- Tytuł:
-
Periodyzacja obecności Towarzystwa Jezusowego na ziemiach polskich. Struktury organizacyjne oraz edukacyjno-oświatowe i pastoralne formy aktywności
The Periodization of the Presence of The Society of Jesus on the Polish Territory. Organisational Structures as well as Educational and Pastoral Forms of Activity - Autorzy:
- Bieś, Andrzej, Paweł
- Powiązania:
- https://bibliotekanauki.pl/articles/448655.pdf
- Data publikacji:
- 2014-12-28
- Wydawca:
- Akademia Ignatianum w Krakowie
- Tematy:
-
jezuici w Polsce
kolegia
konwikty
Komisja Edukacji Narodowej
kasata jezuitów
szkolnictwo jezuickie
Jesuits in Poland
colleges
papal monastery boarding schools
the Commission of National Education
dissolution of the Jesuit Order
Jesuit education - Opis:
-
Licząca już 450 lat obecność Towarzystwa Jezusowego w granicach państwa polskiego skłania do całościowego spojrzenia i przedstawienia dziejów oraz działalności tej wspólnoty zakonnej, zarówno historii jej instytucjonalnego trwania, jak i rozwijanej aktywności o charakterze duszpasterskim i edukacyjnym. W tak długim okresie funkcjonowania z całą pewnością należy wyodrębnić okresy pozwalające lepiej dostrzec i dokładniej omówić dokonujące się zmiany – rozwój lub regres instytucji i jej zaangażowań. Podstawą zaproponowanej periodyzacji dziejów jezuitów na ziemiach polskich są niezależne od samej wspólnoty zmiany warunków zewnętrznych, głównie politycznych, zmuszające zakonników do adaptacji a zarazem zachowania własnej tożsamości (charyzmatu). Pierwszy okres obejmuje rozwój w granicach Rzeczpospolitej Obojga Narodów (1564–1773), następnie pierwszy rozbiór (1772) i papieską kasatę zakonu (1773), okres ograniczenia działalności do tzw. Ziem Zabranych zaboru rosyjskiego (1773–1820), po czym okres galicyjski (1820–1918) związany z zaborem austriackim i częściowo pruskim, później okres piąty po odzyskaniu niepodległości (1918–1939), II wojnę światową (1939–1945) i jako ostatni etap funkcjonowanie po zakończeniu wojny. W prezentowanej obecnie części I artykułu szczegółowo omówione zostały dwa pierwsze okresy. Ponad dwustuletni okres staropolski charakteryzuje się dynamicznym rozwojem strukturalno-terytorialnym od podległej prowincji austriackiej wiceprowincji do czterech samodzielnych prowincji skupionych w asystencji polskiej. Bezpośrednio z rozwojem strukturalnym łączy się rozbudowa systemu jezuickich szkół humanistycznych oraz związanych z nim innych dzieł edukacyjno-oświatowych, jak np. seminaria duchowne, alumnaty papieskie, konwikty, kolegia szlacheckie czy bursy muzyczne. Ważnym wsparciem dla jezuickiej pracy dydaktyczno-wychowawczej w tym okresie były sodalicje mariańskie, teatr szkolny oraz możliwość publikowania w 11 własnych drukarniach. Prace pastoralne koncentrowały się przy własnych kościołach i kaplicach. Odprawiano w nich Msze święte, nabożeństwa, głoszono kazania i nauki katechizmowe oraz słuchano spowiedzi. Jezuici ożywili zanikające bractwa kościelne, starając się nadać im formy bardziej praktyczne. Przykładem może być Bractwo Miłosierdzia założone przez Piotra Skargę w Krakowie a następnie rozpowszechnione w innych miastach. Ponadto jezuici pełnili obowiązki kapelanów na dworach monarchów i biskupów, magnackich i szlacheckich, w szpitalach i więzieniach, podczas wypraw wojennych; prowadzili także wędrowne misje ludowe. Poza duszpasterstwem bezpośrednim związanym z administrowaniem sakramentów wielu jezuitów było zaangażowanych w oddziaływanie pastoralne zapośredniczone przez słowo drukowane. Pierwszy rozbiór Rzeczpospolitej (1772) i papieska kasa zakonu (1773) spowodowały dezorganizację rozległych struktur i poważne przeobrażenia w działalności. Pozostała osobowa i materialna baza po wprowadzeniu w życie papieskiej kasaty w granicach Rzeczpospolitej stała się podstawą dla działalności Komisji Edukacji Narodowej. Na terenach pierwszego zboru austriackiego majątek pojezuicki został przejęty przez rząd w Wiedniu a byli zakonnicy-nauczyciele do 1780 roku kontynuowali swoje prace w dawnych szkołach przekształconych w gimnazja państwowe. W zaborze pruskim król Fryderyk II zwlekał z ogłoszeniem kasacyjnego breve do 1780 roku, nakazując jezuitom utrzymanie prowadzonych dotąd instytucji szkolnych, a następnie wraz ze zniesieniem zakonu utworzył z byłych jezuitów stowarzyszenie Institutum Litterarium Regium. Natomiast 18 domów zakonnych z 201 jezuitami znajdującymi się na ziemiach włączonych do Rosji nie doczekało się nigdy formalno-prawnego zniesienia zakonu, gdyż caryca Katarzyna II nie pozwoliła na promulgowanie papieskiego dokumentu. Utrzymując status quo i kontynuując dotychczasowe formy apostolatu, jezuici w Rosji stali się zaczątkiem odrodzenia zakonu.
