- Tytuł:
- Mocne strony charakteru w strukturze osobowości dorastających i dorosłych. Podejście skoncentrowane na zmiennych i podejście skoncentrowane na osobach
- Autorzy:
-
Najderska, Małgorzata
Wojciechowska, Ludwika
Krok, Dariusz - Powiązania:
- https://bibliotekanauki.pl/books/2080514.pdf
- Data publikacji:
- 2021
- Wydawca:
- Wydawnictwo Liberi Libri
- Opis:
- Celem niniejszej pracy była analiza związków mocnych stron charakteru z podstawowymi elementami struktury osobowości (cechami osobowości i wartościami) – w adolescencji i dorosłości oraz przy zastosowaniu dwóch podejść metodologicznych: podejścia skoncentrowanego na zmiennych i podejścia skoncentrowanego na osobach. Aby cel ten mógł zostać osiągnięty, przeprowadzono również analizy struktury mocnych stron charakteru. Mocne strony charakteru to pozytywne, społecznie pożądane i powszechnie uznawane za dobre i wartościowe charakterystyki człowieka (Peterson, Seligman, 2004). Analizowano je dotychczas głównie w podejściu skoncentrowanym na zmiennych. Jest to podejście, na gruncie którego bada się relacje między różnymi zmiennymi zachodzące na poziomie całej grupy badanych. Komplementarnym, uzupełniającym je podejściem jest podejście skoncentrowane na osobach. W jego ramach wyróżnia się z badanej populacji podgrupy posiadające podobny, spójny profil, zestaw charakterystyk, a następnie bada się, jakie inne charakterystyki (i o jakim nasileniu) posiadają osoby o danym profilu (von Eye, Bogat, 2006). Dotychczasowe analizy czynnikowe prowadzone w podejściu skoncentrowanym na zmiennych wykazały, że mocne strony w dorosłości zazwyczaj tworzyły cztery lub pięć czynników i grupowały się w wiązki związane z: relacjami interpersonalnymi, emocjonalnością, duchowością, ograniczaniem siebie i intelektem (por. np. Azañedo, Fernández-Abascal, Barraca, 2014; Brdar, Kashdan, 2010; Littman-Ovadia, Lavy, 2012; Macdonald, Bore, Munro, 2008; McGrath, 2014; Najderska, Cieciuch, 2018; Peterson, Park, Pole, D’Andrea, Seligman, 2008; Ruch i in., 2010). Badania prowadzone w grupie adolescentów również wskazywały na rozwiązania cztero- lub pięcioczynnikowe (np. McGrath, Walker, 2016; Park, Peterson, 2005, 2006), jednak charakterystyka czynników różniła się nieco od tej uzyskiwanej w grupie osób dorosłych. W niniejszej pracy ten wątek został podjęty poprzez systematyczną analizę czterech grup wiekowych: wczesnej adolescencji (gimnazjum), średniej adolescencji (liceum), wczesnej dorosłości (19–24 lata) oraz dorosłości (powyżej 25. r.ż.). Kolejnym krokiem w badaniu struktury mocnych stron była analiza jej struktury hierarchicznej, która opisuje pochodzenie/zawartość czynników – wyodrębnianie się czynników szczegółowych z czynników ogólnych (Goldberg, 2006). Dotychczasowe wyniki tych analiz wskazują, że czynnik ogólny mocnych stron (nazwany dobrym charakterem) rozbija się na dwa czynniki – dociekliwość i dobroć, a na kolejnym, bardziej szczegółowym poziomie – z czynnika dobroci wyodrębniają się troska o innych i samoregulacja (McGrath, 2015). Badania nad hierarchiczną strukturą mocnych stron w adolescencji nie były prowadzone. To luka w wiedzy, która miała zostać wypełniona w tej książce, stąd w podjętych w pracy badaniach celem była m.in. weryfikacja otrzymanej w dotychczasowych badaniach struktury u dorosłych i sprawdzenie, czy w adolescencji możemy mówić o takiej samej lub podobnej strukturze mocnych stron. Dotychczas prowadzone analizy w podejściu skoncentrowanym na osobach (Najderska, Cieciuch, 2018) wskazywały na istnienie trzech klas różniących się zestawem mocnych stron. Jedna charakteryzowała się mocnymi stronami związanymi z energią, przebojowością i ciekawością świata. Osoby z profilu drugiej klasy charakteryzowały się wyższym poziomem mocnych stron związanych z troską o innych, ciepłem