W służbie województwom wielkopolskim i Rzeczypospolitej. Okoliczności sformowania i działalność pułku Bogusława Leszczyńskiego w latach 1648–1649

Dragging county troops was one of the prerogatives of province assemblies. Constitutions from the years 1613 and 1619 formalised their existence in the military system of the Polish-Lithuanian Commonwealth. Środa province assembly, having such possibilities, passed the recruitment of the county troops for the campaign against Cossacks and Tatars in 1648 and 1649. After establishing 4 county troops regiments in strength of 2,200 soldiers, Środa province assambly wanted to back up the crown army going through a crisis. Unfortunately, as a result of the dramatic course of events under military camp in Piławce, an organization of these county troops was not successful. Środa province assembly of 17 December 1648 passed the resolution reorganizing banners being a member of county troops, creating one under the command of the general colonel and, at the same time, the district administrator of general Bogusław Leszczyński. Arquebuse raiders and dragoons took part in the defence of the Zbarazh Castle, and foreign infantry under the command of colonel Stanisław Latalski reinforced the crew of the Kamianets-Podilskyi fortress. A province assembly decided to award the soldiers fighting in the defence of Jeremi Wiśniowiecki’s castle in January 1650. The aim of the article is to present the rules of functioning of this kind of county troops in the structure of the army of the I Republic of Poland.

Sejmiki ziemskie, w ramach swojej działalności, miały wpływ na formowanie i organizację formacji zbrojnych samorządu ziemskiego. Oprócz organizowania wypraw łanowych i pospolitego ruszenia mogły powoływać wojska zaciężne, zwane potocznie powiatowymi. Choć pierwsze próby tworzenia tego typu wojsk pojawiały się już w XVI w., to dopiero konstytucje z lat 1613 i 1619 prawnie usankcjonowały ich istnienie. Ich organizacja nie różniła się zbytnio od tej, która obowiązywała chociażby w wojsku kwarcianym, jednak w przeciwieństwie do niego były one formowane w całości przez samorząd, który je opłacał oraz wybierał dla nich dowództwo. Większe zgrupowania dowodzone były przez pułkowników. Krążyła również opinia, że oficerowie bardzo często nie posiadali doświadczenia wojskowego, a byli jedynie urzędnikami i osobami wyróżniającymi się na sejmikach. W 1648 r. Rzeczypospolitej przyszło zmierzyć się z największym od lat powstaniem kozackim na Ukrainie. Armia koronna poniosła dwie dotkliwe porażki pod Żółtymi Wodami i Korsuniem, dlatego też sejmiki ziemskie postanowiły wesprzeć ją w tym trudnym momencie. Zgromadzenie szlachty w Poznaniu 8 czerwca 1648 r., wspólne dla województw poznańskiego i kaliskiego, postanowiło uchwalić 2200 żołnierzy, zgrupowanych w 4 pułki. Po przeprowadzeniu popisów wojsko to zostało wysłane do obozu pod Piławcami, pod komendę trzech regimentarzy. Niestety w wyniku niefortunnego przebiegu wydarzeń wojska poszły w rozsypkę i niezbędna okazała się reorganizacja wspomnianych pułków. Sejmik średzki z 17 grudnia 1648 r., mając aprobatę sejmu, rozpoczął przeorganizowywanie wspomnianych pułków. Dobierając nowych rotmistrzów oraz korzystając z usług tych, których chorągwie nie rozpierzchły się pod Piławcami, stworzył jeden pułk pod dowództwem pułkownika generalnego Bogusława Leszczyńskiego. Oprócz jazdy arkebuzerskiej i dragonii postanowiono o zaciągnięciu pułku piechoty cudzoziemskiej pod komendą Stanisława Latalskiego. Arkebuzeria i dragonia wzięły udział w obronie Zbaraża, a piechota zasiliła załogę Kamieńca Podolskiego. W wyniku postanowień sejmu koronacyjnego włączono na jeden kwartał wojska powiatowe w ramy armii państwowej. Żołnierze dzielnie walczyli pod murami fortecy Wiśniowieckiego. Po zakończeniu kampanii wojskowej sejmik postanowił w styczniu 1650 r. wynagrodzić męstwo swoich żołnierzy, w szczególności pułkownika Jacka Rozdrażewskiego. Przeprowadzona analiza jednego z pułków powiatowych walczących w XVII w. ma na celu pokazanie różnych ważnych elementów funkcjonowania tego typu zgrupowań w ramach armii Rzeczypospolitej Obojga Narodów.