Informacja

Drogi użytkowniku, aplikacja do prawidłowego działania wymaga obsługi JavaScript. Proszę włącz obsługę JavaScript w Twojej przeglądarce.

English (EN)·Polski (PL)·Yкраїнський (UK)
Przejdź do strony domowej biblioteki Centralna Biblioteka Wojskowa Link otwiera się w nowym oknie Logo biblioteki Prolib Integro - strona głównaCentralna Biblioteka Wojskowa

Wyszukujesz frazę "zagrożenie sejsmiczne" wg kryterium: Temat

  Lista filtrów
Wyrównaj
    Wyświetlanie 1-14 z 14
    Tytuł:
    Sposób wyznaczenia współczynnika tłumienia w obserwacjach sejsmoakustycznych długich ścian o złożonej geometrii
    The method of determining the attenuation coefficient in seismoacoustic observations of longwalls with complex geometry
    Autorzy:
    Kurzeja, Joanna
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/2037329.pdf
    Data publikacji:
    2021
    Wydawca:
    Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Górnictwa
    Tematy:
    współczynnik tłumienia
    fale sejsmiczne
    zagrożenie sejsmiczne
    attenuation coefficien
    seismic waves
    seismic hazard
    Opis:
    Parametrem określającym spadek amplitudy fali w górotworze, na drodze o znanej długości jest współczynnik tłumienia amplitudy fal sejsmicznych. Wartość przybliżona tego współczynnika jest lokalną cechą pokładu węgla w badanym obszarze. W artykule przedstawiono eksperyment badawczy w jednej z kopalń Górnośląskiego Zagłębia Węglowego (GZW), wykorzystujący dwa sposoby wyznaczenia wartości tłumienia na wybiegu ściany wydobywczej, przy pomocy aparatury sejsmoakustycznej. Nietypowa geometria wyrobiska, polegająca na gwałtownym zwiększeniu się frontu eksploatacji z 200 do 300 metrów, wymusiła dla oceny stanu zagrożenia metodą sejsmoakustyczną określenia efektywnej wartości tłumienia. Celem badań było wyznaczenie współczynnika tłumienia z zastosowaniem schematu pomiarowego metody sejsmoakustycznej w oparciu o model pola emisji Kornowskiego i Kurzeji (2009). Zestawiono wyniki współczynnika tłumienia w dwóch etapach eksploatacji o podobnych warunkach naprężeniowych, lecz przy znacząco różnych długościach frontu. Ponadto porównano wartości współczynników tłumienia z wynikami eksperymentu pomiarowego, wykazując ich zbieżność.
    The parameter that determines the decrease in wave amplitude of the rock mass along the path of a known length is the attenuation coefficient of seismic wave amplitude. The approximate value of this coefficient is the local feature of the coal seam in the study area. The article presents a research experiment in one of the Upper Silesian Coal Basin (USCB) mines, using two methods of determining the value of attenuation coeffcient at the longwall face by means of seismoacoustic equipment. The atypical geometry of the longwal, consisting in a rapid increase in the exploitation front lenght from 200 to 300 meters, made it necessary to determine the effective value of attenuation coeffcient for the assessment of the rock burst hazard using the seismoacoustic method. The aim of the study was to determine the attenuation coefficient using the seismoacoustic method based on the emission field model (Kurzeja, Kornowski 2009). The values of AC measured in two operation stages were compared, i.e. under similar stress conditions but with significantly different front length. Besides, the attenuation coefficient values were compared with the results of the causal experiment, showing their coincidence.
    Źródło:
    Przegląd Górniczy; 2021, 77, 4-6; 1--6
    0033-216X
    Pojawia się w:
    Przegląd Górniczy
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Krótkookresowa prognoza indukowanego zagrożenia sejsmicznego w górnictwie
    Short-term prognosis of induced seismic hazard in mining
    Autorzy:
    Kornowski, J.
    Kurzeja, J.
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/340618.pdf
    Data publikacji:
    2005
    Wydawca:
    Główny Instytut Górnictwa
    Tematy:
    zagrożenie sejsmiczne
    tąpnięcia
    akcja ratunkowa
    seismic hazard
    rockburst
    rescure operation
    Opis:
    Publikacja ta jest drugą częścią trzyczęściowego cyklu artykułów, w których opisano wyniki projektu celowego (KBN/NOT: 6T120056 20G2C/05823) realizowanego wspólnie przez Główny Instytut Górnictwa i Centralną Stację Ratownictwa Górniczego. Projekt ten dotyczył zagrożenia sejsmicznego w czasie akcji ratunkowej po tąpnięcia W artykule, w przystępny i prosty sposób, opisano metodę limowej prognozy całkowitej energii emisji sejsmicznej emitowanej z obserwowanego obszaru w kolejnych jednostkach czasu. Podkreślono, że właśnie wykorzystanie, do prognoz całkowitej energii sejsmicznej jest zasadniczą nowością metody. Prognoza ma charakter sekwencyjny i probabilistyczny, co w praktyce oznacza, że co jednostkę czasu prognozuje się wartość średnią i wariancję rozkładu logarytmicznej energii. Ponieważ rozkład logarytmicznej energii może być aproksymowany rozkładem normalnym, średnia i wariancja umożliwiają obliczenie prawdopodobieństw przedziałowych dla energii oraz obliczenie zagrożenia zdefiniowanego jako prawdopodobieństwo przekroczenia lokalnie ustalonej wartości krytycznej, zwanej progiem bezpieczeństwa. W artykule zamieszczono też - wraz z krótką analizą- przykłady rzeczywistej, dwumiesięcznej (luty, marzec 2003) sekwencyjnej prognozy godzinowych energii i zagrożenia sejsmicznego w ścianie 44/510 w kopalni "Wesoła". Autorzy dziękują Dyrekcji i pracownikom Działu Tąpań kopalni "Wesoła" za wspaniałą współpracę i udostępnienie danych.
