- Tytuł:
-
Sztuka „rodzima” na ziemiach polskich w okresie chrystianizacji. Próba charakterystyki
‘Native’ Art in the Polish Territory During the Period of Christianization: A Tentative Characterization - Autorzy:
- BŁAŻEJEWSKA, Anna
- Powiązania:
- https://bibliotekanauki.pl/articles/1047428.pdf
- Data publikacji:
- 2020-01-13
- Wydawca:
- Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
- Tematy:
-
sztuka, rzeźba późnoplemienna, sztuka rodzima wczesnośredniowieczna w Polsce, kultowe rzeźby pogańskie
art, late tribal sculpture, early medieval Polish native art, pagan cult sculptures - Opis:
-
Artykuł jest próbą syntetycznego przedstawienia sztuki rodzimej, późnoplemiennej w okresie chrystianizacji Polski. Problematyka materialnych świadectw ówczesnej kultury jest obiektem zainteresowania kilku dyscyplin naukowych, przede wszystkim archeologii, w mniejszym zaś stopniu historii sztuki i historii. W polskiej historii sztuki nie sformułowano jednak dotąd właściwej oceny rodzimej sztuki późnoplemiennej okresu chrystianizacji ani też nie dokonano charakterystyki tego zjawiska z punktu widzenia tej dyscypliny.
Moja prezentacja sztuki późnoplemiennej odnosi się głównie do tych jej przejawów, które dla historyka sztuki są najciekawsze: przedstawień figuralnych – wizerunków wielkoformatowych, plastyki drobnej, jak też budowli kultowych. Miały one szczególne znaczenie dla późnopogańskich społeczności i pozwalają na ich określanie według stosowanych w tej dyscyplinie kategorii (stylu, typu czy konwencji przedstawiania).
Zachowane (jak również znane jedynie z opisów średniowiecznych kronikarzy) zabytki plastyki figuralnej pozwalają – moim zdaniem – wyodrębnić na ziemiach Polski kilka różniących się obszarów: pas Polski środkowej (na czele z Wielkopolską), Polski południowej (Śląsk, Małopolska) i region północny (Pomorze i jako – etnicznie odrębny – Prusy). Z obszaru Wielkopolski znamy niewiele zabytków (monumentalne: tak zwana głowa z Jankowa, dwa posągi z Powiercia koło Koła czy pochodząca z pogranicza z Małopolską tak zwana głowa z Dąbrówki, a z plastyki drobnej – tak zwany koziołek z Lednogóry). Wymienione zabytki wykazują cechy formalne bliskie rzeźbie średniowiecznej. Nie ma na tym terenie popularnych na innych słowiańskich obszarach wyobrażeń wielogłowych, nie zachowały się też żadne relikty budowli kultowych. Na terenach Polski południowej brak jest z kolei w ogóle wyobrażeń monumentalnych (grupę zabytków z okolic Ślęży uważam za starszą niż wczesnośredniowieczna), występuje natomiast sporo plastyki drobnej, zwłaszcza zoomorficznej. Monumentalnych posągów nie znało też państwo wielkomorawskie, nie znały ich Czechy (występuje tam tylko jeden przykład: Ploveč) – być może bliskie związki z tymi państwami zaważyły na ich braku także w południowej Polsce. Na Śląsku pogańska monumentalna rzeźba kultowa mogła się pojawić późno, w czasie rewolty pogańskiej w latach trzydziestych jedenastego wieku, gdy we Wrocławiu wzniesiono pogańską świątynię.
Najliczniej wyobrażenia figuralne i budowle kultowe występowały w regionie północnym. Były też najbardziej zróżnicowane (posąg z Łubowa, płyta ze Słupska, płaskorzeźbiony kamień z Leźna, liczna plastyka drobna, w tym policefalna, i – jako odrębne zjawisko: duża grupa figur pruskich, niefortunnie zwanych „babami kamiennymi”). Wszystkie one (inaczej niż w Wielkopolsce) charakteryzują się wysokim stopniem schematyzacji. Powstały najpóźniej i – wraz ze znanymi z opisów kronikarzy bogato dekorowanymi drewnianymi świątyniami, w których czczono posągi bóstw – łączyły w sobie tradycję „znakowej” sztuki pradziejowej tych obszarów i efektowną „oprawę” kultu, zainspirowaną sztuką chrześcijańską.
The article aims at a synthetic presentation of native, late tribal art in the period of the Christianization of Poland. Material manifestations of the culture in question are investigated by a number of disciplines, in particular archelogy, art history and history. However, a proper evaluation of the phenomenon discussed in the paper has not been accomplished in Polish art history yet. My presentation of late tribal art in the period of the Christianization of Poland considers mainly the phenomena which appear most interesting to the art historian: figural representations (monumental images as well as small format art), and cult buildings. Those objects had a particular significance to late heathen communities and they may be categorized according to the criteria used by art history (such as the style, the type, the convention or representation). My analysis of the preserved figural art monuments (and of those we know only from the descriptions provided by medieval chroniclers) points to the existence of a range of culturally varied areas within the Polish territory, namely: the middle area (including the Wielkopolska region), the southern part (the Silesia and the Małopolska), as well as the northern region (the Pomerania and the ethnically distinct Prussia). There is a scarce number of monuments preserved in Wielkopolska (among them large ones, such as the so-called ‘head from Jankowo,’ the two statues from Powiercie near Koło, and the ‘head from Dąbrówka’ found in the area bordering with the Małopolska, as well as manifestations of small format art, e.g. the ‘goatie’ from Lednogóra). All those objects exhibit the formal qualities characteristic of medieval sculpture. However, neither polycephal images (popular in the Slavonic territories) nor remains of cult buildings were found in that area. The southern part of the Polish territory in turn is characterized by the absence of monumental images (I believe the group of monuments from around Ślęża should be placed earlier than early middle ages). A number of bas-reliefs, specifically of zoomorphic character, were preserved there though. Neither in Great Moravia nor in the Czech territory (with the exception of Ploveč) were monumental statues erected. It might have been the close relations with those states that resulted in the absence of such statues also from southern Poland. Pagan monumental cult sculpture might have appeared only later, during the pagan revolt of the 1030’s, when a pagan temple was erected in Wrocław (Vratislavia). Most figural images and cult buildings were found in the northern region. They manifested an immense diversity and included, among others, the statue from Łubowo, the plate from Słupsk, and the stone from Leźno, as well as numerous instances of small (also polycephal) objects, and a distinct phenomenon: a big group of Prussian figures, inaccurately called ‘stone babas.’ Unlike in the Wielkopolska region, all those objects exhibit a high degree of schematization. They were created in the latest period and, together with the richly decorated wooden temples (we know from the descriptions provided by medieval chroniclers) where statues of pagan deities were worshipped, they combined the tradition of primeval ‘sign’ art characteristic of those territories with the effective cult ‘setting’ inspired by Christian art. - Źródło:
-
Ethos; 2016, 29, 3 (115); 12-45
0860-8024 - Pojawia się w:
- Ethos
- Dostawca treści:
- Biblioteka Nauki
Artykuł