Futbol jako instytucja społeczno-polityczna w wybranych niedemokratycznych reżimach politycznych w Europie. Analiza porównawcza

The aim of this paper is to depict the social and political dimension of football and its role in the selected non-democratic European political regimes. By using a comparative neo-institutional analysis of four fascist regimes (Nazi Germany, Fascist Italy, Spain under the rule of Franco and Portugal under the rule of Salazar), a typology of analytical categories has been determined to establish the meaning of football as a social and political institution in those political systems, including the impact of the official ideology on institutionalised football and the mechanism of gaining control over football by a non-democratic rule. The comparative analysis has demonstrated both similarities and differences in the extent to which football was politicised in Germany, Italy, Spain and Portugal – this has confirmed the results of other comparative studies of these regimes, but also pointed out to new dimensions of inter-relations between those political systems. This issue has not been analysed from such a broad comparative perspective as the earlier studies focused rather on an in-depth analysis of politicisation of sport in general (and not football specifically) in selected fascist regimes.

Celem artykułu jest ukazanie społeczno-politycznego fenomenu futbolu oraz jego roli w wybranych niedemokratycznych reżimach politycznych w Europie. Wykorzystując porównawczą analizę neoinstytucjonalną czterech przypadków reżimów o charakterze faszystowskim (nazistowskie Niemcy, faszystowskie Włochy, frankistowska Hiszpania oraz salazarowska Portugalia), wypracowano typologię kategorii analitycznych umożliwiających określenie znaczenia futbolu jako instytucji społeczno-politycznej we wspomnianych reżimach politycznych, na którą składają się wpływ oficjalnej ideologii na zinstytucjonalizowany futbol oraz mechanizm przejmowania nad nim kontroli przez niedemokratyczną władzę państwową. W toku analizy porównawczej wykazano podobieństwa i różnice w upolitycznieniu futbolu w Niemczech, Włoszech, Hiszpanii i Portugalii – zarówno potwierdzające dotychczasowe wyniki studiów porównawczych nad tymi reżimami, jak i ukazujące nowe płaszczyzny zależności pomiędzy nimi. Zagadnienie to nie było do tej pory analizowane w tak szerokiej perspektywie porównawczej – istniejące opracowania ograniczają się raczej do pogłębionej analizy upolitycznienia sportu ogólnie (a nie wyłącznie futbolu) przez wybrane reżimy faszystowskie.