Wpływ rozdysponowania zasobu własności rolnej skarbu państwa na strukturę gospodarstw rolnych w latach 1996-2010

W rezultacie „pierwotnego” rozdysponowania Zasobu WRSP (lata 1992-1996), znaczącej zmianie uległa struktura gospodarstw pod względem własnościowym, prawno-organizacyjnym i obszarowym. Zmiany te wyraźnie odbiegały jednak od przyjętych założeń. Podstawowy cel przyspieszenia przemian własnościowych, a więc poprawa struktury agrarnej istniejących indywidualnych gospodarstw rolnych, został zrealizowany w niewielkim stopniu. Powstała natomiast znacząca grupa „wielkoobszarowych” gospodarstw osób fizycznych i prywatnych osób prawnych. W związku z tym w polityce rolnej coraz wyraźniej widoczna była tendencja do podejmowania działań zmierzających do korekty tej struktury. W opracowaniu podjęta została próba oceny efektów tych działań. Przeprowadzone analizy wskazują, że działania te nie przyniosły znaczących efektów. Wpływ rozdysponowania Zasobu na strukturę gospodarstw rolnych po 1996 r. był już niewielki i sukcesywnie malejący. W okresie przedakcesyjnym zmiany w strukturze gospodarstw były kontynuacją tendencji widocznych w latach 1992-1996. Także w okresie poakcesyjnym działania Agencji nie miały większego wpływu na powiększanie gospodarstw osób fizycznych 1-100 ha, w tym gospodarstw 20-100 ha, a więc silnych gospodarstw rodzinnych. Zmiany w tej grupie gospodarstw zachodziły przede wszystkim pod wpływem likwidacji gospodarstw małych obszarowo, działów rodzinnych, prywatnego obrotu ziemią i dzierżaw od innych podmiotów niż AWRSP (ANR ). Natomiast działania Agencji, w szczególności w oparciu o ustawowe zapisy w zakresie przeciwdziałania nadmiernej koncentracji gruntów rolnych z 2003 r., polegające na rozdysponowaniu „wtórnym” gruntów SP, miały znaczący wpływ na rozwój grupy gospodarstw osób fizycznych 100 ha i więcej i jej strukturę, zwłaszcza na przyspieszenie rozwoju grupy 100-300 ha i zahamowanie rozwoju grupy gospodarstw 500 ha i więcej. Zmiany te były w znacznej części efektem dostosowywania się gospodarstw osób fizycznych do górnej granicy obszarowej gospodarstw rodzinnych, określonej przez ustawodawcę na 300 ha UR.

As a result of “primary” distribution of the Agricultural Property Stock of the State Treasury (1992-1996), the structure of agricultural holdings changed considerably as regards ownership, legal and organisational issues and area. However, these changes clearly deviated from the adopted assumptions. The crucial goal of speeding up ownership changes, thus improving the agrarian structure of the existing individual farms, was executed to a minor degree. What was established, though, was a substantial group of large-area farms of natural persons and private legal entities. Therefore, a trend to correct the structure was increasingly more clear in agricultural policy. The paper attempts to assess its effects. The analyses held show that the corrections failed to bring considerable effects. The impact of distribution of the Agricultural Property Stock of the State Treasury after 1996 was slight and gradually dropping. The changes in the structure of holdings in the pre-accession period continued the trends noted in 1992-1996. Also in the post-accession period the operations of the Agency had no greater impact on extension of farms of natural persons of 1-100 ha, including farms of 20-100 ha, i.e. strong family farms. Changes in this group of farms took place primarily under the influence of liquidation of small-area farms, family sections of farms, private land trade and land rents from other entities than Agricultural Property Agency of the State Treasury (now Agricultural Property Agency). Whereas the actions of the Agency, in particular based on the statutory provisions on counteracting excessive concentration of agricultural land of 2003 – which consisted in “secondary” distribution of land belonging to the State Treasury – had an important impact on the development of the group of farms of natural persons of 100 ha and more, and its structure, especially on accelerating development in the group of 100-300 ha and hindering development in the groups of farms of 500 ha and more. These changes largely followed from adjusting farms of natural persons to the upper area limit of family farms set by the legislator at 300 ha of UAA.