- Tytuł:
-
Uwagi o neotektonice Polski: wybrane przykłady
Neotectonics of Poland: selected examples - Autorzy:
-
Zuchiewicz, W.
Badura, J.
Jarosiński, M. - Powiązania:
- https://bibliotekanauki.pl/articles/2063157.pdf
- Data publikacji:
- 2007
- Wydawca:
- Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy
- Tematy:
-
neotektonika
morfotektonika
aktywne uskoki
współczesne pole naprężeń
Polska
neotectonics
morphotectonics
young faulting
recent stress field
Polska - Opis:
-
Badania neotektoniczne w Polsce koncentrują się głównie na przejawach aktywności tektonicznej w późnym neogenie i czwartorzędzie, a także mierzonych geodezyjnie współczesnych ruchach pionowych i poziomych. Do zagadnień budzących największe zainteresowanie należą: periodyczność ruchów neotektonicznych (plioceńsko-czwartorzędowych), oszacowanie parametrów neotektonicznego pola naprężeń, amplituda i tempo ruchów czwartorzędowych i współczesnych, rozwój młodych uskoków, wzajemne zależności między rozmieszczeniem aktywnych uskoków, foto- i topolineamentów a współczesną sejsmicznością, a także rola człowieka w reaktywacji stref uskokowych. Rozmiary zrzutu czwartorzędowych uskoków normalnych zmieniały się od 40-50 m i >100 m w Sudetach i na Wyżynie Lubelskiej do kilku - kilkudziesięciu metrów w Karpatach. Średnie tempo uskokowania w czwartorzędzie wyniosło 0,02-0,05 mm/rok, pozwalając zaliczyć analizowane uskoki do nieaktywnych, względnie o słabej aktywności. Do podobnych wniosków skłaniają wyniki powtarzanych kampanii pomiarowych GPS. Niektóre młode uskoki wykazywały przemieszczenia przesuwcze, a pojedyncze uskoki w Polsce środkowej miały charakter czwartorzędowych nasunięć, o amplitudzie rzędu 40-50 m. Na uaktywnienie niektórych nasunięć zewnętrznokarpackich wskazują koncentracje stanowisk zawierających spękane klasty w plejstoceńskich i holoceńskich seriach rzecznych. Epizody wzmożonej aktywności uskokowania miały miejsce we wczesnym czwartorzędzie, w interglacjale mazowieckim oraz w trakcie lub wkrótce po zakończeniu zlodowacenia odry. Niektóre z uskoków przejawiały ponadto aktywność w holocenie. Współczesna aktywność sejsmiczna wiąże się z uskokami przesuwczymi EN-WSW i NE-SW w Karpatach, a poza Karpatami - ze strefami uskokowymi układającymi się równolegle do sudeckiego uskoku brzeżnego i strefy Teisseyre'a-Tornquista. Pomiary współczesnych naprężeń metodą analizy struktur breakouts oraz szczelinowania hydraulicznego wskazują na ruch Karpat ku NE i NNE. Nacisk ten jest przenoszony na odległość kilkuset kilometrów w obręb platformy wschodnioeuropejskiej, a jego akomodacja prowadzi do systematycznego ugięcia trajektorii naprężeń od NNE-SSW w południowej części kraju do NNW-SSE na obszarze bałtyckim, gdzie nacisk Karpat jest kompensowany przez nacisk grzbietu śródatlantyckiego. W strefie transeuropejskiego szwu tektonicznego (TESZ) częste rotacje osi maksymalnej kompresji od N-S do NW-SE na różnych głębokościach otworów wiertniczych oraz pomiędzy wierceniami zdają się wskazywać na przesuwczą akomodację nacisku generowanego przez Karpaty. Wyniki testów szczelinowania hydraulicznego sugerują przewagę reżimu przesuwczego w Polsce południowo-wschodniej, natomiast w części zachodniej dominuje reżim ekstensyjny z niewielkim udziałem składowej przesuwczej.
Neotectonic studies in Poland concern mainly manifestations of those tectonic movements that have been active in Late Neogene and Quaternary times, as well as geodetically measured recent vertical and horizontal crustal motions. Among problems of particular interest, the following should be listed: periodicity of neotectonic (mostly Quaternary) activity, estimation of the parametres of the neotectonic stress field, amplitudes and rates of Quaternary and recent movements, development of neotectonic troughs and young faults, mutual relationships among photolineaments, geological structures and recent seismicity, as well as the role of tectonic reactivation of fault zones due to human activity. Neotectonic faults in Poland have developed in Neogene and Quaternary times due to reactivation of Laramide or older structures, or in the Quaternary due to reactivation of Neogene faults. The size of throw of Quaternary faults changes from 40-50 m and >100 m in the Sudetes and the Lublin Upland, to several - several tens of inetres in the Carpathians. The average rate of faulting during Quaternary times has been 0.02 to 0.05 mm/yr, what enables one to include these structures into the domains of inactive or low-activity faults. A similar conclusion can be drawn from the results of repeated precise levellings and GPS campaigns. Strike-slip displacements have been postulated for some of these faults. Isolated faults in Central Poland have shown middle Quaternary thrusting of the order of 40-50 m, and some of the Outer Carpathian overthrusts tend to reveal young Quaternary activity, as indicated, among others, by concentrations of fractured pebbles within the thrust zones. Episodes of increased intensity of faulting took place in the early Quaternary, in the Mazovian (Holsteinian) Interglacial, and during or shortly after the Odranian (Drenthe) glacial stage. Some of the faults have also been active in Holocene times. Recent seismic activity is often related to strike-slip faults, which in the Carpathians trend ENE-WSW and NE-SW, whereas outside the Carpathians they are oriented parallel to the margin of the East-European Platform and the Sudetic Marginal Fault. Recent stress measurements indicate that the Carpathians are being exposed to tectonic push from the hinterland, which generates NNE-oriented compression in the eastern part of the Outer Carpathian fold-and-thrust belt. This push is transmitted farther to the north along the marginal part of the East-European Platform. Successive accommodation of this push is evidenced by systematic distortion of tectonic compression from NNE-SSW in the southern segment to NNW-SSE in the Baltic portion of the East-European Platform, where the Carpathian push is balanced with the North Atlantic ridge push. Within the Trans-European Suture Zone, frequent stress rotations between N-S and NW-SE in vertical borehole sections and among boreholes suggest a discrete strike-slip accommodation of the Carpathian push. Dominance of strike-slip fault stress regime was constrained by hydraulic fracturing tests in boreholes located in SE Poland, while in western Poland extensional stress regime with some amount of strike-slip component prevails. - Źródło:
-
Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego; 2007, 425; 105-127
0867-6143 - Pojawia się w:
- Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego
- Dostawca treści:
- Biblioteka Nauki
Artykuł