Psychospołeczne uwarunkowania roli sprawcy we wczesnej adolescencji

Artykuł dotyczy uwarunkowań podejmowania roli sprawcy w kontaktach interpersonalnych w okresie wczesnej adolescencji. Badania osadzono w koncepcji społecznego uczenia się, dlatego też sposób funkcjonowania w relacjach społecznych traktowano jako efekt interakcji czynników biopsychospołecznych. Uwarunkowań wzbudzania roli sprawcy poszukiwano we wzajemnych relacjach czynników, takich jak: przywiązanie, agresywność, odporność psychiczna i przeżywane emocje. Grupę badaną stanowiło 399 nastolatków w wieku między 12. a 15. rokiem życia. Badania miały charakter podłużny. Przeprowadzono dwa pomiary. Pierwszy na początku roku szkolnego (wrzesień 2015), a drugi na jego końcu (czerwiec 2016). W postępowaniu badawczym wykorzystano następujące kwestionariusze: BPAQ (Buss, Perry, 1992), CD – RISC (Connor, Davidson, 2003), IPPA (Armsden, Greenberg, 1987), SUPSO (Mikšik, 2004) oraz Mini-DIA (Österman, Björkqvist, 2008). Uzyskane rezultaty wskazują na znaczenie wcześniejszych doświadczeń, agresywności oraz przeżywanych stanów emocjonalnych dla aktywacji zachowań agresywnych. Wśród dziewcząt istotnym czynnikiem ochronnym okazała się odporność psychiczna. Natomiast w grupie chłopców wykazano znaczenie przywiązania. Wyniki badań skłaniają do refleksji nad budowaną ofertą programów profilaktycznych i korekcyjnych dla nastolatków przejawiających zachowania agresywne.

The article focuses on conditions of undertaking an active role in interpersonal contacts in early adolescence. The experiment was situated in a context of social learning, which is why a way of functioning in social relationships was treated as an effect of an interaction of biopsychosocial factors. The conditions in which a role of a perpetrator was evoked were looked for in a mutual relation of factors such as: attachment, aggressiveness, psychological defense, and experienced emotions. An experimental group consisted of 399 adolescents aged between 12 and 15 years old. The experiment was longitudinal and two measurements were taken. The first one was taken at the beginning of a school year (September, 2015) and the second one was taken at the end of it (June, 2016). In the experiment, the following scales were used: BPAQ (Buss, Perry, 1992), CD – RISC (Connor, Davidson, 2003), IPPA (Armsden, Greenberg, 1987), SUPSO (Mikšik, 2004) and Mini-DIA (Österman, Björkqvist, 2008). Results obtained suggest an importance of earlier experiences of aggressiveness and experienced emotional states for an activation of aggressive behaviors. Among girls, an important protective factor was psychological defense. Among boys, attachment was crucial. The experiment’s results should make us reflect on an offer of prevention and correction programs for adolescents revealing aggressive behaviors.