- Tytuł:
- A Cognitive Approach to Genericity in Norwegian
- Autorzy:
-
Kurek-Przybilski, Anna
Gicala, Agnieszka - Powiązania:
- https://bibliotekanauki.pl/books/2054001.pdf
- Data publikacji:
- 2021
- Wydawca:
- Uniwersytet Jagielloński. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
- Opis:
-
How does one speak about kinds in Norwegian? Which noun form should one use to say that dogs bark and cows are mammals? And is it always necessary to use a plural noun form to express genericity?
The study presented in this book shows a cognitive approach to genericity in Norwegian. The study material includes three data sets—two surveys and a specialised corpus of generic texts. Both the surveys and the corpus were analysed in two ways—with the use of chosen cognitive models and with a number of statistical tests. Applying both qualitative and quantitive methods has allowed to conduct a comprehensive study on genericity in Norwegian.
Generyczność w języku norweskim w ujęciu kognitywnym Tematem książki jest generyczność w języku norweskim w ujęciu kognitywnym. Zjawisko to występuje w każdym zbadanym dotąd języku, jednak w żadnym z nich nie zidentyfikowano dotąd narzędzia, za pomocą którego można jednoznacznie wyrazić generyczność (Behrens 2005). W zależności od rodziny języków, odniesienia generyczne są wyrażane na różne sposoby. W językach germańskich, do których należy język norweski, paleta możliwości jest szczególnie szeroka. W wyrażeniach generycznych stosowane mogą być zarówno formy określone grup imiennych, jak i nieokreślone, a w niektórych przypadkach również rzeczowniki nagie. Celem niniejszego badania jest zweryfikowanie, w jaki sposób generyczność może być wyrażana w języku norweskim, a także stworzenie modelu opartego na teoriach kognitywnych, który usystematyzowałby użycie poszczególnych form generycznych fraz imiennych. Głównym założeniem pracy jest wypełnienie luki w badaniach nad generycznością w mniej zbadanych językach, a także przeprowadzenie badania empirycznego języka norweskiego. Pytania badawcze niniejszej publikacji to: Jakie formy fraz imiennych występują w kontekstach generycznych w języku norweskim? Czy i w jaki sposób kontekst wpływa na interpretację generyczności? Czy i w jaki sposób zdolności kognitywne natywnych użytkowników języka wpływają na wyrażenie odniesień generycznych? Przeprowadzenie niniejszego badania oraz odpowiedzi na powyższe pytania pozwoliły na zbudowanie kognitywnego modelu generyczności, który obrazuje występowanie zjawiska w języku norweskim. Podstawę teoretyczną pracy stanowią teorie kognitywne oraz modele wykorzystywane do analizy generyczności (m.in. Radden 2009; Pettersson 1976 i Leslie et al. 2011). Język norweski jest dość nietypowy, ponieważ nie tylko nie ma żadnego standardu wymowy, ale także posiada dwa warianty języka pisanego – bokmål i nynorsk. Bokmål jest o wiele bardziej powszechny, zarówno w literaturze, mediach, życiu codziennym jak i edukacji. Co więcej, dostępność tekstów napisanych w tym wariancie języka norweskiego jest większa, co również miało wpływ na wybór wariantu bokmål do niniejszego badania. Jak wspomniano, generyczność jest zjawiskiem, które obecne jest we wszystkich zbadanych dotąd językach, jednak nie stwierdzono istnienia elementu, który stosowany byłby jedynie do wyrażenia tego typu odniesienia. Jest to rodzaj odniesienia do całego gatunku lub całej grupy osób/przedmiotów, o których jest mowa w danym zdaniu czy tekście (Lyons 1977). Według literatury fachowej (zob. np. Carlson, Pelletier 1995; Mari et al. 2013a i Carlson 2010), generyczność może być rozumiana dwojako, a mianowicie jako klasyczne odniesienie gatunkowe (kind reference), odnoszące się do całych gatunków oraz jako zdanie habitualne (habitual sentence), opisujące powtarzające się czynności. Co więcej, generyczność może być wyrażona w języku na trzech poziomach: 1) grupy imiennej, 2) zdania oraz 3) tekstu (Behrens 2005). Generyczność na poziomie grupy imiennej zakłada, że sama grupa imienna jest interpretowana jako generyczna, bez względu na użyte w zdaniu predykaty. Najczęściej jest to określenie gatunkowe, a więc odnoszące się do wszystkich lub większości przedstawicieli danego gatunku, jak np. podmioty w zdaniach Psy szczekają czy Włosi lubią makaron. W językach germańskich, a więc także w języku norweskim, funkcję tę pełni najczęściej forma nieokreślona liczby mnogiej, uznawana za domyślną formę generyczną grupy imiennej. Drugim poziomem, na którym może wystąpić odniesienie generyczne, jest poziom zdania. Wówczas to predykat zastosowany w danym zdaniu decyduje o jego