    This paper makes the second part of a sequence of papers describing the basis and results of the project realized by cooperating teams of the Polish Central Mining Institute and the Polish Central Rescue Station - attempting to build methods of induced seismic risk prediction during a rescue operation after a rockburst This paper describes, in a mainly tutorial fashion, the method of linear prediction as applied to the total energy (AE + tremors) of induced mining seismicity, as well as (constructively defined) seismic hazard. This is a sequential probabilistic prediction, meaning that the mean value, and variance are predicted every time unit - allowing to calculate interval probabilities for the total seismic energy. Example of two months lasting real hourly prediction - of energy at the 44/510 longwall in the "Wesoła" coal mine - are included.
    Źródło:
    Prace Naukowe GIG. Górnictwo i Środowisko / Główny Instytut Górnictwa; 2005, 1; 33-48
    1643-7608
    Pojawia się w:
    Prace Naukowe GIG. Górnictwo i Środowisko / Główny Instytut Górnictwa
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Profilaktyka w pokładach metanowych zagrożonych sejsmiczne
    Coal seams methane protection in seismic hazardous conditions
    Autorzy:
    Krause, E.
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/340671.pdf
    Data publikacji:
    2005
    Wydawca:
    Główny Instytut Górnictwa
    Tematy:
    metan
    pokład metanowy
    zagrożenie sejsmiczne
    tąpnięcia
    methane
    seismic hazard
    rockburst
    Opis:
    Znaczący wzrost zagrożenia tąpaniami oraz metanowego w związku z eksploatacją na coraz większych głębokościach jest przyczyną zdarzeń i wypadków związanych z ich współwystępowaniem. Wzrastające, wraz z głębokością prowadzenia robót górniczych w kopalniach węgla, nasycenie złoża metanem oraz coraz większa aktywność sejsmiczna górotworu są czynnikami mogącymi powodować uwalnianie się dużych objętości metanu ze złoża po zaistniałym wstrząsie lub tąpnięciu. Koincydencja zagrożeń tąpaniami i metanowego będzie w przyszłości stanowiła najbardziej katastrofogenny czynnik podczas prowadzenia eksploatacji górniczej. Analiza przyczynowo-skutkowa wypływów metanu po zaistniałych wstrząsach wysokoenergetycznych, pozwoliła na zajęcie stanowiska co do mechanizmów ich przebiegu (Krause 2004). Ograniczenie niebezpiecznych wypływów metanu po wstrząsach powinno zostać uwzględnione przy opracowywaniu wyprzedzającej profilaktyki metanowej na etapie projektowania eksploatacji w złożu o dużej aktywności sejsmicznej, co zostało zasygnalizowane syntetycznie w niniejszej publikacji.
    Significant increase of rock-bump hazard and methane hazard in relation to mining at more and more greater depths is reason of events and accidents connected with their jointly occurrence. Increasing with depth of mining methane saturation of deposit in coal mines and more and more greater seismic activity of rockmass are factors being able to cause releasing large volumes of methane from the deposit after occurrence of shock or outburst In future, coincidence of rock-bump hazards and methane hazards will constitute the most catastrophic factor in mining. Cause-effect analysis of methane outflows after high-energetic shocks occurrence, with energy enabled to assume standpoint to a question of mechanisms of their course (Krause 2004). Limitation of dangerous methane outflows after shocks should be taken into account at working-out outdistancing methane protection at the stage of projecting exploitation of deposit with large seismic activities, what was briefly signalled in the present publication.
    Źródło:
    Prace Naukowe GIG. Górnictwo i Środowisko / Główny Instytut Górnictwa; 2005, 3; 65-79
    1643-7608
    Pojawia się w:
    Prace Naukowe GIG. Górnictwo i Środowisko / Główny Instytut Górnictwa
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Sejsmoakustyczna prognoza energii sejsmicznej i prawdopodobieństwa tąpnięcia
    Seismoacoustic prediction of the seismic energy and the probability of rockburst
    Autorzy:
    Kornowski, J.
    Kurzeja, J.
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/340418.pdf
    Data publikacji:
    2005
    Wydawca:
    Główny Instytut Górnictwa
    Tematy:
    tąpnięcia
    energia sejsmiczna
    zagrożenie sejsmiczne
    rockburst
    seismic energy
    seismic hazard
    Opis:
    Praca ta stanowi trzecią i ostatnią część cyklu publikacji opisujących niektóre, potencjalnie o szer-win znaczeniu, wyniki grantu celowego realizowanego wspólnie w Głównym Instytucie Górnictwa i Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego. W poprzedniej, drugiej części cyklu, opisano metodę i algorytm sekwencyjnej prognozy - na jedną jednostkę dyskretnego czasu do przodu - parametrów i o/kładu całkowitej energii sejsmicznej emitowanej z obserwowanego obszaru. W niniejszej, trzeciej części cyklu, opisano dostosowany do potrzeb prognozy indukowanego zagrożenia sejsmicznego w górnictwie, algorytm prognozy wartości średniej i wariancji całkowitej energii sejsmicznej dla horyzontu prognozy, większego od jednej jednostki czasu, gdy są znane wartości tych parametrów dla H = 1. Przeanalizowano też zagadnienie przybliżonej prognozy prawdopodobieństwa łupnięcia (utożsamianego z zagrożeniem tąpnięciem), gdy wyprognozowano już wartości rozkładu energii całkowitej i gdy potrafi się aproksymować warunkowe prawdopodobieństwo tąpnięcia pod warunkiem emisji energii E. Podano również równanie predyktora, który taką - przybliżoną - prognozę umożliwia.
    This is the third and final part in the sequence of papers resulting from the project - realized by cooperating teams of the GIG and CSRG - attempting to build methods and programs allowing risk and hazard prediction during a rescue action after a rockburst. In the previous, second part, an algorithm of seismic energy prediction for a single time interval has been discussed and some examples have been presented. Now the predicting algorithm is generalized, allowing for prediction distance H>\ and problem of rockburst probability prediction - given the parameters of predicted energy distribution - is analysed. An approximate predictor of a rockburst hazard - defined as the probability of rockburst in the well defined time interval and space region - is suggested and some of its properties are discussed.
