Federalizm fiskalny a rozwój wiejski

Rozwój wsi zazwyczaj utożsamiany jest z rozwojem lokalnym, a więc złożonym, długotrwałym i wielorako uwarunkowanym ewolucyjnym procesem pozytywnych i pożądanych zmian ilościowych i jakościowych, których łącznym wyrazem jest poprawa efektywności i produktywności podmiotów i instytucji ekonomicznych oraz użyteczności uzyskiwanej przez gospodarstwa domowe. Proces ten objaśniany, modelowany oraz sterowany politycznie może być przez odwołanie się do paradygmatu tradycyjnego, nowego paradygmatu rozwoju obszarów wiejskich, a ostatnio także do koncepcji polityki spójności tychże obszarów (Kierunki przeobrażeń..., 2015). Wśród determinant ekonomicznych, społecznych, środowiskowych, politycznych, instytucjonalnych i kulturowych rozwoju wsi wprost trudno doszukać się nawet podstawowych koncepcji i kategorii fiskalnych. Tymczasem, przykładowo, podatki i inne daniny publiczne oraz dotacje i subwencje bardzo mocno oddziaływają na potencjał finansowy terenowych osób prawnych (np. gmin), funkcje produkcji i kosztów, możliwości rozwojowe firm i dobrobyt, a także jakość życia mieszkańców wsi. W tym kontekście podstawowym celem artykułu jest wypełnienie luki poznawczej i poszerzenie zestawu narzędzi politycznego sterowania rozwojem wiejskim. Uczyniono to przez odwołanie się do koncepcji federalizmu fiskalnego, przybliżając m.in. argumenty na rzecz decentralizacji i centralizacji fiskalnej, mechanizmy oraz skutki fiskalnych i międzyregionalnych efektów zewnętrznych wraz z instrumentami ich internalizacji, by na końcu zająć się problemem optymalizacji wielkości wspólnot lokalnych.

Rural development is usually equated with local development, i.e. comprehensive, long-term and multifariously conditioned evolutionary process of positive and desired quantitative and qualitative changes that are cumulatively manifested in better efficiency and productivity of economic operators and institutions and usability obtained by households. This process can be politically explained, modelled and controlled by reference to the traditional paradigm, the new rural development paradigm and recently also to the concept of cohesion policy in rural areas (Kierunki przeobrażeń..., 2015). It is difficult to find basic fiscal concepts and categories among the economic, social, environmental, political, institutional and cultural determinants. Whereas, for instance, taxes and other public levies, subsidies and grant-inaid have a very strong effect on the financial potential of legal persons representing areas (e.g. gminas), production and cost functions, and development possibilities of companies and prosperity and life quality of rural residents. In this context, the basic aim of the paper is filling in the cognitive gap and extension of the political toolkit for controlling rural development. This was done by referring to the concept of fiscal federalism, approximating, e.g. the arguments for fiscal decentralisation and centralisation, mechanisms and effects of fiscal and interregional externalities along with instruments of their internalisation, to finally tackle the problem of optimisation of the size of local communities.