- Tytuł:
-
„Fabryka” pałacu w Wilanowie za czasów Elżbiety Sieniawskiej. Uwagi na temat organizacji magnackiego placu budowy w XVIII w.
The Wilanów Palace Fabrica under Elżbieta Sieniawska. Remarks on the Organization of a Magnate Construction Site in the 18th Century Polish-Lithuanian Commonwelth - Autorzy:
- Nestorow, Rafał
- Powiązania:
- https://bibliotekanauki.pl/articles/24825304.pdf
- Data publikacji:
- 2019
- Wydawca:
- Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
- Tematy:
-
Pałac w Wilanowie
Elżbieta z Lubomirskich Sieniawska
Giovanni Spazzio
Giuseppe Fontana
Johann Georg Plersch
Giuseppe Rossi
The Wilanów Palace
Elżbieta Sieniawska née Lubormiski - Opis:
-
Jednym z ciekawszych okresów w dziejach pałacu wilanowskiego są lata 1720-1729 kiedy dawna królewska rezydencja znalazła się w posiadaniu hetmanowej wielkiej koronnej i kasztelanowej krakowskiej Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej. Warto nadmienić, że przedsiębiorcza magnatka rywalizowała o podwarszawski pałac z królem Augustem II i rywalizację tę wygrała. W momencie nabycia klucza wilanowskiego przez Sieniawską dawna ulubiona siedziba Jana III Sobieskiego znajdowała się w bardzo złym stanie, a zrujnowane folwarki nie przynosiły oczekiwanych dochodów. W związku z czym Sieniawska postanowiła przywrócić tamtejszym dobrom płynność finansową, która pozwoliłaby m.in. na utrzymanie tamtejszego pałacu. Elżbieta z Lubomirskich Sieniawska była jedną z ważniejszych postaci na arenie politycznej i artystycznej czasów saskich.
W działalności fundacyjnej hetmanowej Sieniawskiej widoczna jest cycerońska zasada publicam magnificentiam diligit. Bogate dekoracje malarsko-rzeźbiarskie były swego rodzaju „kostiumami” symbolicznymi i tak też były odczytywane przez współczesnych. Szczególną rolę w budowaniu wizerunku potężnej magnatki odegrała dawna królewska rezydencja w podwarszawskim Wilanowie, zakupiona 3 lipca 1720. Było to uwieńczenie stopniowego wykupywania dóbr królewskich, którymi hetmanowa opiekowała się po wyjeździe Marii Kazimiery do Rzymu (w jej rękach znalazły się m.in. pałace w Wysocku i Surochowie, a także dobra tarnopolskie). Pałac wilanowski w chwili zakupu znajdował się w opłakanym stanie. Sieniawska nie tylko wyremontowała pałac ale ukończyła obydwa skrzydła boczne, a także w subtelny sposób wplotła własny rodowy wątek w skomplikowany ideowy program rezydencji „Polskiego Herkulesa”. Wilanów był miejscem modnym, często odwiedzanym przez czołowych przedstawicieli magnaterii, a także samego Augusta II.
Tak poważne przedsięwzięcia jak remont i rozbudowa dawnej królewskiej rezydencji wymagało zaangażowania nie tylko plejady artystów i rzemieślników ale także oficjalistów odpowiedzialnych za dowóz materiałów budowlanych, opłacanie wykonawców i sprawne funkcjonowanie całej fabryki. Trzon zespołu wykonującego prace artystyczno-budowlane w rezydencji wilanowskiej tworzyli artyści i rzemieślnicy zatrudnieni przez Sieniawską w Łubnicach, przy modernizacji jej głównej siedziby. Nie tworzyli oni wewnętrznej struktury w ramach magnackiego dworu, ale zhierarchizowaną grupę specjalistów podległą architektowi hetmanowej Giovanniemu Spazzio, który pełnił rolę nie tylko głównego projektanta, ale również nadzorcy wszystkich przedsięwzięć artystycznych. Warsztat ów, na co wskazują jednoznacznie źródła, nie był zbyt liczny. Jego zasadniczy trzon składał się z kilku wyspecjalizowanych wykonawców z tego powodu Sieniawska zmuszona była wspomagać się najmowanymi na zasadzie kontraktów wykonawcami. Wiodącą rolę odegrało środowisko warszawskie, z którego wywodzili się m.in. przedstawiciele rodziny Ceronich, przedsiębiorca budowlany Giuseppe Fontana, rzeźbiarz Johann Georg Plersch czy malarz Giuseppe Rossi, by ograniczyć się do najważniejszych. Na podstawie analizy zachowanych źródeł udało się dość dokładnie zilustrować funkcjonowanie owego zespołu stałych i okresowo zatrudnianych wykonawców, a także organizację fabryki pałacowej. Jego sprawne funkcjonowanie uzależnione było nie tylko od twórców, ale też od współpracujących z nimi plenipotentów związanych z administracją ziemską. Podkreślono szczególną rolę burgrabiego, którego udział w procesie budowy był dotąd marginalizowany. Jeszcze mniej wiadomo było o zaangażowanych przy fabryce urzędnikach (administratorach, podstarościch, zarządcach, gubernatorach, itd.). Nie mniej interesujące było prześledzenie sposobu finansowania prac, a także opłacania artystów. Okazało się, że niezmiernie ważną rolę odgrywał miejscowy arendarz dysponujący gotówką, którą wypłacał za odpowiednimi, pisemnymi „asygnacjami”.
