Wizja natury ludzkiej u Hobbesa i Rousseau w świetle współczesnych nauk

Celem artykułu jest skonfrontowanie poglądów na naturę ludzką i stan natury Hobbesa i Rousseau z wynikami nauk szczegółowych. Prowadzi to do następujących konkluzji. 1) Podzielana przez obu myślicieli teza o aspołecznym i samotniczym charakterze człowieka pierwotnego jest fałszywa. 2) Fałszywa jest teza Rousseau o tym, że w stanie natury ludzie są równi, wolni, szczęśliwi, nie znają hierarchii, własności prywatnej, są pokojowo nastawieni, a dopiero rozwój kultury i cywilizacji przyczynia się do powstania zachowań agresywnych. Bliższe prawdy wydaje się stwierdzenie Hobbesa, że w stanie natury ludzie są egoistyczni, agresywnie walczą o zasoby i miejsce w hierarchii. 3) Istnieją pewne podstawy do tego, aby uznać tezę Rousseau o wrodzonej skłonności do altruizmu (w każdym razie pewnych jego rodzajów), ale z zastrzeżeniem, że w wypadku człowieka wrodzone mechanizmy powstrzymujące agresję działają słabiej niż w wypadku innych zwierząt. 4) Czynniki kulturowe mogą wpływać różnorako na pierwotne mechanizmy wyzwalające agresję. Nie ma zatem racji Rousseau, dostrzegając jedynie negatywne aspekty działania kultury i cywilizacji.