Uniwersytet a kształcenie masowe. Od idei uniwersytetu do ideologii kształcenia na poziomie wyższym

Idea uniwersytetu ewoluowała od swoich średniowiecznych początków, lecz zmianom prawdziwie rewolucyjnym zaczęła ulegać w ostatnich dwóch-trzech dekadach stając się ideologicznym uzasadnieniem całkowicie nowej, wciąż trudnej do precyzyjnego określenia społecznej roli uniwersytetu – teraz już tylko jednej z wielu instytucji kształcących na poziomie wyższym. Różne definicje tej roli skupiają się w koncepcji „uniwersytetu przedsiębiorczego”. Podobnie jak inne współczesne ujęcia ideologiczne, pomija ona doniosłą kwestię pozorności i zbędności masowego kształcenia na poziomie wyższym, prowadzące do istotnego obniżenia się jakości nauczania i uczenia się na znacznej części kierunków studiów. Cechą „uniwersytetu przedsiębiorczego” jest redefiniowanie jakości kształcenia w duchu całkowicie sprzecznym nie tylko z dawną ideą uniwersytetu, ale również z podstawowymi społecznymi funkcjami edukacji. Formułowe współcześnie idee uniwersytetu oraz zajmowane wobec nich stanowiska – od akceptacji i promowania „uniwersytetu przedsiębiorczego”, poprzez krytykę tej koncepcji, do poszukiwania nowych idei – pozostawiają sporo miejsca na refleksję diagnostyczną w odniesieniu do obecnej sytuacji uniwersytetów, czy szkolnictwa wyższego w ogóle. Artykuł jest próbą zagospodarowania choćby niewielkiej części tej przestrzeni.

The idea of university has evolved from its very beginning in the Middle Ages, but in the last two or three decades it has become the subject of revolutionary changes. These changes have become an ideological justification assigning a totally new, difficult to precisely define, social role to the university – at present only one of many higher education institutions. Different definitions of this role are contained and reflected in the concept of the “entrepreneurial university”. Like other contemporary ideological approaches, this concept glosses over the important problem of the sham and superfluous nature of mass education on the higher level, which is leading to a decrease in the quality of education decrease in many fields of study. The “entrepreneurial university” defines the quality of teaching and learning in a spirit which is in contradiction not only to the ancient idea of university, but also to the basic social functions of education. The contemporary ideas of university and the stances taken on them – from acceptance and promotion of the “entrepreneurial university” to criticism of this concept, through to the search for new ideas – leave quite a lot of space for some diagnostic reflection on the present situation of universities and/or higher education in general. This paper is an attempt to develop at least a small part of this space.