The current knowledge on the occurrence of Lobaria amplissima, a very rare old-growth forest lichen in Poland, is discussed. Both previous and new localities are presented. The Białowieża Forest, from which L. amplissima is reported, is a refuge site of L. amplissima in the lowland forests of Central Europe. The most important data on the ecology and the general distribution of the species are given. Diagnostic characters related to the morphology, anatomy and chemistry of L. amplissima differentiating it from similar species are described.
Lobaria amplissima jest porostem znanym głównie z Europy, ale posiada również stanowiska w Makaronezji, Azji, Nowej Zelandii, a także w Ameryce Płn. i północnej części Afryki. Typ jej rozmieszczenia w Europie można określić jako oceaniczno-suboceaniczny, od Norwegii po Portugalię. Dalej w kierunku wschodnim występuje głównie w górach, np. w regionie śródziemnomorskim i w Europie Centralnej. Lobaria amplissima rośnie na pniach lub grubych konarach starych drzew liściastych, bezpośrednio na korze lub na epifitycznych mszakach. Rzadziej notowana jest na omszonych kwaśnych skałach. Porost ten jest bardzo wrażliwy na zanieczyszczenia powietrza i przekształcenia zbiorowisk leśnych, spowodowane zabiegami gospodarczymi. Jest on składnikiem ugrupowań epifitycznych ze związku Lobarion i jego występowanie ograniczone jest do najlepiej zachowanych ekosystemów leśnych. Pierwsze stanowisko L. amplissima w Polsce podali Kukwa i in. (2008) w wyniku rewizji okazu zdeponowanego w BSG, zebranego w Puszczy Białowieskiej i znanego wcześniej jako L. virens (Cieśliński i Tobolewski 1988; Cieśliński 2003, 2010). Kolejne stanowiska L. amplissima zostały ostatnio znalezione przez A. Bohdana, w wilgotnych lasach olszowych w obrębie kilku części rezerwatu „Lasy Naturalne Puszczy Białowieskiej” i Białowieskiego Parku Narodowego. Wszystkie notowania pochodzą z kory przewróconych starych jesionów. Plechy zlokalizowane były w podkoronowej części pni i w koronie. W Polsce L. amplissima zarejestrowana została łącznie na 9 stanowiskach w Puszczy Białowieskiej, która jest prawdopodobnie ostatnim refugium tego gatunku na Niżu Środkowo-Europejskim. Omawiany gatunek, podobnie jak inni przedstawiciele rodzaju Lobaria, jest porostem ściśle chronionym w Polsce. W niedalekiej przyszłości powinien być objęty ochroną strefową, która dodatkowo zabezpieczy potencjalne nowe stanowiska, zwłaszcza jeżeli zostaną znalezione w lasach gospodarczych. L. amplissima powinna być także wprowadzona w miejsce L. virens na krajową czerwoną listę gatunków zagrożonych oraz do zestawienia indykatorów lasów puszczańskich. W pracy przedstawiono jedno dotychczas znane oraz nowe stanowiska L. amplissima, stwierdzone w latach 2010 i 2011. Uzyskane wyniki oraz przegląd danych dotyczących ekologii tego gatunku wskazują, że możliwe jest znalezienie w Polsce nielicznych nowych stanowisk tego rzadkiego porostu, ale tylko w najmniej zniekształconych lasach liściastych, o charakterze puszczańskim. Potencjalne miejsca występowania wydają się być ograniczone do dużych kompleksów leśnych w północno-wschodniej Polsce i w Bieszczadach. Najbardziej prawdopodobnymi forofitami mogą być jesiony w łęgach i olsach, jesiony i dęby w wilgotnych postaciach grądów, buki i jawory w zbiorowiskach leśnych w górach. Przeszukiwane powinny być górne części pni i grube, dolne konary przewróconych drzew. Obserwacje drzew stojących, za pomocą lornetki ornitologicznej, umożliwiają zauważenie tylko dużych (do 20-30 cm średnicy) plech, występujących dość rzadko (Ryc.2). Ze względu na podobieństwo, głównie do Lobaria virens i Flavoparmelia caperata, konieczne są badania laboratoryjne, w tym TLC. Najbardziej istotne cechy diagnostyczne omawianego gatunku to jasnoszara (w stanie suchym) górna powierzchnia plechy (wilgotna – szaro-zielona), z wyraźnymi marszczeniami w części środkowej i drobne, do 2 cm szerokości, karbowano-wcinane, częściowo podwinięte łatki. W materiałach z Polski nie stwierdzono bardzo charakterystycznych, brązowo-czarnych krzaczkowatych cefalodiów, występujących na górnej stronie plechy. Plechy zawierają skrobikulinę, rzadziej pseudocyfellarynę i atranorynę. Górna kora barwi się od KOH intensywnie jasno żółto, charakterystyczne są również reakcje miąższu: K+ ciemno żółty, PD–, C–, KC+ ciemno różowy lub czerwono-różowy.
