Tradycja greckiej pajdei w kontekście współczesnego sporu o aksjocentryzm i pajdocentryzm w wychowaniu

Starożytna, grecka koncepcja wychowania, zwana pajdeją, była wychowaniem zorientowanym z jednej strony na możliwie pełny rozwój umysłowy człowieka, z drugiej zaś na afirmowanie w ten sposób określonej wspólnoty celów politycznych i cywilizacyjnych. Pytania o jej istotę i znaczenie powracają w kontekście dzisiejszych sporów edukacyjnych. Współczesna filozofia wychowania wyodrębnia dwa podstawowe nurty. Mowa o aksjocentryzmie (historycznie wcześniejszy, podstawowy kierunek) i pajdocentryzmie (kierunek polemiczny, rewidujący aksjocentryzm). Pierwszy w centrum procesu wychowawczego lokuje wspólnotę i uznane przez nią wartości, do realizacji których dziecko ma zostać wdrożone. Określać można go jako tradycjonalistyczny i konserwatywny. Drugi organizuje proces wychowawczy wokół samego dziecka i pożądanych przez nie form samoekspresji. Jest kojarzony z nurtem liberalno-emancypacyjnym w życiu społecznym. Niezależnie od niedających się przecenić różnic między tymi podejściami, istotne jest to, że projektowany proces dydaktyczny jest w nich obu wynikiem całościowego myślenia o człowieku. Innymi słowy, filozofia wychowania jest skutkiem przyjęcia określonej filozofii człowieka. W artykule przedstawiam właśnie zstępujący charakter filozoficznej refleksji o wychowaniu, a więc to, jak określona koncepcja natury ludzkiej jako dobrej, złej, bądź ambiwalentnej, przechodząc przez kolejne stopnie systematyzacji teoretycznej, kończy na odpowiedzi na pytania szczegółowe, np. o stosowanie kar fizycznych w wychowaniu. Dążę do uczynienia zrozumiałą przede wszystkim tradycyjnej, konserwatywnej filozofii wychowania (aksjocentryzmu).

The ancient, Greek concept of upbringing, paideiia, was oriented towards full mental development of a person on one hand and – on the other – on affirming in such a way given community of political as well as civilizational purposes. Questions about its essence and significance reappear nowadays in the context of disputes on education. Two main currents are usually indicated in contemporary philosophy of upbringing: axiocentrism and paidocentrism. The first in the center of all pedagogical efforts situates community and the system of values that this community recognizes. The child is to be introduced in this axiology. Such approach may be considered traditionalist and conservative. The second current is child-centred and focused on all form of self-expression the child desires. This approach is considered as related to liberal-emancipation direction in social life. Despite all the differences between those approaches, designed didactical process is in both of them the result of a holistic thinking about human being and the philosophy of upbringing is the result of a specific philosophy of a human. In the article I tend to show this descending character od philosophical approach to upbringing, ergo how the concept of human nature as good, bad or ambivalent going through subsequent degrees of theoretical systematization end up responding to particular and detailed issues, such as physical punishments. My goal is to make comprehensible especially the traditional, conservative philosophy of upbringing (axiocentrism).