Niektóre aspekty zgody i kompetencja pacjentów do jej wyrażania

The patient’s express consent to medical intervention regulated by Polish and international legal acts is an important right of the patient and the basis for the physician’s course of action. The lack of consent renders the physician legally liable; only in extraordinary cases stipulated by legal acts can they administer the treatment without the patient’s consent. According to the Mental Health Protection Act, three cumulative requirements must be met for the statement of consent of a mentally disordered patient to be valid: 1) the consent must be given by a person who regardless of their state of mental health is indeed capable of understanding the information included in the statement; 2) the consent must be preceded by a comprehensible explanation by the doctor of all the circumstances to which the statement relates; 3) the consent must be given without any pressure. The authors analyse the definition and elements of consent of a mentally disordered patient. They explain and differentiate between the concepts of the informed consent, discussed informed consent and freely given consent. The analysis of the views on the patient’s decision-making competency is also provided. Moreover, the authors indicate legally and factually competent persons as well as a person competent to provide the exclusive consent for medical intervention. They point at the difficulties in assessing the competency to express consent in case of patients with limited perception and cognitive dysfunction as well as mentally ill or disordered ones, and at the need to address this issue. The authors present the criteria of competency and point to their shortcomings in reference to Polish and international medical law. A particular attention is given to the MacArthur Competence Assessment Tool that enables an objective evaluation of the patient’s actual competency. Instructions included in this instrument allow for the preparation of surveys assessing two types of decision-making competencies: the capacity to make decisions regarding participation in the treatment and the capacity to make decisions regarding participation in a clinical trial. Reliability and accuracy of these tools have been confirmed by studies conducted in a number of countries and in many groups of patients.

Ważnym prawem pacjenta i podstawą działania lekarza jest zgoda pacjenta na interwencję medyczną, unormowana w polskich i międzynarodowych aktach prawnych. Brak zgody naraża lekarza na odpowiedzialność prawną; może on działać bez zgody pacjenta tylko w wyjątkowych sytuacjach wskazanych w ustawach. Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego formułuje trzy przesłanki, które muszą być spełnione łącznie, by oświadczenie osoby z zaburzeniami psychicznymi o wyrażeniu zgody było skuteczne: 1) zgoda została wyrażona przez osobę, która niezależnie od stanu zdrowia psychicznego jest rzeczywiście zdolna do zrozumienia informacji zawartych w oświadczeniu; 2) wyrażenie zgody zostało poprzedzone przystępnym wyjaśnieniem przez lekarza wszystkich okoliczności, których oświadczenie dotyczy; 3) zgoda została wyrażona swobodnie. Autorzy analizują definicję i elementy zgody pacjenta z zaburzeniami psychicznymi. Wyjaśniają i rozróżniają pojęcia zgody świadomej, objaśnionej i swobodnie wyrażonej, a także poddają analizie poglądy dotyczące kompetencji pacjenta do podejmowania decyzji. Wskazują osoby kompetentne w sensie prawnym i faktycznym oraz osobę kompetentną w zakresie wyrażenia zgody wyłącznej na interwencję medyczną. Zwracają uwagę na trudności z oceną kompetencji do wyrażania zgody w przypadku osób o ograniczonej percepcji, z utrudnionym kontaktem ze światem zewnętrznym, chorych czy zaburzonych psychicznie oraz na potrzebę rozwiązania tego problemu. Przedstawiają kryteria kompetencji i sygnalizują ich braki w odniesieniu do polskiego i międzynarodowego prawa medycznego. Szczególną uwagę zwracają na narzędzia MacArthur Competence Assessment Tool, pozwalające na obiektywną ocenę kompetencji faktycznej pacjenta. Zawarte w nich instrukcje umożliwiają przygotowanie wywiadów oceniających dwa rodzaje kompetencji decyzyjnych: zdolność do podejmowania decyzji o udziale w leczeniu i zdolność do podejmowania decyzji o udziale w badaniu klinicznym. Rzetelność i trafność tych narzędzi potwierdzono w badaniach prowadzonych w licznych krajach i na wielu grupach chorych.