Księstwa i książęta w systemie ustrojowym Rzeczpospolitej Obojga Narodów

Złożoność struktury polityczno-ustrojowej Rzeczypospolitej Obojga Narodów podkreślały, mocą swego szczególnego statusu, funkcjonujące w jej ramach księstwa. Większość z nich weszła w skład Rzeczpospolitej na skutek postanowień Unii Lubelskiej (1569 r.). Wraz z innymi podmiotami (posiadłości szlacheckie, terytoria dużych miastach królewskich, posiadłości kościelne, etc.), wzmacniały terytorialno-administracyjną decentralizację wspólnoty. Dla porządku politycznego nowożytnej Europy, takie skomplikowane struktury polityczno-terytorialny był częstym zjawiskiem, charakterystyczne w szczególności dla ówczesnych Niemiec. Księstwa magnatów Rzeczypospolitej miał więc status podobny funkcjonujących w tym samym czasie księstw niemieckich. W przeciwieństwie jednak do tych ostatnich, z chwila upadku dawnego porządku politycznego, nawet najbardziej potężne i wyróżniające się swym statusem (księstwa, ordynacje) państwa magnackie, nie zostały nigdy na forum międzynarodowym uznane za odrębne państwa. Okoliczności te nie negują jednak polityczno-prawnego statusu księstw Rzeczpospolitej jako terytoriów o charakterze państwowym (publiczno-prawnym) w ramach przednowoczesnego porządku politycznego. Stan ten potwierdzały związki rodzinne polsko-litewskich książąt z rodami zagranicznych książąt panujących, utrzymywane do końca istnienia Rzeczypospolitej.

The complexity of the political structure of the Polish-Lithuanian Commonwealth was amplified by the territories of the duchies. Along with the other subjects (smaller magnates’ lordships, territories of the large royal cities, church possessions, etc.), they strengthened the administrative-territorial decentralisation of the Commonwealth. In the political order for early modern Europe such a complex political-territorial structure was a frequent phenomenon, characteristic, in particular, for the early modern Germany. The duchies of the magnates of the Commonwealth had, therefore, the political and legal status similar to that of the German duchies, existing at the same time. Contrary, though, to the German duchies, the magnate states in the Polish-Lithuanian Commonwealth, even the most powerful ones and the most pronounced as to their rank (like duchies and entails) did never acquire the formalisation (recognition) of their separate status on the modern international forum. With this respect, similarly as the entire territory of the Commonwealth, they belonged to the pre-modern order. This, however, does not negate the political and legal status of the magnate duchies in the framework of the pre-modern political system. This status was confirmed by the family ties of the Polish-Lithuanian dukes with the foreign ducal ruling families, maintained until the collapse of Commonwealth (1795).