Od melancholii do rozpaczy. O prozie Andrzeja Stasiuka

From melancholy to despair. About Andrzej Stasiuk’s prose worksIn Moja Europa, Jadąc do Babadag and Fado Andrzej Stasiuk describes his travelling to the countries of the East-Central Europe: its diminished, forgotten part, lying on the margins of History and Progress. It is a land of melancholy, of the eternal emptiness and lack. To praise it means to give an ironic response to the enthusiasm of a “return to the West”, to the attempts to meet East-European stigma and to the West’s fear of East-European ferocity. What is the source of this melancholy? Stasiuk refers to Cioran, his philosophy of history, his resignation and his belief in the bankruptcy of the European civilization. We know, however, that in the case of Cioran melancholy covers the memory of philosopher’s commitment to Romanian fascism; his subsequent melancholy replaces responsibility. What are the wounds and silenced victims hiding in Stasiuk’s melancholic landscape? What kind of responsibility does he not want to accept? In his next book, Dziennik pisany później, Stasiuk comes back to the same countries, this time not trying to escape the hell of questions about the East-European ethnic carnage. The author of the article analyses his turning point, using the terminology developed in Peter Hallward’s Absolutely Post-colonial to describe the dynamics between two tendencies: singular and specific. Od melancholii do rozpaczy. O prozie Andrzeja StasiukaW Mojej Europie, Jadąc do Babadag i Fado Andrzej Stasiuk podróżuje po krajach Europy Środkowo-Wschodniej. To Europa pomniejsza, zapomniana, na marginesie Historii i Postępu. Jest to kraina melancholii, pustki i wiecznego braku. Opiewanie jej staje się ironiczną odpowiedzią na entuzjazm „powrotu do Zachodu”, na próby sprostania wschodnioeuropejskiemu piętnu i na zachodnie przerażenie wschodnioeuropejską dzikością. Skąd się jednak bierze spowijająca ją melancholia? Stasiuk powołuje się na Ciorana, na jego filozofię historii, rezygnację i przekonanie o bankructwie cywilizacji europejskiej. Wiemy jednak, że w przypadku Ciorana melancholia przykrywa pamięć o przemilczanym romansie filozofa z faszyzmem, który miał się stać radykalnym wyrwaniem się ku nowemu światu i nowej historii. Jakie rany i przemilczane ofiary kryją się w melancholijnym krajobrazie u Stasiuka? Jakiej odpowiedzialności nie chce przyjąć? W kolejnej książce, Dzienniku pisanym później, Stasiuk wraca w te same miejsca, by tym razem nie umknąć przed pytaniami o wschodnioeuropejskie piekło etnicznej jatki. Autorka przedstawia ten zwrot, korzystając z terminologii Petera Hallwarda i opisanej przez niego dynamiki między tendencjami singular i specific.