Artykuł dotyczy kwestii wpływu mobilności przestrzennej na mobilność społeczną,
w kontekście polskich migracji po 2004 roku. W części pierwszej zaprezentowano przegląd
różnych ujęć oraz badań scjologiczno-antropologicznych dotyczących zjawisk marginalizacji
społecznej, powstałych w ramach najnowszych polskich studiów migracyjnych.
Część druga to analiza sytuacji społeczno-zawodowej polskich imigrantek pracujących
w Neapolu i w Rzymie jako pomoce domowe, opiekunki do dzieci oraz opiekunki osób
starszych. Analiza odwołuje się do badań przeprowadzonych przez Annę Rosińską-
Kordasiewicz i Agnieszkę Małek. Marginalizacja, której w mikroświecie włoskich domostw
doświadczają polskie imigrantki, jest powiązana z marginalną pozycją, jaką zajmują
one na włoskim rynku pracy. Wykonują one słabo opłacaną pracę, ciesząca się małą
społeczną estymą; w sektorze usług charakteryzującym się niską mobilnością zawodową
i przynależącym w dużym stopniu do szarej strefy. Sytuacja wyizolowania fizycznego,
wynikająca z faktu mieszkania z pracodawcami i niewielkiej ilości czasu wolnego, przekłada
się na marginalizację społeczną, a wszelkie przejawy wychodzenia przez imigrantki
poza rolę określaną przez zakres ich obowiązków spotykają się ze strony pracodawców
z oporem i niechęcią. Praca w warunkach izolacji, zasadzająca się na niesymetrycznych
relacjach władzy, zawłaszcza niemal wszystkie aspekty życia imigrantek, pozostawiając
niewielki margines na życie prywatne i jakiekolwiek formy społecznej aktywności. Poczucie
marginalizacji, izolacji i zredukowania do jednej roli społecznej – pomocy domowej,
imigrantki starają się przełamać za pomocą dwóch skrajnych strategii obronnych: strategii
profesjonalizacji oraz strategii personalizacji.
Rozważania zawarte w części trzeciej, dotyczą spojrzenia na kwestie awansu i degradacji z innej
perspektywy niż obiektywny status socjoekonomiczny i odwołują się do badań przeprowadzonych
przez Paulinę Trevenę wśród młodych, polskich, wykształconych imigrantów, pracującychw Londynie poniżej kwalifikacji. Z przeprowadzonych przez nią badań wynika, że ujmowanie
sytuacji wykształconych migrantów z Polski, wykonujących w Londynie prace niewymagające
kwalifikacji, w kategoriach degradacji społecznej, niesie ze sobą niewielką wartość poznawczą,
ponieważ ich ulokowanie społeczno-zawodowe, zarówno w kraju pochodzenia, jak i w kraju
przyjmującym, wymyka się klasycznym socjologicznym klasyfikacjom. Jeśli chodzi o kontekst
brytyjski, owi imigranci, mimo zajmowania – z obiektywnego punktu widzenia – niskiej
pozycji w społeczeństwie przyjmującym oraz relatywnie niskich zarobków, mają poczucie
znacznego awansu ekonomicznego, subiektywnego dobrobytu i nie opisują swojej sytuacji w
kategoriach degradacji. Fakt mieszkania w globalnej, multikulturowej metropolii sprawia, że
hierarchie klasowe społeczeństwa brytyjskiego nie stanowią znaczącego punktu odniesienia, jeśli
chodzi o ocenę imigrantów ich pozycji w strukturze społecznej państwa przyjmującego. Choć
wykonywanie pracy poniżej kwalifikacji w niektórych przypadkach rodzi poczucie frustracji,
to w większości przypadków na pierwszy plan wybija się to, że dzięki niej możliwa jest nie
tylko niezależność finansowa i godna egzystencja, ale również szeroko pojęty rozwój osobisty
i korzystanie z uroków życia, które w Polsce były poza zasięgiem absolwentów. Jeśli chodzi
o kontekst polski, to takie wyznaczniki statusu, jak pozycja zawodowa, wysokość dochodów oraz
prestiż społeczny, nie wskazują na to, żeby status społeczny w ojczyźnie tej grupy imigrantów
był wysoki. Można wręcz pokusić się o stwierdzenie, że jeżeli w ogóle mamy ujmować ich
doświadczenie w kategoriach degradacji, to bardziej adekwatne jest to w odniesieniu do ich
położenia w kraju pochodzenia.
The main focus of the article is the relationship between spatial and social mobility, in the
context of post-2004 migration of Poles within the European Union. First, recent Polish
socio-anthropological research on social marginality and migration as well as different
accounts of social marginality are discussed. Next, factors that cause social marginalization
od Polish women working in Napoli and Rome as domestic helpers, babysitters, and
aged care workers are explored. The analysis is based on research carried out by Anna
Rosińska-Kordasiewicz and Agnieszka Małek. The last part of the article is devoted to an
alternative approach to the question of social advancement and degradation of migrants. It
is based on research conducted by Paulina Trevena among well-educated Polish migrants
working below their qualifications in London. Since their experience, both in the country
of origin and in the country of settlement, cannot be aptly grasped in classical terms of
socio-economic status, it seems more appropriate to talk about it by referring to their
individual sense of fulfilment and the relative improvement of their economic situation.