    Źródło:
    Prace Naukowe GIG. Górnictwo i Środowisko / Główny Instytut Górnictwa; 2005, 2; 23-36
    1643-7608
    Pojawia się w:
    Prace Naukowe GIG. Górnictwo i Środowisko / Główny Instytut Górnictwa
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Geomechanical analysis of location and conditions for mining-induced tremors in LGOM copper mines
    Autorzy:
    Cieślik, J.
    Burtan, Z.
    Chlebowski, D.
    Zorychta, A.
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/92151.pdf
    Data publikacji:
    2017
    Wydawca:
    Główny Instytut Górnictwa
    Tematy:
    mining geomechanics
    seismic hazard
    FEM calculations
    geomechanika górnicza
    zagrożenie sejsmiczne
    obliczenia MES
    Opis:
    This paper presents the results of the statistical analyses of rock mass seismicity associated with O/ZG Rudna exploitation and geomechanical analyses concerning the location and conditions of tremor occurrences in LGOM conditions, illustrated by the example of O/ZG Rudna. As part of the statistical analyses, the assessment of rock mass seismicity formation in O/ZG Rudna throughout the whole mine area in the years 2006e2015 is presented, the results of which were the basis for subsequent geo-mechanical analyses. Within the parameters of seismic activity, the analysis covered the number of recorded events, the total value of energy emission and the index of individual energy expenditure. The presented analyses also refer to the locations of tremor source epicentres in relation to the exploitation front, distinguished into low energy and high energy tremors located ahead of the exploitation front, in the area of opening-up works and gobs. These recent results were the starting point for research and calculations on geo-mechanical analyses. These numerical calculations using the finite element method (FEM) carried out the energy density distribution of elastic deformation in the vicinity of the exploitation front. FEM calculations were designed to establish the factors and conditions that determine the location of tremor sources and the mechanism of rock destruction. Both of these factors are directly related to the magnitude of the energy emitted during the tremor. Appropriate energy measurements of elastic deformation have been adopted to determine rock mass areas which are potentially threatened by tremor occurrences of varying energy. Measures of the energy density of shear and volumetric strain enable the determination of the nature of rock mass destruction in the vicinity of mine workings, which in turn gives the basis for linking these measurements with tremor energy and location relative to the exploitation front. The results of numerical computations were compared with the results of statistical analyses on the locations of tremor sources with different energies in relation to the exploitation front in O/ZG Rudna.
    Źródło:
    Journal of Sustainable Mining; 2017, 16, 3; 94-103
    2300-1364
    2300-3960
    Pojawia się w:
    Journal of Sustainable Mining
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Pilotażowe pomiary składowych rotacyjnych drgań sejsmicznych w rejonie LGOM
    Preliminary measurements of rotational components of seismic vibration in the Legnica-Głogów Copper Basin region
    Autorzy:
    Fuławka, Krzysztof
    Pytel, Witold
    Mertuszka, Piotr
    Koziarz, Eugieniusz
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/394748.pdf
    Data publikacji:
    2019
    Wydawca:
    Polska Akademia Nauk. Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN
    Tematy:
    zagrożenie sejsmiczne
    wstrząsy górnicze
    sejsmologia rotacyjna
    seismic hazard
    mining tremors
    rotational seismology
    Opis:
    Metody sejsmiczne są powszechnie stosowane w górnictwie, geofizyce oraz inżynierii lądowej. Aktualnie pomiary sejsmiczne prowadzi się głównie w zakresie rejestracji prędkości i przyspieszeń trzech składowych translacyjnych drgań. Wiedząc jednak, że pełny opis ruchu fali sejsmicznej, oprócz wspomnianych składowych translacyjnych, zawiera również trzy składowe rotacyjne, konieczne było podjęcie działań mających na celu pomiar i określenie charakteru tych ostatnich. Jeszcze do niedawna analiza rotacyjnych fal sejsmicznych prowadzona była wyłącznie w sferze teoretycznej, gdyż brakowało narzędzi umożliwiających rejestrację prędkości obrotowej cząstek gruntu, na poziomie często nieprzekraczającym ułamków μrad/s. Obecnie jednak sejsmologia rotacyjna jest zagadnieniem cieszącym się ogromnym zainteresowaniem, co wynika z pojawienia się na rynku czujników umożliwiających bezpośredni pomiar składowych obrotowych drgań sejsmicznych. Brak jest jednak kompleksowych opracowań w zakresie analizy tychże składowych w przypadku drgań indukowanych działalnością górniczą. W niniejszym opracowaniu przedstawiono wyniki pilotażowych pomiarów składowych rotacyjnych drgań. Analizie poddano zapisy wstrząsów górniczych oenergii w zakresie od 3 × 103J do 1,5 × 107J. Zarejestrowane wartości obrotu zostały skorelowane z zapisami drgań translacyjnych w celu określenia różnic w ich podstawowych parametrach takich jak czas trwania, częstotliwość i rozkład amplitudowy.
    A proper description of ground motions generated by seismic and paraseismic events requires gathering data of six components of seismic waves. Three of them, the so called translational waves, are well researched and identified. Unfortunately, until recently, the remaining three components named as rotational waves were generally estimated with the use of indirect methods based on theoretical calculations. This was related mostly with the lack of proper instruments for the recording of rotational seismic waves. Thus, rotational waves were not fully recognized thus far. Recently, several types of advanced instruments for direct measurements of rotation were invented. Based on the measurements of strong ground motions it was indicated that the amplitude of the rotational components in close distances from the seismic source can be significantly larger than expected. Apart from this, there is still a lack of analyses considering the characteristic of rotational seismic waves generated by induced seismic events. In this paper, the results of preliminary measurements of rotational motions generated by induced seismic waves were presented. Ground movements related with mining tremors were analyzed in terms of amplitude, frequency and duration.
    Źródło:
    Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN; 2019, 109; 185-197
    2080-0819
    Pojawia się w:
    Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Skala zagrożenia sejsmicznego w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym
    Seismic hazard state in the Upper Silesian Coal Basin
    Autorzy:
    Stec, K.
