because it is the only one we can say anything about) is the circular settlement. The above-mentioned settlement from Wytrzyszczki in Central Poland and well-known settlement from Konarzewo near Poznań cannot be called circular under any circumstances as has happened in the literature (Fig. 104, 106). Concerning the spatial organisation of settlements from areas east of the Oder, I am convinced that they did not differ from settlements in areas west of this river (Fig. 108, 109). The latest field research results provide us with more and more arguments confirming this thesis. The basic unit of each settlement was a farmstead, which was spatially organised as economic units in the western and northern regions of the Barbaricum.
Źródło:: Wiadomości Archeologiczne; 2020, LXXI, 71; 3-159
0043-5082
Pojawia się w:: Wiadomości Archeologiczne
Dostawca treści:: Biblioteka Nauki

Artykuł

Zmień widok

na półce

Informacja

Wyszukujesz frazę "late pre-Roman period" wg kryterium: Wszystkie pola

Źródło danych

Dostawca treści

Kolekcja

Rok wydania

Wydawca

Temat

Autor

Typ dokumentu

Język