We wstępie autor zauważa, że pytanie o wiedzę i umiejętności niezbędne nauczycielowi w procesie nauczania stawia się dziś we Francji w szczególnym kontekście trwającej reformy i na dwóch poziomach refleksji. Po pierwsze, na poziomie efektów finalnych szkoły (rezultatów systemu kształcenia) obecnie formułowane wnioski nie są zadowalające, ponieważ doniesienia czwartej ankiety Programme for International Student Assessment (PISA, Program Międzynarodowej Oceny Uczniów) potwierdzają wyniki, które ujawniły poprzednie ankiety: rezultaty uczniów francuskich nie są dobre w porównaniu z uczniami z innych krajów. Autor pisze, że francuska opinia publiczna, jak również liczne osoby odpowiedzialne za stan edukacji we Francji mocno wierzą w skuteczność francuskiego sytemu edukacyjnego, który daje absolwentom zawód, gdy tymczasem system ten przynosi wyłącznie rozczarowanie. Po drugie, pytanie o wiedzę i umiejętności nauczyciela dotyczy bardzo ważnej reformy kształcenia nauczycieli we Francji. Otóż absolwenci magisterskich studiów uniwersyteckich aspirujący do zawodu nauczyciela zobligowani są do zdania selekcjonującego kandydatów egzaminu państwowego. W tym kontekście pytanie o wiedzę i umiejętności nauczyciela jest pytaniem o następujące różnorodne korzyści. 1. Korzyści naukowe – konieczne jest tu pytanie o naturę i prawomocność tej wiedzy oraz umiejętności. Czy powinny one, jak niektórzy sądzą, być ograniczone/zredukowane do wiedzy przedmiotowej z nauczanej dyscypliny? Czy to jedyna niezbędna wiedza, którą nauczyciele muszą posiadać, żeby móc ją przekazać uczniom? Czy też powinna do niej dołączyć wiedza z nauk humanistycznych i społecznych, która umożliwi nauczycielowi zrozumienie procesów nauczania? 2. Korzyści społeczne – trzeba tu zadać pytanie o pożądany rodzaj wiedzy uczniowskiej. Pytanie to wywołuje dzisiaj we Francji głębokie nieporozumienie między dużą grupą nauczycieli a znaczną częścią opinii publicznej, w szczególności rodzicami uczniów. Dla pierwszej grupy najważniejsza jest dziś wiedza przedmiotowa, dla drugiej – raczej postawy i zachowania dzieci. 3. Korzyści ekonomiczne – w społeczeństwie uczącym się/kognitywnym stawia się z wielką siłą pytanie o możliwości wykorzystania wiedzy i umiejętności przez jednostki w życiu osobistym i zawodowym. Zadaje się pytanie dotyczące korzyści, jakie daje ta wiedza i umiejętności w sferze funkcjonowania przedsiębiorstw, w sferze ekonomii. W tej perspektywie nabycie kompetencji przez uczniów, a dokładniej, transformacja wiedzy i umiejętności nabytych (potencjalnych) w aktywne staje się największą wartością szkoły. 4. Korzyści polityczne – Francja pozostaje krajem, w którym pytanie o przyszłość szkoły ożywia debatę polityczną. W szczególności spór ten odżywa między republikanami, obrońcami szkoły, w której wszyscy uczniowie są równi wobec możliwości zdobywania wiedzy, i pedagogami, którzy uważają, że nauczanie powinno brać pod uwagę różnice społeczne i kulturowe, a uczniami podkreślającymi ideologiczny wymiar edukacji. Pierwsi sytuują się na prawicy rozgrywek politycznych, a drudzy raczej na lewicy. W dalszej części tekstu autor koncentruje się na rezultatach różnych kierunków badań nad nauczycielem. Pierwszy typ badań zmierza do charakterystyki zawodu nauczyciela i charakterystyki jego profesjonalizmu, drugi zaś dotyczy raportów na temat rzeczywistej wiedzy i umiejętności nauczycieli. Kolejne badania skupiają się na analizie działalności nauczyciela i wykorzystują doświadczenia psychologii pracy, co pozwala na rozwój ważnych umiejętności w życiu zawodowym nauczycieli. Autor zauważa, że badania nad profesjonalizmem odnowiły typ badań, które dotyczą zawodowych kompetencji formacji nauczycieli. Autor tekstu poddaje też analizie naturę profesjonalizmu nauczyciela, stawia pytanie o istotę jego działań (czy jest to sztuka czy zawód?) oraz podkreśla rolę specyficznych kompetencji: wiedzy i umiejętności dydaktycznych oraz wiedzy przedmiotowej, będącej treścią nauczania. Uznając za ważną potrzebę społeczną wspomaganie profesjonalizmu nauczycieli, rozpatruje ją w kontekście aktualnej sytuacji politycznej i społecznej Francji. Nowe badania nad tą kwestią stawia w opozycji do dawnych, powołując się m.in. na podstawy teorii L. Wygotskiego. Konkluzja autora jest następująca: francuski system kształcenia nauczycieli jest obecnie konfrontowany z pełną sprzeczności reformą. W rezultacie reforma uczelni kształcących nauczycieli przynosi silną wiarę, że możliwe stanie się nabywanie przez młodych nauczycieli profesjonalizmu zawodowego. Dzięki reformie wdrażany jest model, który promuje kształcenie w terenie młodego nauczyciela opuszczającego uniwersytet. Kształcenie to odbywa się przy pomocy doświadczonych nauczycieli, a model ten można nazwać modelem towarzyszącym.
The author is asking questions for the knowledge and the essential abilities for the teacher in the process of education. This problem is being considered in the context of the reform lasting in France of the system of the teacher education and in the context of the public debate above PISA results. In author’s opinion the question about the knowledge and abilities of the teacher is a question about diverse benefits: scientific, social, economic and political. The author is analysing the nature of the professionalism of the teacher, is asking questions about essence of his operations and underlying the role of peculiar competence of the teacher.
La question des savoirs de l’enseignant est aujourd’hui posée en France dans un contexte particulier, à un double niveau. – Au niveau des fi nalités de l’école, des résultats du système de formation sur les apprentissages des élèves, les constats actuels ne sont pas réjouissants: la dernière livraison de l’enquête PISA (la 4ème) confi rment ce que les précédentes enquêtes révélaient: les résultats des élèves français ne sont pas bons au regard de ceux des autres pays concernés par l’enquête et de toutes façons inferieurs aux résultats espérés. Il faut d’ailleurs rappeler à cet égard que l’opinion publique française, ainsi que de nombreux responsables ont une croyance forte en l’effi cacité du système éducatif français, ce qui rajoute à la déception! – Une reforme très importante de la formation des enseignants en France est par ailleurs en cours: la „masterisation” de cette formation désigne un ensemble de mesures qui élève le niveau de recrutement de tous les enseignants français au niveau du master (5 années d’études universitaires) à l’issue duquel le concours d’accès à la fonction publique sélectionne les meilleurs diplômés. Dans ce contexte, la question des savoirs de l’enseignant est une question aux enjeux multiples. – Des enjeux scientifi ques, dans la mesure où la question de la nature et de la légitimité de ces savoirs est nécessairement posée: doivent ils être réduits, comme certains le pensent, aux seuls savoirs que les enseignants doivent posséder pour pouvoir les transmettre aux élèves? Ou bien doivent ils inclure les savoirs issus des sciences humaines et sociales qui permettent d’éclairer les actes d’enseignement, les processus d’apprentissage?
