- Tytuł:
-
Lower Triassic footprints from the Świętokrzyskie (Holy Cross) Mountains, Poland
Ślady Tetrapoda z Dolnego Triasu gór Świętokrzyskich - Autorzy:
-
Fuglewicz, R.
Ptaszynski, T.
Rdzanek, K. - Powiązania:
- https://bibliotekanauki.pl/articles/20648.pdf
- Data publikacji:
- 1990
- Wydawca:
- Polska Akademia Nauk. Instytut Paleobiologii PAN
- Opis:
-
A tetrapod footprints assemblage from the Middle Buntsandstein labyrinthodontid beds, NE Świętokrzyskie Mts, appears to be the oldest known from the Triassic of Europe. It comprises 8 taxa: cf. Capitosauroides sp., Chirotherium hauboldi sp.n., Isochirotherium sanctacrucense sp.n., Isochirotherium sp., Brachychirotherium kuhni Demathieu et Haubold, 1982, Synaptichnium chirotherioides sp.n., Rhyncliosauroldes brevidigitatus sp.n. and R. polonicus sp.n. Footprints are preserved chiefly as casts on the sole surfaces, rarely as imprints on the upper surfaces of sandstones. Skin textures of chirotheriids have been noticed. Formation and preservation of prints as well as their relationship to facies are discussed. Mode and direction of motion of trackmakers and general characteristics of the environment in which their activity took place are reconstructed. Age and tectonic framework of the labyrinthodontic beds formation are briefly discussed.
W pracy przedstawiono pierwsze monograficzne opracowanie najstarszego w triasie europejskim zespołu śladów Tetrapoda z pstrego piaskowca środkowego, z okolic miejscowości Wióry koło Ostrowca Świętokrzyskiego (figs. 1, 11). Ślady Tetrapoda o zbliżonym składzie rodzajowym znane były do tej pory głównie z osadów pstrego piaskowca górnego z obszaru Niemiec i Francji (fig. 2). W zespole śladów z Wiór zdecydowanie dominują ślady gadów (pls. 2—14, figs. 5—10). Stwierdzono także trop płaza cf. Capitosauroides sp. (pl. 1, fig. 4), należącego do podgromady Labyrinthodontia. Wśród śladów gadów największymi rozmiarami wyróżniają się odlewy stóp Archosauria, z rodziny Chirotheriidae (5 taksonów). Małych rozmiarów są dość częste ślady Lepidosauria z rodzaju Rhynchosauroides (2 gatunki). W zespole liczącym 8 taksonów opisano 5 nowych gatunków: Chirotherium hauboldi, Isochirotherium sanctacrucense, Synaptichnium chirotherioides, Rhynchosauroides brevidigitatus i R. polonicus. Wyróżniono ponadto Isochirotherium sp. i Brachychirotherium kuhni Demathieu et Haubold, 1982. Dla zachowania pełnej wartości paleontologicznej ślady muszą być kolekcjonowane z całą miąższością ławicy (płyty) i przechowywane w pomieszczeniach. Towarzyszące wydobyciu składowanie płyt na hałdach powoduje liczne uszkodzenia śladów. Stopień rozdrobnienia płyt może mieć wpływ na wyniki badań ilościowych. Do pierwotnych zmian tafonomicznych należą deformacje. Częstą ich przyczyną było następowanie zwierząt na już istniejące ślady. Pokrycie śladów zachodziło dość szybko dzięki rytmicznemu (tabela 7) transportowi osadu, którym był głównie piasek drobnoziarnisty (69%). Erozja, mniej znacząca dla modyfikacji kształtu, odegrała wielką rolę w całkowitym niszczeniu śladów. Na kształt śladów i stopień ich kompletności, różny dla kończyn przednich i tylnych, oprócz zróżnicowania plastyczności podłoża wpływały różnica w obciążeniu przedniej i tylnej kończyny i tempo ruchu. O plastycznym charakterze podłoża informują wałki wypierania osadu wokół śladu. Przy pokryciu mułu cienką