Współczesne transformacje i zagrożenia krajobrazów małych miast

Od przynajmniej kilkunastu lat obserwuje się wielokierunkowe negatywne zmiany obszarów zurbanizowanych, które są nazywane kryzysem miast. Dotyczą one wszystkich sfer ich funkcjonowania: gospodarczej, społecznej, ekologicznej oraz krajobrazowej (przestrzennej). Co więcej, od kilku lat obecne jest w literaturze – szczególnie niemieckiej i amerykańskiej – pojęcie kurczenia się miast (Shrinking Cities). W niniejszym artykule zarysowano wstępne wyniki badań nad transformacjami krajobrazów małych miast w kontekście ich historii oraz fizjonomii możliwej do oceny na podstawie archiwalnych map i źródeł teledetekcyjnych. Przy czym skupiono się na wskazaniu trzech głównych nurtów owych transformacji: 1. wynikające z uwarunkowań historycznego rozwoju, 2. wynikające z następstw II Wojny Światowej i nowych form późniejszych miast, 3. wynikające ze współczesnych procesów rozwoju urbanistycznego ( w tym globalizacji). Przeanalizowano dwa przykłady małych miast: Janowiec Wielkopolski, który można określić jako przykład braku dobrze rozwiniętego i historycznie ustalonego układu urbanistycznego oraz Barlinek jako przykład zniekształcenia tkanki miejskiej w wyniku działań wojennych, a następnie przebudowy. Zaprezentowane w artykule zjawiska mają silny wpływ na system środowiskowy miasta, w tym zmniejszenie wydajności systemów wodno-kanalizacyjnych, spadek jakości infrastruktury miejskiej, występowanie opuszczonych zakładów przemysłowych, które są potencjalnymi źródłami zanieczyszczenia gleby i wody oraz budynków, które stają się miejscami nielegalnego zrzutu odpadów; w rzeczywistości same budynki stają się odpadami. Z drugiej strony zjawisko kurczenia się miast można potraktować jako szansę na zmianę opuszczonych gruntów w parki, otwarte przestrzenie i inne tereny zielone, dzięki czemu całe miasta będą bardziej przyjemne dla mieszkańców i bardziej zgodne z paradygmatem zrównoważonego rozwoju.

From several years multidirectional negative changes of urbanised areas are being observed. They can be generally called urban crisis. They concern all aspects of functioning of cities: economic, societal, ecological and landscape (spatial). Cities and towns affected with these processes with high intensity are called shrinking cities. In this paper three aspects of urban landscapes transformations are presented: 1. emerged from conditions of historical development, 2. emerged from consequences of The Second World War and new forms of the cities that followed, 3. emerged from contemporary processes of urban development (including globalisation). Two examples of small towns were introduced: Janowiec Wielkopolski, which can be described as the example of lack of well developed and historically established urban layout and Barlinek as the example of distortion of urban tissue as the consequence of warfare and later redevelopment. All of presented phenomenas have strong influence on the environmental system of the town. Including decrease of efficiency of water and sewage systems, decline of quality of urban infrastructure, occurrence of abandoned industrial plants, which are potential sources of soil and water contamination and buildings which become places of illegal waste dumping; in fact the whole buildings themselves are becoming wastes. On the other hand this situation can be considered as a chance for redevelopment of abandoned land as parks, open spaces and other green areas, making whole towns more pleasant for its citizens and more complied with sustainable development paradigm. In some countries new models of urban development are introduced, which are based on more consciously controlled decrease of population or seeking for new concepts and strategies for towns (e.g. Lean City, Cittaslow or Slow Cities). Urban development has wide response among scientists, town planners and other professionals but also among citizens themselves. Therefore coping with negative transformations of towns (and its landscapes) requires further research on this subject but also broad educational actions directed towards local authorities and community.