oraz sumiennym wykonywaniem swoich obowiązków. U osób z klasy trzeciej wszystkie mocne strony miały średnie nasilenie. Na poziomie treściowym profile dwóch pierwszych klas są zbliżone do dwóch czynników osobowości, zwanych Alfą/Stabilnością i Betą/ Plastycznością (por. Cieciuch, Strus, 2017). Celem badań prezentowanych w niniejszej pracy była próba wyodrębnienia profili klas latentnych w każdej z badanych, wymienionych powyżej grup wiekowych. Związki mocnych stron z innymi charakterystykami z zakresu psychologii osobowości nie były badane szczegółowo. Przy tworzeniu koncepcji Peterson i Seligman (2004) przedstawili teoretyczne powiązania mocnych stron z innymi konstruktami, np. cechami osobowości (McCrae, Costa, 1992b) czy wartościami (Schwartz, 1992), jednak sami nie potwierdzili empirycznie tych związków. W kolejnych latach pojawiały się jedynie nieliczne badania dotyczące ulokowania mocnych stron w strukturze osobowości (por. Macdonald i in., 2008; McGrath, Greenberg, Hall-Simmonds, 2018; Steger, Hicks, Kashdan, Krueger, Bouchard, 2007) i zawsze podejmowano je w podejściu skoncentrowanym na zmiennych. Brak jest całościowego ujęcia tego zagadnienia, które uwzględniałoby obydwa podejścia metodologiczne w różnych grupach wiekowych. Uzupełnienie tego braku w wiedzy na temat mocnych stron było bardzo ważnym elementem niniejszej książki. Badania, których wyniki przedstawione zostały w niniejszej pracy, prowadzono w czterech grupach: dwóch grupach adolescentów i dwóch grupach osób dorosłych. Podziału dokonano ze względu na stadia edukacji, otrzymując podgrupy: gimnazjalistów, licealistów, młodych dorosłych (okres studiów – 19–24 lata) oraz dorosłych (powyżej 25. r.ż.). Grupa gimnazjalistów złożona była ze 182 osób (w wieku 13–16 lat), grupa licealistów – z 316 osób (w wieku 15–18 lat), grupa młodych dorosłych – z 497 osób (w wieku 19–24 lata), a grupa dorosłych – z 341 osób (w wieku 25–78 lat). W pracy postawiono siedem hipotez – trzy dotyczyły struktury, a cztery – miejsca mocnych stron w opisie osobowości człowieka. W hipotezie 1. postulowano, że struktura mocnych stron w dorosłości i w adolescencji analizowana w podejściu skoncentrowanym na zmiennych będzie analogiczna do uzyskiwanych dotychczas wyników badań, wskazujących na cztery czynniki mocnych stron (np. Najderska, Cieciuch, 2018; Macdonald i in., 2008). Hipoteza 2. zakładała, że trzyczynnikowy model struktury hierarchicznej (uzyskany w badaniach McGratha [2015]) opisze zawartość czynników w analogiczny sposób w każdej grupie wiekowej. W hipotezie 3. zakładano, że przy wykorzystaniu podejścia skoncentrowanego na osobach wyróżnione zostaną dwa spójne, różniące się od siebie profile mocnych stron charakteru, treściowo zbliżone do dwóch głównych czynników osobowości: Alfy/Stabilności i Bety/ Plastyczności (Cieciuch, Strus, 2017). W celu ulokowania mocnych stron w opisie osobowości człowieka sformułowano następujące hipotezy: dwa ogólne czynniki mocnych stron charakteru analizowane w podejściu skoncentrowanym na zmiennych będą wiązać się z (hipoteza 4.) cechami osobowości i (hipoteza 5.) wartościami w taki sam sposób we wszystkich grupach wiekowych. Ponadto w wyniku zastosowania podejścia skoncentrowanego na osobach w obrębie każdej badanej grupy wyłonione zostaną po dwie klasy (o różnych profilach mocnych stron), między którymi będą zachodziły systematyczne różnice pod względem (hipoteza 6.) posiadanych cech osobowości i (hipoteza 7.) preferowanych wartości. Do badań wykorzystano cztery narzędzia. Do pomiaru mocnych stron w grupie dorosłych użyto International Personality Item Pool – Values in Action (IPIP-VIA; Goldberg i in., 2006, polska adaptacja: Najderska, Cieciuch, 2013), a w grupie adolescentów – Values in Action for Youth (VIA-Youth; Park, Peterson, 