interpretacji. Najczęściej są to predykaty gatunkowe lub takie, które nie występują w odniesieniach specyficznych. Na przykład predykat ‘być ssakiem’ może odnosić się jedynie do całego gatunku. Nie możemy powiedzieć, że tylko niektóre psy lub koty są ssakami, podczas gdy inne nie. W ten sposób każde zdanie, w którym znajdzie się tzw. predykat gatunkowy (kind predicate), jest generyczne. Zdania generyczne mogą również zawierać generyczne grupy imienne. Trzecim poziomem generyczności wyszczególnionym przez Behrens są tzw. teksty generyczne. Teksty te mogą zawierać zarówno generyczne grupy imienne jak i zdania, jednak ich ogólny wydźwięk uzależniony jest od kontekstu. Teksty generyczne to najczęściej teksty naukowe i popularnonaukowe opisujące gatunki, przedmioty lub zjawiska naturalne. Tego typu teksty opisują cechy charakterystyczne dla danego gatunku, przedmiotu czy zjawiska, a więc są generyczne. Jednakże nie wszystkie zdania czy grupy imienne obecne w takich tekstach zostaną zinterpretowane jako generyczne bez szerszego kontekstu. W niniejszym projekcie zostaną zbadane wszystkie trzy poziomy generyczności – ankieta 1 dotyczy głównie poziomu 1 i 2, badanie korpusowe skupia się na poziomie 3, a ankieta 2 na poziomie 2. Książka została podzielona na siedem rozdziałów. Pierwszy rozdział stanowi ogólne wprowadzenie do badań oraz zarysowanie celów i pytań badawczych projektu. Rozdziały 2–3 to tło teoretyczne dla części empirycznej. Rozdziały 4–6 zawierają opisy przeprowadzonych badań: ankiety 1, badania korpusowego oraz ankiety 2. Ostatni rozdział z kolei jest szczegółowym omówieniem przedstawionych wcześniej wyników, konkluzji oraz perspektyw dalszych badań nad generycznością. W rozdziale pierwszym przedstawione zostały cele i pytania badawcze, a także wybrana metodologia. Metodologia badań zastosowana w projekcie to tzw. mixed methods research, w skrócie MMR. Polega ona na połączeniu metod kwalitatywnych (w tym przypadku modeli kognitywnych) z metodami kwantytawnymi (w tym przypadku są to testy statystyczne). Rozdział drugi zawiera przegląd najważniejszych publikacji dotyczących generyczności. Omówione prace dotyczą głównie języka angielskiego oraz innych, dobrze zbadanych języków. Zdecydowana większość teorii dotyczących generyczności opiera się na przykładach z języka angielskiego. Zarówno język angielski, jak i norweski należą do rodziny języków germańskich, co umożliwiło zastosowanie omówionych w rozdziale modeli do przeprowadzenia niniejszych badań. W rozdziale trzecim przedstawiono dostępną literaturę dotyczącą genryczności w językach skandynawskich – duńskim, szwedzkim i norweskim. Jest to ogólny zarys problematyki, oparty głównie na opracowaniach dostępnych w gramatykach wspomnianych języków. Jedynie dla języka szwedzkiego istnieje publikacja dotycząca empirycznych badań nad generycznością przeprowadzonych przez Carlsson (2012). Nieliczne opracowania dotyczące języka norweskiego stanowią jedynie część większych badań dotyczących kategorii określoności lub rzeczowników (m.in. Borthen 2003 i Halmøy 2016), a nie samej generyczności. Rozdział czwarty opisuje przeprowadzoną w 2017 roku ankietę. Forma ankiety, a mianowicie 30 krótkich tekstów generycznych z lukami do wypełnienia, została zaczerpnięta z badania Ionin et al. (2011). Teksty zostały napisane w odmianie bokmål i przeczytane przez natywnego użytkownika języka norweskiego. Ankieta, wraz z pytaniami kontrolnymi mającymi na celu rozpoznanie natywnych użykowników języka, została stworzona za pomocą Google Forms i opublikowana w internecie. Podczas dwóch tygodni, gdy ankieta była dostępna online, 630 respondentów udzieliło odpowiedzi na pytania; 599 z nich zostało zidentyfikowanych jako natywni użytkownicy języka norweskiego. Badanie to wykazało, że spośród pięciu form rzeczownika w języku norweskim (forma naga, forma określona i nieokreślona liczby pojedynczej oraz forma określona i nieokreślona liczby mnogiej) wszystkie mogą mieć znaczenie generyczne, jednak nie w każdym możliwym kontekście. Co więcej, formy mogą do pewnego stopnia być stosowane zamiennie, jednak i w tym przypadku nie może być mowy o zupełnej dowolności. Wyniki ankiety 1 zostały przeanalizowane na podstawie modelu zaproponowanego przez Leslie et al. (2011), który zakłada występowanie sześciu różnych typów predykatów generycznych: 1) quasi-definicji, 2) cechy większościowej, 3) cechy mniejszościowej, 4) predykatu większości, 5) predykatu szokującego oraz 6) fałszywego uogólnienia (Leslie et al. 2011: 19). W przeprowadzonym badaniu zaobserwowano występowanie każdego z predykatów generycznych, jednak