Recepcja sztuki Rolfa Hochhutha Namiestnik (Der Stellvertreter 1963) w Polsce

Der Stellvertreter by Rolf Hochhuth is a play which is both political and ethical in nature. It is generally recognized as a text that has broken a taboo and triggered an international debate on the papacy and the Holocaust. This first piece of documentary theater condemns the Pope Pius XII because of his failure to denounce the mass murder of the Jews. The play was first staged in Poland in 1966 and at that time was used by the authorities of the People’s Republic of Poland as the instrument in their ideological struggle with the Catholic Church. The play came under severe criticism because of the traumatic experience of World War II which were still fresh in the memory of Polish spectators. They were upset that the accusations of the Pope came from a German playwright, which was perceived as diluting the German responsibility for the atrocities of the Holocaust. Some critics shared negative views of the playwright concerning Pontifex, others saw in art attempts to drop the part of German guilt for Nazi crimes at someone else.

Celem artykułu jest analiza pierwszych reakcji polskiego odbiorcy na dramat Rolfa Hochhutha Namiestnik, który zyskał powszechne uznanie jako tekst inicjujący międzynarodową debatę wokół postawy papieża wobec Holocaustu. Utwór wzbudził wiele kontrowersji, gdyż autor winił Piusa XII za jego milczenie, burząc tym samym istniejący mit „dobrego pasterza”. Wyniki analizy reakcji prasowych na inscenizację dramatu Hochhutha wykazały, że utwór stał się w Polsce wydarzeniem politycznym polaryzującym opinie widzów. Część krytyków podzielała negatywne zdanie dramatopisarza o osobie Pontifexa, inni dostrzegli w sztuce próbę zrzucenia części niemieckiej winy za zbrodnie hitlerowskie na osoby trzecie. Było to spowodowane traumatycznymi doświadczeniami II wojny światowej, których pamięć była nadal świeża w pamięci kolektywnej narodu polskiego. Inscenizacja dramatu posłużyła władzom PRL-u za instrument walki ideologicznej z Kościołem. Biorąc pod uwagę fakt, że premiera Namiestnika w Teatrze Narodowym w Warszawie miała miejsce zaledwie dwa dni po rozpoczęciu obchodów Milenium Chrztu Polski, nasuwa przypuszczenie, że sztuka, zakłócając uroczystości, posłużyła władzom PRL-u za instrument walki ideologicznej z Kościołem.

Das Ziel des Beitrags ist die Analyse der polnischen Reaktionen auf das Drama Der Stellvertreter von Rolf Hochhuth. Das Drama wird allgemein gewürdigt als ein Text, der eine internationale Debatte über den Papst Pius XII und den Holocaust angestoßen, und damit ein Tabu gebrochen hat. Die Analyse der polnische Pressestimmen hat ergeben, dass Der Stellvertreter in Polen zu einem Politikum wurde und die Meinung der Zuschauer polarisierte. Während die staatskonformen Journalisten die kritische Einstellung des Autors gegenüber Pius XII teilten, stießen sich die Anderen an der Tatsache, dass ein Deutscher den Papst für dessen Schweigen an-prangert. Darin wurde ein Versuch gesehen, einen Teil der deutschen Schuld Dritten in die Schuhe zu schieben. Die Inszenierung des Dramas im Warschauer Nationaltheater wurde von der sozialistischen Regierung als Waffe im ideologischen Kampf mit der katholischen Kirche eingesetzt. Die in ganz Europa für Aufsehen sorgende Kritik am Papst Pius XII sollte das feierliche Begehen des Millenniums der „Taufe Polens“ stören.