- Tytuł:
-
Dobra pomorzańskie Kierdejów (Kierdejowiczów) w ziemi lwowskiej w XV wieku
Pomorjanische Güter von Kierdej (Kierdejowicz) im Lemberger Land im fünfzehnten Jahrhundert
Pomorzany grounds of the Kyerdeys (Kyerdeyevitches) in the fifteenth-century Lvov area - Autorzy:
- Szyszka, Janusz
- Powiązania:
- https://bibliotekanauki.pl/articles/1018606.pdf
- Data publikacji:
- 2020-12-15
- Wydawca:
- Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
- Tematy:
-
Pomorzany
rodzina Kierdejów
własność ziemska
krajobraz
granice
osadnictwo
Ruś Czerwona
the Kyerdey family
property
landscape
borders
settlement
Red Rus - Opis:
-
Artykuł poświęcony jest dziejom dóbr pomorzańskich położonych w ziemi lwowskiej do końca XV wieku. Kompleks ten leżał w dorzeczu rzeki Złota Lipa wokół miasta i zamku Pomorzany. Zachowane źródła pozwalają na prześledzenie i analizę procesu powstawania tych dóbr. Wynika z niej, że już w najwcześniejszym uchwytnym źródłowo okresie dobra położone w dolinie jednej rzeki i jej dopływów tworzyły wspólną ekumenę osadniczą, co było m.in. uwarunkowane ukształtowaniem tej części płaskowyżu podolskiego. Podmokłe i szerokie doliny rzeczne o łagodnych zboczach tworzyły korzystniejsze warunki dla osadnictwa niż strome i gęsto porośnięte lasami grzbiety. Te górne partie płaskowyżu początkowo pozostawały poza strefą osadnictwa. Właścicielami dóbr pomorzańskich była zamożna bojarska rodzina Kierdejów wywodząca się z Wołynia i Podola. Jej cztery linie (Świnkowie, Kierdejowie z Pomorzan – potomkowie Jana Hryćka, Szpikłoscy i Urmańscy) na dobre związały się z tym majątkiem aż do wygaśnięcia w dramatycznych okolicznościach na przełomie XV i XVI wieku dwóch pierwszych z nich, dziedziczących w Pomorzanach. Kierdejowie, sprawnie zarządzając dobrami, przekształcili je w XV wieku w nowoczesny i dobrze rozwinięty kompleks majątkowy. Dzięki kolonizacji wewnętrznej zagęścili osadnictwo i zaczęli w pełni wykorzystywać gospodarczo do tej pory niedostępne przestrzenie wewnątrz tych dóbr poprzez zagospodarowanie lasów porastających górne partie grzbietów, osuszenie części mokradeł, spiętrzenie rzek i potoków, tworząc łańcuchy stawów. Powiększyli też obszar dóbr pomorzańskich poprzez przejmowanie i zasiedlanie pustek osadniczych leżących na zewnątrz. Przykład ten znakomicie ilustruje charakterystyczny dla Rusi Czerwonej tego okresu proces linearyzacji granic własności ziemskiej poprzez zajmowanie pustek osadniczych i stopniowe zwężanie, a w konsekwencji likwidację granic strefowych między włościami. Powstała w tym czasie i rozwijana w kolejnych stuleciach struktura osadnicza miała wpływ na rozwój organizacji przestrzeni geograficznej i krajobrazu do czasów industrialnych, a jej ślady zachowały się po dziś dzień.
