Specyfika polskiej refleksji romantycznej nad rasą i pojęciami pokrewnymi

The specifics of Polish Romantic Reflection on race and cognate notionsThe one and basic characteristic feature of Polish Romantic reflection on race was that it associated race with tribeness. Such a reduction of the notion ‘race’ to ethnicity resulted from the then known definition of nation as a multiethnic and multicultural community which constituted the superior and the superb form of organizing the societal world, as well as from weakness of scholarly reflection in the field of physical anthropology. For Polish Romantics, race was not an objective category that on the basis of exiting physical differences enabled a division of humanity into permanent and clearly delimitated phonotypical populations. Race was identified with tribeness and related to a long gone past when the human kind merely created primitive social ties based on kinship of blood. However, what is really binding people is not biological criteria but spiritual semblance: communion of thought, feelings, and purpose. Color of skin or shape of skull do not determine a given populace’s brain capacities; in fact what counts only is cultural and civilization factors. For Romantics, in their thought a Eurocentric attitude dominated, although it was devoid of clearly racist connotations. Superior and inferior races, if existed at all, appeared only in the context of a level of development of civilization, that is, merely temporarily, because every race was able to achieve the level of the most developed races or even a higher one. Specyfika polskiej refleksji romantycznej nad rasą i pojęciami pokrewnymiSpecyfika polskiej refleksji romantycznej nad rasą miała jedną zasadniczą cechę – utożsamienie jej z plemiennością. Zredukowanie pojęcia rasy do etniczności wynikało z ówczesnej definicji narodu jako wspólnoty wieloetnicznej, wielokulturowej, która stanowiła nadrzędną, najdoskonalszą formę urządzenia świata społecznego, oraz ze słabości naukowej refleksji w zakresie antropologii fizycznej. Rasa nie była dla romantyków polskich kategorią obiektywną, pozwalającą według istniejących różnic fizycznych podzielić ludzkość na trwałe, ograniczone fenotypowo populacje. Utożsamiono ją z plemiennością i łączono z zamierzchłą przeszłością, gdy ludzkość tworzyła jedynie prymitywne związki społeczne oparte na pokrewieństwie krwi. Tymczasem ludzi zespala nie tyle kryterium biologiczne, co podobieństwo duchowe – wspólnota myśli, uczuć i celu. Kolor skóry czy kształt czaszki nie determinowały zdolności umysłowych populacji, a jedynie czynniki natury kulturowo-cywilizacyjnej. Postawa europocentryczna dominowała w ówczesnej myśli, ale bez konotacji stricte rasistowskich. Jeśli istniały rasy niższe i wyższe, to tylko w kontekście stopnia zaawansowania w rozwoju cywilizacyjnym, a zatem czasowo, gdyż każda z nich mogła dojść do poziomu tych najbardziej rozwiniętych, a nawet je przewyższyć.