Późnorzymskie ius postliminii świadectwem słabości ‘soft power’ cesarstwa – studium przypadku

The article discusses a late Roman imperial enactment which confirmed the rules of ius postliminii - the law allowing a freeborn Roman citizen captured by the enemy to recover all previous rights after returning from the captivity. The enactment added certain legal privileges to the law but precluded its application to those who deserted to the enemy: C. Th. 5.7.1 (Brev. 5.5.1) = C. 8.50.19 (a. 366). The author outlines the reasons why the regulation was applicable in different historical and geographical circumstances. The excerpt of the enactment is known from Theodosian Code from 438 and approved by its interpretatio, written in the late 5th-century Gaul. Both texts were repeated by Breviary of Alaric (ca 506 AD); Lex Romana Burgundionum (ca 501 AD) partly shared the spirit of the discussed imperial law, while its abbreviated version was included in Justinian Code (534 AD). The author discusses the reasons why the law was suited to the realities of the mid-4th century Gaul, in the empire of Theodosius II (408–450), in the late 5th-century Gaul or in the Western and Eastern parts of Mediterranean of the first half of the 6th century. He draws the conclusion that the enactment and its repetition in different sources are the hallmarks of weakening of the Roman ‘soft power’ in late antiquity, underlining the universal value of the idea of ‘soft power’, the term introduced in political studies by Joseph S. Nye Jr. in the late 1980s.

W artykule omówiono późnorzymską konstytucję cesarską, która potwierdzała reguły ius postliminii – prawa obywatela rzymskiego do powrotu do utraconej sytuacji prawnej w przypadku uwolnienia z niewoli nieprzyjacielskiej – uzupełniając je o dodatkowe przywileje, ale wyłączając zastosowanie ustawy wobec tych, którzy przenieśli się dobrowolnie: C. Th. 5.7.1 (Brev. 5.5.1) = C. 8.50.19 (a. 366). Autor analizuje przyczyny, dla których unormowanie to znajdowało zastosowanie w różnych realiach historycznych i geograficznych. Wyciąg z tej konstytucji znany jest z Kodeksu Teodozjańskiego (Codex Theodosianus) z 438 r. i opatrzony został w interpretatio, powstałej w Galii pod koniec V w., a oba teksty powtórzono w Brewiarzu Alaryka (ok. 506). Lex Romana Burgundionum (ok. 501) w części podzielała rozwiązanie przyjęte w analizowanej konstytucji, podczas gdy jej skrócona wersja przejęta została do Kodeksu Justyniana (Codex Justinianus) z 534 r. Autor wskazuje przyczyny, dla których C. Th. 5.7.1 (Brev. 5.5.1) = C. 8.50.19 (a. 366) znajdowało zastosowanie w Galii w połowie IV w., w imperium Teodozjusza II (408–450), w późnym V w. w Galii oraz w zachodniej i wschodniej części świata śródziemnomorskiego pierwszej połowy VI w. Wysnuwa stąd wniosek, że C. Th. 5.7.1 (Brev. 5.5.1) = C. 8.50.19 (a. 366) i jej powtarzanie w różnych źródłach są świadectwem słabnięcia rzymskiego ‘soft power’ w późnym antyku, podkreślając uniwersalność tej koncepcji, wprowadzonej do politologii przez Josepha S. Nye Jr. w późnych latach osiemdziesiątych XX w.