The article discusses the history of the Pomorzany grounds, which were situated in the Lvov area, till the end of the fifteenth century. The set of grounds was situated in the basin of the Złota Lipa River around the town and castle of Pomorzany. The extant sources allow us to trace and analyze the process of creation of this set of grounds. It appears that in the earliest preserved documents it is recorded that the grounds, situated in the valley of one river and its tributaries, formed a common settler ecumen. Its creation was determined by the ground formation of this part of the Podole plateau. The marshy and wide river valleys and their mild slopes were a more propitious place for the development of settlements than the steep ridges that were thickly covered with woods. The upper parts of the plateau remained outside the settlement sphere. The Pomorzany grounds were owned by the wealthy boyar family of Kyerdeys, who originated from Volyn and Podole. Its four lines (the Świnkas, the Kyerdey from Pomorzany who were descendants of Jan Hryćko, the Szpikłoskis, and the Urmańskis) related themselves to this possession for good till the extinction of the first two lines in dramatic circumstances at the turn of the sixteenth century. Efficiently administering the grounds, the Kyerdeys transformed them in the fifteenth century into a modern and well-developed set of possessions. Owing to internal colonization they densified the settlement and started to fully use the land economically within these grounds; the land had so far been inaccessible. They started to administer the woods that were growing on the upper parts of the ridges, dried a part of the bog, and banked up the rivers and the brooks, thus creating chains of ponds. They increased the area of the Pomorzany grounds by taking over and settling the settlements that so far had been situated on the outside. This example illustrates the process of linearizing borders of properties by taking over deserted settlements and gradual narrowing down and then abolishment of borders between properties. All of the above was characteristic of the Red Rus in the historical period in question. The settlement structure, which was started at the time and developed in the centuries to come, influenced the organization of geographic space and landscape till the industrial times. The traces of this structure have been preserved up till now.
Der Artikel widmet sich der Geschichte von Pomorjanischen Gütern im Lemberger Land bis Ende des fünfzehnten Jahrhunderts. Dieses Gebiet lag am Fluss Solota Lypa rund um die Stadt und das Schloss Pomorjany. Dank den erhaltenen Quellen kann die Entstehungsgeschichte der Güter verfolgt und analysiert werden. Es ergibt sich daraus, dass die im Tal eines Flusses und ihrer Nebenflüsse gelegenen Güter bereits in dem frühesten nachweisbaren Zeitraum eine gemeinsame Ökumene bildeten, was u.a. durch die Landschaft dieses Teils der Podolischen Platte bedingt war. Sumpfige und breite Flusstäler mit hügeligen Ufern boten siedlungsgünstigere Bedingungen als steile, dicht bewaldete Berge. Die oben gelegenen Gebiete der Platteblieben zunächst unbesiedelt. Die Besitzer von Pomorjanischen Gütern war die wohlhabende Bojarenfamilie Kierdej, die aus Wolhynien und Podolien stammte. Ihre vier Linien (Świnka, Kierdej aus Pomorjany — Nachkommen von Jan Hryćko, Szpikłoski und Urmański) waren lange Zeit mit dem Gut verbunden, bis die zwei ersten Erblinien Ende des fünfzehnten bzw. Anfang des sechzehnten Jahrhunderts unter dramatischen Umständen erloschen. Durch geschicktes Wirtschaften verwandelten die Kierdejs ihre Güter im fünfzehnten Jahrhundert in ein modernes und prosperierendes Landgut. Dank der inneren Kolonisation erhöhten sie dieBevölkerungsdichte und begannen, die bisher unerreichbaren Flächen im Inneren ihres Landes durch Bewirtschaften von Wäldern in oberen Teilen der Berge, Trockenlegung von Sümpfen, sowie Stauung von Flüssen und Bächen zu einer Teichkette voll wirtschaftlich zu nutzen. Darüber hinaus vergrößerten sie die Pomorjanischen Güter durch Übernahme und Besiedlung der anliegenden siedlungsleeren Gebiete. Dieses Beispiel veranschaulicht sehr gut den für Rotrussland jener Zeit charakteristischen Prozess der Linearisierung von Landesgrenzen durch Besetzung der Siedlungsleeren zwecks allmählicher Verengung und im Resultat Abschaffung der Grenzgebiete zwischen den Landgütern. Die zu diesem Zeitpunkt entstandene und in den folgenden Jahrhunderten entwickelte Siedlungsstruktur hatte einen Einfluss auf die Entwicklung der Raum- und Landschaftsplanung bis ins Zeitalter der Industrialisierung und deren Spuren blieben bis zum heutigen Tag erhalten. - Źródło:
-
Średniowiecze Polskie i Powszechne; 2020, 12; 161-208
2080-492X
2353-9720 - Pojawia się w:
- Średniowiecze Polskie i Powszechne
- Dostawca treści:
- Biblioteka Nauki
Artykuł