2006, polska adaptacja: Najderska, Cieciuch). Do pomiaru cech osobowości wykorzystano we wszystkich grupach wiekowych kwestionariusz International Personality Item Pool – Big Five Markers – 50 (IPIP-BFM-50; Goldberg i in., 2006, polska adaptacja: Strus, Cieciuch, Rowiński, 2014a), a do pomiaru wartości – również we wszystkich grupach wiekowych – Portrait Values Questionnaire (PVQ-RR; Schwartz i in., 2012, polska adaptacja: Cieciuch, 2013b). Analizy struktury mocnych stron prowadzone w podejściu skoncentrowanym na zmiennych potwierdziły w dużej mierze postawione hipotezy (1. i 2.). Znaleziono spójne modele struktury mocnych stron. W każdej grupie wiekowej takim modelem był model dwuczynnikowy – złożony z dobroci (czynnika związanego z relacjami interpersonalnymi opartymi na trosce i cieple oraz ze zdolnością do samokontroli) i dociekliwości (czynnika związanego z energicznością, przebojowością i dążeniem do własnego rozwoju). Proponowany przez McGratha (2015) model trzyczynnikowy (troska o innych, samokontrola oraz dociekliwość) został zreplikowany w grupach osób dorosłych, jednak w grupach adolescentów za optymalny uznano model czteroczynnikowy (troska o innych, samokontrola, pozytywna emocjonalność i intelekt/intelekt-dominacja). Wykazał on inną naturę czynnika dociekliwość w fazach dorastania i dorosłości. Weryfikując hipotezy dotyczące struktury mocnych stron w podejściu skoncentrowanym na osobach, okazało się, że w każdej grupie badanej można wyróżnić dwa spójne w różnych grupach wiekowych, posiadające podobną charakterystykę (potwierdzenie hipotezy 3.) profile mocnych stron. Na poziomie treściowym były one podobne do metacech Alfy/Stabilności i Bety/ Plastyczności (por. Cieciuch, Strus, 2017). Występowanie dwóch ogólnych i spójnych na przestrzeni różnych grup wiekowych profili mocnych stron potwierdza tezę obecną w psychologii, a mówiącą o możliwości opisu wielu sfer funkcjonowania za pomocą modelu dwuczynnikowego: Alfy/Stabilności i Bety/Plastyczności (Abele, Wojciszke, 2014; Cieciuch, Strus, 2017; DeYoung, 2006, 2010; Digman, 1997; Strus, Cieciuch, 2014). Badanie związków mocnych stron charakteru z cechami osobowości w podejściu skoncentrowanym na zmiennych potwierdziło hipotezę 4. – w każdej grupie badanej dobroć była silnie związana z ugodowością i sumiennością, a dociekliwość – z ekstrawersją i intelektem. Hipotezę 5. również w dużej mierze potwierdzono: dobroć silniej wiązała się z zachowawczością i przekraczaniem siebie, natomiast dociekliwość łączyła się we wszystkich grupach z otwartością na zmiany. Związki z umacnianiem siebie były istotne, lecz dużo słabsze (często silniejsze były związki dociekliwości z przekraczaniem siebie). Analizy w podejściu skoncentrowanym na osobach nie w pełni potwierdziły hipotezy 6. i 7. Schemat różnic między profilami pod względem posiadania określonych cech osobowości nie był powtórzeniem schematu związków między cechami i metacechami osobowości (ugodowość nie różnicowała profili w żadnej grupie wiekowej, sumienność – jedynie w najstarszej grupie wiekowej). Znacznie więcej istotnych różnic znaleziono podczas analizy związków z wartościami. Chociaż u gimnazjalistów osoby o innych profilach różniły się jedynie pod względem preferencji nielicznych wartości, to w kolejnych grupach wiekowych te różnice były już bardziej wyraźne. Zróżnicowane schematy związków z innymi zmiennymi otrzymanych profili (ale także czynników mocnych stron) w różnych grupach wiekowych stanowią przyczynek do dalszych analiz, skupionych wokół wątku rozwojowego, zasygnalizowanego jedynie w tej książce. Niniejsza praca, chcąc wypełnić istniejące w literaturze luki, musiała ograniczyć się do analiz strukturalnych. Kolejnym krokiem powinny być badania rozwojowe.
- Dostawca treści:
- Biblioteka Nauki
Książka