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/340631.pdf
    Data publikacji:
    2007
    Wydawca:
    Główny Instytut Górnictwa
    Tematy:
    GZW
    zagrożenie sejsmiczne
    Górnośląskie Zagłębie Węglowe
    Upper Silesian Coal Basin
    seismic hazard
    Opis:
    W artykule przedstawiono charakterystykę aktywności sejsmicznej w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym, na podstawie której możliwe jest określanie wstrząsogennych stref górotworu karbońskiego. Artykuł jest wynikiem realizacji prac w ramach projektu badawczo-rozwojowego Nr R0900701 pt.: "Klasyfikacja stateczności górotworu przy obciążeniach statycznodynamicznych wraz z metodą i instrukcją doboru stałooszczędnej obudowy wyrobisk korytarzowych w aktywnych sejsmicznie obszarach Górnośląskiego Zagłębia Węglowego". Systematyczna obserwacja wysokoenergetycznej aktywności sejsmicznej indukowanej działalnością górniczą kopalń była prowadzona od lat 50. ubiegłego stulecia, początkowo z wykorzystaniem kilku pojedynczych stanowisk sejsmicznych, a od 1974 roku na podstawie rejestracji Górnośląskiej Regionalnej Sieci Sejsmologicznej. Bank silnych wstrząsów górotworu z lat 1974-2006, zawierający podstawowe parametry sejsmologiczne wstrząsów o energii sejsmicznej E > 105 J takie, jak: data i czas wystąpienia zjawiska, energia wstrząsu, magnituda, współrzędne epicentrum, nazwa pokładu i kopalni liczy ponad 65 160 wstrząsów o energii E L 105 J. Poziom intensywności zjawisk sejsmicznych, które występują w kilku rejonach (niecka bytomska, siodło główne, niecka główna, niecka kazimierzowska, oraz niecka jej ko wieka i sfałdowania Jastrzębia) jest bardzo zróżnicowany, od wstrząsów niewyczuwalnych przez ludzi, do silnych o charakterze słabych trzęsień Ziemi. Informacje z banku danych są wykorzystywane do badań stanu zagrożenia tąpaniami w kopalniach oraz oceny dynamicznych oddziaływań drgań wywoływanych wstrząsami na środowisko naturalne na powierzchni.
    The article presents the characteristics of seismic activity in the Upper Silesian Coal Basin, on the basis of which the determination of the carboniferous rock mass zone being subject to tremors is possible. The article is a result of work carried out in the framework of the research-development project No R0900701 entitled: "Classification of rock mass stability in case of static-dynamic loads along with the method and instruction regarding the selection of steel-saving support of mine workings in seismically active areas in the Upper Silesian Coal Basin". Systematic observation of high-energy seismic activity induced by extraction operations in mines was conducted since the 1950s, initially with the use of several individual seismic stations, and since 1974 on the basis of recordings of the Upper Silesian Regional Seismological Network. The data base regarding strong rock mass tremors that took place in the period 1974-2006, containing the basic seismological parameters of tremors with seismic energy E > 105 J such as: date and time of phenomenon occurrence, tremor energy magnitude, epicentre coordinates, name of seam and mine, include 65165 tremors of energy E > 105 J. The intensity level of seismic phenomena, which appear in several regions (Bytom syncline, main saddle, main syncline, Kazimierz syncline as well as Jejkowice syncline and Jastrzębie foldings) is very differentiated - from tremors imperceptible as regards people to strong tremors having the character of weaker earthquakes. Information gathered by the data base are used in investigations relating to the rockburst hazard state in mines and assessment of dynamic influences of vibrations caused by tremors on the surface natural environment.
    Źródło:
    Prace Naukowe GIG. Górnictwo i Środowisko / Główny Instytut Górnictwa; 2007, 3; 55-75
    1643-7608
    Pojawia się w:
    Prace Naukowe GIG. Górnictwo i Środowisko / Główny Instytut Górnictwa
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Analiza parametrów sejsmiczności indukowanej górotworu w rejonach eksploatacyjnych O/ZG Rudna
    The analysis of induced seismicity of the rock strata in the stope regions in the Rudna mine
    Autorzy:
    Burtan, Z.
    Chlebowski, D.
    Cieślik, J.
    Zorychta, A.
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/394995.pdf
    Data publikacji:
    2017
    Wydawca:
    Polska Akademia Nauk. Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN
    Tematy:
    górnictwo podziemne
    eksploatacja rud miedzi
    zagrożenie sejsmiczne
    underground mining
    copper mining
    seismic hazard
    Opis:
    Aktualny poziom zagrożenia tąpaniami w kopalniach LGOM jest konsekwencją towarzyszącej robotom górniczym sejsmiczności górotworu, a większość dotychczas odnotowanych tąpnięć i odprężeń była spowodowana wstrząsami o najwyższych energiach. Z analizy aktywności sejsmicznej odnotowanej w ostatnich latach wynika, że spośród tych kopalń sejsmicznie najbardziej aktywną jest O/ZG Rudna. Artykuł zawiera ocenę kształtowania się sejsmiczności górotworu w O/ZG Rudna w latach 2006–2015 w całym obszarze kopalni oraz jej poszczególnych rejonach. W ramach parametrów sejsmiczności analizą objęto liczbę rejestrowanych zjawisk, łączną wartość emisji energii oraz wskaźnik jednostkowego wydatku energetycznego. Przeanalizowano także zmienność współczynników rozkładu Gutenberga-Richtera oraz odniesiono się do lokalizacji epicentrów ognisk względem frontu eksploatacyjnego, wyodrębniając nisko- (103 ≤ As < 105J) i wysokoenergetyczne (As ≥ 105J) wstrząsy usytuowane przed frontem, w rejonie robót rozcinkowych oraz w zrobach. Z przeprowadzonych rozważań wynika, że zagrożenie wysokoenergetycznymi wstrząsami w kopalni Rudna utrzymuje się na wysokim, porównywalnym w kolejnych latach poziomie, a zróżnicowana aktywność w wydzielonych rejonach może być między innymi funkcją zmiennej wysokości furty eksploatacyjnej oraz miąższości wstrząsogennych warstw węglanowych zalegających w stropie złoża. Analiza rozmieszczenia ognisk wstrząsów względem frontu eksploatacyjnego wskazuje, że niezależnie od wielkości energii sejsmicznej zdecydowanie najwięcej wstrząsów lokalizuje się w strefie robót rozcinkowych. W następnej kolejności wstrząsy niskoenergetyczne lokalizują się w obszarach zrobowych, a wstrząsy wysokoenergetyczne – przed frontem eksploatacji. Tym samym przedstawiona ocena kształtowania się aktywności sejsmicznej w O/ZG Rudna potwierdza związek ilości rejestrowanych wstrząsów oraz wielkości generowanej energii sejsmicznej z określonymi cechami lokalnych uwarunkowań geologiczno-górniczych, w tym elementami stosowanych systemów komorowo-filarowych.
