Debata Trendelenburg – Fischer. Problem obiektywności Kantowskich form zmysłowości

Artykuł jest historyczno-problemowym przedstawieniem sporu, jaki toczył się w latach 1840‒1872 pomiędzy Adolfem Trendelenburgiem a Kunonem Fischerem o rozumienie estetyki transcendentalnej Kanta. Zdaniem Trendelenburga, krytyka Hegla i zwolennika Arystotelesa, Kantowski dowód subiektywności czasu i przestrzeni zawiera lukę. Kant przeoczył bowiem jedną z trzech możliwości. Trendelenburg widzi odnośnie do form naoczności trzy możliwości: (1) czas i przestrzeń są jedynie obiektywne, (2) czas i przestrzeń są jedynie subiektywne, (3) czas i przestrzeń są obiektywne i subiektywne zarazem. Kant dowiódł jedynie, że formy naoczności mają charakter subiektywny, nie dowiódł jednak wcale, że nie występuje przypadek (3), czyli, że nie są one równocześnie także formami rzeczywistości, gdyż przeoczył tę trzecią możliwość. Kuno Fischer, zwolennik filozofii Hegla, nie zgadza się z Trendelenburgiem. Jego zdaniem, w Kantowskim dowodzie nie ma luki. Ciągnąca się całymi latami debata Trendelenburg-Fischer, przerwana dopiero z powodu śmierci Trendelenburga w 1872 roku, stała się przyczynkiem do dokonanej przez Hermana Cohena w pracy Kants Theorie der Erfahrung nowej interpretacji Kantowskiej teorii o aprioryczności, stanowiącej kamień węgielny neokantyzmu marburskiego.