The 450-year of presence of the Society of Jesus within the Polish borders induces us to take a holistic and comprehensive view and to present the history and activities of this religious community, the history of its institutional existence as well as developing pastoral and educational activities. Undoubtedly, over such a long period of service, it is necessary to distinguish periods allowing to notice and closely discuss changes taking place – the development or decline of the institution and its commitments. The basis of the proposed periodization of the Jesuits’ history on the Polish territory are the changes of the external conditions, mainly political, which made Jesuit monks adapt and retain their own identity (charism). These changes were independent of the community itself. The first period covers the development within the borders of the Polish-Lithuanian Commonwealth (1564–1773), then the first partition (1772) and the papal dissolution of the Order (1773), the period of activities restricted to the so-called Taken Lands (Polish: Ziemie Zabrane) in the area of the Russian Partition (1773–1820). Then there is the Galician period (1820–1918) related to the Austrian Partition and, partly, to the Prussian Partition, then the fifth period after Poland regained independence (1918–1939), the Second World War (1939–1945) and as the last stage the service after the end of the war. In the presented first part of the article, the first two periods have been discussed in detail. The over 200-hundred Old Polish period is characterised by a dynamic structural and territorial development from the vice-province subordinate to the Austrian province to four self-governing provinces in the Polish assistance. The structural development is directly connected with the expansion of the system of the Jesuit schools of humanities as well as other associated educational activities like for example spiritual seminars, papal seminaries, papal monastery boarding schools, noblemen colleges and music dormitories. The Sodalities of Our Mary, school theatre and the possibility to publish in 11 own printing houses, all offered an important support for the Jesuit didactic and educational work in this period. Pastoral activities focused on their own churches and chapels where masses and services were celebrated, sermons were given, catechism was taught and confessions were heard. Jesuits revived declining religious communities by trying to make them adapt more practical forms. The Confraternity of Charity, founded by Piotr Skarga in Krakow, which then spread to other cities, may serve an example here. Furthermore, Jesuits held the positions of chaplains on royal courts and of bishops of noblemen and magnates, in hospitals and prisons, during military expeditions. They also conducted itinerant parish missions. Apart from the direct ministry associated with administering the sacraments, many Jesuits were involved in indirect pastoral influence by means of the printed word. The first partition of the Commonwealth (1772) and the papal dissolution of the Order (1773) caused the disorganisation of the extensive structures and serious transformations in the activities. Within the borders of the Commonwealth, the personal and material base remained after the papal dissolution was brought into force and became the basis for the activities of the Commission of National Education. On the territory of the first Austrian Partition, the former Jesuit assets was confiscated by the government in Vienna and former monks-teachers since 1780 continued their work in the former schools transformed into state middle schools. Under the Prussian Partition, King Frederick II delayed the enforcement of the papal brief until 1780 and ordered Jesuits to maintain the educational institutions they ran and then after the dissolution of the Order, he transformed former Jesuits into an association Institutum Litterarium Regium. 18 religious houses with 201 Jesuits on the territory annexed to Russia were never formally and legally dissolved as Empress Catherine II did not allow to promulgate the papal decree. By maintaining status quo and continuing their previous forms of apostolate, Jesuits in Russia began the revival of the order. - Źródło:
-
Studia Paedagogica Ignatiana; 2014, 17; 57-87
2450-5358
2450-5366 - Pojawia się w:
- Studia Paedagogica Ignatiana
- Dostawca treści:
- Biblioteka Nauki
Artykuł