Czasopisma literackie z perspektywy paratekstu. Rozważania na temat metodologii i badań opartych na bazach danych periodyków na przykładzie czasopism „Polymja”, „Maladnjak” i „Uzvyšša”

The article is devoted to the problem of theoretical contouring and systematic investigation of literary journal. Its aim is to develop proposals for a systematic study of the literary journal that is appropriate to literary studies and that looks at the literary periodical ‘as a whole’, linking literary approaches and methods of ‘Digital Humanities’ with one another. The study focuses on the three most important Belarusian literary journals of the 1920s, ‘Polymia’, ‘Maladniak’ and ‘Uzvyšša’. The analysis of the positions of these journals and the groups of the same name in the literary field of their time reveals the high dissemination of party- and cultural-political interests in the sphere of literature and thus proves the necessity to focus on the journals ‘as such’ from a literary-historical perspective. The example of a database of these three literary periodicals being currently under construction shows the high heuristic benefit, which the concept of ‘paratext’ (Genette) offers for a conceptualization of the literary journal: The ‘paratext’ perspective allows appropriate mapping of the multiple internal and external reference structures that characterize literary journals. In perspective, the theoretical approach via ‘paratext’ suggested here may be applied to the structure of the database. The quantitative and qualitative analyses thus made possible will provide a more precise insight into the role of the literary journals and their authors in the Belarusian literary field and on the ‘market of symbolic goods’ of their time.

Artykuł poświęcono problemowi systemowych badań czasopism literackich. Jego celem jest wypracowanie wieloaspektowej metodologii wykorzystującej ujęcie literaturoznawcze oraz osiągnięcia tzw. humanistyki cyfrowej. Badanie bazuje na trzech najważniejszych białoruskich czasopismach literackich z lat 20. XX wieku („Polymja”, „Maladnjak” i „Uzvyšša”). Na podstawie analizy źródłowej wybranych materiałów prasowych można stwierdzić, że w badanych periodykach problematyka partyjna przeplata się z zagadnieniami kulturowo-politycznymi, co dowodzi konieczności analizy czasopism w nowym, szerszym niż dotąd, ujęciu. Na przykładzie tworzonej obecnie bazy analizowanych czasopism literackich widać korzyści, wynikające z uwzględnienia  w procesie konceptualizacji czasopisma literackiego tzw. paratekstu (Genette). Perspektywa uwzględniająca paratekst pozwala odpowiednio odwzorować złożone wewnętrzne i zewnętrzne powiązania czasopism literackich. Zaproponowane w artykule podejście, wykorzystujące analizę ilościową i jakościową, można zastosować przy tworzeniu baz danych, przy uwzględnianiu roli czasopism literackich oraz wskazywaniu znaczenia autorów w historii literatury białoruskiej.

Дадзены артыкул прысвечаны праблеме тэарэтычнай „кантурызацыi” і сістэматычнага даследавання літаратурнага часопіса як асобнага „тыпу тэкста”. Мэтай артыкула з’яўляецца распрацоўка асноў для такога сістэматычнага даследавання літаратурнага часопіса, якое б, разглядаючы яго як „адно цэлае”, аб’ядноўвала б пры гэтым у сабе літаратуразнаўчыя падыходы з метадамі „Digital Humanities”. Прадметам даследавання сталі тры найбольш значныя беларускія літаратурныя часопісы 1920-х гг. - „Полымя”, „Маладняк” і „Узвышша”. Аналіз пазіцый гэтых часопісаў выяўляе вялікую дысемінацыю палітычных і культурна-палітычных інтарэсаў у самой літаратурнай сферы і тым самым пацвярджае неабходнасць літаратурна-гістарычнай факусіроўкі часопісаў „як такіх”. На прыкладзе электроннай базы дадзеных гэтых трох літаратурных перыядычных выданняў (у дадзены момант яшчэ пiлотнай) выяўляецца высокая эўрыстычная каштоўнасць, якую для канцэптуалізацыі літаратурнага часопіса мае канцэпт „паратэкста” (Ж. Жэнет): так, мадэль паратэкста адэкватна адлюстроўвае тую структуру шматлiкiх унутраных i знешнiх спасылак, якой характэрызуецца літаратурны часопіс. Перспектыўным выглядае таксама адваротны перанос прапанаванага тэарэтычнага падыходу праз паратэкст на структуру базы дадзеных. Адкрытыя такім чынам новыя магчымасці для правядзення колькаснага і якаснага аналізу дазваляюць у сваю чаргу больш падрабязна вызначаць ролю часопісаў і іх аўтараў у беларускім літаратурным полі, а таксама на „рынку сімвалічных тавараў” (П. Бурдзьё) гэтага часу.