    The current rockburst hazard conditions in the copper mines are the consequence of mining-induced seismicity of the rock strata whilst the majority of registered rockbursts have been caused by high-energy seismic events. The analysis of seismic activity in recent years indicates that the region of the Rudna mine is the region of the highest seismic activity. This paper is an attempt at evaluating the seismicity levels in the Rudna mine in the period from 2006-2015, within the entire mine and in its particular sections. Key parameters of seismic activity include the number of registered seismic events, total energy emission levels, and a unit energy factor. The variability of Gutenberg -Richter (GR) parameters are analyzed and the epicenters’ locations are investigated with respect to the stope position. The distinction is made between low-energy (103 ≤ As < 105 J) and high-energy (As ≥ 105J) seismic events ahead of the stope, in the opening-up cross-throughs and in the gob areas. It appears that the risk level of a high-energy event occurrence in the Rudna mine has not changed in recent years and has remained on a high level whilst the differences in seismic activity, in particular mine sections, are attributed to the varied extraction height and varied thickness of rockburst-prone carbonate layers in the roof of the copper ore deposit. The analysis of the epicenters’ locations with respect to the stope reveals that no matter what the seismic energy levels, the largest number of rockbursts are registered in the opening-up cross-through zone. Low-energy tremors are mostly located in the gob areas, high-energy events occur mostly ahead of the stope. Thus, the evaluation of the seismicity conditions in the Rudna mine seems to positively verify the relationship between the number of registered events and the levels of generated seismic energy, taking the local geological and mining conditions and the specificity of the room and pillar mining method into account.
    Źródło:
    Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN; 2017, 97; 145-162
    2080-0819
    Pojawia się w:
    Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Wprowadzenie do zagadnienia sekwencyjnej prognozy ryzyka finansowego w czasie akcji ratowniczej po tąpnięciu
    Sequential forecasting of financial risk during the rescue action after a rockburst - an introduction
    Autorzy:
    Kornowski, J.
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/340222.pdf
    Data publikacji:
    2004
    Wydawca:
    Główny Instytut Górnictwa
    Tematy:
    zagrożenie sejsmiczne
    ratownictwo górnicze
    ryzyko finansowe
    seismic hazard
    mine rescue work
    financial risk
    Opis:
    Publikacja ta jest częścią cyklu artykułów, w których opisano podstawy i wyniki projektu celowego (KBN/NOT:6T120056 2000 C/05823) realizowanego wspólnie przez GIG i CSRG, a dotyczącego zagrożenia sejsmicznego i ryzyka w czasie akcji ratunkowej po tąpnięciu. Przedstawiono w niej podstawowe pojęcia i definicje, a także konstruktywne estymatory ryzyka wraz z elementarnymi przykładami obliczeń. W rozdziale 4 - zakładając, że dostępne są sekwencyjne prognozy parametrów rozkładu energii sejsmicznej (zagadnienie to opisano w innym artykule tego cyklu) przedstawiono prosty sposób automatycznej sekwencyjnej estymacji prognozy zmian ryzyka finansowego w czasie akcji. W części końcowej zaproponowano i przeanalizowano konstruktywną (tzn. umożliwiającą przybliżone obliczenie) definicję zagrożenia tąpaniami.
    This paper is a part of a sequence of papers describing basis and results of the project - realized by cooperating teams of GIG and CSRG - attempting to build methods (and computer programs) for induced seismic hazard and risk prediction during a rescue action after a rockburst. The basic notions of risk and hazard are (constructively) defined, elementary numerical examples are given and sequential estimators / predictors are discussed provided we are given predicted parameters of seismic energy distribution. At the final part of the paper the constructive definition of rockburst hazard is suggested.
    Źródło:
    Prace Naukowe GIG. Górnictwo i Środowisko / Główny Instytut Górnictwa; 2004, 4; 81-98
    1643-7608
    Pojawia się w:
    Prace Naukowe GIG. Górnictwo i Środowisko / Główny Instytut Górnictwa
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Estymacja energii emisji sejsmoakustycznej w ścianie na podstawie "energii umownej" rejestrowanej aparaturą ARES
    Estimation of seismoacoustic energy emitted from a longwall on the basis of "conventional energy" recorded by the ARES equipment
    Autorzy:
    Kornowski, J.
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/340911.pdf
    Data publikacji:
    2003
    Wydawca:
    Główny Instytut Górnictwa
    Tematy:
    emisja sejsmoakustyczna
    energia umowna
    wstrząsy sejsmiczne
    ARES
    zagrożenie sejsmiczne
    conventional energy
    seismoacoustic energy
    seismic hazard
    seismic tremor
    Opis:
    Energia emisji sejsmoakustycznej - wyrażona w tych samych fizycznych jednostkach (dżulach, J), w których wyrażana jest energia wstrząsów sejsmicznych - stanowi ważną część informacji wejściowej niezbędnej w metodach prognozy zagrożenia sejsmicznego w górnictwie. Stosowane aparatury sejsmoakustyczne zwykle umożliwiają tylko ocenę gęstości pola energii w otoczeniu czujnika (czyli tak zwanej "energii umownej"). W pracy przedstawiono kilka wariantów metody szacowania (czyli estymatorów), wyrażonej w dżulach (J) fizycznej energii zdarzeń sejsmoakustycznych o źródłach w rejonie czoła eksploatowanej ściany, na podstawie "energii umownej", na przykład rejestrowanej przez popularną w polskim górnictwie sejsmoakustyczną aparaturę ARES - i zarekomendowano aktualnie najlepszy z tych sposobów. Opisane estymatory zależne są od przyjętych założeń (idealizujących górotwór i układ pomiarowy): dostarczając więcej i lepszej informacji wejściowej, oczekiwać można bardziej wiarygodnych wyników, lecz zdobycie tej dodatkowej lub lepszej informacji obarczone jest kosztami. Celowe jest więc zapewnienie użytkownikowi możliwości wyboru. Różnice między wynikami, które otrzymuje się stosując różne estymatory, mogą jednak być bardzo duże, warto więc i należy stosować te sposoby, które są najlepiej uzasadnione. Wprowadzono też podstawowe w sejsmoakustyce górniczej pojęcie pola (intensywności) emisji i pokazano, w jaki sposób zagadnienie estymacji energii emitowanej ze ściany wiąże się z zagadnieniem estymacji parametrów tego pola.
