W okresie objętym analizą (1947–1990) nadawania niższych stopni naukowych bez wątpienia
nie cechowała stabilność rozwiązań. Różnice nimi wprowadzane były ponadto
wielowarstwowe. Po pierwsze, w początkach Polski Ludowej za niższe stopnie naukowe
uznawano tytuły ukończenia szkoły wyższej, od 1951 r. nadane stopnie naukowe kandydata
nauk, a od 1958 r. stopnie naukowe doktora. Po drugie, warunki nabycia poszczególnych
stopni naukowych i drogi prowadzące do tego celu były różne i niestałe. Po trzecie,
wielokrotne odstępstwa od zasad ogólnych odnoszących się do warunków stawianych przed
kandydatami do niższego stopnia naukowego, w tym szczególnie kandydata nauk i doktora,
uzasadniano przypadkami szczególnymi. Po czwarte, zmianom podlegały gałęzie nauk i
dyscypliny naukowe, w obrębie których możliwe było nadawanie niższych stopni
naukowych. Po piąte, prawo do nadawania tych stopni naukowych przez rady wydziałów
szkół wyższych, później także przez rady naukowe placówek PAN i instytutów istniejących
poza szkołami wyższymi, ewoluowało stosownie do warunków im stawianych. Po szóste,
stosownie do pozycji i pełnionej roli zmieniał się udział w tym postępowaniu innych organów
(właściwego ministra sprawującego nadzór nad szkołą wyższą, Rady Głównej Szkolnictwa
Wyższego i Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej).
Rozwiązania w zakresie nadawania niższych stopni naukowych, przyjęte reformami z
1947 i 1951 r., były, w pewnym uproszczeniu, ze sobą porównywalne. Od nich zdecydowanie
natomiast odbiegały rozwiązania wdrożone ustawami lat kolejnych, szczególnie ustawami z
1958, 1982 i 1985 r. o szkolnictwie wyższym oraz ustawą z 1965 r. o stopniach naukowych i
tytułach naukowych – wraz z ich zmianami.
Ocena prawnych warunków nabywania niższych stopni naukowych w okresie objętym
analizą jest niepełna bez objęcia nią także organizacji i zasad realizacji studiów aspiranckich i
studiów doktoranckich, zakończonych przygotowaniem dysertacji naukowej (kandydackiej,
doktorskiej). Temu zagadnieniu poświęcona jest część druga artykułu
In the period researched in this article (1947–1990) the principles of awarding academic degrees were far from stable (or uniform). What is more, difference between individual degrees were of multiple character. In the initial years shortly after the Polish People’s Republic was formed, a lower academic degree was award ed to every higher school graduate. From 1951on this term referred to degrees awarded to science candidates, and as of 1958 to a degree of a doctor. Secondly, the requirements needed to be satisfied in order to qualify for individual degrees differed and were changing. Thirdly, on and off there were instances where ex emptions were made from the generally binding principles governing awarding of academic degrees, especially in the case of a science candidate and a doctor. Those exemptions, or exceptional treatment, was justified by a reference to an exceptional case. Fourthly, lower academic degrees could not always be obtained in every discipline, and the list of the discipline that qualified candidates for a degree was neither closed nor stable. Fifthly, the rights granted to scientific councils of institutions of higher education, and later to scientific councils of units operating within the Polish Academy of Sciences as well, were also changing, mostly to meet the conditions and requirements which those unites were obliged to fulfil. Sixthly, depending on the role and position of other bodies or organs involved in the process (the minister competent for schools of higher education, the Main Council of Higher Education, or the Central Qualifications Committee) their say and role was also changing. For the sake of a certain simplification, it may be stated that solutions adopted as a result of the reforms of 1947 and 1951were comparable, while those implemented in subsequent years, particularly by acts on higher education of 1958, 1982 and 1985 and the act of 1965 on academic degrees and scientific titles as later amended, differed considerably from earlier solutions. The assessment, from a legal point of view, of the conditions of awarding lower academic degrees in the period researched would, however, have been incom- plete if the organisation of doctoral studies as well as the manner of their delivery leading to the preparation and submission of a doctoral dissertation by a degree candidate, had been examined as well. This issue will be the subject of the second part of this article.
