Rozwój struktury rynku FMCG w świetle teorii kosztów transakcyjnych w Polsce

Każdej zawieranej w gospodarce transakcji towarzyszą różnorodne koszty transakcyjne, które zsumowane odpowiadają „siłom tarcia” w układzie fizycznym. W ekonomii stosunkowo mało uwagi poświęca się kosztom transakcyjnym przy opracowywaniu rygorystycznych modeli ekonomicznych, przez co teorie stają się bardzo odległe od zachowań gospodarczych. W artykule przedstawiono pokrótce istotę i genezę pojęcia kosztu transakcyjnego, a także specyfikę aktywów w sferze wymiany i ich wpływ na kształtowanie struktury handlu oraz problem kształtowania struktur rynku wynikający z koncentracji, która przejawia się inwestycjami kapitałowymi prowadzącymi do wzrostu liczebności sieci, jak i średniej wielkości palcówek. W związku z rozwojem handlu zaczęły powstawać placówki wielkopowierzchniowe. Są one zlokalizowane przeważnie na obrzeżach miast, wokół których zaczęły się tworzyć centra handlowe, mające atrakcyjniejszą ofertę od centrów handlowych zlokalizowanych w centrach miast, co prowadzi do zmian w wartości lokalizacyjnej i ponoszeniu znacznych nakładów kapitałowych na taką inwestycję, w które wchodzą także koszty związane z funkcjonowaniem placówki. W artykule poruszono również problem wyboru między organizowaniem transakcji wewnątrz firmy, poprzez struktury sieciowe lub za pośrednictwem rynku. Rozwój powiązań sieciowych i marek własnych stymuluje nawiązywanie relacji partnerskich z dostawcami w celu obniżania kosztów kontroli, co obecnie można zaobserwować na rynku polskim. Wskazano ponadto na znaczenie specyficznych aktywów dla kształtowania wybranych struktur w sferze wymiany (kontrolowane centra handlowe, franchising, długofalowe porozumienia z dostawcami towarów). Przedstawiono tendencje w kształtowaniu w wybranym okresie struktur rynku FMCG w Polsce, gdzie głównym inicjatorem i udziałowcem rynku są przede wszystkim zagraniczne sieci handlowe.

Entering into a transaction always incurs various transaction costs which are comparable to the ‘friction forces’ in a physical system. However, economists tend to direct comparatively little attention to transaction costs, even when devising rigorous economic models, which considerably limits their practical use. The article outlines the essence and origins of transaction costs, assets specificity in the sphere of exchange and their impact on shaping the trade pattern. There is also presented the problem of the market structure being shaped by concentration which manifests itself in equity investments leading to the increasing number of trade networks and middle sized stores. Trade development results in appearance of mega stores located usually in the suburbs of towns. They are surrounded by shopping centres whose offer is more attractive than that of shopping centres located in town centres. This leads to changes of location value and incurs substantial capital outlays which include also current operating expenses. The article addresses also the dilemma of choice between organising transactions inside companies, through network structures or through the market. The development of network links and own brands stimulates establishing partner relationships with suppliers of goods in order to lower the control costs, which is currently observed on the Polish market. The article also indicates the role of specific assets in shaping certain structures in the sphere of exchange (controlled shopping centres, franchising, long-term contracts with suppli¬ers of goods) and presents trends shaping the structures of Polish FMCG market the majority of which is controlled by foreign trade networks.