    Energy of acoustic emission (also called "seismoacoustics" or "microseismics", abbreviated: AE) events, observed in constant (e.g. hourly) time intervals makes an important part of the input information used by some of our methods of seismic hazard prediction. To be useful, this energy should be aggregated with energies of seismic events (mining-induced tremors) - at the same space segment and time interval - so it must be expressed with the same physical units of energy (J). But AE observation systems measure only the density of wavefield energy nearby its sensors so, to estimate the energy of AE, a few estimators of AE energy emitted from a longwall face - given the so called "conventional energy" registered with popular in Polish coal mines AE-system ARES - have been discussed and the currently best and most realistic estimator has been recommended. The estimators depend on assumptions and on the input information - more or better information always costs, but can result in better estimates: as the estimated energy values can differ - for different estimators - strongly, the best, in theory, justified (and realistic) method is advised. The fundamental notion of emission field has been introduced and connection between the estimation of energy emitted from a longwall and a general task - of estimation of the emission field's parameters - has been demonstrated.
    Źródło:
    Prace Naukowe GIG. Górnictwo i Środowisko / Główny Instytut Górnictwa; 2003, 2; 19-32
    1643-7608
    Pojawia się w:
    Prace Naukowe GIG. Górnictwo i Środowisko / Główny Instytut Górnictwa
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Wyprzedzająca profilaktyka tąpaniowa w warunkach wzmożonej aktywności sejsmicznej w trakcie eksploatacji pokładu 713/1-2 ścianą II-E1 w KWK ROW Ruch Rydułtowy
    Rock bursts prevention in conditions of increased seismic activity during the exploitation of seam 713 / 1-2 with wall II-E1 in KWK ROW Ruch Rydułtowy coal mine
    Autorzy:
    Olechowski, Sławomir
    Ćwiękała, Mateusz
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/1861223.pdf
    Data publikacji:
    2020
    Wydawca:
    Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Górnictwa
    Tematy:
    zagrożenie sejsmiczne
    aktywna profilaktyka tąpaniowa
    strzelania torpedujące
    seismic hazard
    active rock bursts prevention
    destress rock blasting
    Opis:
    W artykule przedstawiono sytuację górniczo-geologiczną oraz sejsmologiczną rejonu E1 w KWK ROW Ruch Rydułtowy. Szczegółowo omówiono zastosowywane metody aktywnej profilaktyki tąpaniowej w trakcie eksploatacji pokładu 713/1-2 ścianą II-E1. Celem połączenia metod zwalczania zagrożenia tąpaniami była konieczność ograniczenia zagrożenia poprzez odsunięcie i dezintegrację przestrzeni skłonnych do gromadzenia naprężeń, co umożliwiło kopalni na bezpieczną eksploatację pokładu 713/1-2.
    The article presents the mining, geological and seismological situation of the E1 area at KWK ROW Ruch Rydułtowy coal mine. The methods of active rock burst prevention during the exploitation of the longwall II-E1 in seam 713/1-2 wall are discussed in detail. The purpose of combining the methods of fighting the risk of rock bursts was the necessity to reduce the risk by moving away and disintegrating spaces prone to stress accumulation, which allowed the mine to safely exploit seam 713/1-2.
    Źródło:
    Przegląd Górniczy; 2020, 76, 10; 26-33
    0033-216X
    Pojawia się w:
    Przegląd Górniczy
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Konwergencja jako wskaźnik zagrożenia sejsmicznego w wybranych polach eksploatacyjnych w KGHM Polska Miedź O/ZG Polkowice-Sieroszowice
    Convergence as a seismic hazard indicator in selected mining panels in the KGHM Polish Copper JSC Polkowice-Sieroszowice mine
    Autorzy:
    Gogolewska, A. B.
    Markowiak, A.
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/972424.pdf
    Data publikacji:
    2017
    Wydawca:
    Polska Akademia Nauk. Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN
    Tematy:
    podziemne górnictwo rud miedzi
    konwergencja wyrobisk górniczych
    zagrożenie sejsmiczne
    profilaktyka tąpaniowa
    copper ore underground mining
    seismic hazard
    convergence of mining excavation
    rock burst prevention
    Opis:
    W kopalniach rud miedzi należących do KGHM Polska Miedź podstawowym zagrożeniem naturalnym jest zagrożenie tąpaniami, którego ograniczanie wymaga odpowiednio dobranych metod oceny jego stanu oraz skuteczności jego zwalczania. Te pierwsze pozwalają określić prawdopodobieństwo wzrostu zagrożenia, a te drugie służą do zapobiegania wystąpieniu jego negatywnych skutków. Dzięki odpowiedniej ocenie stanu zagrożenia, zwiększa się skuteczność jego ograniczania. Jedną z metod bieżącej oceny stanu zagrożenia sejsmicznego jest pomiar konwergencji wyrobisk górniczych. W kopalniach niejednokrotnie stwierdzano, że wzrost konwergencji a także jej zanik, bądź nieregularny przebieg mogą oznaczać wzrost zagrożenia. Podjęto próbę określenia związku pomiędzy zmianami pionowej liniowej konwergencji wyrobisk a aktywnością sejsmiczną górotworu. Wyniki takiej analizy mogą pozwolić na wstępną weryfikację pionowej konwergencji jako wskaźnika stanu zagrożenia sejsmicznego. Analizę przeprowadzono dla oddziału wydobywczego o wysokiej aktywności sejsmicznej (III stopień zagrożenia tąpaniami) w kopalni Polkowice-Sieroszowice. W czasie objętym analizą wszystkie zjawiska ze skutkami w wyrobiskach, które wystąpiły w kopalni, miały miejsce w tym oddziale. Przeprowadzono analizę konwergencji pionowej w okresach wysokiej i niskiej aktywności sejsmicznej. O pisano zmienność średniej 30-dobowej konwergencji pionowej (obliczanej dla ostatnich 30 dni wstecz) i zmiany średniej dobowej konwergencji pionowej. Zwrócono uwagę na skokowe dobowe zmiany konwergencji, nagły jej zanik oraz na jej średnią 30-dobową. O bliczono skuteczność aktywnej i technologicznej profilaktyki tapaniowej. Określono związek między zmianami konwergencji i energią sejsmiczną oraz skutecznością metod profilaktyki tąpaniowej poprzez obliczenie współczynników korelacji liniowej.
