Komentarz etymologiczny do derywacji rzeczowników abstrakcyjnych na -ць

The article explores the word formation of abstract nouns with the final formant -ць in Belarusian. It also reveals the increased use of this formant in the sphere of concrete nouns. The group analysis of this word formation type allows the overcoming of the ‘formal isolation’ of a number of words and offer their etymologization. The research considers the origin of some words with the final -ць related to the field of natural phenomena (weather, climate, etc.): гогоць ‘ice on the trees’, голць ‘sleet with snow’, шаць ‘frost’, as well as some abstract nouns: dohać ‘consolation’, трэпяць ‘something very white’, сыць ‘whimsicality’ etc. The class of the nouns, distinguished on formal grounds, continues the Proto-Slavic word-formation type but also demonstrates some innovative trends. The possibility of the language contacts’ influence on the word formation of the nouns with final -ць is stated.

Przedmiotem analizy jest słowotwórstwo rzeczowników abstrakcyjnych języka białoruskiego z formantem -ць. W toku analizy udowodniono, że rzeczowniki konkretne również często przybierają wymieniony formant słowotwórczy. Analiza zebranych derywatów pozwoliła opisać nie tylko strukturę formalną licznych leksemów, ale także ich cechy etymologiczne. Opisowi poddano pochodzenie zbioru wyrazów z formantem -ць, należących do pola semantycznego ‘zjawiska przyrody (atmosferyczne, klimatyczne i in.)’, np.  гогоць ‘gołoledź na drzewach’, голць ‘gołoledź i śnieg’, шаць ‘szron’, oraz wybrane rzeczowniki abstrakcyjne, np. dohać ‘pocieszenie’, трэпяць ‘coś bardzo białego’, сыць ‘kaprysy’ itd. Ze względu na budowę słowotwórczą analizowana klasa rzeczowników stanowi kontynuację prasłowiańskiego typu słowotwórczego, wykazuje jednak nowe tendencje. Na podstawie przeprowadzonego badania można wnioskować o wpływie kontaktów językowych na proces derywacji rzeczowników z formantem -ць czynnika arealnego.

У артыкуле даследуецца словаўтварэнне абстрактных назоўнікаў з канцовым фармантам -ць у беларускай мове. Выяўлена пашыранае ўжыванне назоўнікаў з гэтым фармантам і ў сферы канкрэтных назоўнікаў. Групавы аналіз гэтага тыпу ўтварэнняў дазваляе пераадолець ‘фармальную ізаляванасць’ шэрагу слоў і прапанаваць іх этымалагізацыю. Разглядаецца паходжанне шэрагу слоў на -ць, якія адносяцца да сферы прыродных з’яў (атмасферных, кліматычных і інш.): гогоць ‘галалёд на дрэвах’, голць ‘галалёдзіца са снегам’, шаць ‘іней’, а таксама асобных абстрактных назоўнікаў: dohać ‘суцяшэнне’, трэпяць ‘штосьці вельмі белае’, сыць ‘капрызы’ і інш. Клас назоўнікаў, вылучаных па фармальным прызнаку працягвае праславянскі словаўтваральны тып, але дэманструе таксама інавацыйныя тэндэнцыі. Канстатуецца магчымасць уздзеяння моўных кантактаў на словаўтварэнне назоўнікаў на -ць.