Etyka – pedagogika – prakseologia: refleksja z myśli Tadeusza Kotarbińskiego

W postawie życiowej Tadeusza Kotarbińskiego, zarówno w nastawieniu do świata, jak i w aspekcie poznawczym i praktyczno-konkretnym, prakseologia oraz etyka spolegliwego opiekuństwa niespodziewanie, kreatywnie i mistrzowsko łączą się ze sobą w sztuce życia i wychowania. Najistotniejsza jest u Tadeusza Kotarbińskiego tendencja radykalnie racjonalistyczna. Osobowo-cieleśnie pojmowany konkretyzm dyktuje niezależność etyki od wierzeń religijnych, a prakseologia wyznacza aktywizm owej etyki. Celem staje się usprawnienie myślenia i działania przez eliminację pozorów, uściślenie używanego języka i uczynienie konstrukcji rozumu sprawdzalnymi. Autor w artykule prezentuje – w niezbędnej zwięzłości – rozwinięte i pogłębione poglądy Kotarbińskiego na stan ogólny rzeczywistości współczesnej pod kątem etyki i pedagogiki, stan etyczny według założeń podstawowych oraz stan pedagogiki i postulaty dla pedagogii. Obrona tzw. „niezmienników”, czyli zasobu osiągniętych w toku dziejów ludzkich empirycznie i rozumowo uzasadnionych „prawd etycznych”, jak mówiły Maria Dąbrowska i Maria Ossowska – „kilku prostych prawd moralnych, na których wspiera się ludzkość” – stanowi jedno z wielkich zadań wychowawców. Wynika stąd wniosek, że prakseologia jest pomocna w prawidłowej działalności pedagogicznej przy wdrażaniu etyki. Współistnienie etyki, pedagogiki i prakseologii w dziele poprawy jakości człowieka i naprawy jego świata – zdaniem Profesora Kotarbińskiego – prowadzi do zasadniczej uwagi, że w działalności nauczycielskiej najważniejszy jest „realny status ucznia”. Miejsce i rola, role podmiotowe uczestników obecne w całokształcie działań osobistych i społecznych decydują zarówno o jakości pedagogiki, jak i o sensie całego życia. Jest wielka różnica między „czynieniem dobrze”, a „czynieniem dobra”.

In Tadeusz Kotarbiński’s outlook on life, both in his attitude toward the world and in the cognitive and practical, real aspect, praxeology and ethics of reliable guardianship are unexpectedly, creatively and masterfully joined with one another within the art of living and education. The most important thing about Tadeusz Kotarbiński is his radically rational drift . Reism, understood in the personally-carnal sense, dictates ethics’ independence from religious beliefs, and praxeology determines the activism of this ethics. Its aim is thus to improve thinking and acting by eliminating appearances, to specify the language in use and to make the mind structures verifiable. The article shows – in some necessary briefness – Kotarbiński’s developed and deepened views upon the general condition of contemporary reality from ethics’ and pedagogics’ point of view, the ethical condition in accordance with the basic assumptions as well as the condition of pedagogics and some postulates for pedagogy. The defense of the so-called invariants, i.e. the resources of empirically and rationally well-founded “ethical truths” – as Maria Dąbrowska and Maria Ossowska used to say – “some simple moral truths humanity leans on” – constitutes one of the biggest tasks for educators. The conclusion resulting from here is that praxeology is helpful in proper pedagogical activity in the process of initiating ethics. The co-existence of ethics, pedagogics and praxeology in the work of improving man’s quality and improving our world, according to Professor Kotarbiński, leads to a general remark that the most important thing in the teacher’s activity is “the real status of the pupil.” The place and the role, the subjective roles of participants taking part in the whole of the personal and social activities, determine both pedagogics’ quality and the sense of one’s whole life. There is a great difference between “doing good” and “doing right.”