Zmienność czy konsekwencja? Problem relacji Polski ze Związkiem Sowieckim w publicystycznej refleksji Aleksandra Bocheńskiego od lat trzydziestych XX wieku do 1952 roku

The purpose of the article is to analyze the transformations of the relations betweenPolandand theSoviet Unionin Aleksander Bochenski’s journalism since the 1930s to 1952. The author also tries to establish if they were an effect of international situation or maybe stemmed from the journalist’s ideological views.The analysis of historical sources has proven the existence of two stages in Bochenki’s writings about the Soviet Unionin this period. Before 1939, he called for the liquidation of this state by Polandthrough military aggression, the liberation of bordering nations and the creation of a “sanitary cordon” between Polandand Russia, which was in Polish interest. The publicist perceived the Soviet Union as another form of imperial Russia. He disregarded ideological issues. Thus, in the years 1939–1945, he sought the possibility of agreement with Germany. However, at the end of the war, when the Soviets occupied Poland, Bochenski referred to 19th century positivism and he thought about a compromise with communists. As a result, he become involved in the creation of the progressive Catholics movement. He claimed that the Soviet Union was the only guarantor ofPoland’s western border and thatPoland should become a credible ally of Moscow.The analysis of Bochenski’s narrative about the Polish-Soviet relations allowed to perceive him as a political realist. His attitude to theSoviet Uniondepended on the correlation between geopolitical situation and national interests, which could justify both the strive to liquidate this state and to agree with it.

Prezentowany artykuł ma na celu zobrazowanie przemian, jakim uległ obraz Związku Sowieckiego w publicystyce Aleksandra Bocheńskiego od lat trzydziestych XX wieku do 1952 roku oraz udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy zmiany te były zależne jedynie od sytuacji międzynarodowej, czy też warunkowały je kwestie ideowe.Analiza materiału źródłowego wskazuje na dwa etapy w podejściu Bocheńskiego do Sowietów w omawianym okresie. W międzywojennym okresie swej publicystyki nawoływał on do uderzenia Polski na wschód, w celu wyzwolenia narodów kresowych i utworzenia z nich pasa buforowego oddzielającego Polskę od Rosji. Służyć to miało mocarstwowym interesom Polski. Publicysta postrzegał Związek Sowiecki jako kolejną formę moskiewskiego imperializmu, lekceważąc kwestie ideologiczne. Toteż, gdy w latach 1939–1945 poszukiwał możliwości porozumienia z Niemcami, jednocześnie (wobec spodziewanego zajęcia ziem polskich przez Armię Czerwoną, nawiązując do tradycji dziewiętnastowiecznego pozytywizmu) przemyśliwał o porozumieniu z Sowietami. Znalazło to wyraz w jego zaangażowaniu w tworzenie ruchu katolików postępowych oraz w koncepcjach politycznych, w których prezentował Związek Sowiecki jako gwaranta polskiej granicy zachodniej, a także wskazywał, że Polska powinna zabiegać o to, aby stać się wiarygodnym sojusznikiem w oczach wschodniego sąsiada.Narracje Bocheńskiego o relacjach polsko-sowieckich pozwalają określić go jako politycznego realistę. Uzależniał on swój stosunek do Związku Sowieckiego od korelacji sytuacji geopolitycznej i interesów narodowych, uznając, że w ich imię można dążyć zarówno do likwidacji tego państwa, jak też porozumienia z nim.