warstewką piasku powstawały undertracks (fig. 12). Miejsce tworzenia śladów zostało określone przez ich związek z kierunkami prądów (fig. 13) oraz z subfacjami sedymentacyjnymi (tabele 8, 9). Ślady powstawały na obszarach zalewanych przez okresowe powodzie. Czas tworzenia zachowanych śladów przypadał na okres niskich wód (fig. 14); w skali megacyklu — na okres przejściowy pomiędzy sedymentacją piaszczystą i ilastą (fig. 2). Ichnocenoza z Wiór ma praktycznie tylko jeden wspólny gatunek z zespołami zachodnioeuropejskimi, t.j. Brachychirotherium kuhni. Odrębność tego zespołu wynika prawdopodobnie z różnicy wiekowej między nimi. Najstarszymi skamieniałościami w pstrym piaskowcu obrzeżenia Gór Świętokrzyskich, zarówno w bliskim sąsiedztwie trzonu paleozoicznego, jak i na obszarach nieco oddalonych od trzonu, są mega i miospory pstrego piaskowca środkowego i górnego (Rdzanek 1981, 1984; Dybova-Jachowicz i Laszko 1980). Nie stwierdzono tu zespołu spor charakteryzujących pstry piaskowiec dolny, występujących w kompletnych, udokmentowanych profilach pstrego piaskowca na obszarze monokliny przedsudeckiej i w strefie kujawskiej (Fuglewicz 1977, 1979, 1980; Orłowska-Zwolińska 1984). Fakt ten wskazuje na niepełność profilu pstrego piaskowca w Górach Świętokrzyskich. Analiza diastrofizmu na przełomie permu i triasu oraz korelacja pstrego piaskowca Gór Świętokrzyskich z obszarem Niemiec również prowadzą do wniosku, że pomiędzy osadami niższego cechsztynu a osadami reprezentującymi początek sedymentacji triasowej — warstwami z Czerwonej Góry — występuje luka stratygraficzna obejmująca wyższy cechsztyn i pstry piaskowiec dolny, oraz że początek sedymentacji utworów pstrego piaskowca w obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich przypada na pstry piaskowiec środkowy. Zmienia to dotychczasowy pogląd na kompletność profilu pstrego piaskowca w Górach Świętokrzyskich (por. Samsonowicz 1929; Senkowiczowa i Ślączka 1962; Senkowiczowa 1970) oraz pozycję tzw. warstw przejściowych (por. Senkowiczowa i Ślączka 1962; Senkowiczowa 1970). Sedymentacja pstrego piaskowca w obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich, podobnie jak w całym basenie środkowo-europejskim była uzależniona od ruchów tektonicznych fazy palatyńskiej i fazy hardegseńskiej (fig. 2, 3; Fuglewicz 1980). Rozwój sedymentacji przebiegał odmiennie na obszarze północnym (łysogórskim) i południowym (kieleckim). Było to uwarunkowane sytuacją paleogeograficzną i tektoniczną Gór Świętokrzyskich, które położone na pograniczu dwóch wielkich platform — starej platformy wschodnioeuropejskiej i platformy paleozoicznej podlegały kontrastowemu reżimowi tektonicznemu platform. Region południowy (kielecki) wykazuje identyczny rytm tektoniczny i sedymentacyjny z leżącym na SW obszarem platformy paleozoicznej, natomiast region północny (łysogórski) ma zupełnie odmienny rozwój sedymentacyjny i tektoniczny, analogiczny do obszaru platformy wschodnioeuropejskiej (szczególnie do regionu radomsko-lubelskiego). Podnoszeniu się i erozji jednej platformy towarzyszyło obniżanie się i akumulacja na obszarze drugiej platformy (fig. 3). Rozłam świętokrzyski stanowił prawdopodobnie granicę tektoniczną między nimi. - Źródło:
-
Acta Palaeontologica Polonica; 1990, 35, 3-4
0567-7920 - Pojawia się w:
- Acta Palaeontologica Polonica
- Dostawca treści:
- Biblioteka Nauki
Artykuł