One of the more interesting periods in the history of the Wilanów Palace spanned 1720-29 when the former royal residence was owned by Elżbieta Sieniawska née Lubormiski, wife of the Grand Hetman of the Crown and Cracow Castellan. Interestingly, the resourceful magnate competed for the Palace in the suburbs of Warsaw against King Augustus II and she won the rivalry. At the point when Sieniawska acquired the key to the Wilanów Palace, the former residence of King Joh III Sobieski, it was in a deplorable state, while the ruined home farms did not yield expected income. In view of this Sieniawska decided to restore the financial liquidity to the estates there, which would allow to e.g. maintain the Palace. Elżbieta Sieniawska née Lubormiski was one of the major figures on the political and artistic arena of the Saxon era. In her founding activity, Sieniawska clearly followed the Ciceronian principle: publicam magnificentiam diligit. Rich painting and sculptural decoration was a kind of a symbolical ‘costume’, and was perceived as such by the contemporary. A special role in consolidating the image of the powerful magnate was played by the Wilanów Palace former royal residence she purchased at Wilanów in the suburbs of Warsaw on 3 July 1720. This deal crowned the gradual purchase of the royal estates that Sieniawska took care of following the departure of Marie Casimire for Rome (she owned e.g. the Wysocko and Surochów Palaces and the Tarnopol estates). [On the date of its purchase, the Wilanów Palace was in a deplorable state]. Not only did Sieniawska renovate the run down Palace, but she also completed both lateral wings, additionally subtly interlacing her own family motif with the complex ideological programme of the residence of the ‘Polish Hercules’. The Wilanów Palace turned into a fashionable venue, frequently visited by leading magnates, including Augustus II himself. Such a serious undertaking that the renovation and extension of the former royal residence implied required not only the involvement of an array of artists and craftsmen, but also clerks responsible for the supply of building materials, for paying the workers, and for the operating of the whole fabrica, namely the building workshop. The core of the team conducting the artistic and construction works on the Wilanów residence were the artists and craftsmen employed by Sieniawska at Łubnice, where she had her main residence modernized. They did not form any internal structure within the magnate’s court, but a hierarchized group of specialists reporting to Sieniawska’s architect Giovanni Spazzio who served not merely as the main designer, but also as the supervisor of all the artistic undertakings. As can be clearly seen in the sources, the workshop was not excessively numerous. Since its core was composed of several specialists, Sieniawska was obliged to resort to hired contractors. The leading role in this respect was played by the Warsaw circles represented e.g. by members of the Ceroni family; Giuseppe Fontana, a building contractor; Johann Georg Plersch, a sculptor; or Giuseppe Rossi, a painter, to name merely the major ones. Through the analysis of the preserved sources, the operations of that team of permanent and temporarily employed contractors could be precisely reconstructed, as could be the organization of the Palace fabrica. Its effective operating did not only depend on the artists, but also on the plenipotentiaries associated with land administration. A particular role of the Land Clerk, previously marginalized, was emphasized. Even less is known of other clerks involved in the fabrica (administrators, deputy starosts, administrators, governors, etc.). It was equally interesting to follow the financing of the works, the process of remunerating the artists. As was found, the role of particular importance was attributed to a local publican who had cash and appropriately paid it out against a written ‘assignment’. - Źródło:
-
Biuletyn Historii Sztuki; 2019, 81, 3; 441-459
0006-3967
2719-4612 - Pojawia się w:
- Biuletyn Historii Sztuki
- Dostawca treści:
- Biblioteka Nauki
Artykuł