    In copper ore mines owned by KGHM Polish Copper JSC the primary natural hazard makes the risk of rock bursts, whose limitation requires appropriately selected methods to assess its state and the effectiveness of combating it. The first of the methods allows you to determine the probability of an increase in the seismic hazard, and the latter is used to prevent the occurrence of its negative effects. When the state of the threat is properly assessed, the effectiveness of its mitigation increases. One of the methods of the current assessment of the seismic hazard is the measurement of the convergence of mining workings, i.e. their squeezing. In mines, it has often been argued that the increase in the convergence as well as its disappearance or irregular course may indicate an increase in risk. An attempt to determine the relationship between changes in the vertical linear convergence of excavations and seismic activity of rock mass was made. The results of such an analysis may allow for initial verification of vertical linear convergence as an indicator of seismic hazard status. The analysis was carried out for the mining division of high seismic activity (III degree of rock-burst hazard) in the Polkowice-Sieroszowice mine. At the time embraced by the analysis, all rock bursts that occurred in the mine took place in this division. The analysis of the convergence in periods of high and low seismic activity was carried out. The variability of the 30-day average vertical convergence (calculated for the last 30 days) and the change in the 24-hour average vertical convergence were described. Attention was drawn to the high changes of the day-to-day convergence, its sudden disappearance, and its 30-day average. The effectiveness of active and technological methods of seismic hazard prevention was calculated. The relationship between the changes in vertical linear convergence and the seismic energy as well as the effectiveness of the rockburst prevention were determined by calculating the linear correlation coefficients.
    Źródło:
    Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN; 2017, 101; 159-172
    2080-0819
    Pojawia się w:
    Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Rock bursts prediction based on analyzing maximal phenomena of seismic emission in the INGEO system
    Możliwości predykcji wstrząsów na podstawie analizy zjawisk maksymalnych emisji sejsmicznej w systemie INGEO
    Autorzy:
    Cianciara, B.
    Isakow, Z.
    Siciński, K.
    Cianciara, A.
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/1361960.pdf
    Data publikacji:
    2016
    Wydawca:
    Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie. Wydawnictwo AGH
    Tematy:
    emisja sejsmiczna
    metoda hazardu
    strumień zdarzeń
    model Weibull`a
    wstrząsy
    zagrożenie sejsmiczne
    seismic emission
    hazard method
    stream of events
    Weibull model
    rock bursts
    seismic hazard
    Opis:
    Predicting the time of rock bursts in the INGEO system is based on the analysis of seismic emission registered in a seismic-acoustic system. Emission signals are generated by rock mass fracturing due to mining exploitation. Such emission is characterized by huge activity of different phenomena which enables to carry out a correct statistical analysis with the use of the hazard method, achieving suitably high resolution of interpretation results. The hazard method is based on the analysis of maxmal phenomena, i.e. phenomena of maximal energy. The use of this method allows to eliminate disturbances to a large extent and, at the same time, enables to assess the probability of high-energy phenomena (rock bursts). The hazard analysis is conducted on the basis of two essential qualities of seismic emission, such as energy of phenomena and intervals between successive phenomena. These qualities are random variables of statistical distribution described by the Weibull model. Using this model one can estimate the parameters of statistical distribution of those qualities which are the basis to determine hazard parameters. The analysis is conducted based on measurement data collected from the T window, i.e. time interval measured by hours. The window is moved with the d step and the calculations are repeated. The hazard parameters were used to define the risk function FWt(QE,T) which is the measure of rock bursts hazard. This function depends on real time t which is determined as the time of the T window right edge. It is also the basis to work out rock burst hazard criteria. It is important to note that the moment a rock burst occurs is a random variable and can be determined with the accuracy of its confidence interval, with certain probability.
    Predykcja czasu wystąpienia wstrząsów w systemie INGEO oparta jest na analizie emisji sejsmicznej rejestrowanej w systemie sejsmoakustycznym. Sygnały emisji są generowane pękaniem górotworu wywołanym eksploatacją. Emisja taka charakteryzuje się dużą aktywnością zjawisk, która umożliwia prowadzenie poprawnej analizy statystycznej metodą hazardu, uzyskując również odpowiednio wysoką rozdzielczość wyników interpretacji. Metoda hazardu oparta jest na analizie zjawisk maksymalnych, czyli zjawisk o maksymalnej energii. Zastosowanie tej metody daje znaczną eliminację zakłóceń, a jednocześnie umożliwia ocenę prawdopodobieństwa wystąpienia zjawisk wysokoenergetycznych (wstrząsów). Analiza hazardu realizowana jest na podstawie dwóch podstawowych cech emisji sejsmicznej, a mianowicie: energii zjawisk, oraz odstępów czasu między kolejnymi zjawiskami. Cechy te są zmiennymi losowymi o rozkładzie statystycznym, który jest opisywany modelem Weibull`a. Na podstawie tego modelu prowadzona jest estymacja parametrów rozkładu statystycznego tych cech, które stanowią podstawę do wyznaczania parametrów hazardu. Analiza realizowana jest w oparciu o dane pomiarowe pobierane z okna T, czyli przedziału czasu rzędu godzin. Okno to jest przesuwane z krokiem d i powtarzane są obliczenia. Wykorzystując parametry hazardu zdefiniowano funkcję ryzyka FWt(QE,T), będącą miarą zagrożenia wystąpieniem wstrząsów. Funkcja ta jest zależna od czasu realnego t, który jest określony, jako czas prawego brzegu okna T. Stanowi ona podstawę do opracowania kryteriów stanu zagrożenia tąpaniami, jak również jej przebieg może być wykorzystany do oceny czasu wystąpienia wstrząsów. Należy podkreślić, że moment wystąpienia wstrząsu jest zmienną losową i może być wyznaczony z dokładnością do swojego przedziału ufności, z określonym prawdopodobieństwem.
