„Linia królewska Odry” − literackie strategie „pisania narodu” na przykładzie sygnifikacji polskości Ziem Odzyskanych w powieści piastowskiej (od II wojny światowej do 1989 roku)

This paper is devoted to the process of signifying the so-called “Recovered Territories” in the Piast novel, a subgenre of the historical novel. The literary and historiographical process of “writing the nation” (Homi K. Bhabha) takes place not only in contemporary literature but is also part of historical discourses which, through national institutions and politics of history, promote a state-endorsed historical vision. Memory discourses, incorporating microhistory, life writing, local narrations, etc., co-shape this process. By means of analyzing how the Polishness of the “Recovered Territories” is constructed in the Piast novel it becomes possible to demonstrate that “writing the nation” has a processual, persuasive and random character and is subject to political demands. The Piast novel as part of “national pedagogy” (again, Bhabha’s term) was of special importance for the Polish authorities after the Second World War. They tried to reconnect the Recovered Territories with Poland through the invocation of the Piast dynasty who a thousand years ago ruled over those lands. Moreover, the Piast novel allowed grounding the results of the Yalta conference in mythical, historical and symbolic images, through which the territorial reallocation became better understandable as part of a historically justified compensation. The relevant texts by Karol Bunsch, Antoni Gołubiew or Władysław Jan Grabski inscribed themselves in the process of connecting the Northern and Western territories with Poland and, by means of becoming a cornerstone of a fantastic foundation narrative, reacted to an urge expressed by both the authorities and the general public.

Artykuł poświęcony jest procesowi sygnifikacji Ziem Odzyskanych na przykładzie tzw. powieści piastowskiej, która jest podtypem powieści historycznej. Proces literackiego i historiograficznego „pisania narodu” odbywa się w literaturze współczesnej zarówno za sprawą dyskursów historii, w tym tzw. polityki historycznej, wspieranej przez instytucje narodowe, promującej określoną, pożądaną przez rządzących wizję, jak i odmiennych wobec powyższych dyskursów pamięci, obejmujących mikrohistorię, autobiografizm, narracje lokalne itd. Wydaje się, że na przykładzie strategii sygnifikacji polskości Ziem Odzyskanych w powieści piastowskiej można wykazać, iż zjawisko „pisania narodu” (Homi K. Bhabha) ma w dużej mierze charakter procesualny, perswazyjny i przygodny, narzucony wymogami polityki. Powieść piastowska jako elementem tzw. „pedagogiki narodowej” (Bhabha) miała dla polskich władz szczególne znaczenie. Poprzez odwołanie do czasów panowania w Polsce dynastii piastowskiej, kiedy to ziemie zwane po II wojnie światowej odzyskanymi wchodziły w skład państwa polskiego, można było na nowo związać je w świadomości społecznej z terytorium kraju. Powieść piastowska umożliwiała więc zakorzenienie postanowień jałtańskich w sferze mitycznych wyobrażeń historycznych i symbolicznych, przez co terytorialne przesunięcia nabrały znamion czytelniejszego, bo historycznie usprawiedliwionego procesu odszkodowawczego. Utwory Karola Bunscha, Antoniego Gołubiewa czy Władysława Jana Grabskiego doskonale wpisywały się w proces związywania północnych i zachodnich terytoriów z resztą kraju i jako takie odpowiadały zarówno na zapotrzebowanie władz, jak i społeczeństwa, stając się elementem budowania fantazmatycznej wspólnotowej narracji fundacyjnej.