„Pamiątka, Zabawka, Talizman” czyli Żydzi fantomowi

Souvenir, Talisman, Toy or phantom JewsThe exhibition Souvenir, Talisman, Toy, prepared by Erica Lehrer and shown in Cracow’s Ethnographic Museum in Summer 2013, deals with the phenomena of Jew figures production and currently extremely popular the "Jew with a coin" image. The phenomenon bears full characteristics of folk art. However, it is Holocaust that took place in Poland during the German occupation that should be its valid reference. This historical context that results in, for example, stereotypical way of portraying the exterminated neighbours (this way is often perceived as intentionally anti-Semitic), is not fully analysed or worked through at the exhibition. The rich ethnographic material shown in Cracow is calling for a comment that would include scientific descriptions of Polish-Jewish relations that are being formulated at, for example, the Polish Centre for Holocaust Research. The phenomena of the evoked images production, which became more intense in the last twenty or thirty years, has all the qualities of "phantom memory" or post-memory, which character, as well origins, should be thoroughly analysed. Pamiątka, Zabawka, Talizman, czyli Żydzi fantomowiPrzygotowana przez Ericę Lehrer wystawa Pamiątka, Zabawka, Talizman, którą można było oglądać w salach krakowskiego Muzeum Etnograficznego latem 2013 roku, traktuje o fenomenie produkcji figurek Żydów i niezmiernie popularnych dzisiaj wizerunków „Żyda z pieniążkiem”. Zjawisko to ma wszelkie cechy twórczości ludowej, jednakże istotnym odniesieniem jest dla niego Zagłada, która rozegrała się na terenie Polski w czasie okupacji niemieckiej. Ten historyczny kontekst, którego efektem jest np. stereotypowy sposób prezentowania wyglądu zgładzonych sąsiadów (odbierany często jako tendencyjnie antysemicki), nie został w pełni na przywołanej ekspozycji zanalizowany czy też przepracowany. Pokazany w Krakowie niewątpliwie bogaty etnograficzny materiał domaga się komentarza uwzględniającego naukowe opracowania dotyczące polsko-żydowskich relacji, jakie powstają np. w Centrum Badań nad Zagładą Żydów. Fenomen produkcji wspomnianych wizerunków, którego nasilenie obserwować można w ostatnich dwudziestu, trzydziestu latach, posiada wszelkie cechy „pamięci fantomowej” czy ewentualnej post-pamięci, której charakter (a także źródła) powinien być poddany gruntownej analizie.