- Tytuł:
-
Rozproszone dziedzictwo. Kwestia rewindykacji polskich zasobów archiwalnych
Dispersed Heritage. The Issue of the Regaining of Polish Archival Resources - Autorzy:
- Krochmal, Anna
- Powiązania:
- https://bibliotekanauki.pl/articles/1826662.pdf
- Data publikacji:
- 2021-10-12
- Wydawca:
- Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
- Tematy:
-
rewindykacja archiwaliów
restytucja
dziedzictwo archiwalne
traktat ryski
misja Adama Stebelskiego
recovery of archives
restitution
archival heritage
Treaty of Riga
Adam Stebelski’s mission - Opis:
-
Polska jest krajem posiadającym jeden z najbardziej rozproszonych zasobów archiwalnych. Wyraźny wpływ na taką sytuację wywarły ważne wydarzenia dziejowe, w tym przede wszystkim katastrofa rozbiorów w końcu XVIII stulecia oraz dwie późniejsze wojny światowe. Począwszy od XVII wieku aż do okresu II wojny światowej trwały grabieże lub przemieszczenia polskich dóbr kultury do państw sąsiadujących z Polską (głównie Rosji i Niemiec).
W artykule ukazano główne etapy postępowań rewindykacyjnych w odniesieniu do materiałów archiwalnych, podejmowanych przez państwo polskie wobec sąsiadów z Europy Wschodniej i Zachodniej. Pierwsze próby restytucji zagrabionych zbiorów miały miejsce już w XVII wieku na podstawie zapisów w traktatach pokojowych w Oliwie (ze Szwecją zawarty w 1660 r.) czy w Andruszowie (rozejm z Rosją w 1667 r.). Pierwszą większą akcją rewindykacyjną, która przyniosła konkretne rezultaty i dotyczyła utraconych dóbr kultury, była realizacja postanowień traktatu ryskiego z 18 marca 1921 r. Podstawowe znaczenie dla spraw archiwalnych miał artykuł XI Traktatu. Przewidywał on zwrot z Rosji radzieckiej wszystkich materiałów wywiezionych z Polski po 1 stycznia 1772 r. Do wykonania tych postanowień powołano Mieszaną Polsko-Sowiecką Komisję Specjalną, z udziałem wybitnych specjalistów (historyków, archiwistów, bibliotekarzy). Efektem ich działań był powrót do 1924 r. 31 wagonów materiałów archiwalnych, w tym archiwów z okresu I Rzeczypospolitej oraz akt wywiezionych przez Rosjan w 1915 r. Na znacznie mniejszą skalę rewindykowano w okresie II Rzeczypospolitej akta z Austrii oraz Niemiec.
Druga fala rewindykacji nastąpiła po 1945 r. Główne materiały odzyskane z Niemiec były efektem tzw. misji Adama Stebelskiego w latach 1946-1949. Archiwalia z ZSRR powracały do Polski dwukrotnie, w latach 1945-1952 oraz 1957-1964. Do dnia dzisiejszego nie odzyskano wielu materiałów źródłowych wywiezionych z Polski do ZSRR lub Niemiec, dlatego rewindykacja pozostaje aktualną i otwartą kwestią w relacjach z tymi państwami.
Poland is a country with one of the most dispersed archival resources. This situation was clearly influenced by important historical events, including, in particular, the catastrophe of partitions at the end of the 18th century and the two subsequent world wars. From the 17th century until the Second World War, there were looting or relocating Polish cultural goods to Poland’s neighboring countries (mainly Russia and Germany). The article presents the main stages of recovery proceedings in relation to archival materials undertaken by the Polish state against its neighbors from Eastern and Western Europe. The first attempts to restore the plundered collections took place in the 17th century, based on the provisions of the peace treaties in Oliwa (with Sweden concluded in 1660) or in Andruszów (truce with Russia in 1667). The first major recovery action, which brought concrete results and concerned lost cultural goods, was the implementation of the provisions of the Treaty of Riga of March 18, 1921. Article XI of the Treaty was of fundamental importance for archival matters. It provided for the return from Soviet Russia of all materials taken from Poland after January 1, 1772. A Mixed Polish-Soviet Special Commission was established to implement these decisions, with the participation of eminent specialists (historians, archivists, librarians). Their activities resulted in the return to 1924 of 31 wagons of archival materials, including archives from the period of the First Polish Republic and files taken by the Russians in 1915. Files from Austria and Germany were restored during the Second Polish Republic on a much smaller scale. The second wave of recovery took place after 1945. The main materials recovered from Germany were the result of the so-called Adam Stebelski’s mission in 1946-1949. Archives from the USSR returned to Poland twice, in the years 1945-1952 and 1957-1964. Until today, many source materials taken from Poland to the USSR or Germany have not been recovered, therefore recovery remains a topical and open issue in relations with these countries. - Źródło:
-
Teka Komisji Historycznej Towarzystwa Naukowego KUL; 2021, 18; 113-158
2658-1175
2719-3144 - Pojawia się w:
- Teka Komisji Historycznej Towarzystwa Naukowego KUL
- Dostawca treści:
- Biblioteka Nauki
Artykuł