nie we wszystkich przypadkach respondenci wybierali te same formy grupy imiennej. Również testy statystyczne potwierdziły występowanie znaczących różnych pomiędzy testowanymi grupami, tj. pięcioma formami grupy imiennej. Oznacza to, że kontekst generyczny dyktuje wybór danej formy. Rozdział piąty jest najobszerniejszym rozdziałem empirycznym i dotyczy przeprowadzonego badania korpusowego. Korpus do analizy został zbudowany za pomocą programu R i oparty na tekstach pobranych ze Store norske leksikon, norweskiej encyklopedii online. Korpus liczył w sumie 170 tekstów (27 761 tokenów), podzielonych na pięć kategorii tematycznych: 1) ludzie, 2) zwierzęta, 3) rośliny, 4) narzędzia, 5) inne. Kategoria ‘ludzie’ zawierała 20 tekstów, kategorie ‘zwierzęta’, ‘rośliny’ oraz ‘narzędzia’ po 25 tekstów, natomiast kategoria ‘inne’ składała się z 75 tekstów. Każdy z tekstów miał długość przynajmniej jednego paragrafu i był napisany w wariancie języka bokmål. Dane pozyskane w badaniu korpusowym również zostały przeanalizowane na dwa sposoby, zgodnie z metodą MMR. Pierwszy etap analizy zakładał zastosowanie modeli kognitywnych dla języka angielskiego (Radden 2009) i szwedzkiego (Pettersson 1976). Na podstawie tychże modeli pogrupowano dane według typów grup imiennych w każdym z tekstów, a także według kontekstów generycznych, w których występowały. Analiza ta pozwoliła na stwierdzenie, że forma naga przyjmuje często interpretację konceptualną, podczas gdy dwie formy liczby pojedynczej wyrażają generyczność za pomocą odniesień do prototypów. Z kolei forma nieokreślona liczby mnogiej, podobnie jak w języku angielskim, niemal zawsze odnosi się do całych gatunków. Tak zwana ograniczona generyczność (ang. delimited generics) ma w norweskim szersze zastosowanie niż w języku angielskim i może być stosowana w większej ilości kontekstów, nie tylko tych dotyczących opisów ludzi. Zebrane dane pozwoliły na stworzenie matrycy form generycznych dla języka norweskiego. Drugim elementem analizy korpusowej było przeprowadzenie testów statystycznych. Testy te wykazały główne tendencje w występowaniu poszczególnych form grup imiennych oraz różnice pomiędzy nimi. Główne tendencje zbadane statystycznie pokryły się w dużej mierze z analizą opisową opartą na modelach kognitywnych. W rozdziale szóstym opisana została ostatnia część materiału empirycznego, a mianowicie ankieta AJT. Ankieta zawierała 20 zdań generycznych oraz 5 zdań niezawierających odniesienia generycznego. Wszystkie zdania zostały zaczerpnięte z korpusu. Ankieta została zbudowana za pomocą aplikacji Shiny oraz programu R, a następnie umieszczona na serwerze. Badanie zostało przeprowadzone na Uniwersytecie w Tromsø oraz w bibliotece miejskiej w Tromsø, gdzie zrekrutowano w sumie 100 osób. Respondenci mieli za zadanie dokonanie oceny każdej z form rzeczownika w wybranych do badania zdaniach i z wykorzystaniem skali. Skala ocen poszczególnych form obejmowała 3 stopnie: 1 – forma poprawna, 2 – forma akceptowalna i 3 – forma niepoprawna/nienaturalna. Zebrane w ten sposób odpowiedzi zostały przeanalizowane na podstawie modeli kognitywnych, podobnie jak w rozdziale piątym, oraz za pomocą testów statystycznych. Badanie wykazało, że w większości przypadków formy grup imiennych w oryginalnych zdaniach korpusowych pokrywały się z odpowiedziami respondentów oznaczonymi jako poprawne (ocena 1). Co więcej, ocena 2 dostarczyła dodatkowych informacji na temat kontekstów generycznych, w których może występować więcej niż jedna forma grupy imiennej. Z kolei ocena 3 pozwoliła na wykluczenie form grup imiennych w danych kontekstach generycznych. Testy statystyczne zostały przeprowadzone dla odpowiedzi oznaczonych jako 1 i 2, a więc jako formy poprawne i akceptowalne. W ten sposób potwierdzone zostały główne tendencje, widoczne również dzięki analizie kognitywnej. Również dla danych pozyskanych w ankiecie AJT utworzono matrycę form grup imiennych w kontekstach generycznych, która uzupełnia matrycę z rozdziału piątego. Rozdział siódmy zawiera podsumowanie przeprowadzonych badań oraz syntezę wszystkich danych. W rozdziale uwzględniono wszystkie trzy elementy projektu, a na podstawie dwóch z nich, tj. analizy korpusowej oraz ankiety AJT, zaproponowano model kognitywny form generycznych dla języka norweskiego. Model ten pokrywa się w pewnym stopniu z modelami Raddena i Petterssona, ale także ukazuje konteksty generyczne nieobecne w tychże modelach. Ostatnia część rozdziału siódmego dotyczy perspektywy dalszych badań nad generycznością z wykorzystaniem teorii kognitywnych. - Dostawca treści:
- Biblioteka Nauki
Książka