    Źródło:
    Mining – Informatics, Automation and Electrical Engineering; 2016, 54, 4; 5-10 [tekst ang.], 50-55 [tekst pol.]
    2450-7326
    2449-6421
    Pojawia się w:
    Mining – Informatics, Automation and Electrical Engineering
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
    Tytuł:
    Seismic Hazard Assessment for Thuong Tan-Tan My Quarries (Vietnam)
    Ocena zagrożenia sejsmicznego dla kamieniołomów na rejonie Thuong Tan-Tan My (Wietnam)
    Autorzy:
    Trong, Cao Dinh
    Bui, Xuan‑Nam
    Pham, Nam Hung
    Tuan, Thai Anh
    Bach, Mai Xuan
    Pham, Cong Khai
    Nguyen, Viet Nghia
    Trieu, Cao Dinh
    Powiązania:
    https://bibliotekanauki.pl/articles/318355.pdf
    Data publikacji:
    2020
    Wydawca:
    Polskie Towarzystwo Przeróbki Kopalin
    Tematy:
    quarry
    Thuong Tan
    Tan My
    seismic source
    triggered earthquake
    maximum credible earthquake
    incremental stress
    Coulomb stress
    seismic hazard
    kamieniołomy
    źródło sejsmiczne
    trzęsienie ziemi
    maksymalne wiarygodne trzęsienie ziemi
    naprężenie przyrostowe
    naprężenie coulomba
    zagrożenie sejsmiczne
    Opis:
    This paper presents the seismic hazard assessment for Thuong Tan-Tan My quarries in Di An commune, Binh Duong province, Vietnam. Combination methods of gravity and magneto-telluric were used to estimate the dip angle and the width of the seismic source. The highest water column of 160 m will cause direct stress on the reservoir bottom with a maximum value of 1535.600 kPa and Coulomb stress of 68.693 kPa (at a depth of 2 km). The typical components of natural earthquake hazard (Mn.max = 5.0, depth of 10 km) in Thuong Tan - Tan My reservoir have the following values: peak ground acceleration PGA = 0.073 g ÷ 0.212 g; peak ground velocity PGV = 2.662 cm/s ÷ 7.984 cm/s; peak ground displacement PGD = 0.706 cm ÷ 1.918 cm at 10% probability of exceedance in 50 years. The typical components of triggered earthquake hazard (Mtr.max = 3.5, depth of 6 km) in Thuong Tan - Tan My reservoir have the following values: peak ground acceleration PGA = 0.024 g ÷ 0.172 g; peak ground velocity PGV = 0 ÷ 5.484 cm/s; peak ground displacement PGD = 0.061 cm ÷ 0.461 cm at 10% probability of exceedance in 50 years.
    W artykule przedstawiono ocenę zagrożenia sejsmicznego dla kamieniołomów na rejonie Thuong Tan-Tan My w gminie Di An w prowincji Binh Duong, Wietnamie. Do oszacowania kąta upadu i szerokości źródła sejsmicznego wykorzystano kombinację metod grawitacyjnych i magneto-tellurycznych. Najwyższy słup wody 160 m spowoduje bezpośrednie naprężenia na dnie zbiornika o maksymalnej wartości 1535,600 kPa i naprężeniu kulombowskim 68,693 kPa (na głębokości 2 km). Typowe składowe naturalnego zagrożenia trzęsieniem ziemi (Mn.max = 5,0, głębokość 10 km) w zbiorniku Thuong Tan-Tan My mają następujące wartości: szczytowe przyspieszenie gruntu PGA = 0,073 g ÷ 0,212 g; szczytowa prędkość gruntu PGV = 2,662 cm / s ÷ 7,984 cm / s; szczytowe przemieszczenie gruntu PGD = 0,706 cm ÷ 1,918 cm przy 10% prawdopodo-bieństwie przekroczenia za 50 lat. Typowe składowe wywołanego zagrożenia trzęsieniem ziemi (Mtr.max = 3,5, głębokość 6 km) w zbiorniku Thuong Tan-Tan My mają następujące wartości: szczytowe przyspieszenie ziemi PGA = 0,024 g ÷ 0,172 g; szczytowa prędkość gruntu PGV = 0 ÷ 5,484 cm / s; szczytowe przemieszczenie ziemi PGD = 0,061 cm ÷ 0,461 cm przy 10% prawdopodobieństwie za 50 lat.
    Źródło:
    Inżynieria Mineralna; 2020, 1, 2; 163-170
    1640-4920
    Pojawia się w:
    Inżynieria Mineralna
    Dostawca treści:
    Biblioteka Nauki
    Artykuł
      Wyświetlanie 1-14 z 14

      Ta witryna wykorzystuje pliki cookies do przechowywania informacji na Twoim komputerze. Pliki cookies stosujemy w celu świadczenia usług na najwyższym poziomie, w tym w sposób dostosowany do indywidualnych potrzeb. Korzystanie z witryny bez zmiany ustawień dotyczących cookies oznacza, że będą one zamieszczane w Twoim komputerze. W każdym momencie możesz dokonać zmiany ustawień dotyczących cookies