Filozoficzne pytania o czas

W artykule następuje próba ukazania istotnej roli zagadnienia czasu w rozważaniach prowadzonych na terenie filozofii. Jednocześnie wskazuje się na trudności, jakie pojawiają się w dyskursie filozoficznym, gdy próbuje się opisać i zrozumieć „fenomen czasu”. W filozoficznych badaniach nad czasem można wyróżnić specyficzne pytania, jakie stawia się w odniesieniu do czasu. Prowadzi to do wyróżnienia trzech płaszczyzn (ontologicznej, psychologicznej i epistemologicznej) w badaniach nad czasem. Owe płaszczyzny są najbardziej podstawowymi aspektami, w jakich można rozpatrywać „fenomen czasu”. Uszczegółowienie badań w ramach ontologicznego aspektu czasu daje możliwość utworzenia typologii sposobów jego ujmowania. Pomocne w tym okazują się kategorie ontologiczne rzeczy (substancji), zdarzeń, procesów, jak i nowa „kategoria ontologiczna” – w której podstawą ontyczną świata staje się człowiek. Ostatecznie typologia sposobów ujmowania czasu ze względu na jego status ontyczny przyjmuje postać kontinuum z trzema charakterystycznymi punktami: 1) realizmem, 2) arealizmem oraz 3) szerokim pograniczem pomiędzy realizmem i arealizmem.

The article aims to show an important role of time on philosophical grounds. At the same time, difficulties present in philosophical discourse are shown, when one tries to describe and understand a phenomenon of time. In philosophical studies on time, specific questions can be distinguished. This leads to three facets (ontological, psychological, and pistemological) when studying time. These facets are the most basic aspects in which the „time phenomenon” can be seen. Detailing of the studies in the ontological framework allows a creation of its typology. Helpful in doing that are ontological categories of things (substances), events, processes, as well as a new ontological category – in which human becomes an ontical basis of the world. Finally, typology of the ways of describing time because of its ontological status forms a continuum with three characteristic points: 1) realism, 2) arealism, 3) a broad borderline between realism and arealism.